ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Экономикалық өсу және
1.2.Экономикалық өсудің факторлары, көрсеткіштері 6
1.3.Экономикалық өсудің типтері 9
1.4. Инвестициялар және экономикалық өсу
1.5 Экономикада және оның өсуіндегі
2. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ НЕГІЗГІ
2.1. Динамикалық тепе-теңдіктің кейнсиандық
2.2. Экономикалық өсудің неоклассикалық
2.3 «Нөлдік экономикалық өсудің» концепциясы
2.4. Салааралық баланс (шығын-шығару) моделіндегі экономикалық
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ
3.1 ҚР-дағы қазіргі экономиканың жағдайы
3.2.ҚР-дағы экономикалық өсудің болашағы 23
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27
КІРІСПЕ
Таңдап алынған тақырыптың белсенділігін экономикалық өсудің қоғам дамуының
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыздандыру – макроэкономикалық реттеудің
Нарыққа көшу кезінде, экономика және экономикалық қарым-қатынастар дамуының
Курстық жұмыстың мақсаты – экономикалық өсудің теориялық және
Қойылған мақсатқа қарай, қаралатын мәселелер:
экономикалық өсу түсінігін қарастыру;
экономикалық өсуге әсер ететін факторларды көрсету;
экономикалық өсудің негізгі көрсеткіштерін анықтау;
экономикалық өсудің типтерін қарастыру;
экономика дамуын жоғарлатудағы мемлекеттің ролін анықтау;
ҚР-ның қазіргі экономикалық даму жағдайын сараптау;
Болашақта дамуын анықтау;
Берілген тақырып өзінің белсенділігінің арқасында көптеген батыс экономисттері
1 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Экономикалық өсу және экономикалық даму
Экономикалық өсу – шығарылатын пайдалы өнім көлемінің өсуі,
Экономикалық өсу – ұзақ уақыт аралығындағы нақты және
Экономикалық даму экономикалық өсуге қарағанда шаруашылық прогресті толығырақ
1-сурет. Экономикалық өсу және өндіріс мүмкіншілігінің қисығы
Графикалық түрде (1-сурет) экономикалық өсу ұдайы түрде өндіру
Егер экономиканың кез келген ресурстарының біреуі тиімді бөлінбесе,
Экономика баяу оңға жылжитын өндіріс қисығында әрекет етуі
Экономикалық өсу – бұл белгілі уақыт аралығындағы қоғамдық
2-суретте тиімді экономикалық өсудің мақсаттары көрсетілген.
Тиімді экономикалық өсудің мақсаттары
өмір сүру мерзімін ұзарту;
аурудың және жарақаттанудың төмендеуі;
қажеттіліктерді толығырақ қанағаттандыру;
білім беру және мәдениет деңгейін көтеру;
әлеуметтік тұрақтылық және өз болашағына сенімді арттыру;
кедейлік пен өмір сүру деңгейлерінің айырмашылығын жою;
толық жұмыспен қамтылу;
2-сурет. Тиімді экономикалық өсудің мақсаттары
1.2.Экономикалық өсудің факторлары, көрсеткіштері
Экономикалық өсу бірқатар факторлармен анықталады. Экономика ғылымында негізін
Өндіріс факторлары
еңбек
жер
капитал
3-сурет. Өндірістің үш факторы теориясы
Кейінірек өндіріс факторларын жіктеу анағұрлым тереңірек және кеңірек
Оларға жатады:
еңбек;
жер;
капитал;
кәсіпкерлік ынта;
ҒТР.
Экономикалық өсудің факторлары бір-бірімен тығыз байланыста болады. Сонымен
Сонымен, сыртқы және ішкіэкономикалық элементтер бойынша бөлуге болады:
сыртқы;
ішкі факторлар.
