Балалардың тілін дамыту әдістерінің негіздері


Мазмұны
Кіріспе..........................3
І. Бөлімі. Тіл дамыту әдістемесінің мақсат, міндеттері
1.1 Балалардың тілін дамыту әдістерінің негіздері................5
1.2 Тіл дамытудың мақсаты мен оған қойылатын әдістемелік
1.3.Балабақшадағы балалардың тілін дамытудың әдісі мен тәсілдері..................14
1.4 Еркін сөйлеу қатынасында арнаулы сабақтарда балалардың
1.5 Мектепке дейінгі бала тілінің
ІІ. Бөлім. Мектеп жасына дейінгі ұйымдарда тіл дамытудан
жұмыс түрлері...............34
2.1Әр түрлі жасқа арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің
технологиялық картасы...............
2.2 Әр түрлі жастағы оқу іс-әрекетінен тыс жұмыс түрлері.....................
Қорытынды..................34
Қосымша........................
Пайдаланылған әдебеттер тізімі.....................40
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі.Балабақшалар да балалардың өз бетінше ойлау қабілетін қалыптастыру
Зерттеудің мақсаттары:
- Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
Зерттеудің міндеттері:
-Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту әдістері
- Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
Зерттеудің кезеңдері:
- Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
- Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
-Зерттеу жұмысы барысында, бақылау,
Зерттеудің обьектісі: Мектепке дейінгі жастағы балаларға тіл дамыту жумысының
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер мектеп жасына дейінгі балаларға тілін
Зерттеу мәселесі.Зерттеу жұмысының теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.Тақырып психология салаларындағы төл және ашылмаған
Зерттеудің тәжірибелік маңызы.
Курстық жұмыстың қарастырылып отырған тақырып бойынша мектеп жасына
Зерттеудің базасы.Зерттеу тақырыбы №34’’Балбұлақ''балабақшасында тәжірибеден өттім
1 Тіл дамыту әдістемесінің маңызы
1.1 Балалардың тілін дамыту әдістерінің негіздері
«Балабақша жас ұрпақтарды олар болашақта өмір сүріп,
Балабақшалар да балалардың өз бетінше ойлау қабілетін қалыптастыру негізі
Сөйлеу әрекеті алдымен ішкі және сыртқы сөйлеу деп аталатын
Кинестетикалық түйсікке негізделген шығарма мен мазмұндама жазу балалардың қабылдауын
Психологтардың анықтауынша, ересек топ балаларының қиял дүниесіне бой ұруы,
Шығарма мен мазмұндамада психикалық таным процестерінің қызметін, түйсік, қабылдау,
Шығарма мен мазмұндама жүргізуге дайындалу барысында, әсіресе ересек топ
Тексті алдын ала синтездеу жұмысына ерекше назар аударған жөн.
1. Сөз таңдағанда бала әңгімеленгелі отырған оқиғаға сай келетін
2. Сөйлем құрастыруда — анализ — субъектілер мен предикаттарды
3. Текст құрастыруда анализ — тұтас, тексті бірнеше бөлімдерді
4. Шығарма жазу барысында анализ үнемі синтезден бұрын жүреді,
5. Психология оқулықтарында мектеп жасындағы балалардың қабылдауы эмоциямен,
Балабақшада балаларды мазмұндама мен шығарма жазуға үйрету жұмыстарында да,
Шығарма, мазмұндама жазу кезінде балалар негізінен мыналарға әдеттенеді: дұрыс
Қорыта келе, психологиялық педагогикалық және методикалық әдебиеттердегі пікірлерді жинақтап
1. Мазмұндамада оқылған тексті меңгеріп, сол түсінгендерін
2. Шығармада ұсынылған материалға түсініп, оның идеялық-мазмұнын ұғу. Мысалы,
3. Шығарма жазу үшін материал жинау, яғни материал жинау
4. Жинаған материалдарын жүйелеуге бастауыш класс
5. Оқушылардың өз ойын дұрыс және түсінікті жеткізіп, айта
6. Балаларлардың жазба жұмыстарын тексеру, түзету, жетілдіре
7. Жазған әңгімені белгілі бір тұлғада баяндай білу.
Осы жұмыс түрлернің бәріне оқушыларды қалай үйрету керек?
