Банк қаржы


Кіріспе...............................................................................................................3
I Нарықтық экономика жағдайындағы халықаралық қаржы-несие
институттары......................................................................................................6
1.1 Халықаралық қаржы-несие институттарының құрылу тарихы,
кұрылымы және қызметі......................................................................................6
1.2 Қазіргі жағдайдағы халықаралық қаржы-несие институттарын талдау:
МБРР, МАР, МФК, ХВҚ.......................................................................................9
1.3 Еуропалық Қайта қүру және Даму Банкі (ЕБРР)
Қазақстандағы қызметі.......................................................................................14
II Халықаралық қаржы-несие институттарының Қазақстанмен өзара
қызметіндегі проблемалары мен жетістіктері.............................................19
2.1 Қазақстанның халықаралық қаржы-несие институттарына қатысу
проблемалары.......................................................................................................19
2.2 Қазақстанның ДСҰ-на кіруіндегі жетістіктері мен проблемалары...........31
Қорытынды.........................................................................................................47
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................................50
Қосымша А
Қосымша Ә
Қосымша Б
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазіргі кездегі
феномендерінің бірі болып-халықаралық
белсенділігінің артуы және олардың жалпы санының өсуі болып
Сондықтан бүл диплом
институттарының қүрылымын, қүрылу тарихы мен қызметін және олардың
Қазақстанмен қарым-қатынасын қарастыруды қажет деп есептеймін.
Әлемдік экономикада халықаралық қаржы-несие институттары белгілі
және маңызды рөл ойнап келеді.
Біріншіден, олардың қызметі қаржы-несие қатынастарының қызметіне негізгі
тұрақтылық пен қажетті реттеуші бастаманы енгізуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, олар мемлекеттер арасындағы
реттейтін қүрал ретінде қызмет атқарады және бүл қызмет
Үшіншіден, халықаралық валюта-қаржы және несие үйымдарының
анализ жасау,ауылшаруашылықтың маңызды проблемалары туралы кеңес
беру және оны дамыту, ақпаратпен қамтамасыз ету
өсуде.
Халықаралық қаржы-несие институттарына : Халықаралық даму және
қайта қүру банкі, Халықаралық
Валюталық ҚорДалықаралық
инвестициялық банк, Дүниежүзілік Банк, Еуропалық қайта қүру және
банкі, Халықаралық есеп банкі жатады
көптеген ресурстарын халықаралық және үлттық капитал
қалыптастырады. Қалған бөліктері
бюджеттерінен алынады. Негізінен бул үйымдар БҰҰ-ның
болып табылады. БҰҰ жүйесінде жүмыс істейтін
тобының 4 иституты: МБРР, МФК, МАР,МАГИ. Бүл
Қазіргі кездегі халықаралық қаржы-несие институттарының рөлі өсуде
және Қазақстанның осы үйымдармен
Қазақстанның ДС¥-на кіру мәселесі бүгінгі таңда өзекті болып
республикадағы халықаралық қаржы-несие институттары қызметінің негізгі
бағыттары қарастырылды.
Қазақстанның тәуелсіздігін алуы көптеген елдермен экономикалық
байланыс жасауға мүмкіндік берді, соның нэтижесінде дүниежүзілік нарыққа
жағдай жасалды. КСРО-ның қүлауымен сыртқы сауда
жойылды. Әрбір мекемелердің, кәсіпорындардың және жеке
шетелмен сауда байланысын жүргізу мүмкіндігі пайда болды.
біріккен мекемелер (АҚШ, Германия, Англия,
дүниежүзінің ірі компанияларының өкілдіктері пайда
байлықты, шикізатты, және материалдарды бірігіп пайдаланудың жне
технологияны енгізу жобалары қарастырылды. Еліміздегі саяси түрақтылық,
халықтар достығы саясаты, табиғи байлық
компанияларына капиталдарын экелуге мүмкіндік ашты.Республика 145-ке
жуық елмен сыртқы сауда айналымын жүргізеді. Экспорттық
елге шығарылса, импорттық тауарлар - 115 елден
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде инвестициялық
аударып отырған ел екендігін
президентінің бірнеше рет қабылданған қаулылары,
бекіту дэлел. Елімізде инвестиция туралы мемлекеттік
оған экономикаға шетелдердің инвестициясын экелу туралы
берілген, сонымен қатар көлемді қаржы экелетін инвесторларға
беру қүқығы да бар. Инвестициялық климатты түбірінен жақсартуға
жасалынды, соған сәйкес дүниежүзі елдерінің іскер азаматтары және
топтары тарапынан біздің елімізге деген назар күшейе түсті.
Қазақстан үкіметінің маңызды бағдарламасының
инвестициясын әкелу және оны
мәселелерді шешу мақсатында республикада мемлекеттік Инвестициялық
комитет қүрылды, ол тікелей
пайдаланумен айналысады.
Экономиканың қозғаушы күші болуға тиіс үлттық жинақталымдардың
рғаюы мен капиталдың
жинақталымдардың жеткіліксіздігінен Қазақстан шетелдік
жекеше капиталға, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарына да
эрі тэуелді бола түсті. Экономиканы эрі қарай сауықтыру
зор көлемде келіп қүйылуына байланысты, мүның өзі
едэуір жақсартылса ғана мүмкін болады.
Қазақстанның салауатты экономикалық өрлеу стратегиясы
нарықтық экономикаға, мемлекеттің белсенді рөліне
шетел инвестицияларын тартуға негізделеді [42]. Шетел инвестицияларын
тиісінше қорғау және пайдалану бірінші
Еліміздің инвестициялық ахуалы неғүрлым қолайлы, ал Қазақстан тартылған
шетел инвестицияларының көлемі мен сапасы бойынша басты орынға
үшін саяси ерік-жігер мен нақты іс-қимыл қажет.
жаңарту және даму банктері заемдарының, басқа үйымдар
елдердің көмегінің есебінен ауылдағы шағын
дамытылады.
Осы диплом жүмысының
институттарының қызметі болып табылады. Олардың қызметі қазіргі
халықаралық қатынастарда маңызды орын алады және арнайы қарастыруды
қажет етеді.
Халықаралық қаржы-несие институттары әлемдік экономиканың
саласында белгілі міндеттерін шешу үшін мүше-мемлекеттердің
ресурстарының бірігу жолымен қүрылады.
Мүндай міндеттерге:
3
- әлемдік экономиканы реттеу және түрақтандыру мақсатымен халықаралық
валюта және қор нарығындағы операциялар, халықаралық сауданы реттеу
және қолдау;
- мемлекетаралық несиелер- мемлекеттік жобаларға несие бөлу және
тапшылығын қаржыландыру;
- инвестициялық қызмет, халықаралық жобалар саласында несиелендіру;
- инвестициялық қызмет, халықаралық бизнеске жағымды әсер етуші
жобалар саласында несиелендіру және бастапқы
қаржыландыру;
Диплом жүмысында Халықаралық Валюта Қорының қызметіне талдау
жасалды. ХВҚ - Б¥¥-ның арнайыландырылған
валюталық жүйенің институционалдық негізі ретінде қызмет атқарады.
Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Диплом
барысында көптеген эдебиеттер, ғылыми
қолданылды. Зерттеу тақырыбының теориялық негізін танымал шетелдік,
ресейлік және қазақстандық зерттеушілердің ғылыми еңбектері қүрады.
Бүл диплом жұмысының мақсаты -халықаралық
институттарының теориялық аспектілерін ашу, олардың
барысын талдау,сонымен қатар халықаралық қаржы-несие институттарының
Қазақстанмен өзара қызметіндегі проблемалары мен жетістіктерін көрсету.
Жоғарыда аталған мақсаттарға жету үшін
қарастырылды:
- Халықаралық қаржы-несие институттарының қүрылу тарихы, қүрылымы
және қызметін қарастыру;
- Қазіргі кездегі жағдайдағы халықаралық қаржы-несие
талдау;
- Еуропалық Қайта қүру және Даму Банкі (ЕБРР)
қызметін анықтау;
- Қазақстанның ДС¥-на кіруіндегі жетістіктері мен проблемаларын зерттеу
және анықтау;
Диплом жұмысының методологиялық негізі. Берілген
нәтижелі зерттеу үшін көптеген әдістерді пайдаланған
жұмысында жүйелік талдаудың негізгі түрлерін
құрылымдық, жүйелі-функционалдық, жүйелі-генетикалық және жүйелі-
ақпараттық.
Диплом жүмыста саяси ғылымның тарихи,
қолданылды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы - халықаралық
несие институттарының теориялық аспектілері ашылды; олардың
кездегі барысы талданды; сонымен қатар
институттарының Қазақстанмен өзара қызметіндегі проблемалары
жетістіктері көрсетілді;
Диплом жұмысының күрылымы. Диплом жүмысы кіріспеден, екі
бөлім, бес бөлімшеден, қорытынды, эдебиеттер тізімі және қосымшалардан
тұрады.
I Нарықтық экономика жағдайындағы халықаралық
қаржы-несие институттары
1.1 Халықаралық қаржы-несие институттарының қүрылу тарихы,
құрылымы және қызметі
II дүниежүзілік соғыстан кейін және
жылдардағы дағдарыстан кейін әлемдік шаруашылық
ұшырады. Мемлекеттер бір-бірімен сауда жағынан жанжалдарға
қаржы, несие, валюталық жүйе қүлдырады. Бірақ
қарай әлемдік шаруашылық қандай да бір мемлекеттің механизімісіз
түрде басқарып, функциялай алмайтыны туралы түсінік пайда бола
10 жыл ішінде макродеңгейде әлемдік экономикалық дамуды
пайда болған дисбаланстар туралы алдын ала ескертетін және
қажетті көпжақты қолдау көрсететін халықаралық
қаржы үліымдарының жүйесі пайда болды.Олардың қатарында Халықаралық
Валюта Қоры, Дүниежүзілік Банк, Дүниежүзілік сауда үйымы
кіреді.
Экономика саласы мен валюта-қаржы қатынастарында қызмет ететін
әлемдік үйымдар эрине Б¥¥-ның ықпал ету аймағына
Б¥¥-ның қызметі бүл салаларда шектеулі.
макроэкономика мен халықаралық экономиканы реттеудің негізін
және экономикалық дамуға мемлекеттік араласудың
мәселені қойған [5,276]. Идеолог Дж. Кейнс- мемлекетаралық реттеу
қүрылған және осы күнге дейін басты халықаралық экономикалық
болып табылатын Бреттон-Вудс институттарының (ХВҚ және Дүниежүзілік
банк) келісім баптары (уставы) авторы.
1994 жылы шілдеде Бреттон-Вудс конференциясы сол кезде
Б¥¥-ның 44 мүше-мемлекеттерінің
Конференцияның қорытынды нэтижесі болып 1945 жылы желтоқсанда
ның 2 арнайыландырылған үйымдарының қүрылуы
валюта қоры және Халықаралық қайта қүру және даму
банк) [8,1626]. 1946 жылы ХҚҚДБ өз қызметін бастағанда
санві 38 мүше болды. 50-60 жж көптеген отар
мүшелері болғаннан кейін мүше-мемлекеттердің саны өсті. Дүниежүзілік
банк өзінің даму шеңберінде түрлі қызмет түрлеріне мамандандырылған
жаңа үйымдар қүрдві. Бүл үйымдар бірігіп Дүниежүзілік
аталады.
Дүниежүзілік Банктің құрылымы мен қызметі.
Дүниежүзілік Банк жай мағынадағы банк емес.Мүнда ақша салып
немесе есепшот үстауға болмайды. Дүниежүзілік Банк
кедей мемлекеттерге жататын халықаралық
экономикалық трансформация кезеңіндегі дамушы мемлекеттерге несие беру
арқылы кедейлік деңгейді төмендету. Дүниежүзілік Банктің несиелері осы
мемлекеттер халқының өмір сүру
өнімділігін көтеруге көмектеседі.
Дүниежүзілік Банк бул үлкен кәсіпорын, оның мүшелері мүше
қатар оның еншілесі болып табылады. Әрбір жеке мемлекеттің
экономикалық күшімен анықталады.
Банктің басты басқарушы органы
Директорлар Кеңесі болып табылады. Дүниежүзілік Банктегі
мемлекет өз басшыларын сайлайды.
Банктің атқарушы органы Басқарушы
Директорлар Кеңесі болып табылады. Басқарушы кеңес
келіссөздерге жиналып, Банктің қүжаттары және оның
туралы талқылайды. Атқарушы Директорлар Кеңесін
басшылығын Дүниежүзілік Банктің Президенті басқарады.
Дүниежүзілік Банк тобына:
- Халықаралық қайта қүру және даму банкі (МБРР)
- Халықаралық даму ассоциациясы (МАР). Бүл 2 үйым
деп аталады.
- Халықаралық қаржы корпорациясы (МФК)
- Инвестицияларды кепілдендіретін көпжақты агенттік (МАГИ)
- Инвестициялық дауларды реттеуші халықаралық орталыққа (МЦРИС)
үкіметтер мен шетел инвесторлары арасындағы дауларға арбитраж үсынады.
МЦРИС 1966 жылы мемлекеттер
арасындағы инвестициялық дауларды реттеу туралы конвенция
құрылған үйым. Сол кезде оған 139 мемлекет
қызметін қамтамасыз ету үшін Әкімшілік Кеңес пен Секретариат
Әкімшілік Кеңестің төрағасы Бүкіләлемдік Банк Президенті болып саналады,
кеңес конвенцияны бекіткен мүше-мемлекеттердің өкілдерінен түрады
(барлығы 126). Кеңестің жыл сайынғы кездесулері
үйымдарының жыл сайынғы кездесулерімен бір уақытта болады.
МЦРИС-тен көмек сүрау дауласушы жақтардың өз еркімен жасалады.
Бірақ олар конвенцияға байланысты арбитражға келіссе, біржақты тәртіпте
өтініштерін алып кете алмайды. МЦРИС қызметінің уақыты
жуық үндеулер тіркелген [35,966].
МАГИ 1988 жылы 12 сәуірде қүрылды, ол Дүниежүзілік
ең жас мүшесі
инвестицияларды тарту үшін
коммерциялық емес қауіптерден сақтандырады.МАГИ кепілдендіретін
инвестицияларға: акционерлік капиталға салынатын
материалдық формадағы салымдар; акционерлермен
кепілдендірілген несиелер; акционерлік емес тікелей инвестициялар формасы
жатады.МАГИ-дің кепілдік мерзімі-15 жыл немесе
инвестициялардың 90% көлемін жаба алады [35,996]. МАГИ өз
рттық сақтандыру компанияларымен үйлестіреді.
7
МАГИ мақсаты—дамушы мүше-мемлекеттердің экономикалық өсуін
жылдамдату үшін тікелей шетел инвестициясын тарту. МАГИ дамушы
мемлекеттерде инвестициялау мүмкіндігі туралы ақпарат
капитал салу ағынын қолдау үшін шақырылған.
МАГИ-дің МБРР-ден қаржылық тэуелсіздігі бар. МАГИ-ді басқару
бойынша өкілдігі Басқарушы Кеңесте
Басқарушы Кеңес өз уәкілеттігін Директорлар
Бүкіләлемдік Банктің Президенті Директорлар Кеңесінің төрағасы болып
табылады.
Мемлекеттердің үлттық экономикасына осындай жағдайларда капитал
құю индустриалды елдермен салыстырғанда
арттырады.
8
1.2 Қазіргі жағдайдағы халықаралық қаржы-несие институттарын
талдау: МБРР, МАР, МФК, ХВҚ
Халықаралық қайта кұру және даму банкі (МБРР) -
институты, 1944 жылы шілдеде Бреттон-Вудс келісімі шеңберінде қүрылып,
1946 жылы шілдеден бастап өз қызметін бастады.МБРР қызметі
бағдарлама негізінде қүрылады: кедейлікпен күрес және
басқару; элеуметтік даму
инфрақұрылым; адам потенциалының дамуы.
