Жоспар
Кіріспе.................................................................................................................3
І – тарау. Сыртқы саясаты
1.1 Орталық Азияның ХVІІІ ғасырдың екінші жартысымен
1.2 Әмір Темірдің жаулап алу соғыстары.......................................................14
1.3 Темір дипломат немесе Темір мен Батыс.................................................22
ІІ – тарау. Әмір Темірдің ішкі саясаты.
2.1 Әмір Темір жаулап алынған мемлекеттерге жүргізген саясаты.............27
2.2 Мемлекеттің ішкі саясатындағы кемшіліктері мен жетістіктері............36
Қорытынды......................................................................................................39
Пайдаланылған әдебиеттер..........................................................................40
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Ескендір Зұлқарнайы, Шыңғыс хан, наполеон Бонопарт
Әмір Темір жан – жақты зерттеуге тұрарлық күрделі
Ол бізге, яғни бүгінгі күнгі ғасырлар қатпарынан аршып
Өйткені, өмір өлмейді, оның тамыры – тарих, -
Жұмыстың мақсаты:
Мен бұл жұмысымыз арқылы ХIV – XX ғғ.
Жұмыстың міндеті:
Әмір Темірдің жеке басының қасиеттерін
Әмір Темірге қатысты мұрағат құжаттарын, тарихи
Әмір Темірдің тарихтағы орнына баға
Әмір Темірдің ішкі сыртқы
Жұмыстың зерттелу деңгейі
Ресми 1996 жылы атақты қолбасшы, ортағасырлық ірі
Сондай – ақ, Қырғызыстан астанасы Бішкекте де «Әлем
Түркістан шаһарында Қожа Ахмет Ясауидің тозығы жетіп қараған
Әмір-Темір өмірі мен әртүрлі саладағы қызметі туралы тарихи
Әмір-Темір тарихнамасының маңызды деректемесі қазіргі кезге дейін жеткен
Мәселен, кіріспеде 1360 жылдарға дейінгі (Әмір-Темір тарих сахнасына
Сол сияқты Әмір-Темір туралы жазылған еңбектің бірі Шараф-ад-дин
Мәселен, Шараф-ад-дин Иезде ө зінің еңбектерін Низам-ад-дин Шами
Тарихнама қатарында, авторы ұзақ мезгілдер аралығында белгісіз болып
Әмір-Темір туралы тарихнаманы Хафиз Абд-ар-Реззан Самарканди
Сонымен қатар, Әмір-Темір тарихнамасы қатарында қарапайым ортадан шыққан,
Олай дейтініміз, жоғарыдағы аталған ресми және ресми емес
Әмір-Темір туралы мәліметтер орыс жылнамаларында да тиісті орын
Мәселен, Түркістан қаласындағы Қ.А.Яссауи мешіт-мавзолейінде Әмір-Темірдің шыққан тегі
Әрине, бұл жұмыста тек Орталық Азия оқымыстыларының еңбектеріне
І – тарау. Сыртқы саясаты
1.1. Орталық Азияның ХVII ғасырдың екінші жартысымен XIV
1251 жылдан бастап Орталық Азия жерлері едәуір бөлігі
Сонымен қатар Кебек хан әскери реформаларын да атап
Низам-ад-дин Шами мәліметіне қарағанда Қазан-хан (1334-1346), Қазаған-хан (1346-1358)
Темірлан немесе түркі дүниесінде Әмір-Темір атымен тарихта әйгілі
Жоғарыдағы пікірлерді топшылай келіп, мен бұл жұмысымда Әмір-Темірдің
Әмір-Темірдің өмір деректері туралы әдебиеттерде оның 1360 жылдарға
Әмір-Темір өзінің жастық шағында садақ ату өнерін күшті
Испан елшісі Клавихо Темірдің жастық шағындағы нөкерлерінің мәліметтерін
Әмір-Темір жас шағынан түркі және тәжік тілдерін жақсы
Олар Әму-Дарьяның оңтүстігінде Балх Уаляйтында жасырынуға мәжбүр болды.
Бірақ қос билік жүргізу барған сайын қиындай түсті.
