Мазмұны
Кіріспе 3
1. Кәсіпорын табысының ұғымы және маңызы
1.1. Кәсіпорын табысының экономикалық мәні 5
1.2. Табыстың кәсіпорын қызметіндегі
ролі және функциялары 7
1.3. Кәсіпорын табысының қалыптасуы
және орналастырылуы 9
2. Кәсіпорын табысын талдау және жоспарлау
2.1. Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін талдау 12
2.2. Кәсіпорынның табыстылығының көрсеткіштері 15
2.3. Кәсіпорын табысын жоспарлау әдістемесі 19
3. Кәсіпорын табыстылығын арттырудың негізгі мәселелері
3.1. Кәсіпорындардың табысын арттыру жолдары 24
3.2. Қаржылық тәуекелдердің кәсіпорын табысына әсері 27
Қорытынды 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Нарықтық қатынастар жағдайларында кәсіпорынның қоршаған ортадағы өзгерістер, сондай-ақ,
Бәсекелестік ортада кәсіпорынның қаржы менеджменті оның нарықтық және
Табыс кәсіпорын қызметіндегі атқаратын ролі үлкен, ол кәсіпорынның
Кәсіпорынның өндіріске салынған активтерінің табыстылық деңгейі инвестициялық шешімдер
Курстық жұмыстың мақсаты нарықтық экономика жағдайларында табыстың кәсіпорын
кәсіпорын табысының экономикалық негіздерін қарастыру;
кәсіпорын табысының талдау және жоспарлау әдістемелерін қарастыру;
кәсіпорындардағы табыстың артуын түрлі факторлардың және қаржылық тәуекелдердің
Зерттеу объектісі ретінде кәсіпорынның өндірістік, инвестициялық, қаржылық және
Жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда кәсіпорынның табысының
Екінші тарау барысында кәсіпорындардың табыстылық деңгейін талдаудың әдістемесі
Үшінші тарауда қазіргі таңдағы кәсіпорындардың табыстылығын арттырудың негізгі
Курстық жұмыс барысында отандық және шет елдік танымал
1. Кәсіпорын табысының ұғымы және маңызы
1.1. Кәсіпорын табысының экономикалық мәні
Табыстың экономикалық мәні бүгінгі экономикалық теорияның ең бір
Біз білетіндей, кәсіпорын табыстары оларды алудың және қолданудың
негізгі қызметтен алынған табыс;
өзге де табыстар.
Негізні қызметтен алынған табыс өнімді өткізумен, қызметтер көрсетумен
Өзге табыстарға өткізілімнен тыс операциялардан, мүлікті сатудан түскен
Бухгалтерлік есеп теорияшылары табыс ұғымымен байланысты келесідей мәселелерді
Тауарлар жөнелтілді, өнімдер сатылды, қызметтер көрсетілді, жұмыстар орындалды,
Тауарлар жөнелтілді, өнімдер сатылды, қызметтер көрсетілді, жұмыстар орындалды,
Кәсіпорын өзінің табыс сомасына үлкен сомаға ірі көлемдегі
Жоғарыда аталған жағдайдың шегіне жеткен нұсқасы – бухгалтерлік
Кәсіпорынның мүлкі есепті кезеңде ұлғайғанмен, табыс жоқ. Құндылықты
Кәсіпорын нақты түрде шығын көруде, бірақ бухгалтерлік есепте
Кәсіпорынның біртұтас тұлға ретіндегі құны мен оның активтерінің
Табыспен байланысты барлық көзқарастарды зерттеудің нәтижесінде ғалымдар мынадай
Табыстың осындай екі түрлі тұжырымдамасы батыс елдерінде кеңінен
салықтарды есептеу үшін;
кредиторлар мен акционерлердің мүдделерін қорғау үшін;
тиімді инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшін.
