ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ.
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні және құрлымы.
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрамы.
2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ РОЛІ
2.1 Мемлекеттік бюджеттік жоспарлауды жетілдіру
2.2 Мемлекеттік бюджет тапшылығы және оны жою жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
Мемлекеттік бюджет –бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға,
Қазақстанның қаржы органдарының тарихы 1920 жылдың қазан айынан
Бақылау басқармасының негізгі қызметтеріне бюджетті толықтыру және
Органдардың әр кездегі әртүрлі дәрежесі тек қана қаржы
Адамзат өзін - өзі ұйымдастырылған қоғам ретінде тани
Осы курстық жұмыстың негізгі мақсаты болып – мемлекеттік
Курстық жұмыс жазу барысында басты назар келесі мән
- мемлекеттік бюджеттің экономидағы алатын орны;
- мемлекеттік бюджеттің құрамы және құрылымы;
- мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстары;
- мемлекеттік бюджет тапшылығы және жою жолдары;
- мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру қорлары және нысандары.
I. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұны.
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні және құрлымы.
Біздің бәріміз мемлекетте өмір сүріп отырғандықтан, мемлекеттік бюджет
Қаржы жүйесінің негізгі элементі-мемлекеттік бюджет. Мемлекеттік бюджет-бұл мемлекеттің
Бюджет, сонымен қатар, экономиканы мемлекеттік реттеудің, шаруашылық коньюктураға
Бүгінгі мемлекеттердің бюджеттері олардың көп салалы қызметтерін бейнелейтін
Орталық үкіметтің бюджеті мен жергілікті бюджеттердің арасында бюджет
бюджеттерді қаржыландыру туралы жеңіл емес қатынастар пайда болады.
Біз кез келген бюджеттің неден құралатының айттық, олар;
1. түсімдер (биыл қанша ақша жиналды)
2. шығыстар ( биыл қанша ақша жұмсалды)
Түсімдер, бюджеттік ниені өтеу, қаржы активтерін сатудан түскен
І. Кірістер:
- Салықтық түсімдер
- Бейсалықтық түсімдер
- Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер
- Ресми трансферт түсімдері
Барлық кірістер бейнысаналы болып табылады, яғни нысаналы ресми
ІІ.Бюджеттік несиелерді өтеу.
ІІІ.Мемлекеттік қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер- мемлекет меншігінде
ІV.мемлекеттік қарыздар.
Республикалық бюджетке түсетін түсімдер.
І.Кірістер:
Салықтық және бейсалықтық түсімдер.
Қандай салықтық және бейсалықтық түсімдердің республикалық бюджеттің кірістеріне
( Мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын
( Мемлекеттік сақтық қордан тауарлар сатудан алынған қаражат;
( Мемлекетке тиесілі бейматериалдық активтерді сатудан алынған қаражат.
( ҚР-ң Ұлттық қорынан республикалық бюджетке берілген нысаналы
ІІ.Республикалық бюджеттен берілген несиені өтеу.
ІІІ.мемлекетік республикалық меншіктегі қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер.
IV.мемлекеттік қарыздан түскен түсімдер.
Шығындар:
( мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз етуге жұмсалатын
( уақытша іс-шараларды ұйымдастыруға және жүргізуге жұмсалатын шығындар.
( мемлекеттік тапсырысқа жұмсалатын шығындар.
( заңды тұлғаларға төленетін ақшалай еөлемдер яғни берілетін
( бір деңгейдегі бюджеттен екінші деңгейдегі бюджетке, сондай-ақ
( өзге де шығындар.
