Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Тақырыбы: Тілдік қатынастағы орфографиялық нормаларды қалыптастыру мәселелері
Орындаған:
Қабылдаған:
Шымкент 2011 жыл
Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
І Бөлім. Орфографиялық норма мәселелері
Орфографиялық норма тілдік норманың бір түрі ретінде
1.2 Орфографиялық нормалардың ерекше белгілері
ІІ Бөлім. Тілдік қатынастағы орфографиялық нормаларды қалыптастыру
Орфография және оны қалыптастыру мүмкіндіктері
Орфографиялық нормаларды қалыпастыру мәселелері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тілдік қатынас ауызша және жазбаша болатыны белгілі. Олар
Тілдің ауызша формасын нормалауды орфоэпия , жазбаша нормасын
Халықтың ғасырлар бойы келе жатқан тіліне, оның дәстүрлі
Курстық жұмыстың өзектілігі.
Жазуда қателік жібермейтін, орфографияны білетін адамды сауатты деп
Қазіргі кездегі жазудың кең таралуы әрбір адамға орфография
Сөздердің жазылуы орфографиялық нормалар арқылы анықталады. Орфографиялық нормалар
Қазіргі таңда тілдік қатынастағы орфографиялық нормаларды қалыптастыру қазақ
А.Н. Гвоздевтің орфографиялық ережелерге деген талабы, Н.Н. Алгазина
Курстық жұмыстың объектісі - орфографиялық нормалар. Тілді
Курстық жұмыстың пәні. Тілдік қатынастағы орфографиялық нормалардың қалыптасу
Курстық жұмыстың мақсаты. Қазіргі таңдағы орфографиялық нормалардың
Курстық жұмыстың міндеттері:
Орфографиялық нормалардың қалыптасу мәселелерінің маңыздылығын сипаттау, оның ерекшеліктерін
Оқулықтардағы орфографиялық нормалар интерпретациясын қарастыру;
Орфографиялық аспектіде орфографиялық нормалардың қалыптасуын анықтау;
Тілдік қатынастағы орфографиялық нормалардың қалыптасуын ғылыми зерттеу.
Зерттеу әдістері. Қойылған мақсаттарға жетуде синхронды, сонымен қатар
Жұмыста жазушының тілдік ұстанымын адекватты түрде көрсететін (орфограмма,
Курстық жұмыстың ғылыми жаңалығы орфографиялық норма екі аспектіде
Зерттеудің теориялық құндылығы мен практикалық мәнділігі.
Аталмыш зерттеудің нәтижелері мен қорытындылары, материалдары жоғары мектептерде
Зерттеудің материалдары мен теориялық пайымдауларын жоғары мектеп үшін
І Бөлім. Орфографиялық норма мәселелері
Орфографиялық норма тілдік норманың бір түрі ретінде
Тілдік нормалар (әдеби тіл нормасы, әдебиеттік нормалар) –
Тілдік құбылыстар мынадай белгілермен сипатталса нормативтік болып табылады:
тіл құрылымының сәйкестігі;
сөйлеушілердің көбісінің тілдік іс – әрекеті үрдісіндегі массалық
қоғамдық қолдау мен мойындау.
Тілдік нормалар барлық халықтың әдеби тілінің даму кезеңдерін
Орфографиялық тілдік нормалардың қайнар көздеріне мыналар жатады:
классик-жазушылардың шығармалары;
классикалық дәстүрлерді жалғастырушы заманауи жазушылардың шығармалары;
бұқаралық ақпарат құралдарының публикациясы;
жалпы қоғаммен танылған замануи орфографиялық тілдік нормаларды қолдану;
лингвистикалық зерттеулер деректері.
Орфографиялық тілдік нормалардың сипатты белгілері мыналар болып табылады:
салыстырмалы түрде трақтылық;
кең таралғандығы;
жалпы қолданыста болуы;
жалпыға міндеттілік;
орфографиялық нормаларды қолданудың тілдік жүйе мүмкіндіктері мен дәстүрлеріне
Орфографиялық нормалар әдеби тілде өзінің тұтастығы мен жалпыға
Сөйлеу нормалары қоғамдық коммуникация процесінде жинақталған және бекітіллген
Тілдің даму динамикасы және орфографиялық нормалардың өзгергіштігі. Тілдің
ескі норманың сақталуы;
екі нұсқаның бәсекелестігі, онда сөздіктерде дәстүрлі нұсқасын ұсынады;
нұсқалардың бәсекелестігі, онда сөздіктер сөздің жаңа қолданылған нұсқасын
жаңа нұсқаны бірыңғай нормативті сапа ретінде бекіту.