Қорыта айтқанда, Хусейн мен Темір арасында барған сайын
Сондықтан Темір алдын ала 1370 жылы Балх қаласына
1.2. Әмір-Темірдің жаулап алу соғыстары
1370 жылы Әмір-Темірдің Балхты басып алуы, Хусейннің өлімі
Шын мәнінде шексіз билік Әмір-Темір қолына көшті. Ол
Өзінің ұзақ жылдар билігінде Әмір-Темір дінбасыларымен тығыз байланысты
Оның ең алғашқы Жарлықтарының бірі Балх қаласын талқандап,
Әмір-Темір шын мәнінде күшті билік орнату үшін осы
Біртұтас мемлекет құру жорықтары алғашқы кезде Аму-Дарья мен
Жаңа Хорезм мемлекетінің әмірі Софи, Хорезмді қайта біріктіріп,
Бірақ Софы бұл талаптарды орындаудан
Үргенш қамалында Софы көп
Бұл жаза монғол дәстүрінде қабылданған жарғы тәртібі бойынша
Сондықтанда ол Жошы ұлысының құрамында болып келген
Мысалы 1377 жылға дейін билік құрған Ақ-Орда ханы
Алтын Орда ханы Агамай 1380 жылы Дмитрий Донскийдан
Қысқасын айтқанда Тохтамыштың - Алтын-Орда құрамына енген елдердің,
Сөйтіп, Хорезм өзінің біржола дербестігінен айрылды. Сөйтіп, Хорезм
Әмір-Темірдің 1388 жылдан кейінгі жүргізген саясаты Жошы ұлысына
Әмір-Темірдің бұйрығы бойынша "Тұран сұлтаны Темір Тохтамышты қансырату
Жалпы алғанда, Темірланның 1395 жылға дейінгі жүргізген Хорезмге
Ал 1400 жылы Темірлан Түрік сұлтаны Елдирим Баязидке
Бұл тарауды қорыта айтқанда Темірлан ХІV-ХV ғасырдағы Әлем
1.3 Темір дипломат немесе Темір мен Батыс
ХІV ғ. соңынд жас Осман империясы Европаның Серб,
Екі жиһанкез - әскери құдіретімен танылған Темір мен
Темір шешімін Баязидтің қабылдамауына қоса Европаның мемлекеттерінің көмек
Хат тәжік тілінде жазылған. 1793 жылы италиялық тарихшы
Хатта көрсетілгеніндей Темір Баязидке қарсы шыға отырып император
Византия императорына Темір талабы 20 кемемен Трапезунтқа
Мануилға кектенген Темір өз өшін алуға теңіз флоты
Париждің халықтың кітапханасында Темірдің IV Карл жазған
Парсы тілінде жазылған хат Франция архивінде сақталмаған. Хат
Хатта Баязидтің жеңілуі жайында жазылған. Хат бірінші хаттың
Темірдің ағылшын королі IV Генрих пен Француз королі
Темір ұлы қолбасшы, билеуші ғана емес, шебер дипломатта
Армия қажеттігі үшін қарсыласының әскер саны 40 мыңнан
Бұл жағдайда әскер 40 полкке бөлінетін: 12-таңдаулы
Алғы шептегі мерген садақшылардың алдында тағы авангард отрядын
Жеңіл әскер мен алғы шептегі авангард айқасты бастайтын,
Лагердің орналасуы туралы
Соғыс жағдайында түнгі жатақ, лагері, тұрақтар ерекше күзетілетін.
(Темір тұрағының айналасы терең ор қазылып, үстін жауып
Тұрақ сыртына әскерлерді орналастырып, олардың күзеттері өзара байланысты
Тұрақ сыртында азық – түліктің талан – тараж
Тұрақ сыртында 4 фарсақ жерде біреу өліп, не
Темірдің көрші мемлекеттер туралы мағлұмат жинау жолдары
Темір көршілес елдер туралы мағлұматты 1000 адамнан
Жасақтар көрші елдерге еніп әртүрлі айла –
Деректер саудагерлерден де жинақталатын.
Ақсақ Темір де, Шыңғысхан сияқты саудагерлер мен керуен
Керуен басшылар мен саудагерлерге қолдау көрсетіп отырылатын, есесіне
Мағлұмат жеткіліксіз болған жағдайда елшілер мен өз уәкілдерін
Азық – түлік пен көлік мәселесі
Азық – түлік, қару – жарақ, шатыр Темір
Бұған қоса тоналған бұйымдар, тұтқын, мал – мүлікті
Соғыс барысында мұнша жүкті, үйір жылқыларды қарсыластарының қоныстарының
Көшпелі халықтың жол – жөнекей малды бағып сусыз
Көшпелі халықтың қатаң, аяусыз жүйелі әскери ерекше тәртібінің
Жаулап алған елдің әскери – саяси жағдайы
Халық пен билеуші арасында келіспеушілік болса, аса күш
Дінді басқа мемлекеттерге енгізу үшін жаулап алуға аттанатын.