Сонымен қатар, өсу мінезіне (сандық немесе сапалық) қарай
Интенсивті факторлар:
ғылыми-техникалық прогресті жылдамдату (жаңа техниканы, технологияны негізгі фондтарды
мамандар біліктілігін көтеру;
негізгі және айналым фондтарын пайдалануды жақсарту;
шаруашылық қызмет тиімділігін дұрыс ұйымдастыру арқылы көтеру;
2. Экстенсивті факторлар:
инвестициялар көлемін технологияның бар деңгейін сақтау арқылы көтеру;
жұмысшылар санын көбейту;
пайдаланылатын шикізат, отын, материал және де басқа айналым
Интенсивті факторларды жиынтық ұсыныстың факторлары деп те атайды.
Экстенсивті факторларды жиынтық ұсыныстың факторлары деп те атайды.
Факторлардың ең маңыздысы еңбек шығыны болып келеді. Бұл
Еңбек шығынының (жұмыс істейтіндер саны) бұл көрсеткіші нағыз
Еңбек шығынының дәлірек көрсеткіші жұмыс уақытының сомалық шығынын
Жұмыс уақытының өсуі келесі факторларға байланысты:
халықтың өсу қарқынынан;
жұмыс істеу мүддесінен;
жұмыссыздық деңгейінен;
зейнеткерлік қамтамасыз етуге.
Сандық факторлармен қатар еңбек күшінің сапалығы өте маңызды
Экономикалық өсудің тағы да маңызды факторы болып
Капитал шығындары жиналған капиталдың шамасына тәуелді болады. Ал
Экономикалық өсудің маңызды факторы – жер, дәлірек айтқанда,
Ғылыми-техникалық – прогресс экономикалық өсудің маңызды қозғауышы. ҒТП
Экономикалық өсуді өлшеу ұлттық табыстың өсу
Ұлттық табыстың өсу қарқыны былай көрсетіледі:
Х=(Yt-Yt-1):Yt-1
Мұндағы х – ұлттық табыстың өсу
Экономикалық өсу физикалық (физикалық өсу) және
1.3.Экономикалық өсудің типтері
Мінезіне қарай (сандық немесе сапалық ) экономикалық өсудің
Экстенсивті
Интенсивті
Экономикалық өсудің
4-сурет. Экономикалық өсудің типтері
Экономикалық өсу экстенсивті деп аталады, егер ол қосымша
Экстенсивті тип кеңейтілген қайта өндірістің тарихының алғашқы
Экстенсивті жол өндіріске жұмысшы күшін көп жұмсайтындықтан, жұмыссыздықтың
Экстенсивті типтегі тағы бір проблеманы қарастырып өтуге
Экстенсивті экономикалық өсуде қанша деңгейде пайдаланылатын негізгі фондтар,
Мысалы, СССР-да 1986-1990 жылдар аралығында өндірістік негізгі
Экстенсивті экономикалық өсу табиғи ресурстарды тез меңгеруге
Интенсивті типте ең маңыздысы -
ҒТП жетістіктерін қолдану, өндіруді жаңарту;
мамандардың біліктілігін жоғарлату;
шығарылатын өнімнің сапасын жақсарту, тауар түрлерін жаңарту.
Интенсивті экономикалық өсудің ең маңызды факторы
ПТ=П/Т,
Мұндағы ПТ – еңбек өнімділігі, П – табиғи
ХХ ғасырдың ортасынан құлаш жайған ҒТР шарттары бойынша,
Экстенсивті тип қазіргі жағдайда тиімсіз және
1.4. Инвестициялар және экономикалық өсу
Экономикалық өсудің кез келген түрі қосымша инвестицияларды қажет
Инвестициондық процесті жүзеге асыру қоғамнан бірқатар объективті алғышарттарды
Қорлардың жеткілікті мөлшері. Егер нарықтық экономика жұмысшыларға қор
Дамыған қаржы нарығы. Инвесторлардың қолдарына қорлар ағымын әкеле
Инвестициялардан түсетін жоғары түсім коммерциялық тәуекелдік салдарынан туындайтын
Экономикалық өсу инвестицияларды орналастыру мен оларды игеру
Тұрақты экономикалық өсу. Мемлекет шаруашылық тоқырауға
Экономикалық өсуді тұрақтандыратын келесі бағыттар:
- сыртқы ортаның өзгеруіне байланысты туындайтын мәселелерді шеше
- әлеметтік жанжалдардың алдын алатын әлеуметтік мүдделерді үйлестіру;
- нарықтық бағдарды сақтап қалуға болатын нарық субъектілерінің
- экологиялық апаттардан сақтап қалуға мүмкіндік беретін экономикалық
Теңгерімді және тиімді экономикалық
Экономиканы теңгеру процесі тұрақты және шексіз болып
Үйлесімсіздіктерден босаған емес, бар әлуеттерді жия алатын, пайда
Экономиканың теңгерілімді траекторияға шығуы тұрақты дамудың
1.5 Экономикада және оның өсуіндегі
Өнеркәсібі дамыған барлық елдерде экономиканың мемлекеттік секторлары бар.