Тіл тарихында тек қана орфоэпиялық емес, орфографиялық және
Орфографияның нормалары – сөздердің жазылу ереесі. Олар дыбыстарды
Орфография мен пунктуация нормалары «Қазақ тілінің орфография және
Орфография (грек тілінен алғанда orthos түзу, дұрыс
Орфография бірнеше бөлімдерден тұрады:
сөздің маңызды бөліктерінің жазылуы (морфемалар) – түбірлерді, жұрнақ,
бірге, бөлек және дефис арқылы жазу;
бас және кіші әріптерді қолдану ережелері;
тасымалдау ережесі;
сөздерді графикалық қысқарту ережесі.
Әдеби тілдің диалектілерден ерекшеленетін сипатты белгісі ондағы кодификацияланған
Әдеби тілді толық меңгеру үшін тілдік нормаларды ұстану
2 Орфографиялық нормалардың ерекше белгілері
Сөздердің жазылуынша айту әсіресе жастардың тілінде үйрекшікті машыққа
Бір қызығы, жаппай сауаттылыққа соңғы жарты ғасыр көлемінде
Орфография сөздің графикалық бейнесінің олай емес , былай
Әлемдегі жазу жүйелерінің бірнеше ғасырлық даму жолынан өтті.
Әріптердің қолданылуын орфография белгілейтін ерекше ережелер реттейді.
Орфография
1. жазба тілде пайдаланылатын біркелкі жазудың тарихы қалыптасқан
2. біркелкі жазуды қамтамасыз ететін ережелер жүйесін жасайтын
Орфография тілдің белгілі бір даму кезіндегі жазба тілдің
Осындай ережелер жүйесі:
1. дыбыстарды (фонемаларды) әріптермен беру;
2. сөз және оның мағыналы бөлшектерін жазу;
3. сөздерді бірге, бөлек және дефис арқылы жазу;
4.бас әріпті пайдалану;
5. тасымалдау сияқты мәселелерді қамтиды. (орфография ара-тұра
«дұрыс жазу» деген синоним ретінде де қолданылады).
Бұлардың әрқайсысы белгілі бір принциптерге негізделген ережелердің жиынтығынан
Орфографиялық принцип бір сөз екі түрлі не одан
Қазіргі дыбыс - әріпке негізделген жазу жүйесінде дыбыстарды
Қазіргі орфографияларда негізінен морфологиялық, фонетикалық және дәстүрлік принциптер
Морфологиялық принцип – сөздің морфологиялық құрамын ескеріп, морфемаларды
Мұнда бір фонеме әр түрлі құбылғанына қарамастан үнемі
Фонетикалық принцип бойынша сөз айтылуындай жазылады, яғни әрбір
Дәстүрлік пинцип - сөздің бір кезде жазылып, қалыптасқан,
Дифференциялаушы принцип - дыбыстық құрамы бірдей сөздерді бір-бірімен
Сөз мәдениеті осы кезге дейін негізінен тілдік құрылымдық
Сөз мәдениетінің ғылыми пән ретінде тексеретін негізгі объектісі,
Сөздің коммуникативтік сапасына баға беру тілдік норма жағынан
Орфографиялық тілдік норманы кодификациялауда практикаға сүйену басым болса,
Орфографиялық норма сауаттылығын қалыптастыру қазақ тіліне оқытудың маңызды
Орфографиялық норма сауаттылығы адамның жалпы тілдік мәдениетінің құрамдас
Әдеби тілдің жазба түрі өзінің құрылымы бойынша ауызша
Бәрімізге белгілі, көптеген адамдар ережені біле тұра орфографиялық
Жоғарыда аталғандарды есепке ала отырып, жұмыста мынадай мақсат
Осы проблема бойынша лингвистикалық, психолого-педагогикалық және ғылыми –
Орфографиялық норманы қалыптастыру бойынша жұмыстың барынша эффективті тәсілдерін
Тілдік норманың тарихи сипатын, "ескі” мен "жаңа” норманы
