Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру мәселелері
Жоспары
Кіріспе
І. Салықтардың экономикалық мазмұны
1.1. Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні
1.2. Салықтың атқаратын қызметі
1.3. Салық элементтері
1.4. Салықтың жіктелуі
II. Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру мәселелері
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері
2.2. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оны басқару
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да,
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып тәуелсіз мемлекет
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
Салық - занды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге
Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық - салық төлеушілерден
Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады. Салық
Салықтардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетте ақша қаражаттары
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінің орындалуына
Курстық жұмыстың мақсаты: салық жүйесін, нормативтік актілерді оқуға
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлімнен, қорытынды және қолданылған
I. Салықтардың экономикалық мазмұны
1.1. Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні
Салықтар — тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен
Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан ұлттық
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды салықтардың мөлшері
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70
Салықты материалдық тұрғыдан алғанда - бұл, салық төлеушінің
Салықтың материалдық белгісі - салық төлеуші белгілі бір
Материалдық салықтық қатынастар - ақшалай қатынастар, өйткені ол
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай
Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
• Материалдық категория жағынан — бұл белгілі бір
• Экономикалық категория ретінде - бұл мемлекеттің табысы;
• Заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген
• Салықтың экономикалық белгілері ретінде келесі көрсетілгендерді атауға
• Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді
• Салық - ақшалай нысанда төленеді;
• Салық — қайтарылмайтын төлем болып табылады;
• Салық - баламасыз сипатта болады;
• Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары
• Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі.
Мелекеттік аппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді. Сондықтан
Салық — ақшалай нысанда төленеді. Натуралдық нысанда төленуі
Салық кодексінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс деп
Салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады. Салықты төлеген
Мұның қайтарымды төлемдерден (мысалы, мемлекеттік қарыз) айырмашылығы:
• Біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай қозғалады;
• Екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеу—
шілерге бағытталады (қайтарылады).
Ал, қайтарымсыздық дегеніміз — ақшаны мерзімсіз алуды білдіреді,
Салық — баламасыз сипатта болады. Салық құнның ақшалай
Салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады.
Салықты төлеген кезде меншік нысандары ақша қаражаттарына,
немесе материалдық құндылықтарда жеке меншіктен мемлекеттік
меншікке өтеді (ауысады). Анығын айтқанда, салық салу мемле-
кетке тиесілі меншіктерді иеліктен шығарады, ал меншік иелері
арасындағы туындайтын салық қатынастарында мемлекет жеке
меншіктен мемлекеттік меншікке салық төлемдерінде меншік
құқықтарын өзгерте алады.
1.2. Салықтың атқаратын қызметтері
"Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы барысында
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл -
Салықтың келесі қызметтерінің бірі - бақылау (реттеу). Мемлекет
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің тиімділігі бағаланады,
Сальқтық келесі атқаратын қызметтерінің бірі - қайта бөлу.
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық
Салық - бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра
Мұның мақсаты — мемлекет әділетті түрде өз шығындарын
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап көрсетілген.
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің қандай
Салықтық емес түсімдер - Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
Салық теориясы - салық маңызы мен қызметі туралы
Салық несиесі- салықты төлеу мерзімінің өзгеру ін өрнектейтін
Салық режимі - салық және бюджетке төленетін басқа
1.3. Салық элементтері
Салық элементтері — салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу
- салық субъектісі;
- салық объектісі; салық көзі;
- салық мөлшері;
- салық жеңілдіктері;
- салық ставкасы;
- салық кезеңі;
- салықты есептеу тәртібі;
- салық есептілігі;
- салықты төлеу тәртібі
Салық субъектісі — заңды немесе жеке тұлға, яғни
Салықты төлеушілер:
- қызметкерлер- өз еңбегімен материалдық және материалдық
емес игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім
- шаруашылық субъектілері - капитал иелері, яғни заңды
Салық төлеуші - салықты және бюджетке төленетін басқа
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып
Жеке тұлға — Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
Салық тасымалдаушылар - іс жүзінде салық ауыртпалығы түсетін
Заңды тұлға — Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің
Салық кодексінің мақсаттары үшін олар құрылған шет мемлекеттің
Салық объектісі — салық есептелетін база, яғни салық
Мүлік жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан
Мұра - қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне
Жер - белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан
Салық көзі — салық төлеу үшін белгіленген және
Салық көзі — салық төлеуге арналған немесе қолданылатын
Салық төлеушілердің салық төлеу үшін негізінен 5 көзі
- табыс;
- қор және жинақ;
- өндірістік капиталдың ақша бөлігі, айналым қаражаттары
қорын қоса алғанда;
- қаражаттар, мүлікті өткізуден түскен, оның ішінде өндірістік
капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
- қарыз қаражаттары.
