Мазмұны
Кіріспе…………………………………………………………………………......4
I Терминдер және терминдер жүйесі
Термин атауы және оның тілдік сипаты………………………………….....7
Ағылшын тіліндегі терминдердің сөзжасамдық тәсілдері………………..12
Қазақ тіліндегі терминдердің сөзжасамдық тәсілдері…………………….24
I-бөлім бойынша қорытынды…………………………………………………...33
II Мұнай-газ терминдерінің ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы
2.1 Мұнай-газ терминдерін ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы
2.2 Мұнай-газ саласындағы терминологиялық сөз тіркестерінің компоненттерінің арасындағы байланыс………………………………………42
2.3 Мұнай-газ терминдерін аударуда қолданылатын тәсілдер……………...46
II-бөлім бойынша қорытынды………………………………………………….57
Қорытынды……………………………………………………………………..58
Қолданылған әдебиеттер тізімі .......……………………………………….....60
Қосымша
Кіріспе
Ғылыми ақпараттың мәнінің қиындауы және көлемінің үздіксіз жоғарылауы жаңа
Тілдік құбылыстарды зерттеуге жүйелік қатынастың негізгі күйлері, біріншіден, бүтін
Ақпараттық процестердің автоматтандырылуының дамуына, терминологиялық мәліметтердің, автоматтандырылған сөздіктердің банктерін
Ағылшын тіліндегі мұнай-газ терминологиясы гетерогенді модель бойынша құрылған, яғни
Ғылыми зерттеу өзектілігі: егеменді ел болғалы бері бой көтеріп
Зерттеу нысаны: қазақ тіліндегі мұнай-газ терминдерінің сөзжасам жүйесінің
Зерттеу жұмысының мақсаты: мұнай-газ терминдерінің ағылшын тілінен қазақ тіліне
- терминдердің жүйелілігін, аударылатын тілдегі аударманың ерекшеліктерн анықтау;
- мұнай-газ терминдерінің жасалу жолдарын, мағыналарын когнитивтік тұрғыда көрсету;
- ағылшын және қазақ тілдеріндегі мұнай-газ терминдерінің сөзжасам
- мұнай-газ терминдерінің қазақ тіліне аударылуындағы қиыншылықтары мен тәсілдерін
Зерттеудің дереккөздері: жұмысты жазу барысында Айтбаев Ө. «Қазақ
Теориялық және методологиялық негізде қазақстандық, ресейлік және шет ел
Зерттеу жұмысының әдістері мен тәсілдері: зерттеу жұмысында баяндау, дәстүрлі
Жұмыстың құралы мұнай-газ терминдері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттелу объектісі болып, мұнай-газ терминдері және
Зерттеу жұмысының тілдік материалы: қысқаша терминологиялық сөздіктер, ғылыми сөздіктер,
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары мұнай және газ терминдерін құрылымдық-семантикалық талдау
Зерттеудің теориялық маңызы: зерттеу нәтижелері мұнай-газ терминдерін аударуға және
Зерттеудің практикалық құндылығы: зерттеу нәтижелері негізінде мұнай-газ терминдерінің
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды, қосымша және пайдаланылған
Зерттеудің кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі, жаңалығы,
Бірінші бөлімде терминдер туралы түсінік, мұнай-газ терминдерінің ағылшын
Екінші бөлімде мұнай-газ терминдерін аудару кезіндегі қиындықтар мен
Қорытындыда дипломдық жұмыстың нәтижесі көрсетіледі.
I ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ТЕРМИНДЕР ЖҮЙЕСІ
1.1 Термин атауы және оның тілдік сипаты
Егеменді ел болып тәуелсіздігімізді алғалы бері елімізде
Мәскеуде 1980 жылы жарық көрген энциклопедиялық сөздікке сүйенетін
Құрманбайұлы Шерубайдың зерттеулеріне сүйенсек «термин» атауы XX ғасырдың бас
Терминдерді тілдік бірлік, яғни сөз ретінде қарастырып жүрген зерттеушілер
а) терминдер негізінен сөз немесе сөз тіркесінен болады;
ә) терминдер негізінен тілдік бірліктер;
б) термин – белгілі бір терминологияның мүшесі;
в) термин деген – ұғым аты;
г) терминдердің міндетті түрде дефинициясы болады;
ғ) терминдердің негізгі басым бөлігі жалпы есімдер, сөз табына
д) терминдер атауыштық қызмет атқарып, негізінен ғылыми тілде, белгілі
Құрамы жағынан да терминдер түбір сөз де, туынды сөз
Терминдердің жоғарыда аталған сөздік қасиеттеріне қарамастан оның жалпы қолданыстағы
Жалпыхалықтық сөз Термин
көп мағыналы;
қолдану ауқымы кең;
полисемантикалық құбылыстар, эмоционалдық бояу, экспрессивті; стилистикалық қызмет, субъективті бағалау,
лингвистикалық, экстралингвистикалық мәселелермен тығыз байланысты;
күрделі категория, стильдік бейтараптық жат;
қолданыста әр алуан өзгеріске ұшырап, түрленіп отырады; дара, нақ
қолданыс ауқымы тар;
контекстіге тәуелсіз;
полисемантикалық құбылыстар, эмоционалды бояу, экспрессивті; стилистикалық қызмет, субъективті бағалау,
лингвистикалық, экстралингвистикалық мәселелермен байланысты;
стилистикалық бейтараптық, жүйелілік, қысқалық, жасандылық тән;
қолданыста тұлғаның өзгеріске ұшырап, түрленбейді;
Терминдердің ғалымдар арасындағы рөлін анықтауда көптеген шетелдік зерттеушілердің
Терминтануды өз алдына дербес ғылым емес деушілер де аз
Терминтану ілімі терминдердің жасалу ерекшелігін, олардың мағыналарының өздері белгілейтін
Жалпы термин туралы ғылымның дамуы елімізде XX ғасырдан
Терминологияның тілдік сипатын ескере отырып, оның тарихын қазақ лингвистикасының
Терминтану мәселесі негізінен Австрия, ТМД, Чехия, Словакия, Канада, Польша,
Шет елдегі ғалым О. Вюстер (Австрия) 1931 жылы жазған
Ресейде 1940 жылдың аяғы мен 60- жылдың басында терминология
Аталған екі ірі мектептен кейінгі Прага мектебін атап өтуге
Терминтану саласында терең зерттеулер жүргізіп жүрген елдер қатарына Канаданы
Қазіргі таңда әлемнің көптеген мемлекеттеріне терминологиялық орталықтар құрылған.