Бюджет шығындарының бірінші орнына ие болушы әлеуметтік баптар:
Шаруашылық қажеттеріне жұмсалатын шығындар, әдетте, аграрлық сектор үшін
Қарулануға сыртқы саясатты материалды қамтуға және әкімшілік басқаруға
Ішкі мемлекеттік қарыздарды өтеуге жұмсалытын шығындар бюджетті реттеуді
Жасауға және оларды жетілдіруге, қару-жарақ сатып алуға және
Осы шығындардың көлемі сұраныс пен инвестициялар мөлшерінде елеулі
Мемлекеттік бюджеттің шығындарының құрылымы сұранысқа және капиталдар салымының
Экспортты несиелендіру, бюджеттен қаржыландыратын экспорттық несиелер мен
Бюджеттік шығындар арқылы жүргізілетін мемлекеттік ретеудің әсерлігі мынадай
Шығыстардың, табыстардың артып кетуі, ішкі және сыртқы мемлекеттік
4-кесте
2000-2004 жылдарға арналған республикалық бюджеттің шығыстары
млн. тенге 2000
жыл 2001
жыл 2002
жыл 2003
жыл 2004
жыл
Шығыстар 396609 502490 569975 773893 955621
Шығындар 372613 475710 541631 734809 948889
1. Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсету 24728 35565
2. Қорғаныс 16260 26737 30897 40435 48235
3. Қоғамдық тәртіп жіне қауіпсіздік 36472 49980 61125
4. Білім беру 13572 19861 16447 23241 34571
5. Денсаулық
сақтау 7598 13892 12018 19105 29224
6. Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 151303 156110
7. Тұлғын үй коммуналдық шаруашылық
10321 26275
8. Мәдениет, спорт және ақпарат кеңістігі 4647 5846
12879 18989
9.Отын-энэргетика
7419 8486 24876
Жоғарыда келтірілген кестеден қай саланың белгілі бір жылға
Сонан соң ресми трансферттер және қоғамдық тәртіп пен
Қазақстан мемлекеттік бюджетінен мына шығыстар да қаржыландырады:
( Мемлекеттік органдар мен басқа да мемлекеттік мекемелердің
( Бюджеттік инвестициялық жобалар мен бағдарламалар, халықаралық ынтымақтастық
( Тиісті бюджет деңгейіндегі және аумақтық бірліктің мемлекеттік
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрамы
Мемлекеттік бюджет құрылымы, алдымен сол елдің мемлекеттік құрылымынан
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің құрамына мыналар кіреді:
республикалық бюджет;
жергілікті бюджеттер: облыстық, қалалық, аудандық, қалалардағы аудандық, поселкалық,
Республикалық бюджет жалпы мемлекеттік салықтар есебінен қалыптастырылатын және
Республикалық бюджеттің кірістері мыналардан тұрады:
- жергілікті бюджеттердің кірістеріне есептелуге тиісті сомаларды шегеріп
- заңдар және өзіне берілген өкілеттік шеңберінде Қазақстан
- мемлекеттік капиталымен жасалатын операциялардан түсетін кірістер;
- Қазақтсан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін өзге де
Ресми алынған трансферттер (гранттар), олар мыналардан тұрады:
- ішкі трансферттер, соның ішінде атқарушы органдардан алынатын
- халықаралық ұйымдармен шет мемлекеттерден алынатын сыртқы ресми
Республикалық бюджеттің тапшылығын жабуға қажетті ішкі және сыртқы
Бұрын республикалық бюджеттен берілген несиелерді өтеуден түскен түсімдер,
Мемлекеттің біріктірілген қаржы балансының Қазақстан Республикасының Үкіметі мақұлдаған
Республикалық бюджеттің жобасы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекітетін
Республикалық бюджет туралы заң жобасында түсімдердің барлық түрінің
Жергілікті бюджеттерде жергілікті бағдарламалар мен шараларды қаржыландыру
Жергілікті бюджетке түсетін түсімдер мыналарды қамтиды:
Жергілікті бюджеттің кірістері мыналардан тұрады:
- аймақтық әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін ескере отырып, төменгі
- жергілікті бюджеттерге республикалық заң актілерімен белгіленген салықтық
Алынған ресми трансферттер, олар мыналардан тұрады:
- жергілікті атқарушы органдар өз бюджеттерінің теңестірілуін қамтамасыз
Тоқсан сайынғы кассалық үзілісті жабу үшін төменгі бюджеттердің
Бұрын берілген несиелерді өтеуден түсетін түсімдер.