МБРР ресурстарының көп бөлігі әлемдік қаржы
қағаз (облигация) негізінде жүмылдырылуда, оның несиелік бағасы
нарықтың коньюктурасымен анықталады. Несиелеу жағдайы жылына 2 рет
қарастырылады. МБРР қызметі үшін пайда табу маңызды емес,
балансын кіріспен үйлестіріп отырады. Спрэд
көлемінде тағайындалады. Көптеген елдер үшін банктік несиеге
бұл өте төмен мөлшер. Коммерциялық банктерге қарағанда ХҚКДБ
несие алушының төлеу мүмкіндігіне тэуелсіз түрде тағайындайды. Несие
20 жыл мерзімге беріледі, жеңілдік кезеңі 3-5
экспорттық несие мерзімін арттырады.
МБРР-дің штаб-пәтері Вашингтонда орналасқан. Банктің 70-ке жуық
аймақтық және мемлекеттік бюролары мен өкілдіктері бар.
Дүниежүзілік Банк немесе МБРР, сонымен қатар МАР, МФК,
МЦРИС мүше-мемлекеттердің халықаралық кооперативімен салыстырмалы.
МБРР-дің жоғарғы органы Басқарушы
Атқарушы орган-Директорлар Кеңесі Басқарушы Кеңестің алдында
береді. Басқарушылар жыльша 1 рет кездеседі [15,606].
Директорлар Кеңесі Банктің саясаты туралы шешімдер қабылдайды,
оның негізінде банктің жүмысы қүрылады және несие беріледі.
Қазіргі кездегі МБРР қызметінің негізгі бағыттарына: инвестициялық
жобаларды орта және үзақ уақытта несиелендіру; дайындық,
жобаларды техникалық және қаржы-экономикалық дэйектемелеу; дамушы
және пост-кеңестік елдердегі қүрылымдық қайта қүру
қаржыландыру.
Банк халықтың өмірін жақсарту мақсатында экономикасы
және нарықтары үлғайған мемлекеттермен серіктес болады. Банк беретін
барлық несиелер қайтарымды несиелер.
Жарғыға байланысты Банк несиелерді тек мүше-мелекеттердің үкіметіне
немесе олардың кепілдігімен береді. Барлық
заңдылықтарға сәйкес іске асады.
Банктің бір приоритеті - жеке секторды
бойынша МБРР-дің жеке секторға несие беруіне
мәселемен Дүниежүзілік Банктің басқа мүшесі, яғни МФК
ұйым жеке сектордың кәсіпорындарына капитал салу үшін қүрылған
ұйым [15,636].
9
МБРР жобалары негізінен техникалық көмек көрсетуді қарастырады.
Оған мемлекет бюджетіндегі қаржыны үлестіру мәселесі бойынша
беру, ауылда клиника құру мәселесі немесе қымбат қүрылыс
қалай қолдануы туралы кеңес беру кіреді. Жыл сайын
оқыту мақсатында бірнеше жобалар қаржыландырады.
Жобалардың табысты іске асуына баға берілетін Банк критерийлері
қатаң болады. Мысалға, жоба
бүрын, ол 10% -дық экономикалық қайтарыммен қамтамасыздандыру керек.
Халықаралық даму ассоциациясы (МАР). Оның негізгі атқаратын
функциясы дамушы елдерден кедей мемлекеттерге үзақ уақыттық пайызсыз
несие беру.Бүл несиелер кедейлік деңгейді төмендету және несие
мемлекетердің экономикалық өсуіне ықпал етуге бағытталған. МАР жарғысы
1960 жылы күшіне енді.
МБРР мен МАР параллельді қызмет атқарады. Олар бірлесіп
бір басшылықты қолданады, бір Президентке жауап береді және
бергенде бірдей стандартты қолданады. Айырмашылығы тек
шарттары мен қаржыландыру көздерінде. МАР-дың
мемлекет алдымен МБРР-ге мүше болу керек. Қазіргі
158 мемлекет.
МАР несиені МБРР-ден ала алмайтын кедей мемлекеттерге ғана
(жан басына шаққандағы жылдық кіріс 905 АҚШ долларынан
Қазіргі кезде бүл категорияға кіретін елдердің саны 80-ге
3,2 млрд. халық түрады. Шамамен 1,2 млрд.халықтың күндегі
доллары.
МАР несиелері 35-40 жылға 10 жылдық жеңілдік уақытымен
Несие алғаннан кейін пайыз есептелмейді, бірақ
төлемдер қарастырылады (қазіргі кезде 0,75%).
1960 жылдан бастап МАР 90 елге 97 млрд.
жылына 6 млрд.АҚШ долларын қүрайды [20,396].
МАР қүралдары несие алушы мемлекеттер
деңгейі, жобаларының табысты іске асуына
Шамамен МАР-дың несие көлемінен 45-50%
аймағы) келеді. Көп бөлігінің қалған қүралдары Азия мемлекеттеріне
Қалған несиелері Қытайға және Латын Американың, Кариб бассейнінің,
Шығыс, Европа және Орталық Азияның кедей мемлекеттеріне беріледі.
МАР бай мүше-мемлекеттердің
қаржыландырылады. Қосымша қүрал көздері болып МБРР кірісі және
дың алдыңғы несие алғандардың төлемдері.
МАР қорларына эрбір үш жыл сайын донор мемлекеттер
үлкен жарнаны АҚШ, Жапония, Германия, Франция, Үлыбритания, Италия,
Түркия, Корей мемлекеттері жасаған, олар МАР
табылады және қазіргі кезде донорлар қатарына кіреді. Сонымен
болып, МБРР-ден несие алып пайдалануды жалғастырған елдер—Бразилия,
Венгрия, Мексика, Польша, Ресей, Оңтүстік Африка. МАР
жобалардың көмегі арқылы күреседі, оған ауылшаруашылық
жобалар (26%), элеуметтік қамтамасыз ету (26%) және
дамыту (22%) кіреді [23,296].
МАР экономикалық өсу интенсификациясының ең жақсы
туралы Үкіметтерге кеңес береді.
Халықаралық Қаржы Корпорациясы (МФК) МБРР қарағанда ХҚК
укімет кепілдігін талап етпейді және жауапкершілікті өз
жобаларды жан-жақты тексеру арқылы қабылдайды. МФК берген несиелер
жобаның бағасынан 25% аспайды.
МФК үшін өнеркэсіпті несиелеу оның қызметінің негізгі бағыттарының
бірі болып табылады. Несиелер орташа 7-8 жылға, ал
жылға беріледі. МФК инвестицияларды қаржыландыруды
арқылы және халықаралық қаржы нарығындағы капиталдарды тарту арқылы
жүзеге асырады,МФК үкіметке және кәсіпорындарға техникалық көмек және
кеңес беру қызметін ұсынады.МФК тэуелсіз брокер бола отырып,
қатысушылардың: шетел инвесторлары, жергілікті серіктестер,
кредиторлар мүдделерін анықтап, үйлестіруге көмектеседі. Бүгінде МФК дамушы
1956 жылы қүрылған МФК өзінің қызмет істеген
дамушы мемлекеттердегі 1,852 кәсіпорындарына 21,2млрд.АҚШ доллары
көлемінде несие берді. МФК капиталы 2,45 млрд.АҚШ
[13,1776].
МФК өз қызметін Дүниежүзілік Банк тобының басқа мекемелерімен
үйлестіргенмен, ол заңды және қаржылы түрде тэуелсіз.Оның өз
қаржы, басқару және штаттық қүрылымы бар. Оның
мүше-мемлекеттермен қалыптастырылады, олар Корпорацияның қызметі мен
саясатын анықтайды.
МФК қызметімен Басқарушылар Кеңесі және Директорлар
басқарады. Әрбір мемлекет өз Басқарушысын сайлайды (Қаржы
Директорлар Кеңесі 24 Директордан түрады. Дүниежүзілік Банк
Президенті МФК Президенті болып саналады.
МФК-ның дамушы елдеріндегі
кэсіпорывдарын қаржыландыру және көмекпен
инвесторлармен серіктестікті қамтамасыз етеді және консультативті жүмыс
арқылы үкіметке жағдай жасауға көмектеседі. МФК дамушы
МФК мүше-мемлекеттердегі жеке кәсіпорындар үшін қызмет көрсету
және қаржы бағдарламаларын, сонымен қатар үзақ уақытты несиелер,
қаржыландыру және кепілдендіру, қауіптерді басқаруды үсынады. МФК-ның
барлық жобалары мен шеттен алулары нарық тарифтері арқылы
үкімет кепілдігі кабылданбайды. МФК барлық саладағы жобаларды қаржыландырады.
Халықаралық Валюта Қорының (МВФ) несиелендіру механизмі.
ХВҚ 1944 жылы 1-22 шілдеде Бреттон-Вудсте
қаржы конференциясында құрылған. Бүл жерде ХВҚ-ның келісім статьясы
қабылданды, ол Жарғы негізінде өзінің рөлін атқаруда. ХВҚ-ның
валюта операцияларын, валюта нарығы қызметінің жүйесін реттейді.
мүше-мемлекеттердің валюта-несиелік қатынастарын реттеу
оларға валюталық қиыншылықтар кезінде қаржылық
арналған үйым. ХВҚ халықаралық валюта жүйесін бақылайды,
қызметін , валюта курсы саясатын және арнайы принциптерді
елдердің осы саясатқа бағынуын
арнайыландырылған мекемесі және
институционалды негізі болып табылады. Іс жүзінде халықаралық валюта
жүйесі институционалдық негізде қызмет етеді.
Барлық мүше елдердің міндеті - валюта
жүйені реттеуде, төлем балансының қызметін қайта қүруда эділетсіз
нәтижесінде басқа мүше елдердің алдында артықшылығын көрсетпеу.
Валюта нарығында болып жатқан тәртіп бүзушылыққа
қарсы шаралар қолданады. Қажет жағдайда мүше елдер
қызметіне араласа алады; бүл жағдайда басқа
ұмытпау қажет.
Қор беретін несиелердің қайнар көздері мүше-мемлекеттер
дің валюталары түріндегі ақшалай қаражат. Қор валюталық несиелерді
мемлекеттерде сүранысы жоқ үлттық валюта сомасына
береді және олар жалпы ресурстардың есепшотында қалады.
аяқталғаннан кейін мүше-мемлекет Қордан өзінің үлттық валютасын
алып, оған қаражатты үлттық валюта
Негізінен бүл операция 3 1/4-тен 5 жылға
Несие алушы мемлекет өз төлемақы
валюталық резервтерді көбейту үшін Қор үшін артық өз
алып тұру қажет.
ХВҚ - мүше елдерге валюталық шектеуді
көпжақтылығын болдырмау үшін үнемі үмтылып отырады. Ол 3
консультация беріп отырады.
Несиелендіру жағдайында Қор эртүрлі
қолданады. Бү_л механизмдер шеңберінде шектер (лимиттер)
яғни олар Қор беретін несие сомаларын шектейді [38,2146].
Несие механизмдерін мынадай 4 категорияға бөлуге болады:
1. Жай механизм
2. Арнайы компенсациялық механизм
3. Төтенше жағдайдағы көмек
4. Кіріс деңгейі аз мемлекеттерге көмек көрсету механизмі
Жай механизмдерге кіретін:
1 .Қордың үлес механизмі ( Кезегүе Тгапсһе)
2.Несиенің үлес мехаизмі( СгесШ Тгапсһе Роіісу)
З.Қор несиелері туралы келісім( 8ІапсІ-Ъу Аггап§етеп1;з)
4.¥лғайтылған қаржылавдыру механизмі( Ехіепсіед Ғшісі Ғасііііу ЕГҒ )
З.Қосымша қаржыландыру механизмі( 8ирр1етепІагу Ғіпапсіп§ Ғасііііу
8РР) [5,4126].
ХВҚ өзінің мүмкіншілігін элі де болса
үстінде, өз жоспарларын жүзеге асыруда және институционалдық құрылымы
жағынан үздіксіз талпыныс үстінде. Бүл ойды көптеген
қолдайды.
13
Қазақстандағы қызметі
Европалық Қайта құру және Даму Банкі (ЕБРР)
мамырда келісім негізінде қүрылған халықаралық үйым. ЕБРР-ді қүрушы
Европалық мемлекеттер болған (Албаниядан басқа), яғни олар АҚШ,
Мексика, Марокко, Египет, Израиль, Жапония, Жаңа Зеландия, Австралия,
Оңтүстік Корея және ЕЭС пен Европалық
КСРО, Чехословакия және СФРЮ мемлекеттері қүлдырау себептерінен
олардың жарна қағаздары (акция) бөлінді. Бүл үйымның мүшесі
европалық мемлекеттер емес, сонымен қатар барлық ХВҚ мүшелері
алады. 1994 жылы 1 қаңтарда
сонымен қатар барлық Европа мемлекеттері), ЕЭС (қазір ЕС)
ЕБРР-дің штаб-пэтері Лондон қаласында орналасқан. ЕБРР-дің статусы,
артықшылықтары мен иммунитеттері және
Ұлыбританиядағы түлғалар 1991 жылы 15 сэуірде
басталғаннан кейін қол қойылған, ¥лыбритания
және ЕБРР Үкіметтері арасында
анықталған. ЕБРР қызметінің негізгі міндеттері мен
басты мақсаты—европалық постсоциалистік мемлекеттердің
негізделген ашық экономикаға өтуіне ықпал ету және жеке
инициативаны дамыту. ЕБРР-дің негізгі несиелендіру обьектісі
фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар,
кәсіпорындармен бірге халықаралық
кәсіпорындар. Банктің басты мақсаты аймақтағы инвестицияларды
ЕБРР несие және
несиеленушілермен әріптеседі. Бүл қызмет мемлекеттік сектордағы басқа
жобаларды және инфрақүрылымды несиелендірумен қосымшалану керек.
ЕБРР аймақтық эріптестікті қолдайды және
мемлекетті қамтуы мүмкін.
1991 жылы өз қызметінің басынан ЕБРР алдынды
анықтады. Олардың ішіндегі маңыздысы саяси жүйенің өзгеруі уақытында
ЕБРР қызмет ететін мемлекеттерде жаңа экономикалық жағдай қүру
Басқа міндеттер бизнес сферасына жатады (инвестицияларды
жекешелендіру және қүрылымдық қайта қүру), инфрақүрылым
келтіру, байланыс жүйесін, энергетикалық жүйені, муниципалды қызметті,
үй шаруашылығын ұлғайту және жаңарту),
қалпына келтіруге тікелей инвестиция мен саясатты жетілдіру) [33,916].
ЕБРР несиелік қызметін іске асыруда:
-Дамушы мемлекеттердің банк
несиелендіру үшін эртүрлі амалдарды пайдаланады;
- Міндеттемелерді орындауды сәйкестікпен үйлестіреді;
- Жеке секторлар, олардың кеңесшілері және коммерциялық
эріптеседі;
- Ұзақ уақытты жобаларды дамыту үшін Үкіметтермен эріптеседі;14
- Халықаралық валюта-несие және қаржы үйымдарымен
курады;
- Мемлекетаралық және аймақтық қолайлықты сәйкестікпен үйлестіреді;
- Қоршаған ортаны жақсарту және сақтауды қамтамасыз етуге
Шешім қабылдау үшін ЕБРР мемлекеттердің негізгі қызметі
стратегиялары облысындағы саясатпен басшылық
бойынша стратегиялар саяси және экономикалық оқиғаларға шолу
қызметтің сферасын анықтайды. Бүл
мемлекеттегі өндірістік инвестицияларды үйлестіруге талпыныс.
ЕБРР-дің несиелік-инвестициялық саясаты. ЕБРР өз қызметінде жеке
және мемлекеттік сектор кәсіпорындары үшін келесі операция формаларын
қолданады:
. өндірісті дамытуға несиелер беру ( бірігіп қаржыландыру);
2. капиталға инвестициялау;
3. құнды қағаздарды кепілді орналастыру;
4. кепіл беру арқылы капитал нарығына кіруге мүмкіндік
5. келісімдерге сәйкес арнайы қорлардың ресурстарын орналастыру;
6. несие беру және инфрақүрылымды дамыту және қайта
жэрдем көрсету.
ЕБРР экспорттық несие жөнінде кепіл бермейді және
айналыспайды. Жалпы ЕБРР-дің құрылуынан 1999 жылдың басына
Директорлар Кеңесі 18,7 млрд.АҚШ доллары көлеміндегі
қолдады. ЕБРР несие-қаржы саясатының ең маңызды бағыттарына
секторы, энергетика, телеккомуникациялық инфрақүрылым, транспорт және
агробизнесті жатқызады.