1.2. Ағылшын тіліндегі мұнай-газ терминдерінің сөзжасам тәсілдері
Қазіргі таңда ақпарды алудың бірден-бір жолы халықаралық конференциялар
Ағылшын тіліндегі мұнай-газдық терминология гетерогенді модель бойынша құрылған, яғни
Белгілі бір саладағы термин мағынасын анықтап, түсінуде терминнің
Ағылшын тіліндегі терминдердің жоғары іске асу қабілеті, жылдамдығы мен
Жоғарыда айтып кеткендей, термин тілдік сөздік құрамының бір бөлігі
Қазіргі таңда терминтануда терминжасам тәсілдеріне байланысты пікірлер
Солардың ішінен, Татаринов В.А. терминжасамның төрт тәсілін бөліп көрсетеді.
1. Лексико-семантикалық – сөздің семантикалық дамуы, жаңа термин жасауға
2. Морфологиялық – жаңа терминдер бір немесе бірнеше сөз
А) суффиксация;
Б) префиксация;
В) префиксті-суффикстік тәсіл;
Г) субстантивация;
Д) сөзді біріктіру;
Ж) күрделі-суффиксалды тәсіл;
З) қысқарту;
И) аббревияция
3. синтаксистік – терминологиялық тізбектер жасайды.
4. басқа тілдерден қабылдау [9, 211-222бб.].
Еуропалық, мәдени ареалда арнайы лексиканы алғаш шығарушылар гректер болды.
Сан ғасырлар бойы Еуропа ғалымдарының тілі болып келген латын
Әйтсе де, қазірге дейін латын тілі көмекші роль
Ғылым мен техниканың басқа салаларында халықаралық терминдер саны өте
Мұнай-газ терминологиясын зерттеу барысында осындай сөздердің белгілі бір саны
Шет тілі терминінің түрлі деңгейлерінің ұғынылуы – оның географиялық
1. Кірме сөз енетін тілдің графикалық құралдарымен көрсету
2. Сөзді грамматика жағынан меңгеру, яғни оны кірме тілдің
3.Шетел сөзін фонетика тұрғысынан меңгеру, яғни оны кірме тілдің
4. Сөздің сөз тудыру белсенділігі, жаңа сөз тудыру мүмкіндігі.
5.Оның семантикалық тұрғыдан меңгерілуі, яғни белгілі бір саладағы сөздерді
6. Терминнің нақты бір салада тұрақты түрде қолданылуы.
Қазіргі терминтану жұмыстарында басқа тілден иемденіп алу жалпы
1. Иемденудің жазбаша жолмен енуі, өйткені ғылыми-техникалық ақпаратпен алмасу
2. Терминдік жүйелердің жоспарлы құрылуы мүмкіндігімен байланысты иемденіп алу
3. Терминдік иемденудің кеңінен таралуларының лингвистикалық факторлары ретінде ерекшеленеді.
4. Терминдер мағынасын түсінуді жеңілдете түсуге әкелетін интернационалдық терминдердің
5. Интернационализмдердің талабына қысқалық пен бірыңғайлылықтың сай келуі.
Лейчик В.М. терминжасам тәсілдерін төмендегдей түрлерге жіктейді:
1. Семантикалық (семантикалық терминжасам)- лексикалық бірліктің арнайы мағынаға ие
терминдену (терминологизация) – лексикалық бірліктің терминдер қатарына енуі;
детерминологизация - лексикалық бірліктің арнайы лексика жүйесіне бастапқы
2. Морфологиялық – термин-сөз жасау тәсілі;
3. Терминтудырушы – туынды термин жасау тәсілі;
4. Синтаксистік – сөз тіркес термин жасау тәсілі;
5. Кірме (заимствование) – бір тілден екінші тілге
тіларалық кірмелер – басқа тілден қабылдау;
жүйеаралық терминдер – терминдердің бір терминдік жүйеден екінші терминжүйеге
Гринев С.В. өз алдына мынадай терминжасам тәсілдерін ерекшелейді.
1. Семантикалық тәсілі
жалпыхалықтық сөздің терминденуі;
жалпыхалықтық сөз мағынасының кеңейуі;
жалпыхалықтық сөздің метафоризациялануы;
жалпыхалықтық сөз мағынасының метонимиялық ауысуы;
жалпыхалықтық сөз мағынасының салалануы (специялизация);
жүйеаралық кірмелер (межсистемное заимствование);
2. Морфологиялық тәсіл
суффиксалды терминжасам (суффиксация);
префиксалды терминжасам (префиксация);
префиксалды-суффиксті терминжасам (префикциально-суффиксальное);
конверсия;
қысқарту (усечение);
Терминжасамның синтаксистік тәсілі
Қазіргі таңда термин жасаудың синтаксистік тәсілі мұнай-газ терминдік лексикасын
Терминдік сөздік тіркестерінің құрамынан деривациялық базаны, яғни жаңа
Нөлдік деңгей: ағыл. Layer - қабат
Бірінші деңгей: velocity layer - жылдамдықпен сипатталатын қабат
Екінші деңгей: single velocity layer - тақташа жылдамдығымен сипатталатын
4. Морфология-синтаксистік тәсіл (морфолого-синтаксические способы):
сөз біріктіру (словосложение);
эллипсис;
аббревиация;
шет тілдер лексемалары мен терминдік бірліктерін қабылдау [16, 128б.];
Жоғарыдан көріп отырғандай, әртүрлі зерттеушілер терминжасам тәсілдерін негізінен бірдей
Осыған қарамастан, лингвистер термин құрылымы мәселесіне байланысты бір пікірді
Терминдерге құрылымдық анализ жасаған Л.Б. Ткачева терминдердің төмендегідей
1. Жай терминдер – яғни, біркомпонентті (бір құрамдас),
2. Күрделі терминдер – екікомпонентті терминдер, құрамы жағынан біртұтас
3. Терминологиялық тіркесімдер – көпкомпонентті, бөлек хатталған (раздельнооформленные), екі
еркін терминологиялық тіркесімдер – құрамындағы бір немесе екі элементті,
жүйелі терминологиялық тіркесімдер – құрамындағы компоненттерді ауыстыру мүмкін емес;
фразалық терминологиялық тіркесімдер – құрамы жағынан фразаларға ұқсайтын, синтаксистік
Головин Б.Н. мен Кобрни Р.Ю. мынадай терминдерді ерекшелейді:
1. термин-сөздер, олардың ішіне:
туынды емес;
туынды;
күрделі;
аббревиатураны жатқызса;
2. термин-сөз тіркестер, өз ішінде:
жай, біреуі басыңқы екіншісі бағыныңқы болатын екі компоненттен тұратын
күрделі, бағыныңқысы басыңқысын анықтап тұратын бірнеше компоненттерден тұратын терминдер
Осы тұста Лейчик В.М. мен Шелов С.Д. терминдердің қалыпты
термин-сөздер;
термин-сөз тіркестер;
термин-аббревиатура;
термин-сөз-белгісі (термин-слова) [11, 34б.]