Экономикалық өсудің тарихы экономикадағы мемлекеттік реттеудің бірнеше
Осылай, Дж.М. Кейнс және оны жақтаушылар экономикалық өсуді
Кейнс «Жаңа курс» негізіне кірген дамудың басқа жолын
Экономикалық өсуде мемлекет өзінің қатысуын тура немесе жанама
Мемлекеттің тура араласуына нарықтық жүйенің барлық элементтері арасындағы
Мемлекеттік органдар әрдайым көңіл бөліп отыратын объект
Мемлекеттік реттеу инстанциялары экономиканың мемлекеттік реттеудің басқа
Мемлекеттік реттеу әлеуметтік саясатты жүзеге асыру үшін аса
2. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ НЕГІЗГІ
2.1. Динамикалық тепе-теңдіктің кейнсиандық
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Дж.М. Кейнстің ізбасарлары динамикалық
Ұлттық табыстың өсуі – тек қана капитал қорының
Капитал сыйымдылығы өндіріс факторларының баға қатынасына тәуелді емес,
Кейнсиандық адамдардың ойынша, экономикалық өсудің анықтаушы факторы болып
Жоғарыда аталған алғышарттарға негізделген Е.Доммардың моделін қарастырайық.
Ақшалай табыстың өсімшесі = Өндіріс (сұраныс) қуатының (ұсыныс)
ΔI×1/a=I×δ, немесе ΔΙ/ Ι =δ×a, мұндағы
Ι – жылдық таза күрделіжұмсалым;
ΔI – жылдық таза күрделі жұмсалым өсімшесі;
ΔІ/І – таза күрделі жұмсалымның өсу қарқыны;
1/а – мультипликатор, мұндағы а – ұлттық табыс
δ – күрделі салымдардың мүмкін орташа
Осылайша таза инвестициялар өсімі δ×a тең
Р. Харрод моделі макроэкономикалық тепе-теңдіктің кейнсиандық шартына
GxC=S, мұндағы G=ΔY/Y, S=S/Y, C=I/ΔY.
G – ұлттық табыстың өсу деңгейінің қарқыны;
S – ұлттық табыс қорының үлесі;
С – капитал сыйымдылығы.
2-теңдік:
Gw x Cr=S.
S – ескі (ex post) уақыт аралығына жатады;
Gw x Cr – динамикалық тепе-теңдікке қажетті (ex
Cr – капиталдық коэффициенттің қажетті шамасы;
Gw – қажетті, нақтырақ айтқанда, өсудің кепілді екпіні.
Неокейнсиандық адамдардың ойынша, нарықты экономикалы елдерде тұрақты өсудің
2.2. Экономикалық өсудің неоклассикалық
Экономикалық өсуге анализ жасағанда, неоклассиктер біріншіден, өнімнің бағасы
Экономикалық теорияда ex ante және ex post ұғымдары
ҒТР экономикалық өсу теориясындағы зерттеулерге қуатты демеу берді.
Осы құбылыстарды зерттейтін неоклассикалық модель кең тараған Кобб-Дугластың
Ү=AK L, мұндағы Ү - өндіріс көлемі,
Кейінірек Коббс-Дугластың өндірістік функциясы жаңа фактор
Y= AK L1 e.
e – уақыт факторы. Уақыт факторын енгізу тек
Одан кейінгі өндіріс функцияларының анализі американдық экономисттер
2.3 «Нөлдік экономикалық өсудің» концепциясы
ХХғ 70-жылдарының басында шарасыз, қоғамның даму беталысы
«Нөлдік өсуді» жақтаушылар техникалық прогресс пен экономикалық өсу
2.4. Салааралық баланс (шығын-шығару) моделіндегі экономикалық
Экономикалық өсудің маңызды модельдерінің бірі – салааралық
Бұл әдісте В.Леонтьев ең бірінші экономикадағы мөлшерлік байланыстарға
1-кестеде берілген схемада салааралық баланс төрт квадрант арқылы
Салааралық байланыс кестесі бағандар бойынша шығындарды, яғни әрбір
Леонтъев кестесінде соңғы сұраныстың немесе бір саладағы өндіріс
Осылайша, «шығын-шығару» әдісін қолдану арқылы тек қана экономиканың
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ
3.1 ҚР-дағы қазіргі экономиканың жағдайы
Қазақстандағы ЖІӨ көлемі 2002 жылда 9 ай ішінде
БҰҰ- ның сарапшыларының айтуы бойынша өтпелі кезең
Анализдің нәтижелері бойынша, БҰҰ –ның мамандары Қазақстанның экономикалық
2004 және биылғы жылы Қазақстандағы экономикалық өсу түсті
ҚР-ның президенті Н.Ә. Назарбаев: «Біздің тұрақты экономикалық
Нақты ақша табыстары 13,5%-ке 71 мыңға өсті. Бір
«Сыртқы сауда мен қаржы жүйесінің көлемі – экономика
3.2.ҚР-дағы экономикалық өсудің болашағы
Алдыңғы қатарлы халықаралық қаржы институттары өте ұстамды болды.
ЕБРР-ге қарағанда Халықаралық қаржы (валюттік) фондының (МВФ)
Болашақ болжамдарға келетін болсақ, МВФ осы жылы ТМД
Қазақстанда 2003 жылы шетелдік инвестициялардың 40% пайдалы қазбаларды
Бүгінгі таңда Қазақстан дұрыс бағытта келе жатыр. Біз
Салық жөніндегі заңдар мемлекеттік 2005-бюджеті үшін 26 млрд.
БҰҰ-ның сарапшылары Қазақстан үшін негізгі басымдық – бағалау
Сонымен қатар, республика халықтың еңбекпен қамтылуына және ауыл
ҚОРЫТЫНДЫ
Экономикалық өсу ұлттық экономика масштабында өндірістегі товар және
Экономикалық өсудің типтерін қарастырғанда, экстенсивті типте жұмыссыздық деңгейі
Экономикалық өсу келесі факторлармен анықталады: табиғи ресурстар, еңбек
Экономиканы мемлекеттік реттеу және оның ұдайы өсуіне қолданылатын
Кейнсиандық теория макроэкономикалық тепе-теңдік теориясын қайта өңдеу және
«Нөлдік өсу» концепциясын жақтаушылар техникалық прогресс және экономикалық
Салааралық баланстың «шығын-шығару» әдісі әр түрлі
Үшінші бөлімде жасалған сараптама – еліміздің экономикасы тез
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н., Жатқанбаев Е.Б. Экономикалық теория
Ломакин В.К. / Мировая экономика. Учебник. М.: ЮНИТИ.
Макконнел Кэмпбелл Р., Стенли Л. Брю./ Экономикс.М.: 2000
В фазе устойчивого экономического роста // Казахстанская правда,
Курс экономической теории: Учебник./ Под ред. М.Н. Чепурина,
Экономическая теория: Учебник / Под общ. ред. В.И.
Экономика: Учебник / Под ред. А.С. Булатова. –
Терминологиялық сөздік. Алматы: Рауан, 2000.
Қазақша-орысша сөздік. Алматы: Аруна, 2002.
Р. Харрод . К теории экономической динамики. М.,
Қазақстанның статистика агенттігінің мәліметтерінен
11