ЕБРР-дің Қазақстандағы қызметі.
Қазақстан ЕБРР акционерлерінің қатарына кіреді және Басқарушылар
кеңесіндегі өкілі Павлов А.С,
Жангельдин Е. ЕБРР акциялары сату үшін арналмаған. ЕБРР
(1000 жуық адам) барлық акционер-мемлекеттердің атынан шығады.
көптеген мемлекеттерде түрақты өкілдіктері бар.
Қазақстанда ЕБРР-дің аймақтық өкілдігі 1993
ашылды. Ал 2001 жылы 16
жылдығына ЕБРР Президенті Жан Лемьерр сапармен келгенде,
тұрақты өкілдіктің ресми ашылуы болды. Қазақстан бойынша
жаңа өкілдіктің республикада маңызды рөл
[24,5626].
Қазақстандағы эріптестікке мысал.
операциялары мұнай газ саласында кіріс активтерін қүруға және
орта бизнес сферасын дамытуға бағытталған.Сонымен қатар Банк пен
арасында транспорт және
байланысты берік және эффективті қатынастар
«Эфес Қарағанды», Атырау қаласының
Лизинг»және «Қазақстан темір жолын» несиелендіруді қосады. Одан
ЕБРР сауданы қаржыландыру бағдарламасын ұлғайтуға қол жеткізді. Қазіргі
кезде Банк инвестициясының 72 % жеке
сұрыпталады (юіассификацияланады) және 28 %
инвестиция ретінде сұрыпталады.
ЕБРР несиесі Испат-Кармет болат құю заводына оның
көрсеткіштерін жақсартып, эффективтілігін көтеруге көмектесті [17, №291].
1997 жылы ЕБРР Халықаралық Қаржы корпорациясымен бірігіп
Испат-Кармет болат құ_ю заводына 56,5 млн.Евро көлемінде несие
Несиелер өндірісті қайта кұру, экологиялық көрсеткіштерді жақсарту, өндіріс
фективтілігін көтеру үшін арналған. Испат-Кармет республикадағы ең
алғашқы толық масштабты және табысты жоба болды. Ол
сапалы инвесторларының тэжірибелі басқаруымен уақыт ішінде толық өзгере
алатындығын көрсетті.
Қазақстанның кіші бизнес бағдарламасы ( ПМБК).
Қазақстанның кіші өндірістеріне 166 млн.АҚШ доллары көлемінде
25,591 несие берілді. Қазақстанның кіші бизнес бағдарламасы
қайта құру және даму банкі мен Европалық Одақтың
несие алу арқылы кіші
көздерімен қамтамасыз етуге бағытталған.
Ақтау теңіз порты және «Қазақстан темір жолы».
Транспорт саласында ЕБРР нарықтық транспорттық қызмет көрсетуді
дамыту және басқа да проблемаларды шеіпумен жұмыс
ЕБРР портты жаңарту мақсатында Ақтау теңіз портын қайта
млн.Евро көлемінде несие бекітті. 1999 жылы ЕБРР Қазақстандағы
транспорт жолын жаңартуды қаржыландыру мақсатында «Қазақстан темір
жолына», мемлекеттік теміржол кэсіпорнына 67,9 млн.Евро көлемінде несие
берді. Қазіргі кезде жолдарды
мүмкіндіктері қарастырылуда [29,2416].
Қазақстанның экономикалық прогресі.
Экономикалық қатынастарда Қазақстан белгілі табыстарға жетті. Ішкі
девальвация, қүбырлардың жоғарғы деңгейде өткізу мүмкіндігі, қатаң тауар
бағалары Қазақстанның макроэкономикалық перспективаларын жақсартты.
Мұ_най газ саласы нығайды
стратегиясы 2004 жылдан бастап мүлай мен газ кірісін
Үкімет келесі жылдарға қатаң бюджеттік стратегия қабылдады.
Өту кезеңіндегі проблемаларға келсек.
Республиканың нарықтық экономикаға
проблемалар экономикадағы
инфрақүрылым қазіргі кездегі өндіріс және реттеуші жүйені
етуге жеткіліксіз. Инвесторлардың пікірінше
ресурстарын зерттеу үшін нормативті климат
Отандық өндіріс саласының тепе-теңдігі элсіз және өтпелі экономикасы
мемлекет нормаларына сәйкес кіші және орта өндіріс секторы
жеке меншігін реформалау арқылы ауылшаруашылық
16
рымдастыру және шеттен әкелген ресурстар мен дайын өнш
байланысты қалпына келтіру жай темппен өтіп келеді.
Қазақстандағы Банк операциясы үшін үсынылған стратегия
секторының дамуына көңіл бөлуге және мүнай газ саласында
кұруға негізделген. Мүндай кіріс активтерін
басқармасын жақсарту үшін, коммуналды қызмет көрсету кәсіпорындарын
реттеу және жекешелендіру, банктік емес қаржы үйымдарын дамыту,
емес салаларда инвесторлар қызметін үлғайтуға жэрдемдеседі.
Мемлекеттегі Банктің басты перспективалары.
Мүнайгаз саласы. Қазіргі
кәсіпорындарда мүнайгаз саласындағы мемлекеттік кәсіпорындардың қайта
өркендеуін қолдау. ЕБРР үкіметтік кепілдіксіз
мемлекеттік кәсіпорындармен жүмыс атқарады, олар қоршаған
жетілдіруге және бар активтерді жаңартуға әсер етеді.
Тау-кен және шикізат саласы. Тау кен саласындағы жобаларды
Үкімет тау кен саласына шетел қатысушыларын тартатын ортаны
жеткізді. Коррупциямен болатын проблемалар мұнайгаз бен
саласында, әсіресе маңызды және Банк қандай да
жоғары стандарттарға жетуге тырысады.
Кіші және орта
инвестициялары мен поставщиктер арасындағы өзарабайланысты жақсарту
арқылы кіші бизнес бағдарламасын құру және ұлғайту. Қазақстанның
бизнес бағдарламасы (ПМБК) қазіргі кезде мемлекеттің 11 аймағында
табысты жұмыс істейді. ПМБК МСП сферасында Банк
орталық пункті болып қалады.
Банк МСП-ні қаржыландырудың жаңа тэсілдерін тауып, МСП
корпорациялар арасындағы байланысты нығайтуға көңіл бөледі.
қатар Банк жеңіл өнеркэсіп
инвестицияларды несиелендіру шеңберінде инвестицияларды қамтамасыз ету
мүмкіндіктерін іздестіреді.
Инфрақүрылым. Қалаларда үкіметтік кепілдіксіз
жобаларын анықтау және қаржыландыру жүмыстары жалғасуда.
Үкіметпен бірге коммуналды кәсіпорындарды, телекоммуникация және
аймақтық элетр реттеу саласын жекешелендіру
жұмыстарын жалғастыруда. Сонымен қатар Банк Үкіметтік кепілдік негізінде
автожол, теміржол, порт саласын несиелендіру мүмкіндіктерін қарастыруды
жалғастырды.
Қаржы секторы. Республиканың Банк секторы салыстырмалы түрде
жақсы реттелген және ресейлік кризистен кейін
мүмкіндігін көрсетті. Банк жүйенің бірігуі мен
мемлекеттік банктердің жекешеленуіне қолдау көрсетіп
стратегиялық шетел
инвестициялау мүмкіндіктерін іздестіреді. МСП-ні қаржыландыру
сауда қаржыландыруы жөніндегі қызметті үлғайту жалғасады. Банк қаржы
17
рымдарына, лизинг операцияларына, сақтандыру мен зейнет қорларына көп
көңіл бөледі.
Инвестициялық климаттың жақсаруы. Шетел инвесторлары кеңесінің
(СИИ) аналитикалық қолдауы мен
климатты жақсартуға жэрдем көрсету. Кеңес Президент
демеушілік қолдауымен және Банктің бастамасы бойынша құрылған. Банк
СИИ жү_мысында басты рөл ойнап, техникалық
көрсетіп отырады.
Алматыда ЕБРР-дің «Өтпелі кезеңдегі экономика» атты есеп беруінің
презентациясы өтті. Презентацияға
Тэжікстандағы ЕБРР директоры Майкл Дейви қатысты, ол Қазақстан
ТМД елдерінің жоғарғы даму темпін атап өтті. Есеп
Қазақстандағы нарықтық реформа жүргізуіндегі
сферада Белоруссия, Түркменістан, Өзбекстан мемлекеттерінің
қалулары атап өтілді [30,3266]. ЕБРР сарапшыларының айтуынша
мемлекеттің дамуы тек реформалардың
аймақтық нарықтан алшақтауынан болды. Есеп беруде негізінен
аймақтық сауда айналымын реттейтін аймақтық әріптестікті дамытуға бөлді.
ЕБРР-дің аймақтық директоры Майкл Дейви банк Қазақстанға байланысты
саясатын жетілдіретінін айтты. Оның айтуынша, ЕБРР Қазақстанның үлттық
экономикасына инвестицияларды келтіруге ықпал етіп, мемлекеттің кіші
бизнесіне қолдау көрсетеді. 1991 жылдан бастап Европалық қайта
даму банкі Орталық Азия мемлекеттерінде 1,68
жобаны қаржыландырды. Қазақстанда 2003 жылдың желтоқсанында қол
қойылған инвестициялық жобалардың жалпы көлемі 890 млн.евроны қу_рады.
ЕБРР Қазақстандағы енді қол қойылған жобалардың сомасы жылына
млн.евроны қүрайтынына сенеді [30,4056].
II Халықаралық
Қазақстанмен өзара қызметіндегі
2.1 Қазақстанның халықаралық қаржы-несие институттарына
қатысу проблемалары.
Қазақстанның әлемдік
мемлекетаралық қаржы институттарына қатысуын үйғарады. Әлемдегі өзара
байланыс жағдайында мемлекет халықаралық валюта-несие
рымдарына қатысудан тыс қала алмады.
Халықаралық Валюта Қорына мүше болу үшін ХВҚ келісім
сәйкес Қазақстан мен ТМД-ның басқа да елдері
міндетке алады.
Біріншіден, міндеттерге валюталық шектеулерді алу, халықаралық
операциялар бойынша ұлттық ^валютаны қолдау,
валюталық келісімдерге қатыспау жатады.
мемлекеттерге өтпелі кезеңде валюталық шектеулерді қоюға және сақтауға
рүқсат.
Екіншіден, VIII бап бойынша мүше-мемлекеттерге түрлі валюталық
курстарды алуға тыйым салынады.
ХВҚ-ның жарғысы мүше-мемлекеттердің валюта курсын таңдауын
Іпектемейді. Сонымен бірге IV бап мүше-мемлекеттерді валюталық
жүргізу кезінде Қормен эріптесуге міндеттейді.
жағдайларда арнайы нормаларды қолдану керек.
Үшіншіден, Қазақстан мен ХВҚ-ның іскерлік өзара байланысының
алғышарттары болып: мемлекеттің ақпараттық ашықтығы, өз экономикасы,
төлем балансы, алтын-валюта резервтері туралы
көрсеткіш көрсету, макроэкономика саясаты
зерттеу үшін ХВҚ өкілдерін өз территориясына жіберу.
үкіметтік органдарға Қордың жоғарғы мамандандырылған сарапшыларының
тәжірибесін,олардың қызметін қолдануға мүмкіндік
қызметінен басқа ХВҚ кадрларды
жоғарылату.
Көп жағдайларда мемлекеттер Қордың
элеуметтік баға төлеуге міндетті, себебі ТМД елдері
халықаралық көмек көрсетудің негізгі бөлігі болып
талаптарын қүра отырып, Батыс саясатының жолсерігі ретінде болады.
Несие алушы мемлекетпен несие шарттары туралы келісе
оның төлеу мүмкіндігі мен
мемлекетаралық несиелер, жеке несиелер мен инвестицияларға жол ашады
және кредиторлармен келіссөздер жүргізуге жағымды жағдай жасайды.
19
Кризисті жағдай Қазақстан мен КСРО-ның басқа мемлекетерін
несие алуға итермелейді.Бірақ сол уақыттан бері бүл мемлекеттер
несиелеріне тэуелді болады.
Әлемдік Банк пен ХВҚ
байланыстырады. Қор макроэкономикалық және қаржылық түрақтылықты
қамтамасыз етуге әрекет жасауға, ал Банк
келудің бөлімдеріне (бәсекелестік
жекешелендіруді дамыту; жерге жеке меншікті бекіту; салық жинау,
банктерді реформалау) күшін салады.
Бүгінгі күнде Қазақстанның тек экономикасы ғана емес, сонымен
күнделікті өміріміз тікелей батыс капиталына тэуелді. Халықаралық қаржы
институттарының ақшалай ықпалынан республикамыз осы күнге
қаржы жүйесінің қүлдырауына түспеді. Мүндай жағдай болған
көмекке Батысқа назар аударады. Қазіргі кезде де жағдай
Мемлекеттің экономикалық саясатының
инвестицияларды тартуға негізделген. Уақыт өте\шетел капиталы көптеген
мемлекеттік бағдарламалардың негізгі қаржыландыру көзіне айналуда, себебі
отандық қаржыландыру көздері азаюда.
¥лттық валюта курсының түрақтылығы
болғанмен, ол экономикадағы
көрсеткіштер ең алдымен халықаралық қаржы институттары алдында жақсы
имиджді қүру үшін маңызды.
Соңғы жылдары Қазақстан жеткілікті несие рейтингін алды. Елімізді
алдына тэуелсіз мемлекет деп қабылдай бастады.
Қазіргі кезде
демократизациясымен байланысты.
ХВҚ-ның несиесі сәтті қаржы-экономикалық болашаққа өзіндік бір
жол болып келеді.Бірақ бүл жағдайда қордың қойған талаптарын
керек: экспорттаушылар түсімдерін алып тастау және бюджет параметрлерін
қатаң сақтау (инфляция деңгейі, оның дефицит көлемі).
мемлекетке тек валюталық нарықтағы жағдайға ықпалсыз
Банк қорларын пайдаланып, мемлекеттік қүнды қағаздардың кірісін бақылап
отыру қалады. Бүл нүсқа үкіметті
итермелейді.
Бірақ, эрине сыртқы несиелендіру шексіз жалғаса бермейді.Сондықтан
қазіргі кездегі өзекті сүрақ ХВҚ-ның несие бермеген
жағдайда болу. Ал қазіргі кезде мүндай мүмкіндік өте
Қазақстан мен Халықаралық Валюта Қоры: жемісті әріптестік.
1992 жылы Қазақстан Халыаралық Валюта Қорына
қабылданды. Суверенді Қазақстан үшін 1992 жыл тарихта республиканың
алдына әлемдік сахнаға шығуымен есте қалады.
ХВҚ-ның эрбір мүше-мемлекетінің ХВҚ капиталына салған жарнасына тең
квотасы болады. Квота жалпы мүше-мемлекеттің экономикасын
20
және мемлекеттің ХВҚ-мен қаржы,
анықтауда негізгі рөлді ойнайды.
Алдыңғы кезде Қазақстанның ХВҚ-на мүшелігі 247,5 млн.СДР (арнайы
кірме қүқығы) көлеміндегі квотамен анықталды. Қазргі кезде СДР-1,51
доллары, ал 1 АҚШ доллары 0,66
квотаны 365,7 млн. СДР-ге көтеру үсынылды. Квота оның
санын анықтайды: эрбір 100 000 СДР квотаға бір
Қазақстан Республикасының несиелеушісі ҚР-ның Үлттық Банкі
табылады. ХВҚ мүше-мемлекеттерге бюджетті қаржыландыруды үсынбайды
және мемлекеттің халықаралық
қаржыландыруды тэжірибелік етеді, сондықтан бұл қүралдар төлем балансын
қамтамасыз ету үшін қолданылады. Бүл ХВҚ үшін стандартты
міндет.