Табыс — ұлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға,
тауарды (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
дивидендтер, рента;
сыйақы, ұтыстар, роялти;
жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері
Қор — мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде
Жинақ — кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және
Айналым қаражаттары — өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы
Қарыз қаражаттары — бір жақ (қарыз беруші) екінші
Рента — алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
Жалақы—біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен сапасына
Салық мөлшері — салық төлеушінің табысына қарай
Салықтың шекті мөлшері — табыстың әр қосымша бірлігінен
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта
Ал, нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады
Салық жеңілдіктері — төлем қабілетін, қоғамдық өндіріске қатысу
1. Салық субъектілері бойынша жеңілдіктер. Салық төлеушілердің өзіне
2. Салық объектісі бойынша жеңілдіктер. Бұл жерде салық
3. Салық базасы бойынша жеңілдіктер. Мәселен, жеке табыс
4. Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер. Корпорациялық табыс салығында
5. Салық кезеңдері бопынша жеңілдіктер. Мәселен, қосылған құн
6. Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
Шағын бизнес субъектілерінің белгілі бір белігі оңайлатылған декларация
7. Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, шағын бизнестің кейбір субъектілері салықты бір жолғы
Салық ставкасы — салық базасының өлшем бірлігіне салық
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. Салық сомасын анықтау тәсілі бойынша:
- тең;
- тұрлаулы (қатаң);
- пайызды.
Тең ставка - кез келген салық төлеушіге бірдей
Пайызды ставка — салық базасының құндық шамасынан белгілі
2. Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
- жалпы;
-жоғарылатылған;
- төмендетілген.
Жалпы ставка — салық салудың жалпы режимінде
Жоғарылатылған ставка — мемлекеттің өндіріс саласында қолданылады. Табысы
Төмендетілген ставка - әлеуметтік жағдайларға байланысты реттеліп отырады.
Салық есептілігі — салық төлеуші және салық органдарына
- есептеу әдісі;
- кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі — табыстар мен шегерімдер
Есептеу әдісінде салық міндеттемесінің пайда болуы негізінде салық
Салық зандарында бұған былайша анықтама берілген: бұл —
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер
Кассалық әдісте салық салудың пайда болу негізінде табысты
Кемітуге қатысты нақты табысты алу немесе шығынды жүзеге
Салықты есептеудің кассалық әдісі ақша қаржылары мен материалдық
Салық төлеу тәртібі—салық төлеушінің мемлеке тке салық төлемдерін
Салық ақшалай нысанда болса, онда салық төлеуші салықты
Салық төлеу тәртібінің салық төлеушілерден мемлекетке өтуінде негізінде
- әдісі;
- мерзімі;
- нысандары.
Салық міндеттемелерін орындауға жауапты тұлғаларға байланысты, салық төлеудің
- дербес табыстау жолдары;
- мәжбүрлеп алу жолдары.
Қазіргі кезде салықты дербес төлеуде мынадай негізгі әдістер
1) декларация негізінде.
Салық декларациясы—салық кезеңіндегі салық төлеушілердің салық салу объектілерінің
Салық алудың салық төлеушінің декларациясы бойынша тәсілінде салық
Жалпы мемлекеттік салықтар:
Қосылған құнға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын
салық.
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен
төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
Көлік құралдарына салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алы-
натын алым.
II. Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру мәселелері
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса,
Салық салудың шындық принципі болып салық салудың экономикалық
Қазақстан Республикасыньң салық заңдары салық салудың бірнеше принциптеріне
- бірінші, салық және бюджетке төленетін басқа да
- екінші, салық салудың айқындығы;
- үшінші, салық салудың әділдігі;
- төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;
- бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері
Салық салудың міндеттілік принципі. Салық төлеушілер салық заңдарына
Салық салудың айқындық принципі. Қазақстан Республикасының салықтары және
Салық салудың әділдік принципі. Қазақстан Республикасында салық салу
Салық жүйесінің біртұтастық принципі. Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Салық заңдарының жариялық принципі. Салық салу мәселелерін реттейтін
- салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуы тиіс;
- салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала,
нақты белгіленуі тиіс;
әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
тиімді әдіспен салынуға тиіс;
- өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз
болуға тиіс.
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
жеткілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды мемлекеттің обьектілік
қарай ұлғайтуға болса, азайтуға да болады);
керекті көзін және салық салудың обьектілерін таңдау;
салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сорақылықтарды жойып, салық
2.2.Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оны жетілдіру
Нарықтық экономика мен мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты
Салық саясатының басты мақсаты — салық жүйесін құру
Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:
- мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;
- салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін
анықтау;
- арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;
- салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды
жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең: 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы салық
1. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
- Қосылған құнға салынатын салық.
- Пайдаға салынатын салық.
- Акциздер.
- Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын
салық.
- Экспорт пен импортқа салынатын салық.
- Кеден тарифі және баж салығы.
Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық
іздестіру жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге
жұмсалатын алым.
Тіркелген (ренталық) төлемдер.
Транспорт құралдарына салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені үшін төленетін
3аңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғат ресурстарына салынатын салық.
Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
ІІ. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен
- Жер салығы.
- Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
- Орман табысы.
- Су үшін төленетін ақы.
- Табысқа салынатын салық.
- Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
Кәсіпкерлік қызметтің субъектлері ретінде тіркелмеген
азаматтардан алынатын алым. Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені
Елтаңбалық алым.
Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке
салыпатын салық.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы объектілер
құрылысына салынатын салық.
Курорттық алым.
Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
Жарнамаға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке
компьютерлерді қайта сатуға салынатын салық.
Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын
алым.
Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын алым.
Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу
Аукциондық сатудан алынатын алым.
Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын
Ит иелерінен алынатын алым.
Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын лицензиялық
Жері ілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы
Екінші кезең.
Қазақстан Реепубликасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының
- Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
- Қосылған құнға салынатын салық.
- Акциздер.
- Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын
салық.
- Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен
төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
- Жер салығы
- Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
- Көлік құралдарына салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл Жарлығы Қазақстан Республикасының 1999
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер;
- бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге
нөмірін бергені үшін алынатын алымдар;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен
салықтары;
- әлеуметтік салық;
- автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүргені
- жер салығы;
- заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;
- көлік құралдарына салынатын салық;
- бірыңғай жер салығы;
- кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
- қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін
- аукциондық сатудан алынатын алым;
- Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды
сату құқығын бергені үшін алынатын алым;
- Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын
пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
- заңды және жеке тұлғалардыңАлматы қаласының рәміздерін өз
- заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық
- жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан
Үшінші кезең.
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ қабылдануы
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі
Салықтың түрлері:
- Корпорациялық табыс салығы.
- Жеке табыс салығы.
- Қосылған құн салығы.
- Акциздер.
Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы
төлемдері.
- Әлеуметтік салық.
- Жер салығы.
- Көлік салығы.
- Мүлік салығы.
Алым дегеніміз — белгілі бір қызмет түрін бастар
- Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
- Жеке кәсіпкерлерді мемлекеггік тіркегені үшін алым.
- Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрыл -
ғыларды мемлекетгік тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекет-
гік тіркегені үшін алым.
Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемле-
кеттік тіркегені үшін алым. Кеменің немесе жасалып жатқан
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Туындылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды, туындылар мен
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
Төлемақы - белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде
Қорытынды
Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен,
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі,
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық кодексінде белгіленген
Сондықтан Адам Смит: «Салық —төлеушілер үшін құндылықтың емес,
Салықты уақтысында төлеу міндет болыпп саналады. Себебі, уақтысында
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы