МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
І тарау. 1. Excel бағдарламасын іске қосу 3
1.1. Excel бағдарламасы және оның атқаратын қызметтері 3
1.2. Жұмыс парағымен және кітаппен жұмыс істеу 4
1.2.1 Кестені, блоктарды, қатарларды және бағаналарды белгілеу 5
1.3. Ұяларға мәліметтер енгізу 6
1.4. Бағана, қатар, блоктармен жұмыс жасау 8
IІ тарау. 2. Excel-дің графикалық мүмкіндіктері 11
2.1. Диаграммаларды тұрғызу, өзгерту, түзету 11
2.2. Диаграмманың қосалқы мүмкіндіктері 14
ІІІ тарау. 3. Excel-де жұмыс кітабымен жұмыс істеу
3.1. Жұмыс кітабын құру, сақтау, ашу, жабу 16
3.2. Жұмыс парақтарымен жұмыс істеу 18
3.3. Жұмыс парағының қосалқы мүмкіндіктері 20
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер: 29
КІРІСПЕ
Microsoft Excel - электронды кестесі қолданушының жүмыс жасауына
- Кестелік процессордың атқаратын қызметі сан-алуан:
- Электронды кестелерді құру мен редакциялау;
- Электронды кестені безендіру және басу;
- Формулалармен біріктірілген көп кестелі құжаттарды құру;
- Диаграммалар құру, графикалық әдістсрмен экономикалық есептерді шешу;
- Электронды кестені дерекхана ретіндс пайдалану, кестені сұрыптау,
- Нәтижелік және салыстырмалы кестені құру;
Кесте құру кезінде сыртқы дерекханадан алынатын мәліметтерді қолдану;
Параметрлерді таңдай отырып, экономикалық есептерді шешу;
- Оптималды есептерді шешу;
І тарау. 1. Excel бағдарламасын іске қосу
1.1. Excel бағдарламасы және оның атқаратын қызметтері
Іске қосу (Пуск) батырмасын басқан кезде әдеттегідей Программа
Енді электрондық кестенің негізгі үғымдарымен танысайық.
Қатар нөмірі - элсктрондық кестенің көлденең орналасқан қатарларының
Бағана әрпі — электрондық кестенің бағаналарын (тік жолдарын)
Бағаналар А-2, содан соң АА-А2, одан кейін ВА-В2
Ұя (тор) - электрондық кестенің мәлімет енгізілетін ең
Ұя сілтемесі (көрсеткіші) — жұмыс істеугс тиіс екпінді
Ағымдағы ұя (немесе екпінді ұя) - теңбілтормен белгіленіп
Блок ( ұялар жиыны, аумағы )- тіктөртбұрышты түрдегі
Мысалы: В13:В блогі - бұл В1З-В13-В19-19-В13 торларымсн шектелген
1.2. Жұмыс парағымен және кітаппен жұмыс істеу
Excel электрондық кестесі үш өлшемді құрылымнан тұрады, яғни
1.2.1 Кестені, блоктарды, қатарларды және бағаналарды белгілеу
Кестенің осы объектілері олармен белгілі бір жұмыс атқару
бағананы белгілеу - бағана атына сәйкес әріпті тышқанмен
алып, оны бір рет сырт еткізу;
бірнеше бағана
қатарды белгілеу - қатар нөміріне сәйкес санды тышқанмен
бірнеше қатарды белгілеу-алдыңғы сырт
блокты белгілеу - тышқан батырмасын блоктың алғашқы үясында
жұмыс парағын толық белгілеу - тышқан курсорын бағана
Пернелер көмегімен блокты белгілеу үшін shift пернссін басулы
Бір-бірімен қатар орналаспаған бөлек жатқан блоктарды белгілеу қажет
- алғашқы ұяны немесе қатар орналасқан ұялардын түратын
- Ctrl пернесі басулы күйіндс ұстап тұру;
- келесі бөлек орналасқан ұяны немесе блокты белгілеу,
- Ctrl пернесін қоя беру қажет.
Белгілеуді алып тастау үшін тышқан курсорын белгіленбеген кез
1.3. Ұяларға мәліметтер енгізу
Ұялар ішіндегі мәлімет
Excel кестетелерінде кез-келген ұяға мәліметтердің үш түрін енгізуге
Енгізілген мәліметтер ұя ішінде немесе формула қатарында бейнеленеді
Текст енгізу
Текст-кез келген символдар тізбсгі, егер текст цифрдан басталатын
Қателесуден қорықпаңыздар! Орындалған әрбір әрекет әсерін болдырмай, оны
Сандар енгізу
Электрондық кестеге сандар енгізу =, +, таңбаларынан немесе
Әдетте экранда санның ең үлкен және ең кіші
5.01Е+08 болып жазылады, ол яғни 5.01*10 деп бсйнелеудің
Ал 0.000 000 005 саны 5Е-9 болып жазылады(5*10-9).
Формулалар енгізу
Excel-де кез келген арифметикалық өрнек формула түрінде жазылады.
1.4. Бағана, қатар, блоктармен жұмыс жасау
Бағаналар енін және қатарлар биіктігін өзгерту
Бүл әрекеттерді тышқан арқылы немесе меню көмегімен атқаруға
Менюді пайдаланатын болсақ, көлемі өзгертілуге тиіс бағаналарды (қатарларды)
Ұядағы мәліметті түзету
Мәліметтерді түзету ұяға оларды енгізіп жатқанда немесе енгізіп
Мәлімет бұрын енгізілген ұяны түзету үшін теңбілорды, яғни
Мәліметтер енгізілісімен олар есептеу процесіне араласып, өздеріне қатысты
Бұл - электрондық кестелердің ең маңызды қасиеттерінің бірі.
Қатарлар, бағаналар, блоктармен операциялар орындау
Бұл операциялар меню арқылы, алмастыру буфері (қиып алып,
Жылжыту
Мәліметтерді бір орнынан екінші орынға жылжыту барысында НЕНІ
Көшірме алу
Көшірме алу кезінде түпнүсқа түріндегі мәлімет өз орнына
Плюсті толтыру әрекеті арқылы да көшірме алуға болады.
Үяларды өшіру, оларды тазалау
Егер торлар мен блоктардағы мәліметтерді (сандар, текстер) өшіру
Бағаналарды, қатарларды және блоктарды өшіру үшін, алдымен оларды
командасын орындаймыз. Өшірілген объектілер орны бос қалмай, төменгі
Ал, егер мәліметі өшрілген орындар бос тұрғанын қаласаңыз
(мәліметтен тазалап орын сақталады), Түзету-Тазалау (Правка-Удалить) командасын орындауға
Электрондық кестені толық өшіріп тастау үшін, Файл-Жабу (Файл-Закрыть)
Excel-де өздігінен автоматты түрде толтырылатын функция бар, ол
Жұмыс кітабымен іс-әрекеттер орындау барысында Файл менюінің мынадай
Сақтау (Сохранить) - жұмыс кітабын кейіннен пайдалану мақсатында
...деп басқаша сақтау (Сохранить как...) - Сақтау командасына
Жабу (Закрыть) - құжатты экраннан алып, оны жауып
Жасау (Создать) - жаңа жұмыс кітабын ашу (көрсетілген
Ашу (Открыть) - дискіге жазылған жұмыс кітабын ашып
Жасау, Ашу Сақтау әрекеттері Стандартты саймандар панелінің сол
IІ тарау. 2. Excel-дің графикалық мүмкіндіктері
2.1. Диаграммаларды тұрғызу, өзгерту, түзету
Диаграммалар тұрғызу
Excel-дін ең көзге түсер ерекшеліктерінің бірі оның сандар
Диаграммалар - мәліметтерді графиктік түрде кескіндеудің ынғайлы түрі.
Excel-де 14 түрлі екі және үш өлшемді диаграмма
А1:Н6 бен I1:I2 блоктарындағы мәліметтер онша қызықты емес,
Диаграмма немесе график түрғызу үшін Диаграмма шебері деген
Excel-дің бүл функциясы 4 сұхбат терезесі арқылы диаграмма
(график) тұрғызуға және оны жұмыс парағына салып шығуға
мәліметтерді сұрап алады.
Диаграмма көлемін өзгерту
Көбінесе алдын ала диаграмманың қажетті көлемін дәл табу
Диаграмма түзету оны белгілеуден басталады, ол үшін оның
көлемінде тышқанды бір рет сырт еткізейік. Диаграмма жақтауларының
бұрыштарында және оның сызықтарының ортасында белгілеу
маркерлері пайда болады.
