Мазмұны
Кіріспе 5
Есептің қойылуы 6
1 AutoCAD бағдарламасының жұмыс ортасын әзірлеу
1.1
1.2 Қолданылатын үлгі элементтерін таңдау
Қолданылатын үлгінің көріністерін басқару құралдары 10
13
2 Үлгiнi құрастыруы әдiсі 16
2.1 Үлгiнiң құрастыру құрал-саймандары 16
2.2 Үлгiнiң түрлері 21
3 Бүркеме сызықтар және беттердiң алып тастауы. Сахналардың
Қорытынды 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Қосымша 31
Кіріспе
Қазіргі заманның жаңа технологияры дамыған сайын, адам заты
Жалпы графикалық редактормен жұмыс істейтін көптеген бағдарламалар бар,
Жүйе (Automated Computer Aided Design – автоматтандырылған компьютерлік
Жалпы тақырыптың маңыздылығы, ол XXI ғасыр компьтерлік технология
Бағдарламаның алғашқы нұсқасы– 10 1982 ж., одан кейін
Курстық жобаның мақсаты AutoCAD бағдарламасын зерттеп, оның әдістері
Есептің қойылымы
Негізінен курстық жұмыс жасау барысында әр студентке жеке
Сурет 1 Жеке тапсырма
1 AutoCAD бағдарламасының жұмыс ортасын әзiрлеу
AutoCAD бағдарламасында жұмыс жасау үшін, алдымен жұмыс ортасын
AutoCAD – тың графикалық интерфейсі
Келесі негізгі үш бөлімнен тұрады:
Тақырып жолынан;
Мәзір жолынан;
File – құжатты құру, ашу, сақтау басып шағару
Еdit (правка) – редактрлеу командаларынан тұрады (көшіру, өшіру,
View (вид) – сызба түрлерін масштабтау, меңгеру командаларынан,
Insert (вставка) – басқа бағдарламаларда құрылған блоктар мен
Format – жүйе құралдарын (сызба қабаттарын, сызықтарын, мәтінін,
Tools (инструменты) – түгелдей жүйені баптау.
Draw (черчение) – объектіні құру командаларынан тұрады.
Dimension (размеры) – өлшемдерді, дәлдік шектерді және тозуларды
Modify (изменить) – құрылған объектілерді редактрлеу командаларынан тұрады.
Windows – тереземен жұмыс істеу.
Help – анықтама.
Құрал-саймандар панелінен
Құрал-саймандардың стандартты панелі:
- жаңа сызба құру;
- құрылған құжатты ашу;
- сызбаны сақтау;
- құжатты баспадан шығару;
- алдын ала қарап шығу;
- қиып алу;
- көшіру;
- қою;
- бас тару (командалық жолда);
- қайталау;
- объектілік түйістіру;
- панорамалау (қарап шығу үшін объектілердің
- нақты кезде масштабтау;
- масштабтаудың бір түрін таңдау;
- алдыңғы түрге қайта оралу;
- объект қасиеттерін қарап шығу;
- анықтама.
Қасиеттер панелі – ағымдағы қабат күйін: номерін, түсін,
Графикалық аймақ;
Командалық жол:
Командалық жол құрылысы:
Command:
Мұнда ағымдағы команда аты, оның орындалуы бойынша сұраныстар,
_circle – команда;
Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan
ағымдағы сұрақ опциялар
Specify center point for circle or [Diameter]
ағымдағы сұрақ қалыпты жағдайдағы
Қалып-күй жолы – жүйенің ағымдағы күйін сипаттайды. Сол
SNAP (шаг) – тор бұрыштарымен түйістіру режимі;
GRID – тор;
ORTO (F8) – ортогональдық режим (түзу сызықтарды салу);
POLAR – полярлы бұрыштар режимі;
OSNAP (F3) – объектілі түйістіру режимі;
LWT – сызба сызығының қалыңдығын бейнелеу режимі.