Табыстың бухгалтерлік тұжырымдамасы тек бірінші мақсатқа қол жеткізу
Табыстың түрлі ғылыми тұжырымдамаларын талдай отырып, «табыс» ұғымына
Бүкіләлемдік банктің бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп беру және
Ықшамдалған түрде бұл ұғым 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Республикасы
Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыс алу
1.2. Табыстың кәсіпорын қызметіндегі
ролі және функциялары
Нарықтық жағдайларды табыстың ролі айтарлықтай өсті. Өзіміз білетіндей,
Нарықтық экономикада кәсіпорын табысының ролі оның атқаратын функцияларымен
Біріншіден, табыс кәсіпорын қызметінің тиімділігін білдіретін көрсеткіш болып
Екіншіден, табыс ынталандырушы функция қызмет атқарады. Кәсіпорындардың қорытынды
Табыс – меншікті капитал өсімінің бірден-бір көзі. Нарықтық
Нарықтық экономикада табыс - өндірістік активтердің және өндірілетін
Тағы да айта кететін жағдай – табыс кәсіпорын
Үшіншіден, табыс мемлекеттік бюджет қаражаттарының қалыптасу көзі болып
Сонымен, кәсіпорынның табысы – оның экономикалық және әлеуметтік
акционерлік меншікті арттыру;
табысты арттыру;
басқарушылық сыйақыларды арттыру;
әлеуметтік жауапкершілікті арттыру.
Қаржыны басқарудың бүгінгі теориясы бизнестің ең бірінші кезектегі
Кәсіпорын мақсаттарын бұлайша саралау батыстық экономика үшін әбден
1.3. Кәсіпорын табысының қалыптасуы
және орналастырылуы
Кәсіпорын табысының қалыптасуы және оның орналастырылуы (үлестірілуі, пайдаланылуы)
Кәсіпорынның жалпы табысы оның ағымды кезеңдегі негізгі, қаржылық,
Жалпы табыстың құрамында кәсіпорынның барлық қызмет түрлерінен алынған
Екіншіден, жалпы табыстың құрамына тауарлық емес өнімдерді сатудан
Үшіншіден, жалпы табыстың құрамына негізгі қорларды және өзге
Сондай-ақ, жалпы табыс өткізілімнен тыс алынған табыстар мен
Кәсіпорынның қарамағында қалатын жалпы табысы әрі қарай үлестіру
Табысты үлестірудің негізгі принциптері келесілер:
кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық, қаржылық және инвестициялық қызметтерден алынған табысы
мемлекет қазынасына түсетін табыстың бөлігі салықтар және алымдар
салықтардан кейін шаруашылық субъектінің қарамағында қалатын табыс мөлшері
шаруашылық субъектінің қарамағында қалатын табыс әуелі кәсіпорынның әрі
Кәсіпорын қарамағында қалатын табыс (таза табыс) екі бөлікке
Тұтыну қорларына бағытында қолданылатын табыс кәсіпорынның мүлкін арттыру
Сондай-ақ, табыс тек өндіріс процессіне орналастырылып қана қоймай,
Жинақталу қорларына бағытталатын табыс алуан түрлі қосымша қорларды
2. Кәсіпорын табысын талдау және жоспарлау
2.1. Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін талдау
.Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші - өнімді (қызметтерді, жұмыстарды)
Табыс құрылымында ең үлкен үлесті өнімдер мен тауарларды
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен
2.1-кестеде өнімді өткізуден түскен табысты алу жоспанының негізделуін
2.1-кесте
Өнімді өткізуден түскен табыс жоспарының
негізделуін бағалау
мың теңге
№ Көрсеткіштер Есептік бағасы
1 Өткізілмей қалған дайын өнімнің нақты қалдығы 8
2 Тауарлы өнім шығару 29 000
3 Өткізілген өнімнің жыл соңындағы қалдығы 15 940
4 Өнімді өткізуден алынуы мүмкін табыс (1 +
5 Жоспар бойынша өнімді өткізуден алынатын табыс 20
6 Ауытқуы (4 – 5) 570
Кестеден кәсіпорынның өнімді өткізуден түсетін табыс көлемін 570
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құралады. Дайын
Табыстылықтың екінші абсолюттік көрсеткіші – жалпы табыс. Ол
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор - өндірістік
Кәсіпорын табысының артуы тек өнімнің өзіндің құнына ғана
2.2-кесте
Кәсіпорынның жалпы табысы
мың теңге
№ Көрсеткіштер Жоспа бойынша Нақты сатылымға жоспар бойынша
1 2 3 4 5
1 Өнімді өткізуден түскентабыс 20 850 19 745
2 Өнімнің өндірістік өзіндік құны 16 435 15
3 Жалпы табыс (1 – 2) 4 415
2.2-кестеден байқайтынымыз, жалпы табыстың нақты көлемі жоспарланған көлемінен
Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері, өткізілген өнімнің