Сонымен жоғарыда берілген классификациялардан көріп отырғанымыздай, барлық
Аталған зерттеушілер арасынан Ткачева Л.Б. классификацияларын негізге ала отырып,
Жай немесе түбір терминдер, яғни бір сөзден құралған (бір
Күрделі терминдер, яғни көп сөзден құралған (көп компонентті
1. Екі компонентті – екі компоненттерден тұратын терминдер;
2. Үш компонентті – үш компоненттерден тұратын терминдер;
3. Көп компонентті – төрт немесе одан да
Сөйлем ішінде сөздер бір-бірімен синтаксистік байланыс арқылы байланыстырылады.
Предикативті – субъект және предикат арасындағы байланыс;
Комплетивті – предикат және толықтауыш арасындағы байланыс;
Атрибутивті – анықтауыш және анықталушы сөз арасындағы байланыс;
Пысықтауыштық – сөз және оған қатысты пысықтауыш
Қайсыбір синтаксистік байланыспен біріктірілген сөздер тобы
Мұнай-газ тілінде екі компонентті немесе бірінші дәрежелі
Ағылшын және қазақ тілдерінің грамматикалық құрылымының ерекшеліктері
Екі компонентті:
а) Атрибутивті - tubing collar – жалғастырушы муфта;
ә) Объектілі - drill column – бұрғылау тізбегі;
б) Предикативті - contact with counterflow –
в) Пысықтауыштық – oxidizer for regeneration – регенерацияға
II. Үш компонентті
а) Атрибутивті - heavy diesel fuel – дизельдік
ә) Объектілі - rock driliability – тау жыныстарының
б) Пысықтауыштық - accumulation in the sedimentary beds –
III. Көп компонентті
а) Атрибутивті - multi-zone water flood installation -
ә) Объектілі - mud conditioning – бұрғылау ертіндісі
Тұрақты тіркесті терминдер – transmission facility - тасымалдау құрылғысы;
Еркін тіркесті терминдер – disaster damage=accident damage - апат
Фразалық тіркесімді терминдер – all out emergency - алдын
Қысқарған немесе қима терминдер (аббревиация) – SAA=surface-active agents -
Жай, күрделі және терминологиялық тіркесімдер зат есімнен жасалған, себебі
Сонымен қатар, тілде еркін терминдік тіркестер бар олардың қатарына
Қазақ тіліндегі сияқты аталмыш тіл саласындағы ең аз қолданылатын
Жоғарыда аталған терминжасам тәсілдеріне жеке-жеке тоқталып өтейік:
Жай термин жасаудағы аффиксалды тәсіл
Жоғарыда айтып кеткендей, термин жасаудың ең өнімді тәсілдерінің бірі
Мұнай-газ саласындағы термин жасайтын ең өнімді префикстер қатарына
Re- префиксі «қайтадан», «жаңадан», «қайта» деген мағынаны береді. Мысалы:
De- префиксі шамалы «кетіру», «жоққа шығару»; «төмендету»; «бір нәрсеге
Pre- префиксі латын тілінің prae деген сөзінен шығады. Ол
Sub- префикс «асты», «дейін», «жағдайы (деңгейі) жағынан төмен», «азаю»,
Ad- «бір нәрсеге қарай», «белгілі бір бағытта» қосымша зат
Ағылшын тіліндегі ең өнімді суффикстер қатарына -tion, -ing, -er/-or,
-tion және -sion суффикстері роман тілінен алынған зат есімдерге
-ing суффиксі етістіктерден «әрекет, жағдай, қимыл» мағынасында қолданылатын зат
-er/-or суффикстері етістіктерден 1. белгілі бір мамандық иегері(адам)
-ment суффиксі етістіктерден жасалып әрекет, жағдай немесе нәтиже деген
-ity суффиксі латын не грек түбірлері бар сын есімнен
-ent белгілі бір қызмет атқарушы жақты, механизмді немесе құрылғыны
-ure, -age кейбір түсініктерді білдіретін зат есімдер. Мысалы:
-ive, -ant, -uble, -ible, -able анықтауыш қызметін атқаратын
Сонымен, жай терминдердің аффиксалды тәсіл арқылы жасалуын зерттей келе,
Күрделі сөздер мен сөз тіркестері көп жағдайларда ұқсастырылады. Өйткені
Алдымен, терминдік сөздік тіркестер біртұтастықпен, семантикалық біріккендігімен және
Қазақ тіліндегі терминдік сөздік тіркестер және күрделі сөздерді
NN құрылымының мәселесі бірінші компонентпен байланысты. Оларға шолу О.Н.Турцеваның
1. Сын есім-компонент. Зат есімнен конверсия арқылы жасалады.
2. Ағылшын тілінің кейбір сөз таптарының материалдық ұқсастығы лингвисттерге
3. Бірінші компонент – бұл анықтауыш қызметіндегі зат есім.
4. Бірінші компонент – еркін сөз тіркесі емес, ал
5. NN құрылымы - өзін сөз ретінде көрсететін потенциалды
6. Сөйтіп, осы мәселе жөнінде лингвисттердің ортақ пікірі жоқ.