Тышқан курсорын пайдаланып, диаграмманың оң жақ шетін I
Диаграмма жақтауының ортасындағы маркерді жылжыту оның ұзындығы мен
Диаграмма типін өзгерту
Диаграмма шебері арқылы диаграмма типі таңдап алынғаннан кейін
Диаграмманы түзету үшін оны тышқанды екі рет сырт
-экранға диаграмма саймандар панелін шығарамыз, ол үшін: Түр
-шыққан панельден Диаграмма типі деген батырманы сырт еткізіп,
Диаграмма түрлері мен аттары 1-қадамда көрсетілген сияқты бейнеленеді.
Айта кететін бір жайт: белгіленген мәліметтерді бейнелеу үшін
Диаграмма тұрғызу кезінде олардың әртүрлі типтерін қарап отырып,
Егерде диаграмманы түзету кезінде бұзып алсаңыз, оны өшіріп
Артынан дайындалған диаграмманы жаңа атпен файлға жазып
Диаграмма элементтерінің мелшерін өзгерту және оларды жылжыту
Диаграмма жеке элементтерінің көлемдерін диаграмманың көлемі сияқты етіп
2.2. Диаграмманың қосалқы мүмкіндіктері
Тақырыптарды енгізу
Ол үшін диаграмманың аумағын форматтаудың контекстік-тәуелді менюін шақырамыз
Мүнда тақырыпты екі түрде-текстік өріске бірден енгізу арқылы
1. Атын енгізу - Текст қосу (Присоединить текст)
2. Формулалар қатарына көшеміз.
З. < > таңбаларын енгіземіз.
4. А1 ұясына курсорды алып барамыз (сол ұяда
5. Атын түзету контекстік-тәуелді менюдегі Диаграмма тақырыбын форматтау
Секторлар түсін "өрнектерге" ауыстыру
Ақ-қара түсті принтерді пайдаланғанда, секторлар түсі көрінбейтіндіктен, "өрнектер"
1. Диаграмма секторын бслгілейміз.
2. Контекстік-тәуелді менюді шақырып, одан Мәліметтер элементін форматтау
3.Барлық секторлардың әрқайсысына әртүрлі өрнектср таңдап аламыз.
Түсінік беру мәліметтерін фоматтау
Диаграммадағы түсініктеме беретін мәліметтерді дұрыс көрсету үшін:
1. Түсінік беру мәліметтерін (ұядағы) белгілеп алып, контексті-тәуелді
2. Шрифті, оны түрін графикте мәлімет ойдағыдай орналасатын
Диаграмма аймагының колемін озгерту
Диаграмманың өзінің де көлемін өзгерте аламыз, ол үшін:
1. Курсорды басқару пернелері
2. Оның көлемін ортадағы немесе бұрыштағы қара квадраттарды
Диаграмманы баспаға шығаруға дайындау
Word редакторындағы сияқты диаграмманы баспаға шығарудан бұрын оны
1. Диаграмманы түзету-толықтыру режимінен оны алдын ала көру
2. Ландшафты түрде орналастыруды тандаймыз.
3. Колонтитулдарды алып тастаймыз.
4.Торларды белгілеуді түгел алып тастаймыз.
ІІІ тарау. 3. Excel-де жұмыс кітабымен жұмыс істеу
3.1. Жұмыс кітабын құру, сақтау, ашу, жабу
Жұмыс кітабын сақтау
Жұмыс кітабында жасалған деректердің барлығы компьютердің жадында уақытша
Сақтау жолы:
Файлдың аты (Имя файла) өрісінде файлға ат беру
Жұмыс кітабын жаңа ат беріп сақтау.
Кейбір жағдайларда сіз бір жұмыс кітабында жұмыс жасай
Файл менюіндегі қалай сақтау керек...(сохранить как) ішкі менюін
Егер файлды басқа форматта сақтау қажет болса, онда
Сонан соң Сақтау (сохранить) батырмасын белгілеп, Enter пернесін
Жаңа жұмыс кітабын құру.
Жаңа жұмыс кітабын ашу үшін төмендегі операциялар орындалады:
Файл құру (создать) командасын таңдау немесе Ctrl+N пернелерін
Кітап (Книга) белгісіне тышқан көрсеткішін апарып, тышқанның сол
Ок немесе Enter пернелерін басқан кезде жаңа папка
Жұмыс кітабын жабу.