Балаларды орфографиялық, пунктуациялық, морфологиялық, синтаксистік машықтарға бірден үйрете алмайтынымыз
Балалардың психологиялық ерекшеліктеріне сай көрсетілген педагогикалық талаптарды басшылыққа ала
Мазмұндама мен шығарма жазудың методикасы
Стилистиканы білу сөйлеуде немесе жазуда кеткен қателерді байқап, оларды
- балаға тілді меңгертуді тек тіл біліміне сүйеніп қоймай,
- қарым-қатынас жасау қажеттілігі баланы тіл үйренуге итермелейтін негізгі
- тіл өзара сөйлесу үстіде дамып жетіледі, ұшталады, баланы
- баланың тіл үйрену заңдылықтарын білу тіл дамыту
сабақтарын дұрыс ұйымдастыруға бағыт береді.
«Ана тілі – жан дүниесінің айнасы, мәңгі құламайтын бәйтерегі».
- балаға тілді меңгертуді тек тіл біліміне сүйеніп қоймай,
- қарым-қатынас жасау қажеттілігі баланы тіл үйренуге итермелейтін негізгі
- тіл өзара сөйлесу үстіде дамып жетіледі, ұшталады, баланы
- баланың тіл үйрену заңдылықтарын білу тіл дамыту
сабақтарын дұрыс ұйымдастыруға бағыт береді.
1.2 Тіл дамытудың мақсаты мен оған қойылатын әдістемелік
Балабақшада жүргізілетін тіл дамыту жұмысының өзінің программасы, жаттығу
Балабақшада жүргізілетін тіл дамыту жұмысы негізінен мынадай мақсаттарды көздейді.
1. Балалардың ойлау қабілеттері мен тілін, дүние танымын дамыту,
2. Балалар қазақ әдеби тіл нормасына сай өз сезімін,
3. Қазақ тіл ғылымының зерттеу жұмыстарының негізінде балалардың
4. Тіл дамыту жұмыстары арқылы балаларды
5.Балаларды ана тілін сүюге, оның алтын қорын, тамаша сырлы,
Тіл дамыту жұмысына қойылатын талаптар да балаларға білім беру,іскерлікке
Осындай мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалім белгілі бір
Балалардың тілін дамыту жұмысы мектептерде негізінен балаларды мазмұндама мен
1. Берілген тақырыптың мазмұнын ашып көрсете білу, бла өзінің
2.Жазылған жұмыстың мазмұнды болуы.Жұмыстың мазмұнды болуы да материалды
3. Бала түсінгенін ешбір қайшылықсыз,
4. Балалар сөзді, айтатын ойын дәлме-дәл анық
5. Артық сөз, қыстырма сөз қолдану, бір сөздің бірнеше
6. Бала сөйлегенде болсын сөйлемдерді белгілі
7. Балалардың жазба жұмыстарында ауызекі сөйлеуде қолданылатын сөздердің болғаны
8. Жазба жұмыстарын жетілдіруді міндетті түрде меңгерген
Сөйтіп, балабақша балаларының тіл дамыту жұмыстарына қойылатын негізгі методикалық
«Тіл» немесе «тіл дамыту» — пән аралық түсінік: ол
Қазақ тілі мен әдебиетіне арналған бағдарлама: «...тіл
дамыту жұмыстарында оқушының сөздік қорын, сөз байлы-
ғын толықтыру, өз ойын анық дұрыс етіп ауызша, жазбаша
жеткізе білуге баулу, қазақ әдеби тіл нормасында жатық, әд-
епті сейлеуге дағдыландыру»,—десе, тілді меңгеру сөз мағынасын білумен шектелмейді,
Балабақшадағы оқу-тәрбие процесінің міндеті балаға тек білім беру ғана
Тіл дамыту деп — балаға тіл заңдылықтарын үйрету, тіл
Дамыған тіл деп сипаты жағынан мазмұнды, көркем әдеби тіл
Енді тіл дамытудың алғышарттарына келейік.
Баланы қандай болмасын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы күш мотив—оның
Қажеттіліктер адам бойындағы белсенділік сезімін оятады. Мысалы: үш жасар
Адамның қажеттіліктері: материалдық, рухани және қоғамдық қажеттіліктер болып үшке
Тіл үйренудің қалыптасқан өз заңдылықтары бар. Бұл заңдылықтардың тілші
Психологиялық зерттеулерде балалардың жас шамасына қарай сөздік қорының түрліше
Бірінші заңдылық бойынша, балалардың сөздік қоры бір-келкі дамымайды, тілі
Екінші зандылық бойынша сөздік қоры 300-ден асқан бала айналадағы
Үшінші заңдылық бойынша, сөздік қор белгілі бір шамаға жеткен
Төртінші заңдылық бойынша, тілді үйрену, сөздерді есте сақтау әрі
Бұл балабақша балаларына тән құбылыс. Байыпыптап қарасақ бесінші заңдылық
Тіл үйренудің қалыптасқан өз заңдылықтары бар. Бұл заңдылықтардың тілші
Бұл балабақша балаларына тән құбылыс. Байыпыптап қарасақ бесінші заңдылық
1.3 Балабақшадағы балалардың тілін дамытудың әдісі мен тәсілдері
Оқыту процесінің қоятын талаптарының бірі - оны көрнекі етіп
Оқу материалдарыи сөз арқылы түсіндіру толық нәтижеге ие болмайды.
Балабақша топтарында көрнекіліктердің жиі қолданылатын себебі баланың ой-өрісі әлі
Сабақта кернекіліктерді үнемі көрсетс беру нәтиже бермеуіде мүмкін, сондықтан
Сөз бен көрнекілікті қалайша ұштастыруға болады? Л.В.Занковтың зерттеу нәтижелеріие
Балалар көрнекілікті назар сала бақылай отырып, оның мазмұнын ашатын
Сөз бен көрнекілік ұштасуының екінші түрі. Көрнекілік мазмұнын тәрбиешінің
Сөз бен көрнекілік ұштасуының үшінші түрі. Мұнда көрнекілікті бақылау
Сөз бен кернекілікті ұштастырудың төртінші түрі. Төртінші жағдайда мұғалім
Біздің ойымызша, балаларды бақылампаздыққа үйретуде осы тәсілдердің ішінен сөз
Балабақша топтарында казақ тілінен берілетін білімнің мазмұны негізінен екі
Тілдік көрнекі құралдардын, басты мақсаты - ежелер мен
Балабақаша балаларын қазақ әдеби тіл нормаларын игерту тілдік тәжірнбе
Сабақта балаларды сейлеуге (ауызша, жазбаша) ынтасын арттыратын түрткінің (себептің)
Осы талаптарға сәйкес бала тілін дамытуға арналған көрнекі
Балаларға берілген тапсырма көрсетілген әрбір кадр мазмұнын сөз арқылы
Тілдік көрнекі құралдарды сабақтарда пайдалану тіл дамытудың психололгиялық негіздеріне
Байланыстырып сөйлеуді қалыптастыруға арналған сабақтар тіл дамытуға арналған көрнекіліктерді
Байланыстырып сөйлеудің басты мақсаты мазмұндама мен шығарма жаздыру ғана
Суреттеу жұмысының нәтижелілігі сипатталған іс-әрекеттің бағыт-бағдарын белгілеп білуге сипатталатын
Егер көрнекі құралдар балабақша бағдарламасы озат тәрбиешілер мен
Тілдік ситуация туғызуды мынандай түрлерін атауға болады: сөз арқылы:
Кинофильм - тіл дамытудың ең маңызды құралы. Өйткені онда
Әңгіме түзуге жаттыру жұмыстарыньщ әрбір кезеңіне арналған диафильмдер өзінің
Балалар әңгіме айту қажеттілігін тудыратын түрткі болатын көрнекіліктің бірі
Әрбір бала тілін дамытуға пайдаланатын көрнекі құралдардың (экранды, дыбыстық
Берілген тапсырма белгілі бір кезеңдегі тілдік дағдының қалыптасуыиа сай
Көрнекі құралдарды пайдалану барысында мұғалім көрсетілген зат пен құбылысты
Сезім мен сөздің осылайша үлесуі — балалардың жекеден жалпыны,
Тәрбиеші сөз арқылы заттың белгілері мен бір бөлшегін ғана
Бұрыннан таныс материалды түсіндіруге белгілі бір көрнекі құралды ұзақ
Тәрбиеші балаларға әр түрлі заттардың (үй жиһаздарының, жан-жануарлардың, құстардың,
Аталған олқылықты болдырмау үшін сәбилердің сөздік қорын дамытуға арналған
Балабақшада сөз үйрету тақырыптары мектеп жасына дейінгі балалардын ой-өрісіне
2 Мектепке дейінгі балалардың тілін
2.1 Еркін сөйлеу қатынасында және арнаулы сабақтарда
Еркін сөйлеу қатынасында балалардың сөздік
Біздің айтып өткеніміздей, әр баланың лексикалық сөз
Баланың ана тілі сөздерін
Мысалы, бала шырша деген сөзді
Сөзді осылайша қабылдау поэтикалық қабылдау
Егер тәрбиешілер баланың санасына жас
Сөздің «сезімдік негізін» меңгерген соң
Арнаулы сабақтарда балалардың сөздік қорын
Фонетикалық жаттығулар сияқты лексикалық жаттығулар
Мысалы, байланыстыра сөйлеуді дамытудың
Лексика бойынша арнайы жаттығулардың нақты
1)сөздің жалпылау мағынасын түсінуді дамыту;
2) «тұтас және оның бөліктері»
3) сөздің дерексіз мағынасын
4) морфология саласынан тіл құбылыстарын айыра
5) антонимдерді сөздердің мағынасын ұғыну
6) стилистикалық сезім қабілеттерін дамыту;
7) сөздердің тасымал мағынасы мен
Арнайы сабақтарда балалардың сөздік қорын