Сызба парамтерлерін баптау
1. Сызба өлшемін тағайындау:
- Format мәзірінен Drawing Limits командасын таңдау;
- төменгі сол жақ бұрышының координаттарын енгізу (Specify
- жоғарғы оң жақ бұрышының координаттарын енгізу (Specify
2. Өлшеудің сызықтық және бұрыштық бірліктер дәлдігін тағайындау:
- Format мәзірінен Units командасы;
- Precision (Точность) өрістерінде сызықтық (Lenght) және бұрыштық
AutoCAD өлшемдердің барлық мәндерін енгізудің көрсетілген дәлдігіне сәйкес
Қалыпты жағдайда бірліктерді ұсынудың ондық форматы қолданылады.
(Өлшеу мм-мен орындалады)
3. Курсор қадамын координаттық торды орнату:
- Tools мәзірінен Drafting Settings командасын таңдау;
- Snap and Grid қосымша бетін таңдау;
- Snap өрісінде қадамды қосу, On-ға жалауша
- курсор қозғалысы қадамының қажетті мәнін беру;
- On-ға жалауша қою арқылы, Grid өрісінде торды
тор түйіндері үшін интервалдық қажетті мәнін беру.
Zoom командасын қолдану
Экранда сызба көрінісінің масштабын өзгерту (зумирование) Viev
- Realtime – курсорды төменге жылжыту бейне масштабын
- Previos – экранға алдыңғы көрінісін шығарады;
- Window – экранда көрінетін сызба бөлігінің жаңа
- Dynamic – панорамалау және масштабтау режимдерінде
- Scale – сандық мәнді енгізу сызба лимиттеріне
- Center – центрдің жаңадан орналасуын және
- In – бейнені екі есе ұлғайтады;
- Out – бейнені екі есе кішірейтеді;
- All – барлық сызбаны экранға бейнелейді (лимиттері
- Extents – экранда барлық графикалық элементтерді бейнелейді.
Сызбаны сақтау
Сызбаны сақтауды File мәзіріндегі Save командасы орындайды. Егер
Save as… командасы – файлды басқа атпен сақтау.
AutoCAD сызбасының файлына автоматты түрде .dwg кеңейтілу
Құрылған сызбаны ашу
Алдында құрылған сызбаны ашуды File мәзіріндегі Open командасы
Қолданылатын үлгі элементтерін таңдау
Түзу сызықты кесінділер
Line(Кесінді): Ең көп орындалатын бұйрық. Ол Draw құралдар
Жаңа версияда AutoCAD-ң мінезі мүлдем өзгерген жоқ. Жағдайға
Бас нүктені енгізгеннен кейін мынадай шақыру шығады: Specify
Минимум екі сегмент құрылғаннан кейін шақыру мәтіні өзгереді:
Егер Line бұйрығының алдында басқа сызу бұйрығы орындалған
Rectang(Тіктөртбұрыш): AutoCAD-та төртбұрыш сызу үшін
Бұл бұйрықты таңдағаннан кейін AutoCAD екі шың жөнінде
Rectang бұйрығы бірнеше параметрге ие. Қосымша редакциялау операцияларын
Rectang бұйрығы полисызық құрады. Яғни Rectang, келешекте бір
Polygon(Көпбұрыш): Бұл бұйрық Draw құралдар панелінде орналасқан. Polygon
Polygon бұйрығын таңдағаннан кейін қабырға саны берілуі
керек, одан кейін келесі белгіленуі керек үш метод
Edge: ол үшін тышқанның оң батырмасын басылғаннан кейінгі
Inscribed in circle: тышқанның оң батырмасын басқаннан кейінгі
Circumscribed about circle: бұл параметрдің таңдау жолы да
Polygon бұйрығы да, соңында бір объект деп қабылданатын
Circle (Шеңбер): Бұл бұырықты Draw панелінен таңдай аласыз.
3Р(3 нүкте): бұл параметрді таңдасақ, шеңбердің ортасын, және
2Р(2 нүкте): бұл жерде шеңбердің екі нүктесін ғана
Tan tan radius: бұл параметрді қолдану үшін “t”
Тағы да Donut(Жүзік) бұйрығы бар. Ол бұйрық ортасы
Arc(Доға): Бұл параметрді қолдану үшін Draw құралдар панеліндегі
Ellipse(Эллипс): AutoCAD-та эллипстың сызылуы Ellipse бұйрығымен жүзеге асырылады.