(2.1)
мұнда – өткізілген өнімнің нақты көлемі;
Осылайша табылған сомада шикізат, материалдар, отын, жартылай өнімдер,
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құнының жоспармен салыстырғанда төмендеуі
Жалпы табыстың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыстағы баға
(2.2)
мұнда және
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнімді өткізуден
Өткізу көлемінің өзгерістерінің жалпы табыс ауытқуына әсерін анықтау
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған
ТН = ТЖ – ШК,
мұнда ДН – негізгі қызметтен алынған табыс; ДЖ
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің
2.2. Кәсіпорынның табыстылығының көрсеткіштері
Табыстылықтың негізгі көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық
Басқару тиімділігінің көрсеткіші ретінде өндіріске салынған капиталдың табыстылық
Барлық өндіріске салынған активтердің тиімділік деңгейі (Да) мына
(2.4)
Кәсіпорынның жалпы активтерінің табыстылық деңгейін шартты мысал түрінде
2.3-кесте
Жалпы активтердің (өндіріске салынған
капиталдың) табыстылық деңгейі
мың теңге
№ Көрсеткіштер Өткен жыл Есепті жыл Ауытқуы (+,–)
1 2 3 4 5
1 Таза табыс 5 040 6 538 +1
2 Жалпы активтер (салынған капитал) 30 512 37
3 Жалпы активтердің табыстылығы, % 16,52 17,55 +1,03
Кестеден байқағанымыздай, аталған кәсіпорында жалпы активтердің табыстылық деңгейі
Арнайы оқулықтарда бұл көрсеткіш деңгейінің өзгеруіне әсер етуші
Бұл екі фактордың талданып отырған көрсеткіш бойынша алыған
Екінші көзқарас бойынша кәсіпорынның табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер
өткізілген өнімнің табыстылық деңгейі;
жалпы активтердің айналымдылығы.
Бұл көрсеткіштердің арасындағы өзара байланыс келесі түрде беріледі:
(2.5)
Басқаша айтқанда, кәсіпорынның активтерге салынған қаражаттарының әрбір теңгесінен
Өндірістік активтерге салынған капиталдың табыстылық деңгейінің өзгеруіне жоғарыда
2.4-кесте
Жалпы капиталдың табыстылық деңгейіндегі ауытқулар
№ Көрсеткіштер Өткен жыл Есепті жыл Ауытқу (+,–)
Сату табыс-тылығы Активтердің айналымды-лығы
1 2 3 4 5 6 7
1 Таза табыс, мың теңге 5 040 6
2 Өткізуден түскен табыс, мың теңге 24 392
3 Жалпы активтердің орташа жылдық құны, мың теңге
4 Активтеррдің табыстылық деңгейі (1 / 3)·100, %
5 Өткізілген өнімнің табыстылығы (1 / 2), %
6 Активтердің айналымды-лық коэффициенті (2 / 3) 0,80
Бірінші қатардағы факторлар тізбектеп ауыстыру әдісімен есептеледі. Есепті
Та = 20,66 · 0,62 = 12,81%.
Осы көрсеткішті және кестеде келтірілген өткен және есепті
өткізілген өнімнің табыстылық коэффициентінің өзгерісі: 17,55 – 1281
жалпы активтердің айналымдылық коэффициентінің өзгерісі: 12,81 – 16,52
Сонымен қатар, жалпы активтердің табыстылық деңгейінің артуына өткізілген
Кәсіпорын табыстылығының маңызды көрсеткіштерінің бірі – өндірістік қорлардың
2.5-кесте
Өндірістік құралдардың табыстылық деңгейінің
өгеруінеәсер етуші көрсеткіштер
№ Көрсеткіштер Өткен жыл Есепті жыл Ауытқуы,
1 2 3 4 5
1 Таза табыс, мың теңге 5 040 6
2 Өткізуден алған табыс, мың теңге 24 392
3 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың теңге
4 Айналым активтерінің орташа жылдық құны, мың теңге
5 Өндірістік активтердің орташа жылдық құны, мың теңге
6 Өнімнің қор сыйымдылық коэффициенті (3 / 2)
7 Айналым активтерін бекіту коэффициенті (4 / 2)
8 Өткізілген өнімнің табыстылық коэффициенті (1 / 2)
9 Өндірістік активтердің табыстылығы (1 /
2.5-кестеден байқайтынымыз, өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі есепті жылы
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің өзгеруіне ықпал етуші факторлардың
өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы таза табыстың көбеюі
қор сыйымдылығының көбеюі, яғни негізгі өндірістік қорлардың қор
материалдық айналым қаражаттарын бекіту коэффициентінің азаюы, яғни олардың
Осылайша, негізгі құралдардың, жалпы активтердің табыстылық деңгейі немесе
2.3. Кәсіпорын табысын жоспарлау әдістемесі
Табысты жоспарлау қаржылық жоспарлаудың құрамдас бөлігі болып табылады.