Ағылшын мұнай-газ терминологиясы анализі көрсеткендей, NN құрылымы ағылшын тілінің
Атаулар саны өсуде. “Техника, ғылым, қоғамның дамуы жаңа құбылыс,
Мұнай-газ саласында қолданылатын күрделі терминдер
Термин жасаудағы өнімді тәсілдердің бірі болып сөз біріктіру тәсілі
Зерттеулерге сүйенсек, ағылшын тіліндегі мұнай газ саласында қолданылатын терминдердің
Жоғарыда келтірілген зерттеулер нәтижесінде тілде көптеген күрделі терминдер бар
1. Егер NN мүшеленген үлгісін сөз тіркестер разрядына жатқызсақ,
Терминдік сөздік тіркестер құрылымы дәлелді болып келеді. Ол берілген
N+N: railroad- теміржол; seafood-1.теңіз организмдері 2. Теңіз тағамдары;
2. Ағылшын мұнай-газ терминологиясында препозитивті анықтауыш (AN) қызметіндегі сын
Екі түбірлі сын есімді композиттер ағылшын мұнай-газ терминологиясында келесі
A+N: worst-ease- өте жаман жағдай; overpressure- артынды қысым;
N+N үлгісі: paraffin resin (crude), gas-water (surface).
3. Ағылшын мұнай-газ терминологиясында Participle II AN үлгісі өнімді
Dislocated deposit – құрылымы бұзылған кен орны. Мұндағы dislocated-
Interbedded layers – кезектесіп орналасқан қабаттар, interbedded to
Ағылшын мұнай-газ терминологиясында Participle I N типіндегі сөз тіркестері
Сондай-ақ төмендегідей морфологиялық жолдар арқылы жасалады:
N+Gerund (G): equipment-damaging- апаттық жағдай; water-bearing- сулы;
Greco-Latin (G-L) Element: self-control- өзін-өзі бақылау; self-determination- өзін-өзі
N+Participle II: water-dissolved – суда еріген және т.б.
Participle II + N: dislocated deposit – құрылымы бұзылған
V+Adverb: Know-how – 1.«ноу-хау», ғылыми немесе техникалық жаңалық; 2.
Ағылшын үш компонентті мұнай-газ терминдері арасында кең таралғандары келесі
1. A + N + N: laminar boundary layer,
2. Конкретизатор ретінде Participle II шыға алады:
3. Participle II + N + N: damaged formation
4. Adverb Participle I + N: equivalent radiating surface,
5. Adverb + A + N: abnormally high
6. Adverb + Participle II + N: heavily weathered
7.Participle II + N: additional proved reserves.
N+Preposition+N: lot-by-lot – ілеспелілік, жалғаспалылық.
Adverb + Participle I + N: equivalent radiating
Preposition+N+N: by + product-plant – кері әсер тудыратын химиялық
Берілген тіл саласында термин жасаудан ең аз көлемді алуына
Сонымен, ағылшын тілі терминологиясы құрамы мен мағынасының әр қилы
1.3 Қазақ тіліндегі мұнай-газ терминдерінің сөзжасам тәсілдері
Терминжасам мәселесіне қатысты елімізде көптеген зерттеушілер қазақ тілінің термин
Қазақ терминологиясының негізінің қалануын XX ғасырдың бас
Қ. Жұмабаев терминжасауда төрт түрлі тәсілмен асады деді. Ана
1. Лексика-семантикалық тәсіл;
2. Семантикалық немесе синтаксистік тәсіл;
3. Аналитикалық немесе синтаксистік тәсіл;
4. Калька және аудару жолдары;
Осы көрсетілген жолдарды ғалым қазақ тілінің төл терминдерін жасауда
Термин жасауда жаңа терминдерді өзге халықтардың дайын күйде берілген
1. Терминжасамның синтетикалық тәсілі (морфологиялық тәсілі). Қазақ тіліндегі
1
лексикалық мағыналық сөз + сөзжасамдық жұрнақ = туынды сөз
Терминологиядағы жүйелілікті кейбір ғалымдар терминологияның басты принципі деп
Ш.Құрманбайұлы зерттеулерін негізге ала отырып терминжасаудың тағы бір тәсілі
Жоғарыда атаылп кеткен «терминдену» сөзіне Айсұлтанова Қ.Ә. «тілдік тұлғаныңбасқа
Тілдегі мағынасы түсінікті сөздердің терминологиялық өріске өтіп, ауыспалы
Жоғарыда көрсетілген жолдар ішіндегі морфологиялық әдіс ең жиі қолданылатындардың
Есім мәнді жұрнақтар заттық мәндегі терминдер жасауға негіз болады.
1. –лық; -лік; -дық; -дік; -тық; -тік – кодаминанттылық,
2. –ыш; -іш; -кіш; -гіш; -қыш; -ғыш – байланыстырғыш,
3. –кер; -гер; -ым; -ім – бөлім, баспагер;
4. –ыс; -іс; -с – шектес;
5. –ман; -мен – оқырман, көрермен;
6. –ғы; -гі – бұрғы;
7. –ғыш; -гіш; -қыш; -кіш – тыңайтқыш, есептегіш;
8. –ма; -ме; -ба; -бе; -па; -пе – қаптама,
9. –лық; -лік; -дық; -дік; -тық; -тік – беріктік,
Етістік мәнді термин тудырушы жұрнақтардың –у жұрнағы болып табылады
2. Терминжасамның аналитикалық (синтаксистік) тәсілі. Тілімізде терминдер жасауда қосымшалар
Шет елдердегі аналитикалық тәсілдің қолданысы жайлы сөз қозғайтын болсақ,
Қазіргі таңда А.Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институтының ғылыми кеңесі
Аналитикалық тәсілдің келесі бір түрі, кіріккен сөз – ол
Тағы бір терминжасам тәсіліне, тіркестіру жатады, тіркесті күрделі атаулар
Қысқарту немесе қысқарым (аббревияция) тәсілі. Тілдегі ықшамдау заңдылығына байланысты
Жалпы қолданыстағы сөздің термин қатарына өтуі арқылы термин жасау.