Қазақстан ХВҚ-мен жүйелі қалпына келтіру (8ТҒ), Стэнд-бай (8Іжк1
Ьу), кеңейген несиелендіруді (ЕҒҒ) қаржыландыру бағдарламалары жөнінде
келісім жасады. Республика 538,3 млн. СДР-ді игерді [38,1536].
1993 жылы 2 ақпанда ХВҚ директорларының атқарушы кеңесінің
Қазақстан ХВҚ-ның жүйелі қалпына келтірудің бірінші
қабылдады (123,75 млн.СДР). Қазақстан алынған несиелерді толық игерді.
1994 жылы 26 қаңтарда несиелік қор туралы келісімнен
және қаржы реформаларының жылдық бағдарламасы қабылданды.
келісім 1995 жылдың 31 мамырына дейін созылды. Несие
млн.СДР сомасында игерілді. 1995 жылы 5 шілдеде 185,6
несиелік қор туралы жаңа келісімге қол
несиелерді толық игерді.
Несиелік қор туралы 2 бағдарлама экономикадағы
реформаны өткізу мен ақшалай-несие саясатты
Бағдарламалар жекешелендіру прогресіне және кәсіпорындардың
құрылымдануына ықпал етті. Мүндай саясаттың
азайып, республиканың төлем балансы жақсарды. Қатаң қаржы
республикадағы халықаралық сенімнің қайта қүрылуы үшін негізін салды.
1996 жылы 17 шілдеде ХВҚ-мен
несиелендіру бағдарламасы туралы келісімге қол қойылды.
құрылымдық реформалардың
макроэкономикалық саясаттың позитивті шешімдерін
арналған. Оны іске асыру мақсатында, қатаң қаржы саясатын
басқа, салық экімшілік жүйесін жақсарту,
элеуметтік шығын саясатты қайта қарастыру қарастырылды. Қазақстан
бағдарлама бойынша 154,7 млн.СДР игерді.
ХВҚ қызметін реттеудің маңызды бағыты валюталық
алып тастау. 1996 жылы 17
қосылды, олар ХВҚ-ның келісімісіз халықаралық операциялар ағымындағы
төлемдер мен аударымдар
дискриминациялық валюталық келісімдерге
міндеттемелерін иеленеді [37,766].
1999 жылы 13 желтоқсанда ҚР-сы ХВҚ-мен тагы
сомасында 3 жылға кеңейген несиелендіру бағдарламасы туралы келісімге
қол қойды. ҚР-ның қаулысы бойынша 2002 жылғы 31
ҚР Ұлттық Банкі мен Үкіметінің экономикалық саясаты туралы
қолдау алды.
2000 жылы мамырда ТМД және Шығыс
Қазақстан ХВҚ қарыздарын алдын ала өтеді.
халықаралық экономикалық үйымдар,
кредиторлары алдында несиелерді беру негізінде өз мүмкіндіктерін көрсетті.
ХВҚ мүше-мемлекеттердің макроэкономикалық және валюталық саясатына,
әлемдік экономика жағдайына түрақта бақылау
формаларының бірі—IV баптың жарғысымен
мүше-мемлекеттердің үкіметтік мекемелерімен үнемі
өткізу. Мүше -мемлекеттер қормен олардың макроэкономикалық
валюталық саясатының мәселелері туралы
нәтижесінде ХВҚ қордың атқарушы кеңесі
Іпығарады, онда
перспективаларына баға беріледі.
2004 жылы 21 шілдеде ХВҚ-ның Атқарушы Кеңесі ҚР-мен
жағдайы бойынша жылдық консультациясын
Директорлар мемлекеттегі рационалдық макроэкономикалық саясатпен, өсіп
келе жатқан мүнай кірісін басқарумен және қаржы
саласындағы прогреспен келісті. Директорлар Қазақстан үкіметіне өндіріс
сферасын улғайтуға және
бағдарламаларды іске асыру жүмыстарын жүргізуді үсынды.
Қазіргі кезде, ХВҚ-мен өзарабайланысы мемлекеттің экономикалық
саясатының негізгі бағыттарында іске асты және
жалғастыру мемлекеттегі кредиторлар мен инвесторлар қатынастарын
жақсартуға, олардың сенімін көтеруге ықпал ететін қосымша
отыр. Басқа мемлекеттер сияқты Қазақстан үшін де ХВҚ-мен
алумен бірге үлкен рөл ойнайды, ол мемлекеттің
қолдаумен бірге оның несиелік рейтингіне жағымды әсер етеді.
Дүниежүзілік банк топтарының Қазақстандағы қызметі
Дүниежүзілік банк тобы- дүниежүзіндегі ең
институт, бүл институттың қызметі кедейлікпен және
күресуге, дамушы және өтпелі экономика
экономикалық өсуді және нарықтық экономиканы реттеуге бағытталған
[11,286].
Дүниежүзілік банк тобы- Б¥¥-ң мамандандырылған мекемесі, оның
құрамына: Халықаралық қайта құру және даму банкі (МБРР),
даму ассоциациясы (МАР), Халықаралық қаржы корпорациясы (МФК), және
Инвестицияларды кепілдендіретін көпжақты агенттік (МАГИ) кіреді.
Қазақстан МВФ, МБРР, МФК, МАР, МАГИ, МЦУИС, ЕБРР,Азиялық
даму банкі (АБР), Ислам даму банкінің (ИБР) мүшесі
22
Халықаралық үйымдарға сәйкес Қазақстан Республикасының байланыс
жүйесі ретінде Қаржы министрлігін белгілеген. ҚР-ң ¥лттық банкі
валютадағы барлық авуарлардың депозитариі ретінде, сонымен қатар келісім
баптарына сәйкес МВФ, МБРР, МФК, МАР, МАГИ,
МЦИУС активтері де үлттық валюта бойынша белгілінеді.
ҚР үкіметі ХВҚ, ХҚҚЦБ,
басқарушыларының кеңесіне ҚР-ң өкілін тағайындау керек, МЦУИС-тің
жімшілік кеңесіне ҚР-ң міндеттерін атқаратын басқарушы және уақытша
қызметін атқаруға толық мүмкіндігі бар орынбасары тағайындалады.
Операциялар мен келісімдер кезівде Қазақстаннан немесе Қазақстанға
аударылатын қаржы аударымдары ХВҚ, ХҚҚДБ,
келісім- шарттарының және ИККА конвенцияларының, ЕҚДБ
бекіткен келісімдерінің, ИДБ келісім-шарттарының негізінде ҚР-ң ¥лттық
банкі арқылы жүргізіледі.
Қазақстан ХҚҚДБ мүшелігіне 1992 жылы шілде айында
кезден бастап ХҚҚДБ Қазақстанға 1,819 млрд АҚШ доллары
несие берді, ол қаржының
Дүниежүзілік банк тобы Қазақстанды қаржыландыратын
қаржыландыру көздерінің бірі. ХКДБ тікелей несие берумен
АҚШ доллары көлемінде қайта және параллельді қаржыландыруға әсерін
гигізді. Сонымен қатар Дүниежүзілік банктің басқаруымен Қазақстанда кеңес
5еру тобының 4 кездесуі өткізіліп, Қазақстанның дамуына көмек
4млрд.АҚШ долларының берілуіне ықпал жасады.
Дүниежүзілік банктің алдыңғы несиелері (қайта бейімделу,
зекторының дамуына және қүрылымдық қайта
^кіметтің қайта қалыптасуы және жекешелендіру бағытындағы өзгертулерге,
[сәсіпорындардың,қаржы секторы және элеуметтік қорғауды реформалануына
эағытталған.Бірақ МБРР-ң көптеген несиелері белгілі жобаларды қолдауға
5ағытталған, сондай ақ МБРР экономикалық, қаржылық және басқа
эағыттарда қүрылымдық қайта қүрылуына несие береді.
эелгілі бір шешім мен мақсатңа жету
құруды қолдауға арналған несиелер валюталық
көмектесті және бюджет тапшылығының инфляциясыз
қамтамасыз етті.
1993-2000 жылдардағы барлық несиелердің ішінде: инвестициялық
несиелер 41%, қүрылымдық несиелер 59% қүрайды.
қүруға арналған несиелер тез шығындалатын
несиелердің 1,070 млн. АҚШ долларының 970 млн.АҚШ доллары
қойған. Ал инвестициялық жобаларға берілген несиелер қүрылымдық
несиелерге қарағанда өте жай жүмсалады, себебі
іске асуымен тығыз байланысты.
Дүниежүзілік банктің қаржыландыруымен болатын географиялық
қамтудағы жобалардың көрсетуінше, әрбір облыс осы жобалардан пайда
гүсіреді. Келесі жылдарға несиелеу бағдарламасы
аумақтарды қамтамасыз етеді.
Халықаралық қайта қүру және даму
институты, 1944 жылы Бреттон-Вудс келісімі негізінде күрылған. ХҚҚЦБ
щзметі төмендегі бағдарлама негізінде қүрылады: кедейлікпен күрес және
экономикалық басқару; әлеуметтік даму және экология; қаржы, жеке
инфрақүрылым; адам потенциалының дамуы.
МБРР ресурстарының көп бөлігі әлемдік қаржы нарығында
қагаз (облигация) негізінде жүмылдырылуда, оның несиелік
нарықтың коньюктурасымен анықталады [27]. Несиелеу жағдайы жылына
рет қарастырылады. МБРР қызметі үшін пайда табу
балансын кіріспен үйлестіріп отырады. Спрэд
көлемінде тағайындалады. Көптеген елдер үшін банктік
бр өте төмен мөлшер. Коммерциялық банктерге қарағанда
несие алушының төлеу мүмкіндігіне тэуелсіз түрде тағайындайды. Несие
20 жыл мерзімге беріледі, жеңілдік
экспорттық несие мерзімін арттырады.
Қазақстан МБРР-дің қүрамына 1992 жылдың шілде айында кірді.
Халықаралық қаржы корпорациясы (МФК) -
мемлекеттердің экономикасында жеке инвестицияларды қалыптастыру және
жеке секторларды нығайту мақсатымен
қызметінен біршама керемет қызметтер атқарады және оның белсенділігін
арттырып отырады. МБРР-ге қарағанда ХҚК үкімет кепілдігін талап
және жауапкершілікті өз қарауына алып, жобаларды жан-жақты
арқылы қабылдайды. ХҚК берген
аспайды.
ХҚК несиелері мен инвестицияларының МБРР-дің несиелерінен
айырмашылығы болады. ХҚК үшін өнеркэсіпті несиелеу оның қызметінің
негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Несиелер орташа
ең үзақ несиелеу
қаржыландыруды өз қаржысы арқылы
нарығындағы капиталдарды тарту арқылы жүзеге асырады, ХҚК
және кәсіпорындарға техникалық көмек және кеңес беру қызметін
ХҚК тэуелсіз брокер бола отырып,
инвесторлары, жергілікті серіктестер, басқа да кредиторлар мүдделерін
анықтап, үйлестіруге көмектеседі.
ХҚК өз жү_мысын Қазақстанда 1994 жылы бастағанымен, ҚР
Азия Корпорациясының ең ірі серіктестерінің біріне айналды [18,1416].
Соңғы жылдары ХҚК 1,7 млрд. АҚШ доллары
қаржыландыруға және қосымша 300
қаржыландыруға несие берген. Корпорация Қазақстандағы қүрылымдық
өзгертулерді қолдау мақсатында
Алғашқыда ХҚК өз қызметін институционалдық базаны үруға және
секторының көлемді қүрылымдарын қүруға бағыттаған. Енді бүл корпорация
қызметін қазақстандық қаржы институттарын дамытуға бағыттауда.
1996 жылы үйым қызметінің
Іпеңберінде ХҚК Алматы қаласында түрақты кеңсесін ашты. Қазіргі
ХҚК Қазақстан экономикасында шағын және орта кәсіпорындардың дамуына
ықпал етуде. Жергілікті үкімет ХҚК-на
кәсіпорындарды таңдап, жобаларға қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.
ХҚК Қазақстандағы маңызды инвестицияларды қолдады, оның ішінде:
1999 жылы мамыр айында Алматы қаласындағы
Рамстор" супермаркетінің құрылысын қаржыландыруға 11
доллары көлемінде несие берді. Жобаның демеушілері Түркиядан Кос
және Қазақстаннан Бутя-Холдинг болды. Жоба іске асып, несие
шілде айында түгелімен берілді.
Қаржы секторы.
"Түран Әлем" банкінің төлеу қабілетін арттыру мақсатында
АҚШ доллары несиеге берілді, яғни бұл
білдірді.Бүл жобаға 1999 жылы 17 қыркүйекте Алматыда қол
Шағын және орта кәсіпорын.
Қазақстандағы алдыңғы қатарлы банктердің бірі "Казкоммерцбанккке"
ұзақ мерзімді несиелеу жүйесі негізінде 2,5 млн. АҚШ
несие жүйесі шағын және орта кәсіпорындарға берілу үшін
олардың қызметі Қарағанды облысындығы "Испат Кармет" металлургиялық
заводының қызметімен байланысты.
Өнеркэсіп.
Халықты қажетті газбен қамтамасыз ететін "Алаутрансгазға" 20
АҚШ доллар көлемінде несие берілді. Инвестициялар
көлемін екі еселеуге мүмкіндік беріп,
жабдықтарды жаңартуға бағытталған.
Инвестицияларды кепілдендіретін көпжақты агенттік (МАГИ)-
1988 жылы дамушы мемлекеттерге инвестицияларды қүю мақсатында
құрылған үйым. ИККА инвестицияларды коммерциялық
сақтандырады, олар: кіріс аударымдары
мүлкінің экспроприациясы, эскери қимылдар, саяси катаклизмалар
олармен байланысты элеуметтік-саяси жағдайдағы өзгерістер,
шешім салдарындағы контракттың орындалмауы.
ИККА кепілдік беретін инвестицияларға:
салынатын ақшалай және
акционерлермен кепілдендірілген несиелер және акционерлік емес тікелей
инвестициялардың кейбір формалары жатады. ИККА-ң несие беру мерзімі
жыл немесе 20 жылға беріледі. Кепілдік инвестицияның 90%
алады [16,1136]. ИККА өз қызметін үлттық
координациялайды.
ИККА-ң инвестициялық маркетингтік қызмет көрсету
(ДИМУ) өтпелі экономикасы бар, ИККА-ға мүше, дамушы елдерге
инвестицияларын тікелей жеткізеді. Негізгі қызмет көрсетулері 3
тұрады:
а) институционалдық мүмкіндіктерді қалыптастыру
б) ақпаратты тарату
в) инвестицияларды реттеу.
Қазақстан Республикасындағы халықаралық міндеттер
рггтық заңдылықтар үйлесімдігі.
Қазақстан Республикасы тэуелсіздік
қатынастардың толық қүқылы субьектісіне айналды, көптеген халықаралық
рымдардың мүшесі болып қабылданды. Нарықтық
рітылу тек мемлекет ішіндегі тауар-ақшалай
емес, әлемдік жүйеге қатысуымен көріну керек.
Халықаралық үйымдардың қызметі
жономикалық өсуі мен эріптестігіне ықпал
мемлекеттік және жеке капиталдың халықаралық ағысын
дамыған елдердің өмір сүру деңгейін көтеруге, мүше-мемлекеттердегі жеке
өндіріс кәсіпорындарын дамытуға, валюта-қаржы саласында халықаралық
эріптестікті дамытуға, валютаның түрақтылығына ықпал етуге, халықаралық
инвестицияларды, халықаралық сауданы реттеуге бағытталған.
Дүниежүзілік банк тобының қүрамына Халықарлық қайта қүру және
даму банкі (МБРР), Халықаралық даму ассоциациясы (МАР),
қаржы корпорациясы (МФК), Инвестициялық
халықаралық орталық (МЦУИС),
көпжақты агенттік (МАГИ) кіреді.
Халықаралық Қаржы Корпорациясы дамушы елдердегі кедейшілікті
жою және халықтың
инвестицияның бөлінуін қадағалайды.
Халықаралық Даму Ассоциациясы
коммерциялық жүктеме бойынша несие
қүрылған ұйым. ХДА кедейлік деңгейін төмендету мақсатымен
несие береді және саясат мәселелері жөнінде кеңес беріп,
көрсетеді.