Орыс тілтанымы мектептерінің басында тұрған көрнекті тұлғалар Л.В.Щерба,
Жоғарыда атап көрсетілген зерттеу нәтижелері мен тілді зерттеудің
Ұлттық әдеби тілдің дәстүрлі нормаларын сақтау, оның дамуындағы
ІІ Бөлім. Тілдік қатынастағы орфографиялық нормаларды қалыптастыру
Орфография және оны қалыптастыру мүмкіндіктері
Орфографиялық норманы қалыптастыру проблемасы барлық тіл үйренуші және
Жақсы «орфографиялық норманы қалыптастыру» деген не? Оны қалайша
Бір жағынан алып қарағанда, сөйлеу дыбысын жазу құралымен
Басқа жағынан алып қарағанда, орфографиялық нормалар замандастардың тек
Орфографиялық нормалардың қалыптасуында барлық жерде және әрқашан шиеленіске
Орфографиялық нормаларды егер олар дыбысталу сөзімен практика жүзінде
Орфографиялық нормаларды уақыт өтуіне орай қазіргі заманға сай
Бұл бөлімде сонымен қатар, жазудың маңызы, сөзді дұрыс
Оқушылар жазудың адам ойын жүйелі, тиянақты, толық жеткізуге
Бұл сыныпта тіл мәдениетін оқытуда сөз таптарының әрқайсысының
Графика және орфография- бұл екеуі фонетика ғылымының құрамдас
Қазан төңкерісіне дейін түркі халықтарының біразы, солардың ішінде
Ислам дінінін енуіне байланысты IX—X ғасырлардан бастап түркі
Түркі халықтары орфографиялық нормасының дамуын XX ғасырдың бас
Араб графикасын түркі халықтары тілдерінің дыбыстық жүйесіне сәйкестендіріп
Араб графикасынан латын графикасына негізделген жазуға көшу кезеңі.
Латыннан крилл жазуына кешу.
Бұл кезеңдерде жүргізілген жұмыс түрлері түркі халықтарының көпшілігінде
Сондай-ақ, түркі тілдеріндегі буын түрлері, акценттік, интонациялық құбылыстар,
Сөз өнері туралы сөз еткенде орфография, орфоэпия, пунктуацияның
Бүгінде тіл білімін зерттеушілер қазақ тілінің өмір сүру
Орфографиялық нормаларды қалыпастыру мәселелері
Орфографиялық нормаларды қалыстастыру дұрыс жазу ережелерінің жиынтығының қалыптасуын
Жазба тілде пайдаланылатын біркелкі жазудың тарихи қалыптасқан жүйесі.
Біркелкі жазуды қамтамасыз ететін ережелер жүйесін жасайтын және
Орфография тілдің белгілі-бір даму кезеңіндегі жазба тілдің нормаларын
2001 жылдан бері бірнеше дүркін орфографиялық сөздіктер (2001,
1. Сөздіктің сөзтізбесіне лексикалық, стильдік мағынасы жаңа едәуір
2. Бұрын сөздікке енбеген, бірақ әдеби тілдің сөздік
3. Соңғы сыңарлары –аралық, -нама, -тану, -хана, -жай,
4. Бұрын қолданылып келген кірме сөздердің қазақша баламалары
5. Бұрын бөлек жазылып келген ботаника, зоология терминдерінің
6. Ауызекі тіл арқылы игерілген кірме сөздердің жазылуы
7. Тірек сөзінің тіркесімдік қабілеті төмен болғандықтан, бірге
8. Алдыңғы сыңары бір сөзімен, сондай-ақ –ым, -ім
9. -лық, -лік, -шылық, -шілік, -лы, -лі жұрнақтары
10. Соңғы жылдары қолданыс жиілігі артып отырған, бас
11. Әдебиеттер мен мектеп оқулықтарында жиі кездесетін, жазылуы
12. Бұрын бөлек жазылып келген бірқатар тіркес біріккен
13. Бір жаңа ұғымды білдіретін атау сөз іспеттес
14. Құрал-жабдықтардың қазақша аттары техникалық атаулар ретінде қосылып
15. Ерғашты (болу),жолсоқты (болып шаршау), пышақкесті (тыйылу), қағазбасты