Аймақтық лексиканың терминденуі арқылы терминжасау да тілде жаңа терминдер
Көнерген сөздердің терминденуі арқылы жасалған терминдер қатарына су, иелме,
Кәсіби сөздердің терминденуі арқылы да терминдер жасауға болатындығы жайлы
Қазақ тіліндегі екі компонентті терминдердің ерекшеліктері
1. Қазақ мұнай газ терминологиясында AN типтес сөз тіркестер
Ағылшын мұнай-газ терминдері секілді AN үлгісінің бірінші элементі
2. Постпозитивті анықтауыш қызметіндегі зат есімді атрибутивті сөз тіркестері
Сөйтіп, ағылшын тіліндегі предлогсыз терминдік сөздік тіркестердегі тірек элемент
Көп компонентті терминдік тіркестер
Екі компонентті атаулар құбылыс сипаты жөнінде жеткілікті мағлұмат бермесе,
Қазақ тіліндегі үш компонентті терминдік сөздік тіркестер ішінде кең
Ілік септігіндегі A + N + N: экологиялық апат
A + N + N: қышқыл газ тұтқыш (acid
Adverb + Participle I + N: мәңгі мұзды қабат
Adverb + A + N: жоғары қабат (upper
Сонымен, өзінің тәуелсіз тіл ретінде тіршілік еткеніне аса ұзақ
I-бөлім бойынша қорытынды
Термин – бұл жалпы ұғымдарды атау үшін қолданылатын номинативті
Қазақ тілінің мұнай-газ терминжасам процесінде тілдегі
Қазақ мұнай-газ терминдерінің көп бөлігін екі компонентті терминдер құрайды:
-постпозитивті анықтауыш қызметінде тұрған зат есімнен жасалған атрибутивті тіркестер.
Ағылшын тілінде препозитивті анықтауыш қызметіндегі зат есімнен жасалған
II МҰНАЙ-ГАЗ ТЕРМИНДЕРІНІҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУДАҒЫ ЛЕКСИКАЛЫҚ
2.1 Мұнай-газ терминдерін ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы
Негізінен терминология көп деңгейлі процестің нәтижесі болып көрсетілуі мүмкін,
Терминдер және терминожүйелер тілдің басқа да лексикалық бірліктері атқаратын
Бұл жұмыста термин деп дефиницияға негізделген және арнайы түсінікке
Терминді оқудың қиындығы, бір жағынан, ол нақты тілдің лексикалық
Ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару барысында аударушы қандай
Аударманың дұрыс болуы тек белгілі бір тілдегі терминологиялық жүйелерден
Өзара түсінушілікке жетуде ерекше рольді терминнің дәлелін атқарады. Терминнің
Түсіну құралы ретіндегі, арнайы ақпаратты сақтауыш ретіндегі терминнің ролі
Терминологиялық ақпарат – белгілі (тілдік) табиғаты бар түсінікті (семантикалық)
Кумулятивтілік терминологиялық ақпараттың маңызды көрінісі болып табылады, ол білімнің
Ғылыми көріністер, ереже бойынша, білімнің әрбір облысының даму кезеңі
П.Н.Денисов айтқандай, «ғылымның дамуына қарамастан, базалық түсініктерді белгілейтін терминдер
XIX ғасырда әдебиетте кеңінен қолданылған Constitution терминінің тарихы қызықты.
Осыған байланысты терминологиялық жүйелердің дамуындағы тағы бір тенденцияны белгілеу
Терминологиялық ақпараттың енді бір сипаттық кескіні әр түрлі терминологиялық
Аударма ісіндегі маңызды мәселе – терминдердің
Аударма – тіл-тілдің барлығында да кездесетін
Расында, мағынаның, оның белгілерінің дәл берілуі
Ал аударманың терминологияға қатысты ерекшеліктерін қарастыра
Ал терминдерді аударуға қатысты ең басты
Сондай-ақ, терминдерді аударуға қарсы болушылар қазақ
Терминдердің аударылмауын көздейтін көзқарастағылар бұдан басқа
Қазіргі таңда әртүрлі салада көптеген терминдердің пайда болуы
Воеводина Т.В. былай дейді: «главное дело для переводчика
Сонымен қатар, А.В. Клименко, «термин – это эмоционально нейтральное
Лингвистикалық факторларды еске ұстай отырып, терминдерді аудару
Арнайы әдебиеттерде терминдер жалпы әдеби сөздер мен қосымша
Ағылшын тіліндегі мұнай-газ терминдерінің жасалуының дереккөздері қандай? Терминдердің
Мысалы, 1830 жылы жаңа инертті заттың paraffin деп
Терминдердің екінші бір үлкен тобы жалпы ағылшын әдебиетінде қолданылатын
Head – бас және сұйықтық бағанасының биіктігі;
Interest – мүдде және пайыз;
Bed - төсек және қабат, қыртыс.
Сондай-ақ кейбір сөздердің арнайы бір мағыналарда қолданылуы: pocket деген
Әуе шұңқыры (авиацияда);
Қоршау, қамау (әскери істе);
Өлі аймақ (радиода);
Туған жері (геологияда);
Кабельді канал (электротехникада).
Құрылымына қарай барлық терминдерді төмендегідей жіктеуге болады:
1. Жай терминдер, мысалы: oxygen, resistance, velocity.
2. Күрделі терминдер, яғни сөздердің бірігуі арқылы жасалған сөздер.
3. Сонымен қатар, кейде компоненттерінің қысқартылуы негізінде пайда болады:
Turbine + generator = turbogenerator
Ampere + meter = ammeter
4.компоненттердің бірі екіншісін анықтайтын, тығыз байланыстағы сөз тіркестері:
Frosty soil – мұзды жер қыртысы
5. Семантикалық біртұтастықты білдіретін атрибутивтік элемент
Free-fall tool – өзіндік күші негізінде жерге түсетін құрылғы
Oil-and-gas-bearing basin - мұнай-газ алабы
6. Қысқарған сөздер (аббревиатура), сөз тіркестерінің басқы әріптерінен қысқарған
AR (Atyrau Refinery) – АМӨЗ (Атырау Мұнай Өңдеу Зауыты);
ERP (Emergency Response Plan) – АЖЖ (Апатты жою жоспары);
CV (Caloric Value) – ЖЖ (Жану Жылулығы)
7. Сөз тіркесінің бір бөлігін ғана қысқартуға болады:
IS cable (intrinsically safe) - ұшқын қауіпсіз кабелі
8. Өзіндік бір сөз тіркесіне айналған сөздер:
Loran (long range navigation) - шалғайдағы радионавигация жүйесі «Лоран»
Терминдерді аудару кезінде келесідегідей жағдайлармен кездесуіміз мүмкін:
Халықаралық сипаттағы кейбір терминдер транслитерация жолымен аударылады:
Tanker – танкер;
Plastomer – пластомер;
Paraffins – парафиндер.