Инвестицияларды кепілдендіретін көпжақты агенттік дамушы елдерге
көмек ретінде саяси қауіптен сақтандыра отырып, шетел
тарту үшін қүрылған.
Инвестициялық дауларды реттеуші халықаралық орталық үкімет пен
шетел инвесторлардың арасындағы арбитражды келіссөздерге жағдай жасай
отырып инвестициялар ағысын реттейді.
Халықаралық қайта құру және даму банкі
беруші ең ірі банк. Жан
доллары [13,2016].1992 жылдан бастап ХҚДБ Қазақстанға 1,833 млрд.
доллары көлемінде 22 несие берді, сонымен қатар кепілдік
58,271 мың АҚШ долларын берді. Тәуелсіздік
жылдары инвестициялық жобалар негізінен
негізделді,олар: боссыздықты реттеу,
экономикаға көшу үшін инфрақүрылымды дамыту. Қазақстан негізгі көңілін
құрылымдық қайта қүруды қолдау мақсатында инвестициялық
және несиеге бөлді.
Халықаралық Валюта Қоры мүше мемлекеттерге
реформаны қолдау мақсатында несиемен қаржылық көмек көрсетеді.
жылдан бастап ХВҚ Қазақстан
Іұрақтылығы үшін 638,45 млн. СДР көлемінде қаржы бөлді.
«Азиялық Даму Банкі 1994 жылдан бастап 467
шлемінде 11 несие үсынды және
жобалық техникалық көмек корсетті. АДБ қызметінің Қазақстандағы негізгі
бағыттары білім беру, ауылшаруашылық саласында, жолдарды қайта жөндеу,
кедейлікті төмендету сияқты жобаларды жасау.
Европалық Қайта Қүру және Даму Банкі 1993
млн.доллар көлемінде несие берді, оның
қолдауға бағытталған. Одан бөлек
техникалық көмек көрсетілді [5,4736].
| Осылайша, халықаралық қаржы үйымдарымен осы бағыттарда
жұмыстар атқарылды. Бірақ қазіргі кезде халықаралық қаржы үйымдары
і ҚР үкіметінің біріккен қызметтері
келіспеушіліктер бар.
1995 жылы 12^ желтоқсандағы «ҚР-ның халықаралық келісімдерін жасау,
атқару және денонсациясы тэртібі туралы» №2679
Қазақстан Республикасы Президенті Жарғысының 11-бап 1-тармағы
тармақшасына сәйкес ратификациялары
келісімдеріне жатады, олардың атқарылуы қолданыстағы
Заңдарды қабылдау, сонымен қатар Қазақстан Республикасы заңдарында
қарастырылған орнатылған басқа да ережелер өзгерістерді талап етеді.
I Осылайша, халықаралық
I дамытуда үлттар арасындағы бейбіт эріптестікті дамытатын қүрал
маңызды рөл ойнайды.
I 2001 жылғы 6
' Бұл Заң Қазақстан Республикасының төмендегі үйымдар
мүшесі екендігін анықтайды: Халықаралық Валюта Қоры,
Қайта құру және Даму
Инвестицияларды кепілдендіретін көпжақты агенттік,
I дауларды реттеуші халықаралық орталық, Европалық Қайта қүру
I банкі, Азиялық Даму банкі, Ислам Даму банкі.
1-Бап. Қазақстан Республикасының халықаралық үйымдарға мүшелігі
І.Қазақстан Республикасы Халықаралық Валюта
Хапықаралық Қайта қүру және Даму банкіне (МБРР),
Корпорациясына (МФК), Халықаралық Даму Ассоциациясына
Инвестицияларды кепілдендіретін көпжақты
Инвестициялық дауларды реттеуші халықаралың орталыққа
Европалық Қайта құру және Даму банкіне (ЕБРР), Азиялық
(АБР), Ислам Даму банкіне (ИБР) мүше болып табылады.
2.Қазақстан Республикасы ХВҚ, ХҚҚжәнеҚБ, ХҚК, ХДА келісім
қатысушы мемлекет болып табылады.
З.Қазақстан Республикасы ҚР Заңына сәйкес, ХВҚ-ның
департаментіне қатысушының барлық міндеттіліктерін алды.
2-Бап. Халықаралық үйымдарға мүшелігімен
Республикасының қаржылық қарым-қатынасы.
І.Қаржы Министрлігі негізінде Қазақстан Республикасы Үкіметі келісім-
шарттарға сәйкес несиелер алуға, қаржыландырудың
қолдануға және ҚР атынан ХҚДБ, ХҚК, ХДА, ИККА,
төлеммен қамтамасыз ету керек.
2.Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі ХҚДБ, ХҚК, ХДА келісім
баптарына сәйкес, ЕКДБ
конвенциясына сәйкес сыйақысыз қарыз міндеттемелерін беруі қажет.
ҚР-ның осы үйымдарға мүшелігіне тиісті және қажетті.
З.Қазақстан Республикасының Үлттық банкі келісімдер мен резолюцияларға
байланысты ХВҚ арнайы қүқық департаменті қызметінде ҚР
төлемдер жасауға өкілетті. Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі ҚР
Үкіметінің келісімімен басқа да халықаралық үйымдардан несие алуға,
алуда қаржылық жағдайларды анықтауға және өз бетінше несие
жасауға қүқылы.
4.Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі ХВҚ келісім баптарына сәйкес
сыйақысыз қарыз міндеттемелерін беруге өкілетті.
3-Бап. Халықаралық үйымдармен
мемлекеттік органдар.
І.Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі ХКДБ-ның 2
Ібабының III бөлімінің
(Республикасының Қаржы министрлігі ретінде шығады.
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі ҚР атынан ХҚДБ, ЕҚҚДБ,
АДБ, ИДБ келісім
келісімдерді жасауға өкілетті.
2.Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі ХВҚ-ның 1 келісім бабының
бөлімінің баптарына сәйкес ҚР-ның қаржы органы ретінде шығады
ХВҚ келісім баптарына сәйкес ҚР
келісімдер жасауға өкілетті.
З.ХҚК-ның IV бабы 10 бөлімінің, ХДА-ның келісім
бөлімінің, ИКХА конвенциясының VI бабының 38 бөлімшесінің, ЕКДБ,
келісімдері негізінде, ИДБ-ның мекемелендірілген келісімінің
бөлімінің талаптарына сәйкес Қаржы министрлігі Қазақстан
үкіметімен анықталған қызметтік түлға болып есептелінеді.
4.Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚР-ның төрағасы ретінде ҚР атынан
міндеттемелерді атқару үшін қызметтік түлғаға сәйкес келетін ХВҚ,
ХҚК, ХДА, ИККА, ЕҚҚДБ, АДБ, ИДБ-ның
жімшілік кеңесіне басқарушыны, сонымен қатар басқарушы болмаған кезде
міндеттемелерді атқару үшін оның орынбасарларын барлық
сайлауға уэкілдік етеді.
4-Бап. Халықаралық үйымдар мүшелерінің қатысуымен операциялардың
жүзеге асуы
Қазақстан Республикасына аударылатын қаражат, яғни
Республикасының операциялық істерінің жүзеге асырылуы
МФК, МАР келісім баптары қосымшаларына сәйкес,
арнаулы мәселесі жөніндегі халықаралық шарты
рымының келісімі, сонымен қатар ИБР келісім шарттары түгелдей
Қазақстан Республикасының Үлттық банкіне аударылу арқылы жүзеге асады.
5-Бап. Қазақстан Республикасының ХВҚ-ға мүшелігімен
мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің біліктілігі.
І.Қазақстан Республикасы Үкіметі ХВҚ-мен эріптестігін жүзеге асыруды
және Қазақстан Республикасының ХВҚ-мен
дамытуды қамтамасыз етеді.
2. Қазақстан Республикасының қызмет бабындағы сүрақтарға байланысты
ҚР-ның ХВҚ-ға мүше болуына сәйкес, Қазақстан
Қазақстан Республикасының Үлтық Банкімен біріге отырып қажетті шаралар
қолданады.
' \
6-бап. Мемлекеттік органдардың нормативтік, қүқықтық актілері.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары келісім
сақталуы мақсатында, қүрушы келісім шарт, конвенция, резолюция, мекеме
туралы келісім, қазіргі Заңдағы 1-баптың 2-тарауында қарастырылғандай
Қазақстан Республикасындағы міндеттемелерді орындауға
нормативтік, қүқықтық актілерді өз тараптарына қабылдайды.
Халықаралық үйымдар арасындағы қүжаттардың бекітілуі туралы
1944 жылы 22 шілдеде Бреттон Вудсте болған
және даму банкі туралы
Вашингтонда болған Халықаралық Қаржы Корпорациясы туралы келісім
бапты, 1960 жылы 15 қыркүйектегі
туралы келісім бапты, 1965 жылы 4 желтоқсанда Манилада
Даму Банкі туралы келісімді, 1965 жылы 18
Мемлекеттер және басқа
инвестициялық дауларды реттеу туралы конвенцияны, 1985 жылы 11
Вашингтонда болған Инвестициялық кепілдендіретін көпжақты агенттік
туралы шартты, 1990 жылы 29 мамырда Парижде болған
құру және даму банкінің қүрылуы туралы келісімді, 1944
болған Бреттон Вудстегі Халықаралық Валюталық Қор туралы келісімді
бекіту.
I Президент немесе Үкімет деңгейінде
актіге сәйкес келетін халықаралық келісім шартқа қол қойылған
12 желтоқандағы «Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдерін
29
жасау, орындау, денонсация тэртібі туралы» №2679
Қазақстан Республикасы Президентінің 7,8-баптары).
Жағымсыз факторлардың пайда болуы, адам бостандығы құқығын
шектеу мен бүзу, халықаралық
Республикасы Президентінің атынан жоғары деңгейде қол қойылғанға дейін
анықталу керек
30
2.2 Қазақстанның ДСҰ-на кіруіндегі жетістіктері мен проблемалары
Әлемдік бірлестіктегі кез-келген мемлекеттің бүл үйымға кіруі немесе
қабылданбауы туралы сауда мен
көрсетілмеген. XXXIII келісім бапта: Бүл келісімге
немесе жеке кедендік территория
байланыстарын жүргізуде толық автономиясы бар үкімет өз атынан
келісуші жақтар мен үкімет арасында келісілген территория
бұл келісімге қатыса алады [21,326]. Қатысу туралы
қатысушы мемлекеттің көпшіліктің даусымен қабылданады.
ГАТТ-қа кіру тэртібінің өзі бірнеше кезеңнен түрады:
1. ГАТТ-ың Бас директорының атынан өтініш алғаннан кейін,
мемлекет үкіметі үсынған негізгі қүжат ретінде оқып білу
жүмысшылар тобын қүрады, өтініш жазған мемлекеттің үсынуымен
қоса, сыртқы сауда тэртібін баяндау,
меморандум» бас келісімінің нормалары мен
мемлекеттің сыртқы сауда саясаты мен заңдылыққа сәйкес болуын
2. ГАТТ-қа мүше болғысы келетін мелекет үкіметі
қойған сүрақтарына жауап береді, олар
байланысты емес, сонымен қатар макроэкономикалық саясат - экономикалық
өмір аспектілері, қаржы және несие
байланысты сүрақтарға жауап береді.
3. Барлық сұрақтарды қарастырып болған соң жүмысшы топ
баяндамасын және өтініш берген мемлекеттің қосылуы туралы
береді.
4. ГАТТ-ың мүше-мемлекеттері баяндама мен хаттама жобасын талқылап
болғаннан кейін, кезекті жиынында шешім қабылдайды. Қүқықтық
қосылу туралы хаттама келісімге қатысушы мемлекет
мемлекет арасындағы өзгеше келісім ретінде қарастырылу мүмкін.
Қазақстан мен ГАТТ
бойынша дамыды. 1986 жылы КСРО ГАТТ-қа кіру
1990 жылы КСРО ГАТТ-та бақылаушы
Бақылаушы мемлекеттер ГАТТ-тың сессияларына, ал белгілі жағдайларда
ГАТТ органдарының мәжілістеріне қатыса алады. Олар
дискуссияларға қатыса алады. Бақылаушы мемлекеттердің үкіметтері ГАТТ-
тың негізгі қүжаттары мен материалдарын алып түрады.
бақылаушы мемлекеттерге тарамайды және олардың
алдында ешқандай міндеттемелері болмайды.
Кеңес Одағы бақылаушы статусын ГАТТ-тың келісуші
жылдық сессияларына, ГАТТ-тың Кеңес және басқа
сессияларына үнемі қатысып отыру үшін алған. Қазақстан
емес 16 мемлекеттер және 28 халықаралық үйымдармен қоса
ие болды. Бақылаушы статусы
органдарының жүмысына қатысуға қүқық
31
көпжақты сауда келіссөздері нәтижесінде
әкімшілік мәселелер жөніндегі комитеттерден басқа.
1996 жылы қаңтарда ҚР ДС¥ хатшылығына ресми
содан бері жұмысшы топтың 4 отырысы және
Мемлекетте ДСҮ ережелеріне сәйкес заң шығару базасын өзгерту
біршама жұмыстар жасалды, өндіріс және ауылшаруашылық
импортына тарифтер түсірілді [39,846].
Қазіргі кезде 15 мемлекетпен келіссөздер жүргізілуде, әрқайсысымен
кіру шарттары айтылды. 1-2 жылда Қазақстан ДСҮ мүшесі
Женевада Қазақстанның ДС¥-на кіруі туралы жү_мысшы топтың 2
болып өтті. Бүл отырыстарда көңілді мына мәселелерге аударды:
баж салығы, экспорт-импортқа салық салу операцияларына,
туралы заңға, монополияларды реттеуге, республикадағы жекешелендіру
процесіне, парламентте қабылданған жаңа заңдар мен өзгерістерге
үкімет жобаларына қатысты мәселелерге.
Қазақстанның ДС¥-на кіруіндегі мәселеде маңызды орынды Кедендік
одаққа қатысушы елдердің келісімдері алады. Қазіргі кезде одаққа
барлық мемлекеттер осы жүмысқа кірісті, бірақ
әртүрлі кезеңде түрғанын атап өту қажет.
ҚР Үкіметінің отырысында Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік
сауда үйымына кіруі жөнінде іс-шаралар жоспары
қарастырады: ішкі сауда жүйесін сақтау жөніндегі
нарығында шетел тауарлары мен қызмет көрсету шарттарын
ның келісімдеріне сәйкес жаңа заңдарды қабылдау, халықаралық нормалар
мен ережелерге сәйкестендіру үшін
қосымшалар енгізу, ДС¥-на кіру туралы келіссөздер жүргізу.
' Және де
белгіленіп, ҚР-ның реформалары мен стратегиялық жоспарлау
агенттік жү_мысшы орган болып анықталды [29,1116].
комиссияға жауапты рөл артылды—келіссөздердің стратегиясы мен
тәсілдерін анықтау, ДС¥-на кіруіндегі
талқылау, сонымен қатар Кедендік одақ шеңберінде үйымға
үйлестіру.
Отырыстағы талқылаулар нәтижесі бойынша
қаулылар қабылданды [8,716].
Әрине көптеген мәселелер тариф, кедендік тәртіп пен үкімет
сауда либерализация процесіне еруге,
қатысты тарифтік емес өлшемдерін жоюға арналған.
Басқа мәселелер Қазақстан Республикасының
елдерімен қарым қатынастарына,
орындаумен жтіпне қызмет көрсету саласындағы саясатпен байланысты.
і Бү_дан басқа
техникалық және үйымшылдық көмек көрсетуге дайын екендігін айту
І Бұл туралы ДС¥-ның бас директоры Майк Мурдың
' сауда министрі Мажит Есенбаевпен
айтылған [8,796].
ҚР СІМ ақпараты бойынша
Европалық одақ және жүмысшы топтың 12
Жапония, Канада, Австралия, Швейцария, Полына, Болгария,
Латвия, Грузия, Бразилия, Куба және Мексика [8,806].
Хабарламада: Келіссөздер Қазақстанның нарығындағы тауарлар мен қызмет
көрсету шарттарына, отандық ауылшаруашылықты қолдау тақырыптарына
негізделеді деп айтылған.