Лексикалық жаттығуларды жүргізуде дидактикалық ойын
Төменде түрлі жастағы балалардың тілін
Аталған олқылықты болдырмау үшін сәбилердің сөздік қорын дамытуға арналған
Балабақшада сөз үйрету тақырыптары мектеп жасына дейінгі балалардын ой-өрісіне
Жалпы сөйлеу дегеніміздің өзі адамның ойың білгенін, сезімін екінші
Балалар өз пікірлерін әуелі ойша жобалайды, сөйлемді ойша құрастырып
Егер ішкі сөйлеу адамның өзіне бағытталатын болса, сыртқы сөйлеу
Диалогтық сөйлеу екі немесе бірнеше адамның арасында болғандықтан түрлі
Мектептерде диалогтың жасанды түрі іске асады. Әдетте тәрбиеші мен
Сыртқы сөйлеу екі жақты процесс: оған коммуникативтік актінің ең
Ал тыңдауда бұл процесс керісінше жүреді: тыңдап отырған адамның
Осындай процестер ойлаудың мазмұнын тіл тақбалары арқылы жазба түрде
Ұғымды білдіретін сөзді меңгеру ойлауға көмектеседі.
Ұғымдық ойлау балабақшада қалыптасады да адамның бүкіл өмір бойына
Тіл дамытуды ой дамытумен біртұтас нәрсе деп қарау дұрыс
2.2 Мектепке дейінгі бала тілінің
Нәресте дүниеге тек тілге потенцалдық қабілетімен ғана келеді. Баланың
Жаңа туған балада дыбысқа ұқсас реакциялар (жылау, іңгәлау, т.б.)
Таным процестерінін бірте-бірте дамуы бөбектің тіліне де әсер етеді.
Бөбектің сөйлеуі көбіне ситуацияға (жағдай) тәуелді болып келсе, мектепке
Бала қарым-қатынас жасауға қажетті жаңа сөздер мен грамматикалық формаларды
Егер тіл арқылы қарым-қатынас барлық негізгі кезеңде сөйлеушіге де,
Балаға ызың дауыссыздар мен (ш.ж.) ысылдап шығатын дау-ыссыздарды ұғыну
11-12 ай толғанда нәресте тілі шыға бастайды. Әуелгі кезде
Н.М.Щелованов, Н.М.Аксарина, Г.Я.Розенгарт-Пупко, М.И.Лисиналардың ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесі көрсеткеніндей,
Тіл үйренуге тек адамнын, перзенті ғана қабілетті. Тіпті биологиялық
Бөбек бір жарым жаста 200-дей сөз біледі. Осы көзден
Бала, үш жасқа жеткенде 1200-1300 сөз біледі. Бұл жастағы
Үш жасар баланың сөздік қоры ете тез молайып, 400-600
5-7 жас аралығында балалар тек үй ішіндегілермен ғана сөйлесіп
Егер бөбектің сөздерден сөйлем құрастыру мүмкіндігі шектеулі болса, (сөйлемнің
Егер баланың айтайын деген оқиғасы жайында тыңдаушы хабардар болмаған
Ситуациялық тілмен катар контекстік тіл де мектепке дейінгі жас
Балаларда мектепке дейінгі кезеңде ана тілінің жүйесіне бейімделу жүзеге
Мектепке дейінгі кезеңдегі балалардың тағы бір ерекшелігі олар көбінесе
Балаларда мектепке дейінгі кезеңде ана тілінің жүйесіне бейімделу жүзеге
Ересектер күнделікті іштей сөйлегенде ойын соған тіркейді. Бала мұндай
Бұл пікірді А.А.Степанов қолдайды. «Іштей сөйлеу сырттай сөйлеудің негізінде
Ал, М.М.Мұқановтың пікірінше, мектепке дейінгілерде іштей сөйлеу болмайтынын, сөйлеудің
Мектепке дейінгі кезеңде бала тілінін, қалыптасуына ересектердің сөзінің әсері
Отбасында баланың сөйлеу әрекетінің дұрыс қалыптасуына жеткілікті көңіл бөлінсе,
Мәдениетті тіл үшін сөздің, сөз тіркесінің, сөйлемнің қалай қолданылатындығы
Біз үшін баланың сөздік қоры және оның контекстік тілді
Мектепке дейінгі бала тілінін дамуы мынадай үш кезеңнен тұрады-
Бала тілінің дамуына аса нәтижелі және нәтижесіз кезеңдер болатынына
Сензитивтік көзге неге мән берілуі тиіс? Өйткені бала қабілеті
Ғалымдардың пікірінше, ана тілін меңгерудің сензитивтік кезі мектепке дейінгі
Бала ақыл-ойының даму кезі тілді меңгеруге қарағанда кеш дамиды.
Кейбір жағдайда баланың алғашқыда белгілі бір нәрсеге ықыласы болмаса,
Мектепке дейінгі кезеңде тілді практика жүзінде қолдану ауызша сөйлеу
Мектеп жасына дейінгі балалардың ауызша
Мектептегі оқу жүйесінде аса қажетті сөйлем құрамынан сөзді бөліп,
Қорыта айтқанда, "мектепке дейінгі кезеңдегі балалардың өзіне тән мынандай
1. Баланың алғашқы сөздері «сөз-сөйлем», яғни ол бір сөзімен-ақ
2. Егер бөбекке (1-2 жас) көбіне ситуациялық (жағдай)
сөйлеу формасында болса, мектепке дейінгі балаларда (3-7
жас) контекстік және эгоцентрлік сөйлеулер тән.
3. Тілі шықпаған нәрестенің алдымен сөйлеу мүшелері
дамиды. Баланың сыртқы дүние әсеріне реакция жасауы жылаудан басталады.
4. Бөгде адамдардың сөзін түсінуден баланың өзінің сөй-
леу процесі өте кеш қалыптасады.
5. Бұл дәуірде балалар іс-тәжірибе жүзінде ана тілінде
сөйлеудің негізгі еріжелерін іс жүзінде меңгеріп алады
ІІ. Бөлім. Мектеп жасына дейінгі ұйымдарда тіл дамытудан
жұмыс түрліре
2.1Әр түрлі жасқа арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің
2-сәбилер тобына арналған технологиялық карта.
Ортаңғы тобына арналған технологиялық карта.
Білім беру саласы: «Қатынас»
Тобы: Ортаңғы
Бөлімі: Тіл дамыту
Тақырыбы: «Қыс қызығы»
Құзіреттілікке жеткізетін ұйымдастырылған оқу іс әрекетінің мақсат міндеттері
Ақпараттық құзіреттілік
Балаларды қыстың ерекшеліктерімен,олардың жеке қасиеттерімен таныстыру.Қыс мезгіліндегі болатын табиғи
Коммуникативтік құзіреттілік
Балаларға қыстағы болатын өзгерістерді еркін ажыратуға көмектесе отырып,оларды өз
Проблема шешу құзіреттілігі
Қыстың жеке айырмашылықтарымен бірге өзге мезгілдерден ажырата алуға,олардың басқа
Ұйымдастырылған оқу іс ірекетінде қолданылатын педагогикалық технологиялар
Дамыта оқыту,Ойын
Пәнаралық байланыс Айналамен таныстыру
Ұйымдастырылған оқу іс әрекетінде қолданылатын әдіс тәсілдер
Әңгімелесу,сұрақ жауап,көрсету.
Ұйымдастырылған іс әрекет түрі
Жаңа тақырыпты меңгерту
Оқыту құралдары Үлестірмелі карточкалар,қыс туралы суреттер,дәптер,карандаш суреттер.
Әрекет кезеңдері
Мотивациялық қозғаушы
Іздену ұйымдастырушы
Рефлексивті коррекциялаушы
Таңғажайып сәт: «Есік қағылып,ішке аққала кіреді»
Тәрбиеші:Балалар қараңдаршы біреу есік қағатын секілді,кім екенін қарайықшы.Мынау кім
Аққала: Сәлеметсіңдерме балалар!Сендер мені таныдыңдарма?Мен кіммін?