Қазіргі уақытта, нарықтық қатынастың қалыптасу жағдайында жергілікті органдардың
Жергілікті басқару органдары мемлекеттің әлеуметтік бағдарламаларын жүзеге асыру
Басқарудың жергілікті органдары қаржысында жергілікті бюджеттер маңызды рөл
Бюджет жобасын әзірлеу бюджетті атқаруды жергілікті әкімшілік жүзеге
Жергілікті бюджеттердің кірістері Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілген көздер
Жергілікті (облыс, қала, аудан) бюджеттердің шығындары, олардың кірістік,
Жергілікті басқару органдары жергілікті бюджеттердің шығыстар бөлігінде мынадай
қаржыны өз беттерімен пайдаланып, жұмсауға;
қолында бар қаржы шеңберінде халыққа білім беру, денсаулық
меншікті табыс есебінен және кірістердің шығыстардан асқан
Республика үшін бюджетаралық қатынастарды реттеу өте көкейтесті және
Аймақаралық деңгейде, бюджетаралық реттеудің тиімсіз әдістерін қолдану, аймақтардың
Кейбір аумақтардың реттеуші салықтарының салық әлеуеті ол бюджеттерге
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей бюджеттік жүйенің барлық деңгейлерінің
Реттеуші салықтардан тұрақты нормативтерді бекіту аймақтар бюджеттерін негізді
Жалпы 2002 жылдың «Бюджет жүйесі туралы» заңына
Кесте 1.
Мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің құрылымы
2001 жыл 2002 жыл
Мемлекеттік бюджет Құрылымы, % Мемлекеттік бюджет Құрылымы, %
рес жерг рес жер рес жерг рес жер
Салықтық түсімдер 313432 322360 49.3 50.7 456219 294558
Корпоративтік табыс салығы 90682 78366 53.6 46.4 207354
100 -
Жеке табыс салығы
68574 - 100 - 77381 - 100
Әлеуметтік салық - 124284 - 100 - 133662
Қосымша құн салығы 180324 9680 94.3 6.7 166371
Акциздер 4258 80.5 19.5 4089 21354 16.1 83.9
Кесте 1де 2001-2002 жылдардағы мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің
Республикалық бюджеттің атқарылуын Қазақстан Республикасының Үкіметі ұйымдастырады.
Ұйымдар Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі жанындағы қазынашылық беретін
Барлық мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне республикалық
Бюджеттің атқарылуы барысында бюджеттік ұйымдардың құрылымы мен қызметтерін
Республикалық бюджет есебінен ұсталатын ұйымдар Қазақстан Республикасы Қаржы
Жергілікті бюджеттердің және бюджеттен тыс мақсатты қорлардың есебінен
Егер бюджеттің атқарылуы барысында Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік
Өткен жылғы кірістерді артығымен орындау нәтижесінде қаржы жылының
Республикалық бюджетте алдағы қаржы жылының басындағы республикалық бюджет
Жергілікті атқарушы органдар тиісті әкімшілік – аймақтық
Жергілікті бюджеттің есебінен ұсталатын ұйымдар жергілікті қаржы органдарының
Республиканың әлемдік экономикалық қауымдастығына тез арада кіру мақсатында,
Қазіргі кезеңде қызмет атқаратын республикалық және жергілікті бюджеттер
Сыртқы бақылау – Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджетті орындауына
Ішкі бақылау – республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуын
Қазақстан Республикасының қаржы бақылау жүйесі дамуына республикалық және
ҚР «Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуын бақылау» Заңының
Қорытындылай келе мемлекетіміздегі бюджет жүйесі республикалық бюджет және
II МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕ АЛАТЫН ОРНЫ
2.1 Мемлекеттік бюджеттік жоспарлауды жетілдіру
Бюджеттік жоспарлау – қаржылық жоспарлаудың құрамдас бөлігі. Бюджеттік
Бюджеттік жоспарлауға тегінде оның кең мағынасында тек бюджетті
Бюджеттік жоспарлауды бюджет процесінен айыра білген жөн. Бюджет
Жиынтық бюджеттік жоспарлау. Оның барысында жоспарлы жұмыстың негізгі
Екінші кезеңде бюджеттік жоспарлау нақтыланады, яғни халық шаруашылығындағы
Бюджеттік жоспарлау мынадай принциптермен жүзеге асырылады:
- бюджеттік және халық шаруашылықтық жоспарлаудың бірлігі;
- ресурстарды салалық, ведомстволық, аумақтық жоспарлауды ұштастыру;
- еңбек, материал және қаржы ресурстары шаруашылық –
- халық шаруашылығы, әлеуметтік – мәдени, қорғаныс, басқару
Бюджеттік жоспарлауда оның кіріс және шығыс бөліктерінің нақтылық,
Бюджеттік жоспарлаудың міндеттері;
өндіріс өсімі мен қаржы қорларын көбейту резервтерін ескеріп,
- жалпы мемлекеттік мүдделерге сәйкес үнем тәртібін сақтап
- қарастырылған шараларды уақтылы қаржыландыру мақсатымен әрбір жеке
- мемлекеттік бюджет жиынтығын құрау және оны әлеуметтік
- материалдық және ақшалай – мемлекеттік резервтер құру;
- бюджет алдында міндеттемелер орындау және қаржы ресурстарын
Жиынтық бюджеттік жоспарлау – бюджеттік жоспарлаудың құрамдас бөлігі,
Жиынтық бюджеттік жоспарлау процесінде қаржы және бюджет ресурстарының
Бұл ұғым бюджетті құрау және орындау процесін білдіреді.