ҚР СІМ хабарламасында қазақстандық делегация алдында келісілген
келісімдерді нақтылап, Қазақстанның ДС¥-на кіруіне қолдауда растау тапты
деп айтылған.
Женевадағы Қазақстандық
қорытындысында келіссөздер жүргізудегі негізгі серіктестерін тарту туралы
айтылды.
ДСҮ мүмкіндіктері шеңберінде өтініш
техникалық жәрдем көрсетудің приоритеттік мағынасы бар [16,1236]. Бүл
сол мемлекеттегі оқыту курстары, семинарлар немесе ДСҮ принциптеріне
сәйкес сауда саясатын өткізу саласында эксперттік көмек көрсету.
бағдарламасы ДСҮ-да мемлекеттік қызметкерлердің оқу
мүмкіндік береді.
Осылайша, Қазақстанның ГАТТ/ДС¥-на кіру жолы Ресейдің әлемдік
саудаға қатысу жағдайын зерттеудің үзақ және қиын процесімен
Ең алдымен атап өтетін, ГАТТ/ДСҮ
қүрылуы. Қазіргі кезде бүл үлкен де
мемлекеттер бірте-бірте жүйелілікке бейімделеді. Қазақстанның алдында
қысқа уақыт ішінде,яғни бірнеше жылда ГАТТ/ДСҮ жүйесі
енгізу мақсаты түрды.
Сауда мен тарифтер бойынша Басты келісім (ГАТТ)
Дүниежүзілік сауда үйымы (ДС¥)
Қазақстан Дүниежүзілік сауда үйымына мүше болуға дайындалуда.
1996 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасы
ресми өтінішін жолдаған болатын. Осы жылдың шілдесінде ведомтвоаралық
комиссия ДСҮ Хатшылығына сыртқы сауда тәртібі туралы
басқадай міндетті қүжаттарды жолдады. Осы кезден бастап Қазақстанның
Дүниежүзілік сауда үйымына кіру туралы үзақ та,
жүргізіле бастады. Бүл еліміздің экономикасы үшін зор мәнге
күрделі де, маңызды процесс. Осыған байланысты бізге
әрекетінің мақсаты, міндеті, қүрылымы мен ерекшелігін қарастыру маңызды
болатын сияқты.
ГАТТ қүрылу себептері мен мақсаттары, жүзеге асыру принциптері.
Сауда мен тарифтер бойынша Басты келісім (ГАТТ) 1947
сауданы реттейтін ғаламдық ұйым ретінде қүрылды.
қауіпсіздігін төмендегідей жолдармен қамтамасыз ету болып табылған:
- Кедендік және басқадай саудалық шектеулерді жою;
- Халықаралық саудадағы дискриминацияны жою;
- Нақты табыс, сүранысты, сауда айырбасын жоғарылату.
Осы келісімнің басты мақсаты болып елдер
қатынастарын көпжақты негізде реттеуді қамтамасыз ету болып табылады.
Халықаралық сауда үйымын қүру талаптарының жоққа шыққанына
байланысты Сауда мен тарифтер бойынша Басты
сауда және тарифтік саясатын реттейтін көпжақты жалғыз қүжат
АҚШ тарифтерді төмендету
корпорациялар мүддесіне қайшы болмағандықтан, ГАТТ келісіміне
қоюға қарсы болған жоқ [21,446].
1948 жылдың 1 қаңтарынан Басты келісім оған
дамыған 22 капиталистік елдер үшін сыртқы
міндеттемелерін анықтайтын көпжақты келісім болып күшіне енді [37,836].
ГАТТ негізгі ережелер мен
анықтайтын тізімдер мен
мәжілістерден, жекелеген келісімдерден түрады. ГАТТ-тың негізгі іс-әрекет
механизмі көпжақты сауда раундтары түрінде өтіп,
сауданы реттеудің жаңа нормалары мен ескілерінің қайта
асырылады.
ГАТТ іс-әрекет негіздеріне төмендегідей принциптер салынған:
- Өзара саудада ең тиімді жағдай жасау мен
- ¥лттық режим қатысушы елдердің ішкі салық пен
үлттық тауар режимін шет елдік тауарларға да қоюы
- Халықаралық сауданы реттеу мөлшерлік шектеу емес,
арқылы жасалуы тиіс;
- Көпжақты сауда келіссөздері барысында кедендік тарифтердің
төмендеуі, өзара көнулерге бару;
ГАТТ өзінің өмір сүру кезеңінде негізінен кедендік тарифтермен
Құрылу кезінен бүгінгі
конференция өткізіліп, онда тарифті төмендету бойынша үлкен
атқарылды.
«Уругвайлық» раунд және Дүниежүзілік сауда үйымының қүрылуы.
Соңғы Уругвай раундының келіссөздерінің нәтижесінде халықаралық
сауданың көпжақты жаңа жүйе
үйымымен (ДСҮ) алмастырылды [35,846].
Дүниежүзілік сауда үйымы -
либерализм принциптеріне қарай реттейтін халықаралық
рым.
1994 жылы Дүниежүзілік сауда үйымын қү-ру туралы
қойылып, ол 1995 жылы жүмыс істей бастады. Алғашқы
мемлекет кірсе, 2005 жылғы мәлімет бойынша оған 14
Бұрыңғы кеңестік елдерден оның қатарында Литва, Латвия, Эстония,
Армения, Молдова, Қырғызстан, Украина (соңғысы 2008 жыл 5
қабылданды) бар.ДС¥-на кіретін елдердің үлесі әлемдік тауар айналымының
95% қүрайды, яғни Ресейді қоспағанда бүкіл дүниежүзілік нарықты
отыр деуге болады. Қазақстанды қосқанда 30-ға жуық ел
ниеттерін білдірді, олар бүгінгі таңда бақылаушы мәртебесіне ие.
ДС¥ төмендегідей қызметтерді атқарады:
-Көпжақты келісімге байланысты әкімшілік жүмыс;
• Әлемдік сауда жағдайын бақылау және кеңес беру;
- Халықаралық сауда палатасы (МТП) үшін форум рөлін
• Сауда таластарын реттеудің механизмін қамтамасыз ету;
- Мемлекеттердің сауда саясатына бақылау орнату;
• Басқа халықаралық ұйымдармен қарым-қатынас орнату.
ДС¥-ның негізгі ережесіне сәйкес, халықаралық сауданы реттеудің басты
кұралы кедендік тариф болып табылады. Соған сәйкес қүжаттарда
тарифті реттеуді анықтайтын қүқықтық нормалар бар [1,3226].
Дүниежүзілік сауда үйымы қазір ГАТТ-ың функцияларын
мүшелері арасында сауда мәселелері жөнінде туындайтын таластарды реттеу
мен ынтымақтасу үшін институционалды негізді қамтамасыз етеді.
Қазақстан Әлемдік сауда үйымына кіргенде төмендегідей міндеттемелерін
қабылдауы тиіс:
- Кедендік тарифтерді күрт төмендетіп, тарифтік емес шараларды
тарифке айырбастау;
- Ауыл шаруашылық өнімінегі субсидия мен дотацияларды жою;
- Кедендік процедураларын ДС¥ талаптарына сәйкестендіру;
- Өзінің тауар, қызмет көрсету мен капитал нарығын
- ДСҮ-ның барлық міндетті нормалар мен тәртібін үстану;
ДС¥-на кіргеннен кейін Қазақстан төмендегідей артықшылықтарға ие
болады:
Болашақта баламасы жоқ сыртқы
ашықтығын жалғастыру;
Қазақстанға қатысты барлық сауда бөгеттері алынып тасталатындықтан,
әлемдік нарыққа шығу мен Қазақстандық тауарларды дискриминацияламау
жүзеге асады;
Республикалық әр түрлі елдердің экономика
қаржыландыру жағдайлары туралы мәліметтер бар зор ақпараттық
шығу мүмкіндігі;
Сауда стратегиясы мен сыртқы сауда саясатын ашық және
жасақтау мүмкіндігі мен қажеттілігі;
Қайшылықтарды халықаралық нормалар мен тәртіптер негізінде реттеу;
Құқықтық-нормативтік базаны қабылдаған халықаралық
сәйкестендіру.
Қазақстанның ГАТТ/ДС¥-на кіру проблемалары.
Интеграция қайтарымсыз процесс болып қала берді
мемлекеттердің ДС¥-на кіру
тенденциясымен әділ сәйкестенеді. ДС¥-ның негізгі мақсаты—импорттық
баж деңгейін түсіруде тарифтік әдістерді реттеу, халықаралық
қызмет көрсету алмасуында тарифтік емес кедергілерді жою
әлемдік сауданы либерализациялау. Бірақ,
өркендеуге әкелмейді, сондықтан қалаушыларға үйымға мүше
жағымсыз салдарын анықтап алуға тура келеді.
Бүл жерде мысалға Қытай көрсеткішін айтса керек, ол
сауда жүйесіне кіруге ондаған жылдардан көп
жылдар қорытындысы әсерлі: электроэнергияны,
химиялық талшықтар, тыңайтқыштар өндіруден Қьітай ірі
қатарына кірді, ал астық, мақта, өсімдік майы, цемент,
көрсеткішпен әлемде бірінші орында. Сауда көлемі жағынан
орында. Елдің 85% экспорты өніміне келеді, бірінші
13% қүрайды [44].
Сонымен қатар, Қытай өзарабайланыстың түрлі сферасында ДС¥-ның
жеңілдіктеріне ие болды. Бірақ ұзақ мерзімді дайындық кезеңі
болашаққа кепіл бола алмайды. Солай, көптеген сарапшылардың пікірінше,
Қытайдың ДС¥-на кіруі жақын арадағы 5 жылда
жү_мыссыз қалуына әкеледі. Белгіленген бағаның (тарифтердің) төмендеуі
автокөлік өндірісінің мыңдаған жүмыс орындарын қауіпке әкеледі. Импортқа
жоғары кедендік баж салығы
технологиялық өнімнің бәсекелестік қабілетін үстауға мүмкіндік береді.
Бірақ Қытай көшбасшыларының ойынша,
экспортты күшейтеді, қосымша инвестицияларды әкеледі, ал
шығындарды компенсациялауға көмектеседі.
Қазақстанның ДС¥-на кіруінде өз плюс пен минустары
жақтаушылар бүл жағдайда қазақстандық
эффективтілігін көтеру үшін стимул пайда болады. Мысалға, бү_л
келісімдер қағаздары өзіне сауда
ауылшаруашылық жөнінде келісімді,
антидемпингтік процедураны, дауларды шешуді реттеуші
процедуралар туралы келісімді қосады. Бүл келісімдер және экономиканың
ашықтығы жаңа технологияның ішкі нарығының дамуына себеп
бүл өз кезегінде әлемдік нарықта отандық өнімнің
арттырады.
Сонымен қатар, әлемдік экспорт қүрылымының сараптауы
дайын тауардың басымдығын (87%) көрсетеді, шикізат
құрайды, экспорттық қызмет көрсету тез өсуде
импорттық қүрылым мүлдем басқаша: экспорттағы шикізат
үлес қүрайды, импортта - дайын өнім мен қызмет
2001 жылдың 1 жарты жылдығында сыртқы
көбеюінен импорттың өсу жылдамдығы алдыңғы жыл кезеңінен экспорттың
өсу жылдамдығынан 8 есе артық өсті,
жағымды сальдосының төмендеуіне алып әкеледі. Егер 2000 жылдың
маусымда ол 2019,7 млн.АҚШ доллары
409,5 млн.АҚШ долларын қүраса, алдыңғы жылдың үқсас кезеңінде
млн.АҚШ доллары болып, 18 есе өсіп отыр [43].
Сондықтан ДС¥-на кіруге қарсылардың
экономикалық қауіпсіздігіне қауіп төндіреді және алдымен тиімді экономика
құруды үсынады. Сөзсіз, Қазақстанның ДС¥-на дайын өнімнің
улесінің төмендігімен кіруі бәсекеге қабілетсіз сала мен
қатты соққы береді. Бүл тамақ өнеркэсібіне, машина құрылысына
тигізетіні анық. Импорт ағымы, соның ішінде, енді дамып
газ жабдықтары өндірісін талқандайды. Кедендік баж салығын тоқтату
транзитінің кірісін қысқартуға экеліп соғады.
Сарапшылардың пікірінше, жаһандану (ал ДС¥ оның тиімді
болып табылады) бэсекелестікті элсіздерді емдеу қүралынан жою
айналдырады, осылай дамымаған мемлекеттерді кірістен ғана
мүмкіндігінен айырады. Тәжірибеге сүйенсек, ДС¥-на кіру мемлекеттердің
ішкі нарығын ашады, алдымен тауарлар үшін оларды инвестиция
отырып ( дэл осылайша осы үйымға кіргеннен
даму фактісі түсіндіріледі).
Бүл байланыста отандық өнеркэсіптердің трансүлттық технологиялық
сабына түру болашағы түман болып қала бермек. Біріншіден,
технологиялық деңгейі Т¥К сүранысына сай, олар қүрамына кірген
Дазақстанның ДС¥-на кіруі оларға ешқандай әсер етпейді. Екіншіден,
іқұрамына кіргеннен кейін бүл кәсіпорындар инновация
' ағымын сезбейді.
• Қазақстандық экспорттаушылардың шығыны
салыстырғанда мемлекет саясатының болашағы үшін онша көп
жағдайда мемлекетке ең тиімдісі
, қайтармауды 2 есе қысқарту.
Жоғарыда айтылғандай, ДС¥-на кіру үзақ дайындық кезеңін
етеді. Егемен Қазақстанның тарихына үңілсек, біздің қытайлықтарға іспеттес
пімыраға келу мүмкіндіктеріміз(Ресей де) түрлі себептермен іске
ІКүресуге себеп бар.
көрсеткішінің деңгейі отандық тауарлардың бэсекелестік қабілетіне
болу керек. Сондықтан көптеген мемлекеттер
нарықтарын қорғауды нығайтады: үйымға кіргеннен кейін
көрсеткіштерді көтеру мүмкін емес. Қазақстан керісінше жасап отыр.
| Сонымен қатар,
экономиканың аграрлық секторын) тікелей шетел инвестициялары тэртібімен
және ішкі нарықты сауда бэкелестерінің экспансиясынан қорғаумен сай
керек, ол республикадағы жүмыс орындары санының
әкеледі.
Одан басқа, ДС¥-на кіру үшін Қазақстан өмірлік маңызды
трансферттер мен монополиядағы төмен тарифті алып тастауға тура
ДС¥-ның талаптары бойынша олар экспортты субсидияландыру ретінде
қарастырылады. Бүның бізге еш жақсылық экелмейтіні рас.
Тағы бір проблема бүл аймақтық интеграция. Ғаламдану жағдайында
көптеген мемлекеттер осыған өздерін беттейді. Мысал ретінде Европадағы
ЕО, Америкада - НАФТА (КанадаДҚШ және Мексиканы қосатын),
ЕврАзЭС-ті алса болады, ШЫ¥ күш жинауда [10,616].
Аймақтық протекционизмді күшейту жағдайында ДС¥ ережелерін
кеміту және шешімдерш ескермеу жиі болудан қалды.
Қазақстан ДС¥-на кіре отырып, өзін ғаламдық бэсекелестікке аша
тек шығынға ұшырайды, себебі шикізаттан басқа ештеңе үсына
Бірқатар Шығыс Европа мемлекеттерінің
қиындайды. Мүның барлығы Қазақстан экономикасын жағымсыз салдарға
ұшыратады: экспорттың қысқаруы, импорттың өсуі және сыртқы қарыздарды
төлеу республиканың алтын валюта қорларының
масштабты девальвацияға қауіп төндіреді. Шығатын жол біреу—мемлекет
үшін қиын саяси және экономикалық салдары бар жаңа
Осылайша, шешім бір: асығудың керегі жоқ, себебі бүгінде
Іщтыл түрде кіру елдің экономикалық қауіпсіздігіне үлкен қауіп
Қытай мақалында: «Есік тек бір жағына, не
бірақ екі жаққа бірдей емес» делінген. Сондықтан жауапты
позитивті және негативті әсерлерін салыстыру арқылы, барлығын бірнеше
рет таразылап алу керек. Бү_дан
қазіргідей жеке емес, топпен кіру керек,
ішіндегі экономикалық параметрлерін келістіру арқылы (мысалға ЕврАзЭС).