Мен сендерге қонаққа келдім,құр келмей өзіммен бірге «тапсырмалар қоржынымды»
Егер сол тапсырмаларды тез әрі дұрыс шеше алсаңдар,мен ерімей
Ендеше мен қазір сендерге өз тапсырмаларымды алып алайын:
Жұмбақ шешу.
Аппақ дала,аппақ су
Бәрі,бәрі тек аппақ
Тоғай аппақ,аппақ ну
Болмайды бұнда,су батпақ
Балалар,бұл қай мезгіл?
Балалар,ендеше осы қыс мезгілінің ерекшеліктеріне тоқтала кетейік.Кім қандай ерекшеліктерін
Ия,балалар дұрыс айтасыздар.Қыс мезгілі жыл мезгілдерінің ішіндегі ең қатал,ең
Қыс мезгілі туралы халық даналығы:
«Егер қыс қатты болса,жаз жаңбырлы болады.
Қыстың қытымыр аязындай»деген теңеулер айтады.
Ендеше,Аққаланың әкелген тапсырмаларын орындап көрейік.
Сурет бойыша әңгіме құра.
М/ы:сөздік қорын жаңа сөздермен байыту.
Үлестірмелі карточкалар бойынша жұмыс.
М/ы:Байланыстырып сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Сергіту сәті
«Бұл қай мезгіл?»
М/ы:Қыс мезгілінің өзіндік ерекшеліктерін бекіту.
Балалар,сендерге көп рахмет.Мен сендерге алғыс ретінде мына аққалашықтарды естелікке
Сау болыңыздар.
Балалар бүгін бізге кім қонаққа келді?
Біз одан не үйрендік?
Сәлеметсізбе?
Дайынбыз.
Қыс мезгілі.
Күн суытады.
Қар жауады.
Далада аппақ қар.Күн салқын.Далада аққала жасаймыз.
Далада қар жауып тұр.
Балалар ойнап жүр.
Қыс мезгілін жеке ерекшеліктері бойынша табады.
Сау болыңыз.
Аққала
Қыс туралы білім алдық.
Күтілетін нәтиже:
Баланың білуі: Қыс туралы тереңірек түсініктерді біледі.
Баланың меңгеруі: Халқымыздың қыс туралы дана сөздерін меңгереді.
Баланың жасай алуы:Берілген тапсырмалар арқылы,қыстың жеке дара ерекшеліктерін ажырата
Сауат ашудан ересек тобына арналған технологиялық карта.
Тақырыбы: Ү дыбысы
Құзыреттілікке жеткізетін ұйымдастырылған оқу іс- әрекеттің мақсат - міндеттері:
Ақпараттық құзыреттілік: Балаларды ү дыбысымен
таныстыру, аталған дыбысқа сөз
ойлату арқылы сөздік қорларын
байыту.
Коммуникативтік құзыреттілік: Сөзге дыбыстық талдау
жасау, сөздерді буынға дұрыс бөле білу,
байланыстырып сөйлеу қабілеттерін
дамыту.
Проблема шешу құзыреттілігі: Ү дыбысы мен әрпін
басқа дыбыстардан ажырата алу дағдысын
қалыптастыру.
І.Мотивациялық қозғаушы
Біз қандаймыз, қандаймыз
Шұғылалы таңдаймыз
Күлімдеген күндейміз
Еш уайымды білмейміз
ІІ.Өткен тақырыптарды қайталау.
Дыбыс деген не?
Әріп деген не?
Дыбыстар нешеге бөлінеді?
Дауысты дыбыстар қалай айтылады?
Дауысты дыбыстарды қандай текшелермен белгілейміз?
Дауыссыз дыбыстарды қандай текшелермен белгілейміз?
Дәптермен жұмыс
Күтілетін нәтиже:
Балалардың білуі:Ү дыбысы мен әрпімен танысып, таспа түрін жаза
Балалардың меңгеруі: Өткен тақырыпты қайталай отырып, “Баспалдақ” ойыны арқылы
Балалардың жасай алуы: Ү әрпінің таспа түрін сауат ашу
Ортаңғы тобына арналған мақал-мәтелдер мен тақпақтар.
Мақал-мәтелдер
Жаңбыр бір жауса,
Терек екі жауады.
Жаздың бір күні, қыстың мың күні.
Жел түбі озық, жеткен түбі қазық.
Таулы жер бұлақсыз болмас,
Сулы жер құрақсыз болмас
Қыстың көзі құрау.
Тауыны қарай тоғайы,
Шошқасына қарай торайы.
Қаз келсе, жаз келер,
Қарға келсе, қатқақ келер.
Су басынан бауылады.
От арық, су семіз.