Жоспарлау объектісі ретінде, бірінші кезекте, өнімді өткізуден алынатын
Әрі қарай өндірістік өзіндік құнға қосылатын өндірістік үстеме
Жүргізілген есептеулердің нәтижесінде дайын өнімнің жоспарлау кезеңінің басындағы
Келесі кезеңде әкімшілік және коммерциялық шығындар сметасы құрастырылады.
Осы есептеулердің негізінде өнімді өткізуден алынатын табыстың жоспары
Жоспарлаудың жоғарыда келтірілген әдістемесі тікелей есептеу әдісі деп
Өнімді өткізуден алынатын табыс өнімнің сатылу бағасы (қосылған
Ө = Қб + Шө - Қс,
мұнда Ө – екі бағам бойынша: сатылым бағасы
Сатылған өнімнің көлемі екі бағам бойынша – сатылым
Тө = Сө – Өқ,
мұнда Сө – өнімді өткізуден түскен сома; Өқ
Табыстың жоспарлы сомасын бағаның және өзіндік құнның белгілі
Тө = Тқ/б + Тж – Тқ/с,
мұнда Тқ/б – жоспарлы кезеңнің басындағы өнім қалдығы
Коммерциялық кәсіпорындар үшін табысты жоспарлау барысында шығындардың өтелу
2.1-суреттегі үш негізгі сызық айнымалы шығындардың, тұрақты шығындардың
Залалсыздық нүктесін анықтағаннан кейін табысты жоспарлау өндірістік левередж
=
Мысал. Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен сома 500 мың
2.6-кесте
Жоспарлауға қажетті бастапқы мәліметтер
мың теңге
№ Көрсеткіштер Сомасы Үлесі, %
1 Өткізуден алған табыс 500 100
2 Айнымалы шығындар 250 50
3 Маржиналдық табыс (1 – 2) 250 50
4 Тұрақты шығындар 100
5 Қаржылық нәтиже (3 – 4) 150
Маржиналды табыстың өнімді өткізуден түскен сомасына пайызын анықтаймыз:
250 : 500 · 100% = 50%.
Залалсыздық нүктесі бұл жағдайда тұрақты шығындардың өткізілім көлеміндегі
100 : 50% · 100% = 200 мың
Өндірістік левередж әсері маржиналды табыстың табысқа қатынасы ретінде
250 : 150 = 1,67.
Басқаша айтсақ, өткізілім көлемінің кез-келген өзгерісі табыстың 1:1,67
Өнімді өткізуден алған сома 500 · 1,1
Айнымалы шығындар 250 · 1,1 = 275
Маржиналдық табыс 550 – 275 = 275
Өнімді сатудан алған табыс 275 – 100 =
Табыс 25 мың теңгеге, немесе 16,7%-ға өсті.
Өткізілетін өнімнің көлемі кеміген жағдайда өндірістік левередждің әсер
Қазіргі таңда өндірістік левередждің әсер ету әдісі табысты
3. Кәсіпорын табыстылығын арттырудың негізгі мәселелері
3.1. Кәсіпорындардың табысын арттыру жолдары
Кәсіпорын табысын қамтамасыз ету барысында оның қандай факторлардың
Инфляцияның жоғары қарқыны жағдайларында табыстың өсуі баға факторының
Кәсіпкерлік қызмет тәжірибесінде өзіндік құнды төмендетудің алуан түрлі
Бүгінгі нарықтық шаруашылықта кәсіпорындар шығындарды басқару әдістеріне көп
Жауапкершілік орталықтары бойынша есеп бюджеттеу принципіне сәйкес жүргізіледі.
Бюджет барысын әдістемелік қамтамасыз ету кәсіпорынның саясатын, ұйымдық
Табысты арттырудың тағы да бір маңызды факторы –
Нарықтық экономика жағдайларында табыс – өндірістік қорларды, сондай-ақ
Кәсіпорында табыс деңгейін сақтап қалу үшін жаңа өнімді
Бәсекелстік күрестің күшеюі кезінде бағаны төмендету арқылы сатылым
Мұндай стратегия кәсіпорындардың қол жеткізген табыстылық деңгейін сақтап
3.2. Қаржылық тәуекелдердің кәсіпорын табысына әсері
Жоғарыда біз кәсіпорындардың табыстылығын арттырудың бүгінде отандық нарықта
Табыс ақшалай салымдар бойынша тәуекел деңгейімен тығыз байланысты.