Жиынтық қаржы балансы халық шаруашылығындағы тұтас және мемлекеттік
Мемлекеттік бюджет бұл бағдарламаны нақтылайды. Бұл құжаттар өзара
Жиынтық қаржы балансында ақпарат мол. Өйткені республиканың барлық
Жиынтық қаржы баланстың сызбасы бүкіл республикада және төменгі
Мемлекеттік бюджет барлық дербес бюджеттердің сомасы ретінде соңғы
Бюджеттік жоспарлаудың теориялық жағынан жеткіліксіз зерттелуі еліміздің келешек
Жоспарлаудың нақтылығы, ақиқаттығы арнайы әдістерді қолдануды талап етеді.
Нарықтық экономика заңдарына сәйкес бюджетті жоспарлауда мынадай әдістерді
экономикалық талдау;
нормативтік;
баланстық;
экономика – математикалық.
Бұл әдістер бір мезгілде қолданылып, бірін - бірі
Экономикалық талдау әдісі бюджеттік жоспарлаудың барлық сатыларында қолданылады.
Экономикалық әдебиеттерде экономикалық талдау әдісін бюджетті жоспарлаудың әдісі
Сонымен, экономикалық талдау жоспарлаудың әдісі болып табылып, оның
Нормативтік әдіс арнайы нормалар мен нормативтерді қолдануға негізделген.
Бюджеттік жоспарлау процесіне баланстық әдіс кеңінен қолданылады. Кез
Сонымен, бюджеттік жоспарлауды жетілдіру үшін мына шараларды ескерген
- біріншіден, кәсіпкерлікпен айналысуға тілек білдірген жеке тұлғаларға
- екіншіден, салық Кодексіне түзетулер мен
- үшіншіден, бюджеттік мекемелердің жұмыскерлеріне бөлінетін еңбек
- төртіншіден, шетелдік инвестицияларды ұтымды және
- бесіншіден, бюджеттік жоспарлауды әрі қарай жетілдіру баланстық
2.2 Мемлекеттік бюджет тапшылығы және оны жою жолдары
Шығындардың табыстардан артып кетуі, ішкі және сыртқы мемлекеттік
Мемлекеттік заемдар бюджет тапшылығын өтеудің жалғыз ғана жолы
Нарық экономикасы дамыған елдерде бюджет тапшылығын өтеу үшін
Осы құралды үкіметтер әсіресе ерекше жағдайларда, соғыс жағдайларында,
Шаруашылық және әлеуметтік тұрақтылықты сақтау мақсатымен дамыған елдердің
Эмиссиямен салыстырғанда, мемлекеттік заемның қаупі төмендеу болады. Бірақ
Мемлекеттің жаңа заемдарының арқасында қарыз капиталдары нарығында несиеге
Бюджет тапшылығы ұдайы өндіріс процесіндегі белгілі өзгерістерді көрсетеді,
Бюджеттік процесс мемлекеттің кірістері мен шығыстарын теңестіреді, баланстайды.