Қазақстанның ДС¥-на кіруінің жетістіктері.
Қазақстан экономикасының ғаламдануы
Өткен ғасырдың екінші жартысындағы әлемдік экономиканың
тенденцияларның бірі - сауда бостандығы үшін күрес болды.
Соңғы жылдары еркін сауда үшін қозғалыс ғаламдану атына
Галамдану тек сауда саласын емес, сонымен қатар тауарлар,
Імүлік немесе қаражат және мамандандырылған жүмыс
Галамдану басқа үйымдардың бэсекелестікке қабілетін арттыратын жақсы
Ітэсілдің бірі болып табылады, сонымен бірге
болады, ал бэсекелестік болған жерде қарсыластар болады.
" 90 жылдары әлемдік
сол кездері ЖІӨ-нің әлемдік деңгейі 2 есе кіші,
1999 жылғы тексеру өзіне дерлік бір бөлек. 1999
(дамушы мемлекеттерге жағымды ықпал ететін ғаламдық
сауданың нығаюы көріне бастады, тауар экспорты және
әлемдік орта деңгеймен салыстырғанда 2 есеге үлғайды. 1999
мемлекеттерге тауарлардың әлемдік экспорты 27,5 %
қызмет көрсету экспорты 23% болды
38
Еіолашақта әлемдік сауданы өркендете түседі. Ал ғаламдық
астынан орын іздеуге қатыспайтындар әлемдік
(кетулері мүмкін.
Ғаламдану Қазақстанды да айналып өткен
адтарынан бастап Қазақстан Республикасы Тариф пен Сауда жөніндегі
Келісімнің (ГАТТ) орнына келген Дүниежүзілік Сауда ¥йымының (ВТО)
бақылаушы статусын алды, бірақ мемлекетте мұлдай салаға
бермейді. Мысалға, Сиэтлде болған соңғы
мемлекеттердің кіру проблемалары талқыланды) Қазақстанда
қалды. Сиэтлде болған Билл Клинтонмен
экономикаға түлғалық бейне беруге» шақырды [7,1426]. Осыдан
бұрын социалистік өмірдің адами көзқараспен түсіне білмеппіз,
осындай қалыпта жалғастыра берсек, біз ғаламданудан элде
кететінімізді кім білсін.
ДС¥-ға кіргендегі Қазақстан мен Қытайдың айырмашылығы көзге
түсді. Осы үйымға кірудегі мақсатта Қытай 15 жылдай
Міне, нэтижесінде агрессивті сыртқы сауда саясаты бар мемлекетке
нарық ашық. Өзінің жаңа статусына ие болған Қытай
қрауына байланысты тауарларының түсуімен,
сұранысқа ие боларында сөз жоқ.
Сондықтан қатысушы мемлекеттерге
экспансиясынан қорғау үшін көп жыл керек болатын
айырбас ретінде Қытайға бірнеше қатаң талаптар
тура келеді, олардың кейбіреулері басқа елдерге қолданылмаған.
Бірақ Қытайдың ДС¥-на кіруінде дамушы мемлекет
мүмкіндігіне ие болды (бүл оған бірнеше жыл көлемінде
кедендік салығын және басқа да
теоретикалық қүқық береді) сонда да елдегі кедендік салықтың
біршама түсті. Сол кезде ДС¥-на
Қытай экспортына қатысты өз нарығын қорғауға ерекше шара
келеді [2,1996].
Тағы да Қытай намысына тиген жағдай
антидемпингтік тексеру жүргізілген жағдайда ҚХР
мемлекеті болып саналады, ал бұл ДС¥-ның арбитраждық органдарының
Іпығарған шешімі Қытай пайдасына емес еді, бү_ны
қиын болады.
Осылайша, болашақта ДС¥-на Қытайдың мүше болу болжамы жақын
болашақта үмітттерінің ақталмауы мүмкін. Қытай аналитиктерінің пікірінше,
39
Іақында ДС¥ талаптарын орындаудан тек жеке кәсіпорындар
жономиканың бүкіл саласы зардап шегеді, элауқатты және жағдайы
халық топтарының арасында және де шығыс пен батыс
бөліну үлғаюда.Әсіресе ең қатты зардап шегетіндер
олардың экспортқа шығарылатын өнімдері толық тоқтатылады.
Біртіндеп Қытайға қарсы сауда қоршаулары шеттетілген соң, ДС¥
мемлекеттің мүшелігі оның дамуына жағымды әсерін тигізеді.
жылы ҚХР-ның даму проблемаларын зерттеу орталығының есебі
ДСҰ-ның үлттық өнімі 1,5%, ал қолдану өнімі
импорт 25,8%, инвестиция 1,8% өскен
болжауы бойынша 2020 жылы Қытайдың сыртқы сауда
өседі, яғни АҚШ-тан соң Қытай 2-ші орында болмақ
ДС¥-на кіруге қажет деп санаған
болды. Тэжікстан және Түркменстаннан басқа мемлекеттер ДС¥-на мүше4
болуға өздерінің өтініштерін жіберген, ал Молдова
кіріп қойған. Мемлекеттердің болашақ экономикасын анықтайтын келісімге
оңай қол қойған сэттен бастап мынадай ой
талаптары мен ережелеріне келісіп, үйым үсынған шарттарын
болашақ салдарын ескермеген.
Мысалы, біздің жақын көршіміз Қырғызстан ТМД мемлекеттері
бірінші ДС¥ мүшесі болған ел.
жетістікке қытайлардын бес есе жылдамдықпен қол жеткізді.
Өте жылдам жүргізілген келіссөздер нэтижесінде Қырғызстан кеден
салығын тез түсіруге, кейбір тауарларын жоюға, лицензиялықты
ауыл шаруашылығының деңгейін төмендетуге, жергілікті және
кәсіпкерлерге ортақ заң тәртібін енгізуге мэжбүр болды.
Қорытындысында, ДС¥-на кірмей түрып және қазір де
қабілетсіз болған отандық өнім, мүшелікке заңдастырылғаннан
саудадан алынды. Сонымен қатар кедендік тосқауылды түсіру және
үшін экспортты қолдану мүмкін емес нэрсе. ДС¥-ға
үміттенген шетелдік инвестиция инвестициялық
келмеді.
Сондықтан Қырғызстан ДС¥ мүшелігінің шарттарын қайта
келіссөздер жүргізуге мэжбүр болмаса,
мемлекеттеріне сауда шарттарын үстанбағаны үшін компенсация
тура келеді және ү_йымнан шығуға мэжбүр болады. Әлемдік
Қырғызстаннның ішкі саудасы еш қызықтыра қоймас, осыған
40
Қырғызстан ымыраға келуі мүмкін. Ал ішкі саудасы мен
дамыған ірі мемлекетер мынадай мүмкіншіліктерге ие болмайды.
Ресейдің ДС¥-ға кіруі де алыс емес. Қытай
Ресей сауда жүйесіне кірмеген үлкен держава болып
мемлекеттер аңдап аяқ басуда,
факторлардың әсерінен мемлекетке түсетін пайда немесе шығынды
жақты қарастыруда [16 ,№9].
Қырғызстанға қарағанда Ресейдің жоғалтары көп, сол себепті Ресей
байыппен және де ауыр түрде келіссөз жүргізуде. Жақтар
қайшылықтар бар, ДС¥ мүшелері өте қатаң талаптар қоюда.
тариф, ауылшаруашылықтың дэстүрлі мәселелерімен бірге,
сауда кәсіпорындарының қызметі,
проблемалары одан қиынырақ болды.
Сонымен қатар, ДС¥ Ресейден міндетті емес келісімге, яғни
бастама»атты келісімге (үкіметтік сатып алу, химиялық тауарларға
салу, азматтық авиатехника, ақпараттық
қатысуын талап етеді.
Ресей заңнамасы элі ДС¥ нормасына сәйкестендірілмеген.
мемлекеттерге үйымға мүше болғаннан кейін
мүмкіндігі берілсе, мемлекеттің экономикалық
заңдылықтарға Ресей бірнеше айда өзгертулер
Сонда да Ресей Федерациясының позициясы анық: кіру.
болса да емес, тек қолдан келетін шарттар арқылы.
Мынадай сүрақтар туындады, Қазақстанның ДС¥-ға кіруі бірқалыпты
акт бойынша ма? Бүған эртүрлі пікірлер бар. Мысалға
экономистерінің есептеуінше ДС¥-на кіруінде бірнеше миллиард долларды
үнемдейді. Әрине, Бүкіләлемдік сауда үйымына кіру оңай емес,
аздан дайындық жү_мыстарын жүргізу қажет.
Қазақстан ДС¥-на кіру мәселесінде
Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің төрағасы Ержан
Өтембаев былай деген: «Қазақстаннның
Бүкіләлемдік сауда үйымына кіру,
[31,1146]. Бір жағынан бүл позиция дүрыс, ішкі
рет өзгертпеу-- қазір және ДС¥-на кіргеннен кейін.
жөнінде позицияларының жақындасуы болмаса мүны елестету өте қиын..
ТМД саясатының координациясы
Ғаламдық нарық алдыңғы сауда державалары
коалицияның орнатылуы арқылы қүрылады. Еуропалық Одақ мемлекеттері
41
үшін ішкі блок сауда үлесі 62%
келеді.
Қазіргі уақытта ДС¥-да ең жоғары
Жапония және ЕО дауыстары жоғары дэрежеде, олар пайда
келіссөздер жүргізеді [40]. Мүмкін Қытайдың кіруі бүл жағдайды
қалған мемлекеттердің даусы естілмейді, дамушы мемлекеттердің
олардың ықпалын теңейтін күш жоқ. ДС¥-на
жағдайды келіссөздер саясаты арқылы өзгерте алады.
саясатты қүру арқылы кіруге жақсы жағдай жасауы, бүл
привилегия қосуы мүмкін. Бүл жөнінде Кедендік одақ
басшыларының отырысынан кейін Астанада өткен жиналыста Елбасы айтқан
болатын. Оның айтуынша, ДС¥-на Кедендік одақтың барлық
кіруге дайындалуда. Бірақ, біз барлығымыз бір ауыздан кіреміз
деді президент. ДСҮ ішкі нарықтың ашылуын қолдап,
тауарларын тасуға, соның нэтижесінде Кедендік одақтың ішкі
тоқтап қалуы мүмкін екендігін атап өтті.
ТМД мемлекеттері КСРО-ның мықты экономикалық өзара тэуелсіздігін
ұстап қалған, көптеген салада мүдделер үқсамайды, сондықтан
саясатқа жету қиынырақ болады. Осы талпыныстар ДС¥-на
созуы мүмкін, себебі еркін сауда
жоқтығында. Сондықтан, мысалға Грузия өзін
саясатынан бас тартып, кіру процесінің
талаптармен байланысты деп келіссөздерді өз бетінше жүргізуді шешті.
ДС¥-на кіруде оның тиімді және тиімсіз жақтары да
Тиімсіз жақтары
' ДС¥-на кіруде
бэсекеге қабілетті секторлардың тағам және табиға ресурстары қажет
керек. Біздің экономикамыздың басқа салалары бэсекеге қабілетті емес,
эсіресе ауыл шаруашылық пен жеңіл өнеркэсіп. Қазақстан
сауда үйымына кіргісі келеді, бірақ бүл пайда
экономика министрі Жақсыбек Қүлекеевтің сөзіне қарағанда, бүл
экономикасына кері әсерін тигізуі мүмкін. Ол
ашу керек және мемлекет ішкі
жеңілдік беру қүралдарынан айырылады. Кейбір сарапшылардың пікірінше,
ДС¥-на кіру Қазақстан үшін халық шаруашылығының
толық жоюға әкеледі. Қазақстан ауыл шаруашылығының
нарықта «артық» болып қалуы мүмкін. ДС¥-на кіру республика
қатысушы 140 мемлекетпен жағымды сауда тэртібін
42
Бірақ, Қазақстанға ДС¥-на кіру үшін бірінші ЕурАзЭс-тегі өз
келісілген саясат жүргізу керек. ДС¥-ның негізгі 56
бүрын мемлекет эртүрлі экономикалық дискриминацияға ү_шырайды [43].
Сонымен қатар Қазақстаннан кедендік тариф деңгейін түсіруді талап
ДС¥-на кіру бюджетке де орасан шығын келтіретіні түсінікті.
көрсету жөніндегі жалпы келісім
көрсетуге қойылған кедендік барьерлер алып тасталынды. 1997
желтоқсанда қаржылық қызмет нарығын либерализациялау туралы келісімге
қол қойылған, қатысушылар 102 мемлекет болды. Бүл ғаламдық
трлн. банктік несиені, 18 трлн. доллар
сақтандыру салымын қүрайды. Біздің
сферасындағы кедергілерді, эсіресе қаржы кедергілерін
мэжбүр. Бірақ, жақындағы қаржы кризисі
институттары түрақсыз және бэсекеге қабілетті емес. Ал сақтандыру
енді қалыптасуда.
ДС¥-на кіру кейбір халық
жойылуына экелетіні бізге эл жете қоймаған. Көптеген
сезінуде, эсіресе мүндай қауіп шығыс Еуропа елдерінде көрінді,
шаруашылық өнімдері керек еместігі күтілуде. Сол
шаралар қолданып және саясаткерлер шешім қабылдап, қүжаттарға қол
керек. Қазақстан Республикасы үшін ДС¥-на
мемлекеттің аграрлық секторға көрсеткен ішкі қолдау деңгейін қысқартумен
негізделеді. 1990 жылы ауыл шаруашылық ЖІӨ-де 34%
жылдары ауыл шаруашылық өнім деңгейі 2,5 есеге
ЖІӨ үлесі 8,4% қүрады. Қазақстанның
үкіметтік қолдау деңгейі
ерекшеленеді. Осылайша, агроөнім Швейцарияда
45% орташа есепті қүрады. ЕО мемлекеттері және Жапония
саттық нарығын американдық тауалардан қорғауда. Еуропалық Одақ өзінің
мемлекеттік бюджеттен жарты есебінен айырылады, соның ішінде
доллар ауыл шаруашылығы экспортын өркендетуге жүмсайды.
Қазақстан да өзінің сыртқы ауыл шаруашылық
салысу қажет. Бірақ, ДС¥-ның
шараларды орындайтын болса, оған нақты тексерулер қажет,
импортпен зиян келтіреді [3,4236].
ДС¥-на кірудегі қарсыластардың айтуы
трансүлттық корпорацияның қызығушылығын ғана ескереді,
халықтың жағдайына қарамайды. АҚПІ ДС¥-ны делдал
мүдделерін сақтап қалу үшін пайдалануда. 24 оқиғаның
ДС¥-нан көмек сүраған, 22 ішінде үйым американдық
қолдаған. Американдықтар ДС¥-дан көмек ала
43
тағамдарды өзгерту мәселесінде қолдау тапқан және еңбек
сферасында жалпы әлемдік стандарттардың орнатылуына қол жеткізбек.
Жалақының минимум орнауы
мемлекеттерді бэсекелестік қабілетенен айырады [6,312б].Бүған Қытайдың
қарсылық білдіруі жай емес. Сонымен
ортаны қорғау сферасында ДС¥-ның белсендірілуін сүрайды, себебі АҚШ-та
басқа мемлекеттерге қарағанда жоғары стандарттар орнатылған.
АҚШ-тың приоритеттер қатарына мемлекеттік сатып алудағы транспаренттік
туралы әлемдік келісім кіреді. Бүл нарық
Коррупциямен күрес ретінде американдық экімшілік осы нарыққа
жеткізуге мақсат қойған. Бірақ Вашингтонның экономикалық қарсыластары
күрессіз берілмейді.
Тиімді жақтары
Басты жағымды фактор - әлемдік
мүмкіндіктер. Айта кететін мысал:
американдық корпорацияның контракттары арқылы өскен әлемдегі эйгілі
бағдарламамен қамтамасыз ету орталығы.
ДС¥-на кіру мемлекеттің инвестициялық жағдайын көтереді,
елдің жолын ашады. Бул
принцип болып табылады. Шетелдіктер эрине
қорғалуында сенімде болып, өздерінің ақшаларын елдің экономикасына
салады.