Кейбір терминдер қазақ тілінде тікелей сәйкестілігі бар болады
Hydrogen – сутек.
Терминдердің көп бөлігі калькалау арқылы аударылады, яғни сөзбе-сөз аудару
Carbon-oxygen log - көмір-қышқылды каротаж;
Petroleum coke - мұнайлы кокс.
Кей кезде терминдердің аудармасын сөздіктерден таппайтын жағдайлар болады, сол
Roughneck - бұрғылау бригадасының жұмысшысы
Терминдерді аудару барысында мүмкіндігінше шет тілінің сөздерін қолданбауға тырысу
Мотормэн – бұрғылау бригадасының дизелисті
Газойль - мұнай-газ.
2.2 Мұнай-газ саласындағы терминологиялық сөз тіркестерінің компоненттерінің арасындағы байланыс
Терминдер және терминожүйелер тілдің басқа да лексикалық бірліктері атқаратын
Терминологиялық лексиканың және оның мәселелерінің өсуі актуалды болып келеді.
Терминология – лексиканың арнайы бөлімі, терминдер жүйесі – белгілі
Терминдер - түсінікті және олардың арнайы сфера шегіндегі басқа
Тілдегі жалпы сөзге қарағанда терминдер контекстімен байланысты емес. Берілген
Логикада да, терм – бұл кәдімгі грамматикалық мағынасы бастауыш
Бүтін түсінікті білдіретін термин-сөз тіркестері мағыналық бөлінуі әр түрлі
Ағылшын тілінің ғылыми-техникалық терминологиясында бірнеше компоненттен тұратын терминдердің саны
Coiled tubing drilling (иілгіш насосты-компрессорлы құбырлардың көмегімен бұрғылау).
To deliver postgraduate masters programmers (магистр дәрежесін алу үшін
Лингвистердің ойынша, бұндай көп компонентті терминдер екі түрге бөлінеді:
Сөз тіркесінің бөлінбейтін терминдері;
Сөз тіркесінің бөлінетін терминдері.
Терминологиялық тұрақты сөз тіркестері, олардың арасындағы мағыналық байланысты анықтауға
Термин-сөз тіркестерінде грамматикалық көрініс келесідей берілуі мүмкін:
жұрнақтармен (injury-free operation, selective communication);
шылаулармен (disposal of solid waste, re-vegetation of the steppe);
жалғаулармен (mechanically induced stresses, controlled system).
Сондықтан, әдетте терминологиялық сөз тіркестерінің мағыналық мәні терминді талқылауда
Жаңадан құрылған жүйелілікке үлкен көңіл бөлінеді. Көптеген облыстарда берілген
Термин-сөз тіркестері тектік түсінікті белгілейтін терминдерге қосу арқылы түзіледі.
Мысалы, ағылшын тіліндегі мұнай-газдық well термині көптеген терминдерді түзуге
· abandoned well
· delineation well
· production well
· exploration well
Термин – сөздікте келтірілген формаларына сәйкес келетін екі немесе
Терминдер – күрделі сөздің мағынасы әрқашанда нақты мамандандырылғандықтан, сәйкес
С.Н.Гореликова екікомпонентті терминдерді аударудың формалды ережелерінің ретін ұсынған –
Алдымен, күрделі сөздің қандай лексика-мағыналық категорияға жататындығын анықтап алған
Егер екінші зат – біріншінің бөлігі болса, онда орыс
Жекеше түрдегі, атау септіктегі зат есім + жекеше түрдегі
Мысалы:
waste treatment (қалдықтарды өңдеу)
control system (бақылау жүйесі).
Егер бірінші зат – екіншінің бөлігі болса, онда бірінші
Мысалы:
Apparent viscosity (ұқсас тұтқырлық)
Acid treatment (қышқылдық өңдеу)
gas turbine (газдық турбина).
Егер күрделі сөздегі бірінші компонент затты, ал екіншісі –
Мысалы::
in-place gas/oil volume (пласталық шарттардағы мұнай/газдардың көлемі)
plate thickness (тақтайдың қалыңдығы)
Затты білдіретін зат есімді қай түрге қою керек екенін
«Зат + қасиет» түріндегі күрделі сөзді талдау кезінде екінші
Мысалы:
air pressure (ауаның қысымы)
tyre pressure (шинадағы газдың қысымы) және т.б.
Аударған кезде ерекше қиындықты көп компонентті күрделі сөздер тудырады.
1) automatically actuated valve
valve – қақпақ
actuated valve – іске қосылатын қақпақ
Барлық терминнің мағынасы – автоматты іске қосылатын қақпақ.
2) combined development of multizone oil reservoir development
Development – кен-орнын өңдеу
Combined development – жиынтықты өңдеу
Барлық терминнің мағынасы – бірнеше мұнай ұңғымаларын жиынтықты өңдеу.
3) metal pollution of water resources
Pollution – ластану
Metal pollution – металмен ластану
Water resources – су ресурстары
Барлық терминнің мағынасы – су ресурстарының металмен ластануы.
2.3 Мұнай-газ терминдерін аударуда қолданылатын тәсілдер
Терминдерді аудару – аударма саласындағы ең
Ал терминдердің тәржімалануы кезінде сөйлемдермен
ағылшын терминдерін, біздің жағдайда, мұнай газ саласындағы
сөзбе-сөз аудару;
жекеленген немесе толық түрдегі транслитерациясын
бір әліпби жүйесінде (негізгі тілде) жазылған мәтінде
шетел сөзінің әріптерін қазақ әліпбиі
мәтінді жеткізу тәсілінде дыбысталуын анағұрлым
Зерттелген мысалдардан көп құрамдас
Аударма кезінде жіберілетін осы қателіктен
Қайсыбір тәсілді таңдау контекстегі мәліметтерге
Мысалы, limited partnership capability
Көпқұрамды терминдерді аудару кезінде семантика-синтаксистік
терминологиялық қатардағы ең соңғысы болып
құрамдас бөліктер арасындағы мағыналық байланысты зерттеп,
бөлініп алынған топтарды байланыстырып, терминологиялық
стилистикалық қорытынды жасап, аударманы түйіндеу
Компонентті түрде аудару қай сөздің қандай
Aircraft gas turbine combustion chamber
chamber - камера
aircraft - авиациялық
gas turbine - газ трубасы
combustion – жану
Кілт сөзі ретінде авиация сөзін алып,
Авиациялық газ трубасының жану камерасы
Newest deep sea current measuring device
device - құрылғы
newest - жаңа
deep - тереңдік
measuring - өлшегіш
sea current - теңіз ағысы
Алғашқы компоненттің соңғысына тікелей қатысты
Теңіз түбі ағыстарын өлшегіш ең жақсы құрылғы
Ағылшын мұнай газ саласындағы материалдардың синтаксистік ерекшеліктерін
Сөйлемдегі сөздер байланысының грамматикалық ережелерге сай іске
Ағылшын мәтіндерінде кездесетін грамматикалық құбылыстарды аударуда кездесетін біраз
Ырықсыз етісті қазақ тіліне аударуда сәйкес келетін уақыт
The battery position was prepared by the staff.