Жаңа айдан жақсылық
Тақпақтар
Күн шығады күлімдеп,
Тарап одан
Гүл өседі үлбіреп,
Сонда бар ғой сұлулық.
Алақай-ау, балалар,
Қандай жақсы көктем ай.
Гүлге оралды кең дала
Келді ауылға көп торғай.
Көк көгершін, көгершін,
Көгершін келер жем үшін,
Балалар жем себелік,
Жем жесінде семірсін
Сөйтіп қоға үйренсін,
Бұл есті құс – тіл алғыш
Үйренген соң көрерсін.
Көк орманда ну ағаш,
Өскен жақсы аралас,
Ең әдемі меніңше,
Құс ұясы бар ағаш.
Ұмытпай күнде,
Су құямын гүлге,
Жайнайды гүлім,
Құлпыртып түрін.
Табиғат таңғажайып танығанға,
Көре біл, ұғына біл, жырым тыңда.
Табиғат тұңған асыл қазына байлық,
Игере біл, қорға оны тағыда.
Табиғат – тіршіліксің тұнып тұрған,
Сен күнсің – көтеріңкі күліп қырдан.
Жапырақ жылайды,
Жардан су құлайды,
Көшелер тазарды,
Кір үйлер ағарды.
Ауыл сәні терек,
Терек егу керек
Көлеңке күмбез бәйтерек.
Тау баурайы төменде,
Өседі жас емендер.
Сырғалы қайын ақ қайын
Баптайын күтіп сақтайын.
Ересек тобына арналған жұмбақтар мен өтірік өлеңдер мен
Жұмбақтар
Екі пышақ бірлесіп,
Кесіп-пішіп береді
Екеуі бірге жүрмесе,
Жоқ қой бізге керегі.
(қайшы)
Екі семсер айқасқан,
Оқта-текте шайқасқан
( қайшы)
Екі батыр қазына іздейді,
Екі батыр жол өлшейді.
(қол мен аяқ)
От ішінде үш таяқ,
Үшеуі де күшті аяқ
Ортасында,ілмегі
Ілмегінде ілгені.
(мосы мен шәукім)
Менің үш көзім бар,
Бір көзім кідір дейді
Бір көзім жүгір дейді
Бір көзім абайла дейді,
Қарап ал маңайға дейді.
(бағдаршам)
Тау басында төрт бала,
Кезек-кезек ойнаған.
Төрт баланың қолына,
Төрт айды әкеп байлаған.
(сиыр)
Екі айнасы бар,
Екі найзасы бар.
Төрт жалтырмағы бар,
Бір шыбыртқысы бар.
(сиыр)
Басында екі таяғы бар,
Төрт аяғы бар.
Адам деуге болмайды,
Бірақ сақалы тағы бар.
(ешкі)
Кезікті бір жануар,
Үстінде екі тауы бар.
(түйе)
Бір төбеде бес құдық,
Тыңдайды екеуі тұрып.
Ал екеуі көреді,
Бірі хабар береді.
(бас,екі құлақ,көз,тіл)
Екі құлақты,
Он екі аяқты.
(домбыра)
Егіз қайың,
Бой-бастары тең өскен.
Іске дайын,
Бұтақтары бес-бестен.
(қол)
Белбеуде бес ат,
Бесеуі де қасқа ат.
(бес саусақ)
Желі басында бес бие,
Бесеуі де жас бие.
Құлындары құла-ала,
Құлақтары сары-ала.
(бидай)
Бес балада бір бешпет,
Бір киіліп, бір шешпек.
(қолғап)
Оң жағымда бес сарбаз,
Сол жағымда бес сарбаз.
(бес саусақ)
Бір темір сырықты,
Бес адам жүгіртеді.
(ине мен қол)
Төрт мүйізді, бір құйрықты,
Тындырады бұйрықты.
Көктен бөрік киеді,
Шөптен таулар үйеді.
(айыр)
Бір бұтақ,
Бір бұтақта
Төрт бұтақ.
(айыр)
Басымда бір бөркім бар қара пұшпақ,
Білерсіз өздеріңіз сөзге нұсқап.
Үстіне ақ қамзолын киіп алып,
Тұрады екі қолын артына ұстап.
(ала қарға)
Бір тауды мекен еткен отыз бөрі,
Он кісі отызының қызметкері.
(тістер,он саусақ)
Жеңіл-ақ көтеріп жүруге,
Қиын-ақ санын білуге.
(шаш)
Екі езуі құлағына жетеді,
Тамақ жесе, ызың-ызың етеді.