Ellipse arc(Эллиптикалық доға): Бұл Draw панеліндегі жаңа бұйрық.
Point(Нүкте): Бұл өте қарапайым, бірақ кең қолданымда болған
Current point modes: PDMODE=34
Specify point:
Мұндағы PDMODE – нүкте салынуының стилінің кодын анықтайды
PDSIZE – нүкте шамасын белгілейді. Бұл айнымалыларды Format(Point
Көмекші құрау сызықтары
Кей уақыттарда сызбаларда көмекші сызықтардысалуға тура келеді. Олар
XLine: Line бұйрығынан айырмашылығы, ол соңсыз болады. XLine
Бұл бұйрықты таңдағаннан кейін AutoCAD бұйрықтық жолға шақыру
Hor: горизонталь көмекші сызық жасау үшін пайдаланылады. Бұл
Ver: вертикаль көмекші сызыққұрау үшін пайдаланылады. Қолдану үшін
Ang: бұл параметрді қолдану үшін “а” әрпін енгізу
Bisect: бұл параметр оныңшыңдары мен бұрыш жақтарында орналасқан
Offset: бұл параметрдің көмегімен әрбір көрсетілген кесіндісіне және
Базалық түзуден белгілі қашықтықта орналастыру. Ол үшін “o”
“о” әрпін енгізгеннен кейінгі Specify through point:
Ray(Сәуле): XLine-н айыриашылығы, ол бір жағынан шектеулі.
Таңдағаннан кейінгі Specify start point: шақыруына сәуленің бастапқы
Көріністерді басқару құралдары
Zoom (Көрсет): бұл бұйрық сызба масштабтарын басқаруға арналған.
Window(Терезе): бұл параметрде тіктөртбұрышты терезе белгілеу керек. Бұл
Dynamic (Динамика): бұл параметр бір мезетте масштабтау және
Панорамалау режимі: “крестикті” терезе құрады. Ол сызбада еркін
Масштабтау режимі: терезенің оң жағында “стрелканың” көрінісі пайда
Scale(Масштаб): таңдалғаннан кейін егер кез-келген сан енгізсек, онда
Center(Орта): бұл параметр экран үстіне шығарылатын сызба аймағы
In(Үлкейту): бұл параметр Scale параметрін 2х шамасымен қайталайды.
Out(Кішірейту): бұл параметр Scale параметрін 5х шамасымен қайталайды.
Extents (Шекаралар): бұл параметр сызбадағы барлық графикалық элементтерін,
Қолданушы координаттар жүйесі
AutoCAD-ғы геометриялық объектілер глобальді тікбұрышты абсолют координат жүйесіне
Қолданушылар өз қалауларынша меншікті координат жүйесін құрып, сақтай
Сурет 1.2.1 UCS Icon сұхбатты терезесі
Мәтіндік стильдер
Әрқашанда бір шрифтті қолдану қызықтырмайтыны сөзсіз. Сол үшін
Жаңа мәтіндік стиль құру үшін Format=>Text Style менюын
Style Name – стиль аттарымен жұмыс істеу үшін
Font – бұл аймақта сізге керек шрифт және
Effects – аймағында мәтінге байланысты түрлі әрекеттер жасалуы
Параметрлер енгізіліп біткеннен кейін Array батырмасы басылуы тиіс.
Үлгiні құрастыру әдiсі
Жалпы курстық жұмыстың техникалық бөлімін жасау барысында AutoCAD
2.1 Үлгiнiң құрастыру құрал-саймандары
Өзгерту (редакторлеу) – AutoCAD–та өте маңызды рөл атқарады.
Редакциялау бұйрықтарының көбісі Modify менюінде орналасқан. Ең маңызды
Erase (Өшіру): бұл процесс әрбір сызбада қолданылады. Erase
Move(Жылжыту): объектіні жылжыту үшін Move бұйрығын Modify панелінен
Сору (Көшіру): процесі жылжыту процесіне ұқсас, бірақ көшіруда
Rotate(Бұрылу): AutoCAD объектілерін базалық нүте айналасында, берілген бұрышқа
Scale(Масштаб): бұл бұйрықпен біз жоғарыда танысқан едік. Modify
Объектіні таңдау
Объектіні таңдау жеңіл көрінгенімен өте жеңіл жұмыс емес.