Жеке құрам тарапынан басты позиция дайындалды.
Range is determined by means of calibration rings.
Алыстық нысаны масштабты шеңбердің көмегімен анықталады.
Тұйық етістікті құрылымдарда етістік уақыт, жақ, сан, рай сияқты
The purpose of this device is to provide better
Берілген құрал жеке құрамды оқыту сапасын көтеру үшін қолданылады.
Герундий құрылымдарының ағылшын тілінде, басқа салалар сияқты, мұнай газ
Testing is in high gear.
Тексеру толығымен өтуде.
Monitoring – бақылау құралдары;
Training – жаттығу;
Drilling – бұрғылау;
Checking – тексеру;... т.б. терминдердің аударылуы кезінде байқалатын грамматикалық
Жоғарыда айтылған грамматикалық өзгерістерді қорытындылай келсек, ағылшын тілінің көп
Көрнекті нұсқалар табылмаған жағдайларда, дәлдік пен сәйкестікке грамматикалық, лексико
Аудармашының міндеті, бұған дейінде аталып кеткендей, түпнұсқа мазмұны мен
Сөзбе – сөз аударма – тіл нормаларын бұзуға алып
Ағылшын мен қазақ тілдері сөздері мен құрылымдарының толық сәйкес
Лексикалық немесе грамматикалық сөзбе–сөз аударма тілдік нормалардың сақталуына кедергі
Ағылшын тіліндегі конверсия әдісі кеңінен таралған және оның аналитикалық
Сөзбе–сөз аударманың шығуына бірден–бір себеп болатын нәрсе, аудармашының білімі
Лексикалық немесе грамматикалық сөзбе–сөз аудармамен қатар, стилистикалық сөзбе–сөз аудармаларды
Дәл осы жерде көп ретте, сөзбе–сөз аудармамен шатастырылатын калька
Калька түпнұсқадағы барлық элемент сәйкес формада жеткізілгенде
Калькалау, терминдерді, терминологиялық немесе фразеологиялық тіркестерді
Алайда, калькалау әдісімен сөз жасаудың шегі
Калькалау – бір тілдің көмегімен екінші тілдің
Ендеше қазақ тілінің мұнай газ саласындағы терминологиясын қалыптастыруда,
Сөзбе-сөз аударма қате деп есептелген немесе тіл нормаларын
Аударма барысында шегеленіп қалған қағиданың боуы мүмкін
Белгілі терминді нақты бір контекстке дәл аудару, түрлі
Терминнің нақты қай ұғыммен қатысы бары көрсетілгеннен кейін, айтылған
Терминологиялық сәйкестік, мұндай жағдайларда, аударылатын терминнің беріліп
Термин аударудың келесі тәсілі, транскрипциялау дегеніміз ағылшын тіліндегі
We are proud to provide our products
Паркердриллинг, Репсоль, Қазжермұнай, Тенгиз және т.б. сияқты
Бұл аудармада көретініміз, ағылшын тіліндегі жалқы есім қазақ тілінің
Транскрипциялау тәсілі негізінен латын-грек тілдерінен негіз
Термин аударуда ағылшын тілі терминдерінің қазақ
“Corporation BATT” has acquired 100% in Central
БАТТ корпорациясы 2002 жылы Орта Азиялық мұнайды Мұхтар-Қоңыр-Ақмешіт
Сондай-ақ мұнай-газ терминдерін аудару барысында компрессия әдісін де қолдануға
Қазақ және ағылшын тілдерінің салғастырмалы анализі бойынша, ағылшын тілінде
Компрессияның бірінші тәсілі семантикалық қысқарту ағылшын тіліндегі сөз тіркесі
Семантикалық қысқартуға қазақшадан ағылшынға аудару мысалдарды
Кен көздерінің орналасуы - the locality
Мұнай-газ кен орны – reservoir
Газды қабат – reservoir.
Қазақ тіліндегі коллектор-қабат, қабатты резервуар, мұнайлы қабат, газды
Трансформацияның бұл түрі қазақ терминдік сөздік тіркес ағылшын тіліне
Кей жағдайларда қазақша терминдік сөздік тіркестерді аударғанда сөз қосу
Лексикалық қосу тәсіліне екі ағылшын лексемасы бар күрделі қазақ
Тағы бір семантикалық өзгертудің тиімді жолы метонимиялық аударма. Бұл
The Alakol oil and gas-bearing
region compare favorably with its
developed infrastructure.
Қазақ тіліне аударған кезде метонимиялық өзгерту тәсілі қолданылды, яғни
Метонимиялық аударма екі түсінік негізінде жүзеге асырылды: “жағымды” және
Берілген мысал себеп-салдарлы жағдайды сипаттап, аударма барысында салдарды себеппен
Ішкі құрылысына қарай терминдер бір компонентті және көп компонентті
Төменде суреттен мұнай-газ саласындағы терминдерінде көп компонентті терминдердің бір
1-сурет. Мұнай-газ терминдерінің ағылшын және қазақ тілдеріндегі бір компонентті
Полилексемалы терминологиялық тіркестер екі компонентті, үш компонентті, төрт компонентті
2-сурет. Мұнай-газ терминдерінің ағылшын және қазақ тілдеріндегі екі компонентті,
«Сын есім + зат есім» құрылыстық түріне сөз тіркестерінің
Үш компонентті және төр ткомпонентті терминологиялық тіркестер полилексемалық тіркестердің
Үш компонентті терминологиялық тіркестерде «зат есім + зат есім
Тілге қатысына байланысты қазақ және ағылшын тілдерінің терминологиялық тіркестері
а) бірінші бөлігі түбір сөзден, ал екіншісі кірме сөзден
б) екі бөлігі де кірме сөзден құралған, бірақ екінші
в) бірінші бөлігі кірме сөзден, екіншісі – түбір сөзден
г) барлық бөлігі түбір сөзден тұратын терминологиялық тіркестер: soap
II бөлім бойынша қорытынды
Бөлімде келтірілген мағлұматтарды қортындылай келсек, аудармашының міндеті терминдерге
Сонымен қатар терминдерді аударуға қатысты ең басты
Сондай-ақ, терминдерді аударуға қарсы болушылар қазақ
Терминологиялық лексиканың және оның мәселелерінің өсуі актуалды болып келеді.