Аумақтық блокадалар арасындағы бэсекелестік «банан соғысына» әкеледі.
Бірақ, ДС¥ сауда соғыстарын эскери конфликттерге экелмейтін
айналды. Бүл эсіресе, Қазақстан және ТМД елдері үшін
Қазақстан ДС¥-на кірмесе экономикалық дағдарысқа үшырауы да мүмкін.
Әлемдік нарықтағы ойын ережелері бізсіз, кейде бізге
Қазақстан Республикасының мүдделеріне нүқсан келтіретін санкция, квота,
Джексон Вениктің түзетулері және басқа да шаралар
еңбек бөліндісінің толық қатысушысы болмайынша жалғаса береді.
бүгінде Қазақстан күшті бэсекелестері үшін нарыққа
дайын емес. Біздің өнеркэсіпке, ауыл шаруашылыққа,
көмек қажет.
Еркін саудада оппозиция екі қарама-қарсы идеяға негізделген,
дүрыс емес. Біріншісінде, еркін сауда сауда
орындарының болмауын реттеу арқылы дамыған
деңгейін түсіреді. Екіншісінде, еркін сауда бай мен кедей
экономикалық құзды үлғайтады. Екеуі де шын болу үшін
44
орындарын жоғалтып, бір жағынан жай баи бастау керек,
жүмыс орындарын алып, тезірек дамып,
бастайды. Сіз басқа мемлекеттермен тарифсіз және
саудаласасыз деп үйғарайық. Сол мемлекеттегі арзан
сүраныс көп болады.
түлынушылары сүраныс бойынша жақсы бағамен жақсы заттар
тырысады. Бүл жай және түсінікті жағдай.
тарифтерді импортқа қойып, тек сіз кедендік барьерсіз
сіздің өнеркэсібіңіз экспортқа мүмкіндігі болмай, шығарған арзан сапалы
заттарын импортқа өткізе алмай жатса. Еркін сауданың жақсы
жағдайда мемлекет сонда да
түтынушылар нарықтағы ең арзан және сапалы тауарларға
өндірісі бэсекелестердің жоғарғы қысымымен бәсекелестерге қарағанда
соңында ғана эффективті болады.
шаруашылығы затарын шығарушы импортер-ел, оларда өте төмен тарифтер,
сол себепті бүл ел өте қарқындап өсуде. Ал
нашар. Олардың халқы барлығы үшін көп төлейді, оның
тауарға, сол себепті бэсекелестік стимулдың
көтеріледі. Бүл елдердің өнеркэсібі тоқтап қалуға үшырайды.
Мүнда пікір туындайды, отандық өнеркэсіптің дағдарысы болмайды
және Қазақстанның ДС¥-на кіруде келесі
біріншіден, қазақстандық өнеркэсіп
толықтырылған, сондықтан экелінген өнімге баж салығынан
үшырайды; екіншіден, отандық өндірістегі төмен баға және жаман
байланысын ешқандай шетелдік кәсіпорын үсына
өздерінің абыройының түсінуінен қорқады. Соған орай, импорттық
салығына қарағанда, теңгенің төменгі курсы өте жақсы қорғаныс.
Қазақстан үшін ДС¥-на қатысушылардың арасында сауда
үлкен мағына береді, біздің елімізге көп әлемдік
газ, электроэнергия, газды тартумен байланысты. ДС¥-на кіру Қазақстанға
114 мүше-мемлекеттерімен жақсы қарым-қатынаста болуына және экспортты
лицензиялау, стандарттауға артықшылық
компенсациялық баж салығын қолдану
экономикалық өсуіне жақсы әсер етеді.
жүйесінің толық қүқықты қатысушысы ретінде
қауымдастыққа аяқ басуы және республикалың заңдарын әлемдік жаңашыл
деңгейге көтеру болып саналады.
45
ДС¥ сауданың ережелерін және
мемлекеттің өз экспортын дамытуына мүмкіндіктер береді. Егер
жақсы саясат жүргізіп, ресурстарын
көтерілуі болады. Қазақстанның
көшбасшылары қатарына кіруге барлық мүмкіндіктері бар. Көптеген табиғи
ресурстар, ғылыми потенциал, мамандандырылған жұмыс
барлығы елімізді ғаламдық экономикада бэсекеге қабілетті етеді.
Б¥¥-ның Бас Хатшысы айтқандай, "қазіргі тынышсыз әлемде ғаламданудан
қорғалмағандар жеңіледі, олар борттан шетте қалғандар" [13,596].
46
Қорытынды
Халықаралық экономикалық үйымдарға қатыса отырып,
өзінің экономикалық, элеуметтік,
қауымдастықпен толық тануы үшін
Сонымен қатар, халықаралық арнайыландырылған қүрылымдар мен донор-
мемлекеттердің эрекетіне тэуелді мәселелерді шешуге көңіл аударады.
ҚР-ның халықаралық экономикалық және қаржылық
ынтымақтастығына келетін болсақ, бүл екі жақтық байланыстар
ЕҚҚДБ, ИДБ және т.б. қүрылымдарымен
Көпжақты ынтымақтастық және халықаралық үйымдарда қатысу,
жономикамыз бен үлттық қауіпсіздігімізді қамтамасыз етуге ашық екендігін
көрсетеді.
Сыртқы саяси қызметінде, ҚР-сы халықаралық үйымдарда
орынға ие. Қазақстанның
қатынастардың барлық формалары мен халықаралық экономикалық және
қаржылық институттармен өзара эрекетінің
Қазақстанның халықаралық қаржы үйымдарымен ынтымақтастығы
экономикалық және
инвестицияларының тартылуына, елдегі кіші және орта бизнестің дамуына,
әлемнің көптеген елдерімен сыртқы экономикалық ынтымақтастығына алып
• келеді.
I Сонымен,
' халықаралық сауданың дамуында маңызды рөл ойнайды.
несие қолданудың жағымды жақтарына қарамастан, оның мемлекетке деген
жағымсыз рөлін ескермесе болмайды.
| Халықаралық
экономикалық қызметін ынталандыруында, жеке шетел инвестициялар үшін
қолайлы жағдай туғызуда, халықаралық есептік және мемлекеттің сыртқы
экономикалық байланыстарына қызмет көрсететін валюталық операцияны
қамтамасыз етуде.
Халықаралық несиенің жағымсыз рөлі нарықтық
дамуында оның қайшылықтарының асқынуынмен байланысты. Халықаралық
несие мемлекеттер арасында қарыз капиталдарын бөлумен
қайта өндірілуін жылдамдатады, қоғамдық үдайы өндірістің сәйкессіздігін
күшейту арқылы пайдалы саланың дамуын
капиталын қатыстырмайтын саланың дамуын тоқтату. Қарыз капиталының
әлемдік нарықтағы жүйесі боыйнша ақша, валюта жүйесі,
жалпы үлттық және әлемдік экономиканы аудару болады.
I Бас
мемлекеттер, халықаралық, аймақтық несие және қаржы үйымдары
үйлесімсіз саясат қолданатын белгілі мемлекеттерге
блокада мен несиелік дискриминация
дискриминация деп - алу шарттарының нашар
несиені саяси немесе экономикалық қысым көрсету мақсатында қолдану
өтеу. Несиелік дискриминацияның негізгі эдістері—несиелік
несие, алым және комиссионныйдың бағасын көтеру.
Тағы бір қатаң экономикалық санкция—несиелік блокада—қандай да
бір мемлекетке несие беруге тыйым салу. Көбінде ол
: несие бермеу түрінде ресми емес түрде өткізіледі.
Тағы да айтып өтетін жай, халықаралық банктік несие
(болып басқа да халықаралық несие түрлері
күшейтуші интернациялануы және әлемдік шаруашылық байланыстарының
жаңа формаларының пайда болуы қызмет етеді.
Қазіргі таңдағы ең маңызды халықаралық қаржы ү_йымы -
ұйымға кіруші мемлекеттердің экономикасын дамыту мен қайта
келтіруге көмек көрсету мақсатында қүрылған. Өндірістік дамыған елдер
соғыстан күйрегеннен кейінгі қайта қалпына келтіру кезеңінің аяқталуынан
кейін Әлемдік банк тобы дамушы елдердің
прогресіне ықпал етуге, шаруашылықтарының тиімділігін көтеруге алдына
мақсат етіп қойған. Бүл үшін Әлемдік банк
көмек көрсетеді, кеңесші рөлінде болады, сонымен қатар
көздерін тартады. Әлемдік банк несиелерді тек төлеу мүмкіндігі
алушыларға және негізінен жоғары потенциалды жобаларды қаржыландыру
үшін береді. Ол өз ресурстарын дамыған мемлекеттердің
алып пайдаланады, сондықтан оның несиелері
беріледі. Бүның барлығы Әлемдік банктің Халықаралық қатынастарда үлкен
рөл ойнайтындығын дәлелдейді.
Халықаралық үйымдар жүйесінің ішінде
әрқайсысының егемендігі бар мемлекеттер алады. Бүл
жалпы халықаралық жүйенің түрақты жүмыс істеуі толығымен байланысты.
Себебі барлық халықаралық үйымдарда қүрылған мемлекеттердің мықты
күші болады, олар
міндеттемелердің орындалуы мен сақталуын қамтамасыз етеді.
Мен халықаралық қаржы несие институттарының қызметі, қүрылымы,
мақсаты мен функцияларына түсінік бердім.
ХВҚ қүрылған уақытынан бері нақты
валюта-несие қатынастарын реттеуде, халықаралық несиелендірудің эйгілі
орталығы ретінде, мемлекетаралық несие ағымын реттеуші
ретінде, басты үлттық органы ретінде кең мойындау тапты.
«Жеті» басты Батыс мемлекеттерінің шешімдерінің іске асуында үлкен
ойнайды және халықаралық координация, әлемдік
жүйесінің қүрылуы, үлттық макроэкономикалық саясатты үйлестіруінде
шешуші түйін болады. Қор өзін әлемдік валюталық қызмет
ретінде кепілдендіріп, жарнамалап, үлкен және пайдалы тэжірибе жинады.
Қазақстан мен ХВҚ қарым қатынастарының нэтижесі бір
нэтиженің бағалары жеке қоғамдық
позициясынан және идеологиялық қүрылым тәуелділігінен ажыратылады.
Барлық кризистік жағдай Қазақстанды КСРО-ның басқа мемлекеттері сияқты
Қордан несие алуға мэжбүрлейді. Бірақ мемлекеттер
тэуелді болғандықтан, оның ықпалы мемлекеттердің макроэкономикалық,
құрылымдық және элеуметтік саясатының қүрылуында негізгі факторы
болып қалады.
Қазақстан—табиғи ресурстарға бай, экономикалық
мүмкіндігі бар үлкен ел. Бүған таптырмайтын компонент қажет
капиталы, шетел несиелері мен инвестициялар, олар үлттық экономиканың
дамуына әсер етеді. Капиталды енгізу технология берумен, үйымдасқан
басқару тэжірибесі, экономикалық өсуге жағдай
техникалық зерттеу мен жүмыстары шешімдерімен қоса жүргізіледі. Әлемдік
қауымдастықтан несие алу Қазақстанға дамыған мемлекеттер иерахиясында
жоғарғы орын алуға, интеграция процесіне енуге мүмкіндік
мемлекеттің толық экономикалық дамуы
қатынастары сыртқы экономикалық байланыс формасы ретінде,
ішіндегі процеске ықпал ретінде әлемдік тэжірибеде
Әлемдік социалистік жүйенің құлдырауы,
кұлдырауы «қырғиқабақ соғысын» аяқтады, қазіргі кездегі әлемнің геосаяси
конфигурациясын тбірімен өзгертті. «Батыс» ( дамыған капиталистік
«бірінші әлем»), «Шығыс» (социалистік
«Оңтүстік» (дамушы мемлекеттер мен аумақтар, «үшінші әлем») үштігінің
(триада) орнына, әлемнің экономикалық, саяси картасында
Солтүстік пен дамушы кедей Оңтүстік бірігеді. Үш әлемнің
қалады. Егер бүрыңғы кезде мемлекеттер формациялық
(социализм мен капитализм), ал
көпнүсқаулы нарықтық жүйе қалыптасты. Әлемдік саясаттың өсу деңгейін
бай Солтүстік пен кедей Оңтүстік арсындағы қайшы қарым-қатынастарынан
анықтайды.
Экономикалық даму деңгейі бойынша қазіргі Қазақстан дамыған және
дамушы мемлекеттер арасындағы орынды алады.
Қазақстан өзінің геосаяси жағдайымен, экономикалық потенциалымен,
мэдени және ғылыми мү_раларымен, демократиялық қүндылықтарға қайта
келумен, конфессионалды шыдамдылығымен және әлемдік қауымдастыққа
интеграциялық дайындығымен өзіне дамыған мемлекет статусын
кепілдік беретінін баса айту керек.
49
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Мировая экономика под ред. Булатова, Алматы 1999
2. И.Н Герчикова,
регулирование мирохозяйственных связей
деятельности», М. 2000-3256
3. Герчиков И.И «Международные экономические организации», М.
6216
4.«Финансово-кредитные проблемы развития Казахстана» под
Ильясова, Алматы 1995-1786
5. «Международные валютно-кредитные и финансовые отношения» под ред.
Красавиной, М. 2000 - 5146
6. Киреев А.П Международная экономика В 2-х ч.-ч.І
вузов. Международные отношения М. 1998-3626
Т.С.Мендыбаев, Н.Фомин,
историй.Факты.Документы.Комментарии», М. 1995- 288стр
8. К.А Семенов «Международные валютно-финансовые отношения», М.1999-
2116
9. Х.А Шреплер «Международные экономические отношения» Справочник
М.1999-1036
10. Кабдешев К «Казахстан в международных организациях» Алматы
1706
11. «Правила рынка» под редакцией В.Д Щетинина М.
12. «Международная торговля» перевод с английского М.Баном 1994-1986
13. Портер «Международная конкуренция» М. 1993-2566
14. «Международные экономические отношения» Щетинин
2346
15. И.Я Носкова, Максимова Л.М
отношения» М. 1995-1556
16. Сазерленд П «Россия и ВТО» Международная жизнь
17. "Казахстанская правда" от 17 декабря 2001г.№ 291
18.Н. Ә. Назарбаев - « Бейбітшілік кіндігі »;
19. Н. Ә. Назарбаев - «Қазақстан 2030»; Алматы
20. X. А. Шреплер -
(справочник); Москва 1999-676
21. Чернышев С.В «Механизм регулирования
нормы и правила ГАТТ. М. 1991-1986
22. Эбке Веренер - « Международное валютное право
23. Е. Г. Моисеев - «Международные-правовые основы сотрудничества
СНГ »; учебное пособие; М. 1997-1456
24. К. К. Токаев - «
политике Казахстана. Алматы 1997-7366
25. П. А. Цыганков - «Международное отношения» М.
50
26. Дюмулен И «Торгово политическая система ГАТТ: принципы,
нормы и правила» Внешняя торговля М. 1 993
27. Финансы: толковый словарь; англо-русский; Москва 1998-596
28. Зайцева О.Г «Международные организации: принятие решений» М.1989-
1846
29. « Қазақстандағы шағын бизнес 2000-2005 » Алматы
30. Токаев К.К «Организация обьедененных наций. Пол века
Алматы1995-512б
31. Байбесиев А «Халықаралық экономикалық қатынастар» Алматы
3466
32. Темиргалиев «Основы внешней экономической деятельности» М.1995-
1666
33. Пэдро М. «МЭ, валютные и финансовые отношения»
34. Буглай, Мигенцов «Международные экономические отношения» М.1994-
35. Н.Қ Мамыров «Халықаралық экономикалық қатынастар» Алматы 1998-
1776
36. Майдан Әли Байгісиев «ХЭҚ» Алматы 1998-1926
37. С.Ә Досқалиев «Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастары»
Алматы 1997- 1826
38. Под ред-й Р.Е Елемесова «ХЭҚ» Алматы 2002-3896
39. Исқалиев М.Д «Қазақстан нарық кеңістігінде» Алматы 2000-1096
40. Ыір ://\уту.ЫІаЬаг.]