Мемлекеттік бюджеттің тұрақты тапшылығының негізінде көптеген себептер жатыр.
Бюджеттік тапшылықтарды қаржыландырудың басты жолы мемлекеттік несие. Мемлекеттік
Мемлекеттік қарыз (кредит) жеке адамның несие беруінен айтарлықтай
Мемлекеттік борыш- белгілі уақыт мерзімінде елде жинақталған бюджеттік
Әр елдерде мемлекеттік борыштың даму қарқыны бірдей болмайды.
Мемлекеттік борыштар ішкі және сыртқыға және қысқа
Мемлекеттік сыртқы борыш - бұл шетел мемлекеттеріне, мекемелеріне,
Мемлекеттік ішкі борыш – бұл осы мемлекеттің халқына
Сонымен мемлекетік қарыз проблемасы ақша айналысының күрделі кешенімен,
Мемлекеттік бюджеттен тыс ақша қорлары еліміздің нарықтық қатынастарға
Бюджеттік тапшылықтардың орын алуына байланысты мемлекет қарамағындағы қаржылық
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы курстық жұмысты қорытындылай келе мемлекеттік бюджет экономиканы
Мемлекеттік бюджетте қаржы жоспарының барлық қажетті негіздері берілген.
Бюджет кірістерінің щоғырланып, шығыстарының бағытталуы Қазақстан Республикасы Президентінің
Үкіметтің жоспарланатын жыл ішінде қандай тауарлар мен
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін ақша қаражаттары қажет.
Егер де экономикада мемлекеттік бюджеттің тапшылығы немесе профициті
Бюджеттік тапшылықтардың орын алуына байланысты мемлекет қарамағындағы қаржылық
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет қоғамдық өнім құнының
Ал қаржы қатынастарының жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетте бюджет
Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің рөлі ең алдымен,
Бюджет байланыстарының мақсатты сипаты, мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған
Мемлекеттік қаражаттарды бөлу мен пайдалану тиімділігін көтеру
Бүгінгі мемлекеттердің бюджеттері олардың көпсалалы қызметтерін бейнелейтін құжат
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: 1995ж.
2. Салық Кодексі. Алматы 2004ж.
3. «Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
4. Аубакиров Я. «Экономикалық теория негіздері» Алматы
5. Әкімбеков С. «Экономикалық теория» Астана 2002ж.
6. Әкішев К. «Қаржы ұқсатуға ұқыптылық
7. Баянов Е. «Мемлекет және құқық
8. Белгібаева Қ.Қ. Мұханбетова Е.С. «Қаржы және
9. Дорнбуш Р. Фишер С.
10. Жүнісов Б.А. «Нарықтық экономика негіздері» Ақтөбе 2001ж.
11. Жұмаев Б.А. «Экономиканың мемлекеттік реттелінуі» Алматы 2001ж.
12. Иктанов. Орманбеков. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің
13. Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Расходы
14. Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Государственный
15. Қабдиев. Оралтаев. Ескендіров.
16. Кеулімжаев Қ.К. «Қаржылық есеп» Алматы
17. Мельников В.Д. Ильясов К.К. «Қаржы» Алматы
18. Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері»
Әкішев К. Қаржы ұқсатуға ұқыптылық керек. \\Орталық Қазақстан
Тлеужанова Д. Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші
көмегімен оңтайландыру.\\ Қаржы Қаражат 1998 №2 \\
Өтешов С. Бюджетті нақтылау маңызды іс. \\ Қаржы
Әкішев К. Қаржы ұқсатуға ұқыптылық керек.\\ Орталық Қазақстан
Мельников В.Д. Ильясов К.К Қаржы Алматы 1994ж.
Дорнбуш Р. Фишер С. Макроэкономика. Алматы 1997ж.
Аубакиров Я. Экономикалық теория негіздері. Алматы 1997ж.
Күлімжаев Қ.К. Қаржылық есеп. Алматы 2001ж.
Қабдиев. Оралтаев. Ескендіров. Экономикалық саясат. Алматы 2002ж.
Әкімбеков С. Экономикалық теория. Астана 2002ж.
Аубакиров Я. Экономикалық теория негіздері. Алматы 1997ж.
6
3