Қорытынды
Тілдік жүйенің бөлігі ретінде терминология функционалдық жобада сөйлеу құралдарының
Сонымен ағылшын терминологиясын қазақ тіліне аудару екі кезеңде орындалады:
1.Терминнің мағынасын анықтау (егерде аудармашы ең соңғы шыққан
2.қазақ тілі арқылы тура аударма жасау, яғни: транскрипция, транслитерация,
Терминдерді аударудағы негізгі ерекшеленетін сипат - зерттелетін өнімнің көп
Терминдер және терминожүйелер тілдің басқа да лексикалық бірліктері атқаратын
Осы жұмыстың мақсаты мұнай-газ терминдерін зерттеп, оларды ағылшыннан
1. Мұнай-газ терминдерін аударуда екі тілдің, яғни ағылшын және
2. Аудармаға дұрыс балама таңдау барсында мұнай-газ терминологиясы контекстісінің
3. Аудармада үлкен қиындық тудыратын терминдердің ерекшеліктерін назарға алу
4. Аударма барысында мұнай-газ тілінің стилистикалық нормаларын ескеру
Сондай-ақ, мұнай-газ терминологиясы әрдайым ғылым және техникамен бірге даму
Әдебиеттер тізімі
[1] Қайдар Ә., “Қазақ тілінің өзекті мәселелері”
[2] Айтбаев Ө., “Қазақ терминологиясының дамуы мен
[3] Ақаев С.Т., “Терминдердің тілдік және танымдық сипаты”
[4] Құрманбайұлы Ш., “Терминтану” - Оқу құралы., «Атлас баспасы-2001»,
[5] Петушков В.П., “Лингвистика и терминоведение //Терминология и норма”
[6] Әбдірахманов Ә., “Термин қалыптастыру тәжрибесінен//Қазақ терминологиясының мәселелері” –
[7] Новичкова Л.М., “Языковой статус термина и проблема
[8] Григоров С.В., “ Как работать с научной статьей”
[9] Татаринов В.А., “Теория терминоведения. Т.1. Теория термина: история
[10] Гринев С.В., “Терминологические заимствования и упорядочение иноязычных терминов
[11] Лейчик В.М., Шелов С.Д., “Лингвистические проблемы терминологии
[12] Даниленко В.П., Скворцов Л.И., “Нормативные основы унификации
[13] Коновалова Е.Д., “Сопоставительный и контекстуальный анализ термина и
[14] Козлова Г.В., “Полисемия научно-технического термина в английском
[15] Денисов П.Н., “О некоторых аспектах изучения
[16] Гринев С.В., “Введение в терминоведение” - М., Московский
[17] Ткачева Л.Б., “Основные закономерности английской терминологий” –
[18] Головин Б.Н., Кобрин Р.Ю., “Лингвистические основы учения
[19] Бреус Е.В., «Основы теории и рпактики перевода с
[20] Рецкер Я.И., «Теория перевода и переводческая практика» -
[21] Анимисова А.Г., “К вопросу о переводе терминов гуманитарных
[22] Ашинова К.А., “Қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық
[23] Миров М.О., «Профессор Қ.Жұбановтың ұлттық ғылым тілін жасаудағы
[24] Құрманбайұлы Ш., “Терминқор қалыптастыру көздері мен терминжасам
[25] А.В. Суперенская, Н.В. Подольская,
[26] Айсұлтанова Қ.Ә., “Қазақ тіліндегі терминжасамның ішкі көздері”
[27] Исаев С., “Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты”
[28] Макова М.И., “О структурных особенностях словосочетаний в
[29] Прохорова В.Н., “Русская терминология (лексико-семантическое образование)” - М.,
[30] Авербух К.Я., “Общая теория терминов” - Иванов., 2004.
[31] “Қазақ грамматикасы” - Алматы, 2002. 262б.;
[32] Құрманбайұлы Ш., “Қазақ терминологиясының терминдену үрдісі” –фил.ғыл.док.дисс.
[33] Бархударов Л.С., «Язык и перевод» - М.,:
[34] Біләлов Ш., “Ұлттық ғылым тілін қалыптастырудың өзекті
[35] Алдашева А., “Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелер” -
[36] “Аударматану” – Алматы., 2008;
[37] Мушанов Ю.А., “Зависимость выбора слов от предварительных знаний
[38] Апполова М.А., “Грамматические трудности перевода” - М., 1977.;
[39] Миньяр-Белоручев Р.К., “Теория и методы перевода” - М.,
[40] Швейцер А.Д., “Перевод и лингвистика” - М., Воениздат.,
[41] Читалина Н.А., “Учитесь переводить” - М., 1975.;
[42] Nida E., Taber Ch., “The Theory and Practice
[43] Комиссаров В.Н., “Современное переводоведение” - М., Высшая школа.,
4
2.Тілдік қолданыстағы сөздің терминологиялық өріске өтіп ғылыми ұғымды қабылдауы
1.Терминнің бір саладан екінші салаға өтіп, басқа ғылыми ұғымды
2. Сыртқы терминдену
Ішкі терминдену
Терминдену
Көне түркілік сөздер
Диалект сөздер
Көне(архаизм) сөздер
Етісітк мәнді жұрнақтар
Есім мәнді жұрнақтар
Синтаксистік тәсіл
Лексико-семантикалық
Морфологиялық тәсіл
Ішкі лексикалық сөздер
Тілдің өз ішінен жасалған
Басқа тілден алынған
Терминжасам көздері
Кәсіби сөздер
Сыртқы терминжасам
Ішкі терминжасам