Window: бұл параметр диагоналінен екі бұрышы көрсетілген терезеге
Last: соңғы құрылған объектіні таңдайды.
Crossing: терезеге толығымен не бөліктеп кірген объектілердің бәрі
Box: бұл Window және Crossing параметрлерінің комбинациясы. Егер
All: бәрін таңдайды.
Fence: уақытша таңдау сынық сызығын құруға мүмкіндік тудырады.
Wрolygon: бұл параметр дұрыс көпбұрыш құрады, және ішіне
CРolygon: дұрыс көпбұрыш жасайды. Ішіне толығымен және бөліктеп
Group: аты бойынша объектілерді таңдайды.
Редакциялау құралдарының кеңейтілген жинағы
Mirror(Айна): таңдалған объектінің айналық көрінісін жасау үшін қолданылады.
Аrray (Массив): объект көшірмесінің тікбұрышты және шеңберлі массив
Modify панелінен Array батырмасын таңдау
Шыққан Array терезесінен Polar Аrray белгілеуін таңдау
Егер Array батырмасын басардың алдында, объектілер таңдалған болса,
Массивтің орталық нүктесін белгілеу. (х,у координаттары бойынша) немесе
Ашылған Method терезесінде үш элемент пайда болады:
Total number of Items: басты және көшірілетін объектінің
Angle to fill: массивпен қамтылатын шеңберлі сектор шамасын
Angle between Items: шеңберлі массивтің екі көршілес объекті
Қажетті массив элементінің санын енгізіп, бұрыштарын қалауыңызша таңдап
Сурет 2.1.1 Array сұхбатты терезесі
Offset (Ұқсас объект құру): Бұл бұйрық арқылы күрделі
● Егер шақыруға арақашықтық енгізсек, онда AutoCAD Select
● Объектіге көрсетілген нүкте арқылы өтетін ұқсас объектілерді
Align (Түзету): Тек бір операция арқылы бір және
Өлшемдерді түзету бұйрықтары
Trim (Кесу): Сызбаны сызғанда, басында сізге сәйкес объектілердің,
Current settings: Projection = UCS Edge = None
Select cutting edges…
Select objects:
Бірінші қатар кесу процесінің жүйелік айнымалысын қамтиды. Еске
● Егер кесуші мен кесілуші объект қиылысса, онда
● Ал егер қиылыспайтын кесуші және кесілуші объектілермен
Extend (Ұзарту): Бұл бұйрық, Trim бұйрығының қарама-қарсысы болып
Lengthen (Үлкейту): Бұл бұйрық объектілерді үлкейтумен қатар, кішірейте
Lengthen бұйрығын қолдану үшін Modify панелінен Lengthen батырмасын
● Delta – ағындағы және жаңа ұзындық немесе
● Percent – контекстті менюден Percent-ті таңдап, Enter
● Total – Specify total length or [Angle]
● Dynamic – бұл параметр белгіленген нүктеге соңғы
Stretch (Созу): Stretch бұйрығы Modify панелінде орналасқан. Объектіні
Базалық нүкте беруге болады. Specify second point or
Орын ауыстыру шамасын бұйрықтық жолға енгізуге болады. Мысалға
Объектілерді конструкциялау бұйрықтары
Break (Жару): Кейбір кездерде бірнеше түзуді сызғаннан гөрі
Chamfer (Фаска): Фаска орнату екі қадамнан тұрады. Біріншісі
(Trim mode)
Current chamfer Dist1=0.5000, Dist2=0.5000
Select first line or [Polyline/Distance/Angle/Trim/Method]: шақыруына жауап қайтару
2-ші қатарда, соңғы рет Chamfer бұйрығын қолданғанда қалған
● Екі катеті бойынша фаска құру үшін Distance
● Катет және бұрыш арқылы катет параметрін қолдану
Fillet (Түйіндесу): Бұл бұйрық, екі қиылысушы сызықтың арасында
Параметрлерді енгізу үшін Modify панелінен Fillet бұйрығын таңдау
Select first object or [Polyline/Radius/Trim]:
шақыру шығады. Бірінші қатарда түйіндесу режимінің параметрлері көрсетіледі.