Темір жорықтары туралы.
Темір басып алушы жорықтарын 3-ке бөлуге болады.
3 жылдық жорық.
5 жылдық жорық
7 соңғы жылдық жорықтар (1398-1404).
Барлық жорықтарының ішіндегі Түркия сұлтаны Баязит – шапшаң
Темір мен Биязид кездесуі дүние тарихындағы ұлы оқиғаның
Дөрекі байланыстың зардабын Кіші Азия халқы көрді. Биязидтің
Биязид әскерінен ерекшелігі тәртіптің қатал сақталуы, полктерге бөлуі,
Анкара жанындағы майдан даласында Темір мен Баязид бетпе
Азиядан келген миллионға жуық әскер. Баязидте 20 000
«Құдіретті құдай шебер маған ақсаққа жарды дүниені, науқас
ІІ – тарау. Әмір Темірдің ішкі саясаты
2.1 Әмір-Темір жаулап алынған мемлекеттерге жүргізген саясаты
Әмір-Темір өз заманының ірі әскер қолбасшысы ғана емес,
Темірлан мемлекеті, оның орталық Азия және Иран бөліктері
Темірлан құрған империя вассалдар ретінде басқарылды, ұлы Әмірдің
1403 жылы Пір-Мухаммед сенімді ақтағаны үшін оған Темірлан
Темірлан империясының ішкі жағдайын айта келіп, күрделі феодалдық
Темірланның Мауерннахерде билік еткен жылдардағы әлеуметтік-экономикалық қатынастары арнайы
Әмір-Темірдің кезінде қолөнершілердің жағдайы біршама жақсарды. Оның өзіндік
Әмір-Темірдің мемлекеттік қызметін айтқанда оның әскерді жасақтауы және
Соғыс майдандарында алдында болатын арнайы әскерлер авангардтар манқылдар
Әскери жорықтар кезінде аялдама жасаған кезде арнайы жерді
Темірлан дәуірінде Таяу Шығысты бірінші рет оқ қару-жарақтар
Ендігі үлкен мәселе, ол Темірлан әскерлерінің шабуыл алдындағы
Шереф-ад-дин Али Иезди Темірланның бұл мәселеде үлкен жаңалық
Ал, енді жаяу әскерлер мен атты әскерлердің орналасуына
Бірақ, Темірланның жүргізген соғыстарының аса қатігездік немесе жауыздық
Темірлан өзінің шығу тегі жағынан Шыңғыс-хан әулеттерінен емес
Бірақ Темір, өзінің жанында тұрақты түрде хандарды ұстады.
Енді Әмір-Темірдің жеке басы туралы қысқартылған түрдегі сипаттама
Темірлан өзінің ана тілі түркі тілін жақсы білумен
Хафиз Абрудың айтуы бойынша Темірлан тарихты оқуды ұнатқан.
Темірлан туралы әдебиеттерде, оны XI ғасырда өмір сүрген
Темірланның адам ерекшелігі, соғыстың кейбір сипаттары жағынан ұқсас
Самарқанд маңында тамаша бадау бақшалар отырғызылды. Мысалы Баг-Шынар,
Темірлан 1405 жылы 18 ақпанда, аяқсыз қалған Қытай
1405-1409 жылдар аралығында Тимуридтер империясы ыдырай бастады .
2.2 Мемлекеттің ішкі саясатындағы кемшіліктері мен жетістіктері
Әрине, Темір өз империясын құрарда негізінен түркілердің түп
Темір өзінің басшылық саясатының аяқталуын Қытайды жаулап алумен
Темір және одан кейінгі тақ иелері тұсында Самарқан
Темір жүргізген соғыстардан Хорезм басқа қалаларға қарағанда көп
Темір өзі бір кездегі шағатай сарбазынан шыққанын ескерсек,
Темір жаулап алған елдер күйзелді, көптеген қалалар жермен-жексен
1404 жылы Темір өз немерелеріне жаулап алған
Қорытынды
Әмір-Темірдің Орталық Азияда барлас бегі Тарағай отбасында дүниеге
Әмір Темір жай адам емес, ол билеуші, қолбасшы,
Мынаны ұмытпауға тиіспіз басқа елдержің тарихшылары оны жауыз,
Темірлан немесе түркі дүниесінде Әмір-Темір атымен тарихта әйгілі
Жоғарыдағы пікірлерді топшылай келіп, мен бұл жұмысымда Әмір-Темірдің
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Аль – Халел Карнык «Белая кость прошлого»
2. Бақбергенов С. «Бөрте Шыңғысханның жұбайы». А., 1993
3. Жолдамкенұлы М. «Ел тарихының әйгілі тұлғалары. А.,
4. С.Б. Вадимович. 100 Великих Воин. М.,
5. Әбенұлы С. «Қ.А.Ясауи кесенесін кім салдырған». Егемен
6. Әмір Темір айтқандары. «Нақыл сөздері» заң газеті.