Қазақ мектебіндегі қазақ тілін ана тілі ретінде
Орфографиялық нормаларды бастауыш сыныптарда дамыта үйрету технологиясының міндеттерді
Қазақ жазуының теориялық концепциясына
Тіл бірліктерінің, дыбыстың түбірдің, қосымшаның, жеке сөздің
Мектептерде қазақ тілін дамыта оқыту технологиясындағы сөз тіркесінен
Орфографиялық нормаларды қалыптастыруда логика элементтерін қолдану
Орфографиялық нормаларды лексикамен, морфологиямен байланыстыра оқыту;
жаңа синтаксистік ұғымдардың енгізілуі;
қазақ тілінің жүйелі ғылыми курсы салалы
Орфографиялық норманларды қалытастыру мәселелерін алдыңғы қатарға шығару;
Орфографиялық нормалардың ғылыми негізделгеніне және қолайлығына баса назар
Орфоэпия мен орфография заңдылықтарының жаңа ұғымдарын енгізу;
пунктуация теориясының ұғымдарын меңгерту;
Орфографиялық нормалар м қызметіне байланысты ұғымдар жүесін енгізу.
Оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауына мол материал жасау
Дидактикалық картиналардың сюжетімен таныса отырып, оқушылар орфографиялық нормаларды
Дидактикалық картиналардың жинагын жаңадан жасай отырып, бұл әдістің
Бұл тұрғыда осы күнгі жазу тәжірибемізге көз жүгіртсек,
Сол сияқты 2001 жылғы сөздікте: әр қилы, әр
Тіпті күнделікті теледидарда «Таң қалмаңыз» айдарымен жазылып жүрген
Орфографиялық қателіктердің, ала-құлалықтардың жиі кездесіп отыруының екі түрлі
Олар, ең болмағанда, сөздіктерді басшылыққа алуы керек. Тіл
Оқушы жұртшылық баспасөзді, әсіресе, мерзімді баспасөзді жазу мәдениетінің
Бір қарағанда кейбіреулер үшін кішігірім нәрсе сияқты көрінгенмен
Білімнің іргетасы қаланатын орта мектепке арналған оқулықтағы олқылықтың
Әлеуметтік өмірдің өзгеруі, қоғамдық өндіріс, өнер мен техниканың
Сауаттылықты арттыруға, әдеби тілді қалыптастырып, шыңдай түсуге орфографиялық
Ауызша және жазбаша формадағы көркем, публистикалық, ғылыми, ресми
Сонымен бірге тілдік қарым-қатынастың этикалық нормасын ерекше конвенционалды
Қорытынды
Қазіргі заманғы тіл мамандары, негізінен, сөйлеу мәдениеті бойынша
Сөйлеу мәдениеті – бұл, біріншіден, әдеби тілдің ауызша
Орфографиялық нормаларды қалыптастыру арқылы қазақ тілінің дамуын қамтамасыз
Сондықтан да қазіргі біздің қоғамымыздағы тіл қатынасындағы орфографиялық
Әдебиеттер тізімі:
Қалиев Б. Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі туралы 1984
А.Қ.,Құрышжанов. А.Қ., А.Б.Белботаев. – Алматы:Қаз.ССР ҒА – Тіл
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер/Қ.Жұбанов. –
Алматы:Ғылым, 1966. – 362б.
Сыздық Р. Тіл мәдениеті және оның проблемалары /
// Тілдік норма және оның қалыптануы.-Астана: Елорда,2001.- 230
Актуальные теоретические проблемы культуры речи // Основы культуры
Алгазина Н. Н. Формирование орфографических навыков: Пособие для
Благовещенский С. Правила русского правописания в связи с
Богоявленский Д. Н. Психология усвоения орфографии. — 2
Букчина Б. 3. Орфографические варианты // Литературная норма
Бушуева М. М. Русский язык. Орфография: Практическое пособие.