Кәсіпкерлік тәуекелдің жөні бір бөлек. Бұл, ең алдымен,
Тәуекел деңгейі тұрақты шама болып табылмайды, бәрі шаруашылық
Іскерлік тәуекелді төмендетудің мейлінше тиімді және қолайлы әдісі
Белгілі бір іске салынған қаражаттар табыс алып келеді
Акцианерлер, өз қаражаттарын өндірісті дамытуға сала отырып, барынша
Әдетте, ешқандай кәсіпорын меншікті қаражаттарымен шектеліп қана қоймайды.
Несие беруші, әдетте, үлкен пайыздық табыстарды талап етпейді,
Кәсіпорын қалыптасқаннан кейін оның иелері «көлеңкеде қалып қояды»
Қарыз қаражаттардың және меншікті капиталдың құны кәсіпорынға қаражаттар
Қорытынды
Табыстың экономикалық мәні бүгінгі экономикалық теорияның ең бір
Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыс алу
Нарықтық жағдайларды табыстың ролі айтарлықтай өсті.
Нарықтық экономикада кәсіпорын табысының ролі оның атқаратын функцияларымен
Біріншіден, табыс кәсіпорын қызметінің тиімділігін білдіретін көрсеткіш болып
Екіншіден, табыс ынталандырушы функция қызмет атқарады.
Табыс – меншікті капитал өсімінің бірден-бір көзі. Нарықтық
Нарықтық экономикада табыс - өндірістік активтердің және өндірілетін
Тағы да айта кететін жағдай – табыс кәсіпорын
Үшіншіден, табыс мемлекеттік бюджет қаражаттарының қалыптасу көзі болып
.Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың негізгі көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық
кәсіпорынның табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларғ
өткізілген өнімнің табыстылық деңгейі;
жалпы активтердің айналымдылығы.
Кәсіпорын табысын қамтамасыз ету барысында оның қандай факторлардың
Кәсіпорындардың қазіргі таңдағы табысты арттырудың бірден-бір әдісі -
Бәсекелстік күрестің күшеюі кезінде бағаны төмендету арқылы сатылым
Мұндай стратегия кәсіпорындардың қол жеткізген табыстылық деңгейін сақтап
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының 1995-жылдың 26-желтоқсанындағы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық
Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998
Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»,
Жуйриков К.К., «Финансовые риски и как они влияют
Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002
Колчина Н.В., Поляк Г.Б., «Финансы предприятий», Москва –
Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2003
Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002
Стоянова Е.С., «Финансовый менеджмент», Москва – 2003
Шеремет А.Д., «Теория экономического анализа», Москва – 2003
3
Жалпы табыс
Тауарлық өнімді өткізуден алын-ған табыс
Тауарлық емес өзге де өнімдер-ді өткізуден алынған табыс
Негізгі құралдарды және өзге де мүлік-терді өткізуден алынған
Өткізілімнен тыс алынған табыстар
Тауарлық өнімді (қызметті, жұ-мысты) өткізу-ден түскен сома
Өнімнің өзіндік құны
Өзге кәсіпорындардың қызметіне үлестік қатысудан алынған табыс
Мүлікті жалға беруден алынған табыс
Акциялар, облигациялар және басқа да құнды қағаздар бойынша
Алынған және төленген экономикалық санкциялар және басқа да
Қосылған құн са-лығы, акциздер
Кәсіпорынның жалпы табысының қалыптасуы
1.1-сурет
2.1-сурет
Барлық шығындар
Тұрақты шығындар
Өндіріс көлемінің қауіпті нүктесі
Залалдар аймағы
Айнымалы шығындар
Табыс аймағы
Өткізуден түскен сома
Шығындар, сатылым
Өндіріс көлемі, дана
Залалсыздық нүктесін анықтау
3.1-сурет
Табыстың негізгі жоспарының үлгісі
Ақша (айналым) қара-жаттарының бюджеті
Ақша ағындары бюджетінің жобасы
Баланс жобасы
Капитал бюджеті
Өндірістік өзіндік құнның бюджеті
Табыс жоспары
Коммерциялық шығындар сметасы
Әкімшілік шығындар сметасы
Еңбек бюджеті
Материалдар бюджеті
Өндірістік үстеме шығындар сметасы
Өндіріс бюджеті (өндірістік бағдарлама)
Дайын өнімнің бюджеті
Сатылым бюджеті (өнімді сату бағдарламасы)