7. Егемен Қазақстан. «Әмір Темір билік құрамы туралы»
8. Қазақстан тарихы. ІІ том.
9. Байбота Серікбайұлы. Тіл ұлысындағы тарих. А.,
10. Клавихо Г. «История Великой Темирлана» М.,
11. Гияс-ад-дин Али «Дневник похода Тимура в Индии»
12. Шливтбергер И. О Тамерлане 1866 г.
13. Повесть о Темире Аксаке (Памятники литератур
14. Якубовский А. Тимур. Вопросы истории. М.,
15. Автобиография Томерлана Ташкент. 1894 г.
16. Уложение Тимура. Ташкент 1904 г.
17. Лянглэ Л. Жизнь Тимура. Ташкент 1890
18. Вамбери Т. История Бухара СПб 1873
19. Трановский Т.Н. Полное собрании сочинений СПб
20. Иванин М.М. О военном искусстве и
21. Бартольд В.В. Сочинения 1964 т.2 ч.2
22. Бартольд В.В. О погребении Тимура. Сочинения
23. Герасимов М.М. Портрет Тамерлана М., 1947г.
24. Умняков И. Из истории международных отношений Сред.
25. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Очерки исскусства
26. Агулинов И.М. Роль и место
27. Уложение Тимура, Т.,"Чулпон", 1992
28. Хильда Хукхэм, "Властитель семи созвездий", Т., "Адолат",
29. История народов Узбекистана, Т., 1992
30. Детская Историческая Энциклопедия, М., 1978
31. Ибн Арабшах "Тамерлан"
32. Низамиддин Шами, "Зафар-наме"
33. С.П. Толстов, "Древний Хорезм", М.,1948
34. И. Муминов "Роль и место Амира
35. Хильда Хихәм Властитель семи
Якубовский А. Тимур. Вопросы истории. М. 1946 г.
Гияс - ад – дин – Али
Бартольд Б.Б. «О погребении Тимура» Сочинения.
Клавико Г. История Великой Темирлана. М.
Герасимов М.М. «Портрет Тамерлана» М., 1947 г.
Бартольдт В.В. Сочинения. 1964 г. т-2.
Пугаченкова Г.А. Ремпель Л.И. Очерки искусства Средней Азии
Агулинов И.М. «Роль и место Амир тимура в
Клавико Г. история Великой Темирлана. М., 1988
Иванин М.М. О военном искустве и завоеваниях монгол
Шливтбергер И. О Тамерлане. 1866 г. 143-144 стр.
Лянглэ Л. Жизнь Тимура. Ташкент. 1890 г.
Уложение Тимура. Ташкент. 1904 г. 68-69
Умняков Т. Из истории международных отношении Средний Азии
Трановский Т.Н. Полное собрании сочинений СПб. 1905
Вамбери Т. История Бухара СПб. 1873 г.
Повесть о Темуре Аксаке (Памятники литератур Древней Руси
Агулинов И.М. Роль и место Амира Тимура в
Повесть о Темире Аксаке (Памятники литератур древней
Умняков Т. Из истории международных отношении Средний Азии
Гияс - ад – дин – Али
Бартольд Б.Б. «О погребении Тимура» Сочинения.
Герасимов М.М. «Портрет Тамерлана» М., 1947 г.
Автобиография Тамерлана. Ташкент. 1894 г. 46 стр.
Клавико Г. «История великой Тамерлана».
Иванин М.М. О военном исскустве и завоеваниях монгол-
Якубовский А. Тимур. Вопросы истории. М., 1946 г.
Герасимов М.М. Портрет Тамерлана. М.
Герасимов М.М. Портрет Тамерлана. М., 1947
Лянгле Л. Жизнь Тимура. Ташкент. 1890 г.
Вамбери Т. История Бухара СПб. 1873 г.
Бартольдт В.В. О погребании Тимура. Сочинения. 110-111
Агулинов И.М. «Роль и место Амир тимура в