● Radius – бұл параметр, түйіндесу радиусын енгізу
● Trim – AutoCAD автоматты түрде түйіндес кесінділерін
● Polyline – полисызыққа түгелімен түйіндесу жүргізу үшін
2.2 Үлгінің түрлері
Жалпы AutoCad бағдарламасында үлгілердің 3 түрі бар, олар:
Каркасты – бұл үлгінің түрі, яғни объектінің сүйекті
Сурет 2.2.1 Каркасты үлгі түрі
AutoCad бағдарламасында жазық объектілерді каркасты түрін көру мүмкін
Сурет 2.2.2 Сыртқы үлгі түрі
Түсінуге және максималды түрде ыңғайлы, қарапайым үшөлшемді үлгілермен
Сурет 2.2.3 Қаттыденелі үлгі түрі
Жалпы бұл курстық жұмыста үлгінің екі түрі қолданылған
Бүркеме сызықтар және беттердiң алып тастауы. Сахналардың реалистiк
Үш өлшемді модельдермен жұмыс кезіндегі басты мақсат –
Проекциялаудың типтік бағыттары
AutoCAD он типтік бағыт ұсынады. Олар View менюінде
Үстіден қарағандағы көрініс
Астыдан қарағандағы көрініс
Сол жағынан қарағандағы көрініс
Оң жағынан қарағандағы көрініс
Алдынан қарағандағы көрініс
Артынан қарағандағы көрініс
Оңт-бат. изометрия көрінісі
Оңт-шығ. изометрия көрінісі
Солт-шығ. изометрия көрінісі
Солт-бат. изометрия көрінісі
Сызбаны бояу
Егер модельдің көркем көрінісін тез алуымыз керек болса,
Бояуды қолдану үшін View менюінен Shade бұйрығын таңдаңыз
2D Wireflame: қарапайым каркасты объектқұрылады
3D Wireflame: модель көрінісі каркасты бірақ ҚКЖ үш
Hidden: таңдалған кесінділерді көрінбейтіндей жасайды, яғни нақты көріністе
Flat shaded: шек пішінімен шектелген облыстың жартытонды толтырусыз
Gouraud shaded: түрліше ориентацияланған шек арасында жартытонды тегістелген
Flat shaded, Edges on: қабырғасы каркасты болатын Flat
Gouraud shaded, Edges on: бұл параметрде де қабырғалар
3D-Orbit режимін қолдану
3D Orbit құралы кеңістіктегі модель айналасында қозғалып, модельді
3D Orbit режимін 3D Orbit панелінен іске қосуға
Шеңберлі “стрелка” режимінде курсордың көмегімен бұрылыс. Тышқанның сол
“Сфера және сызықтар” режиміндегі бұрылыста, тышқанның сол батырмасын
Модель көрінісінің вертикаль өс айналасында бұрылуы. Бұл режимде
Модель көрінісінің горизонталь өс айналасында бұрылуы. Осы режим
3D Orbit режимінің қосымша бұйрығы бар. Бұл бұйрық
3D Orbit-пен жұмыс істегеннен кейін модельдің бастапқы көрінісіне
Үш өлшемді модельдердің сызбаларын жинақтау
AutoCAD-та үшөлшемді сызбаны жинақтауды үш бұйрық орындайды:
SOLVIEW: көріністі экрандарды және ортогональды проекцияларды перпендикуляр жазықтықтарға
UCS параметрі ағындағы ҚКЖ-н таңдауға мүмкіндік туғызады. ҚКЖ-ні
Ortho параметрі ортогональді проекциялар құрайды. Specify side of
Auxiliary параметрі қиғаш көріністер құрады. Specify first point
Section параметрі көлденең кесік құру үшін жұмыс істейді.
Exit параметрі SOLVIEW бұйрығының орындалуын аяқтайды.
SOLDRAW: біріншіден бұл бұйрық орындалуы үшін SOLVIEW бұйрығы
Штрихты өзгерту үшін HatchEdit бұйрығын қолдануға болады.