(ара)
Екі езу ажырап тұра алмайды,
Бірінсіз-бірі қия аттап шыға алмайды.
(аяқ)
Туысқан бес кісі,
Бірінен-бірі кіші.
Бәрінің аты бір,
Ең кішісі шеткісі.
(бес саусақ)
Екі құлағы бар,
Бір бұлағы бар.
(самаурын)
Өтірік өлеңдер мен мазақтамалар
Үш жаста мергеншілік кәсіп қылдым,
Ши оқпен он құланды атып қырдым.
Ауынан өрмекшінің кілем тоқып,
Ұялмай, бес теңгеден сатып тұрдым.
Тістеп тұрып бір пілді,
Дәу құмырсқа "гүр" етті.
Даусынан сол шіркіннің
Айдың беті "дір" етті.
(Н.Боранбаева.)
Екі китті шоршытып,
Сүйреп шықтым жағаға.
Сүйреп шығып, қорқытып,
Жегіп алдым шанаға.
(Л.Сұлтанова.)
Шанамен алты китті сүйретіп,
Бегемотты ән салуға үйреттім.
(А.Мұстафаев.)
Қосып-алу кезінде
Саусақтарын санайды.
Қосындының өзін де
Он болуын қалайды.
(Н.Мәукенұлы.)
Он аяғын көрсетіп,
Сол аяғым бұл дейді.
Оң мен солын, ұят-ай,
Әлі күнге білмейді.
Сынамақшы-ау шамасы,
Сауал берді ағасы:
Неше түрі балықтың,
Болады осы? Санашы?
Сұрақ па екен со дағы,
Келеді адам күлкісі.
Екі түрі болады:
Піскені мен шикісі.
-Қараңғыда он тауық
Қашып шықты жол тауып.
-Оныңа ешкім сенбейді,
Түнде тауық көрмейді.
(Қ.Сарыбаев.)
Қорытынды
Қорыта келе тілдің қатынас құралы болып қызмет аткаруы сөйлеу
Сөйлеу әрекеті алдымен ішкі және сыртқы сөйлеу деп аталатын
Баланың ана тілі сөздерін
Таным процестерінін бірте-бірте дамуы бөбектің тіліне де әсер етеді.
Тіл үйренуге тек адамнын, перзенті ғана қабілетті. Тіпті биологиялық
Бала қарым-қатынас жасауға қажетті жаңа сөздер мен грамматикалық формаларды
Ғалымдардың пікірінше, ана тілін меңгерудің сензитивтік кезі мектепке дейінгі
Пайдаланылған әдебеттер тізімі
Л.П. Федеренко, Г.А.Фомичева, В.К. Лотарев, Мектеп жасына
Мұқанов М. Ақыл -ой өрісі. Алматы,
Баймұратова Б «Мектеп жасына дейінгі балаларды сөйлеуге
Баймұратова Б « Тіл дамыту әдістемесінің методикасы» Алматы,-2007ж [4]
Әуелбаев Ш. «Бастауыш класта қазақ тілін оқыту методикасы»
Қ.Молдабек, Қ Сандыбай, Ы. Балқыбекова «Бастауыш мектепте тід дамыту»
Бакраденова А, «Мектеп жасына дейінгі балалардың қазақша
Адамбаева Ж, «Бастауыш сыныптардағы тіл дамыту» Алматы,
Баймұратова Б. «Балабақшада оқыту және тәрбиелеу программасы». Алматы, «Мектеп»
Саубулатова С «Балалардың сөздік қорын, тіл
//Отбасы және балабақша// №1-2003. 13-14б
Адамбаева Ж. «Орыс мектебінің бастауыш сыныптарында тіл дамыту» Алматы,
Адамбаева Ж. «Орыс мектептеріндегі қазақ тілі сабақтарындағы тіл датыту
Баймұратова Б.Б., Едепбаева З.Д. «Изучаем казахский язык Куншуак»
Өтебаева Г. «Ересектеп тобындағы балалардың тіл
//Бастауыш мектеп// №8-2008. 35б
Аяпова Т. «Сөз мағынасының қалыптасу үрдісінде» //Ьастауыш
Абдуллина Г. «Тіл мен сөйлеу» //Бастауыш мектеп// №11 –
бет
Сардарова Ж «Бастауыш мектептің тіл сабақтарында дамыта оқыту ерекшеліктері»
«Тіл құралы » №3- 2005.36-38б
Балақбаев «Балалардың жазбаша тілін дамыту құралы» Алматы.
37