SOLPROF: бұл бұйрық SOLDRAW бұйрығы сияқты. Бірақ оны
SOLPROF бұйрығын қолдану үшін Solids панелінен Setup Profile
Project profile lines onto a plane? [Yes/No]: шақыруына
Delete tangential edges? [Yes/No]: шақыруына жанама шектерді құруға
Типтік үшөлшемді объектілер құрылымы
Курстық жұмыс жасау барысында үшөлшемді объектілер арқылы, яғни
Параллелепипед. Жасалу жолы:
Surface панеліндегі Box батырмасына басыңыз.
Specify corner point of box: шақыруына параллелепипед сол
Specify length of box: шақыруына х өсі бойымен
Specify width of box or [Сube]: шақыруына у
Specify height of box: шақыруына z өсі бойынша
Specify rotation angle of box about z axis
“Клин”. Жасалу жолы параллелепипедтың жасалу жолымен ұқсас, тек
Пирамида. Пирамида түрі көп болғандықтан (төртбұрыш табанды, үшбұрыш
Жасалу жолы:
Surfaces панелінде Pyramid батырмасына басыңыз.
Specify first corner point for base of pyramid:
Specify second corner point for base of pyramid:
Specify third corner point for base of pyramid:
Specify fourth corner point for base of pyramid
Егер Tetrahedron параметрі таңдалған болса, Specify apex point
Конус. Жасалу жолы:
Surfaces панелінде Cone батырмасына басыңыз.
Specify center point of cone: шақыруына конус табанының
Specify radius for base of cone or [Diameter]:
Егер сіз кесік конус құрғыңыз келсе, Specify radius
Конус биіктігін Specify height of cone: шақыруынан кейін
Enter number of segments for surface of cone:
Сфера. Жасалу жолы:
Surfaces құралдар панеліндегі Sphere батырмасына басыңыз
Specify center point of sphere: шақыруында сфераның орталық
Specify radius of sphere or [Diameter]: шақыруы шыққанда,
Enter number of longitudinal segments for surface of
“Купол”. Сфераның жартысы болғандықтан, оның жасалу жолымен бірдей.
“Чаша”. Сфераның астыңғы бөлігі. Оның да жасалу жолы
“Тор”. Жасалу жолы:
Surfaces панелінде Torus батырмасына басыңыз.
Specify center point of torus: шақыруына тордың орталық
Specify radius of torus or [Diameter]: шақыруына тор
Specify radius of tube or [Diameter]: шақыруына жауап
Enter number of segments around tube circumference: және
Қорытынды
Жалпы осы курстық жұмыстың мақсаты AutoCAD бағдарламасын зерттеп,
Курстық жобаны жасау барысында қолданылған бағдарлама оның мәні
Есептің қойылуында жеке тапсырманың көріністері сипатталып өткен.
Әрбір жұмысты бастамас бұрын AutoCAD бағдарламасын ашып, оны
Үлгiнi құрастыруы әдiсінде AutoCAD бағдарламасының (редактрлеу) өзгрету әдістерін
Курстық жұмыс жасау барысында үшөлшемді объектілер арқылы, яғни
Қорыта айтатын болсақ, қазіргі технология заманында, яғни әр
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Петров М.Н., Молочков В.П. Компьютерная графика: Учебник для
Фаронов В.В. Система программирования Delphi.- СПб.: Петербург, 2004.-
Фролов А.В., Фролов Г.В. Программирование видеоадаптеров CGA, EGA,
Роджерс Д. Алгоритмические основы машинной графики. Пер. с
Печатающие устройства персональных ЭВМ: Справочник// Под редакцией проф.
Роджерс Д., Адамс Дж. Математические основы машинной графики.
Прэтт У. Цифровая обработка изображений: Пер. с англ.
Кречко Ю.А., Полищук В.В. Автокад. Курс практической работы.
Погорелов В.И. «Самоучитель AutoCAD 2000», Санкт-Петербург,
Погорелов В.И. «AutoCAD 2005 для начинающих»,
Қосымша
Объектінің қаттыденелі түрі
Объектінің өлшемдері көрсетілуі
Каркас түріндегі объект
Бөлінген объект түрі
Әр жағынан көрсетілген объект
6