Жұмыс кітабын жапқан кезде оның терезесі ақпаралғыдан жоғалып
- Егер сіздің жапқыңыз келген терезе активті болмаған
Файл меню пунктінен Жабу (закрыть) командасып таңдағаннан кейін,
Бұрыннан бар жумыс кітабын ашу.
Егер сіз жұмыс кітабын жапқаннан кейін қайтадан сол
3.2. Жұмыс парақтарымен жұмыс істеу
Жұмыс парақтарын қолдану.
Әрбір жұмыс кітабы 16 жұмыс парағынан тұрады. Оларды
Жұмыс парақтарын белгілеу.
Жұмыс парағында жұмыс жасамастан бұрын бір немесе бірнеше
• Жұмыс парағының ярлыгында тышқан батырмасын басу;
• Көршілес жұмыс парағын белгілеу үшін Shift пернесін
• Бірнеше көршілес емес жұмыс парақтарын белгілеу үшін
Жұмыс парақтарын қою.
Жұмыс кітабына жаңа жұмыс парағын қою үшін мынадай
1. Алдына жаңа парақ қойылатын ярлыкты белгілеу;
2.Қою (insert) пернесін, сонан соң Парақ (Лист-Worksheet) командаларын
Жұмыс парақтарын жою.
Егер сіз бір ғана жұмыс парағымен жұмыс жасап,
• алып тастағыңыз келген жұмыс парағын (жұмыс парақтарын)
• Түзеу (правка), парақты алып тастау (удалить лист)
• ОК батырмасын басу керек;
Жұмыс парақтарын көшіру және орындарын ауыстыру.
Жұмыс парақтарын бір жұмыс кітабының ішінде немесе бірнеше
1. Орны ауыстырылатын немесе көшірілетін жұмыс парағын белгілеу
2. Түзету (правка), Орнын ауыстырып орналастыру/көшіру (переместить/скопировать...) командаларын
3. Жұмыс парағын басқа жұмыс кітабына көшіру үшін
Excel жаңа жұмыс кітабын құрады. Сонан соң жаңадан
4. Парақ алдында (перед листом) енгізу өрісінде жұмыс
5. Белгіленген жұмыс парағын көшіру үшін Көшірме құру
6. ОК батырмасын басу. Бұл жағдайда белгіленген жұмыс
Жұмыс кітабын баспаға шығару.
Мәтіндік редактордағы сияқты мұнда да Файл менюіндегі басу
3.3. Жұмыс парағының қосалқы мүмкіндіктері
Диапазондармен жұмыс.
Диапазон дегеніміз - ұяшықтарды біріктіретін тік бұрыш. Диапазондағы
Тышқанның көмегімен диапазонды белгілеу жолы:
Бірнеше ұяшықтарға деректерді енгізгеннен кейін, белгілеу керек болсын.
Төмендегі суретте көрсеттілген деректер бойынша сіз диапазон құрып
Формуланың көмегімен есептеу операцияларын орындау.
Дәрежесі =A1^3 A1 ұяшығында орналасқан шаманың 3 дәрежеге
Қосу =A1+A2 A1 және A2 ұяшықтарындағы шамаларды қосу.
Азайту =A1-A2 A1 және A2 ұяшықтарындағы шамаларды азайту.
Көбейту =A2*3 A2 ұяшығындағы шаманы 3-ке көбейту.
Бөлу =A1/50 A1 ұяшығындағы шаманы 50-ге бөлу.
Оператлорлар жиыны =(A1+A2+A3)/3 A1-A3-ке дейінгі ұяшықтардағы шамалардың орташа
Формула жұмыс парағында енгізілген деректерге байланысты түрлі амалдарды
=(А1+В1+С1)/3
Кез-келген формула (=) белгісімен басталуы қажет. Төмендегі кестеде
Excel-де есептеу операциясы солдан оңға қарай орындалады, бірақта
1. Дөңгелек жақшаға алынған амалдар, дәрежені келтіру;
2. Көбейту және бөлу;
3. Қосу және азайту;
4. Формуланы дұрыс жаза білу керек, қате жазылған
Формуланы кілтжиыннан енгізеді. Ол үшін:
1. Формула бойынша есептеу нәтижесін енгізген ұяшықты белгілеу
2. (=) теңдік белгісін басу керек;
3. Формуланы енгізу қажет. Ол формулалар қатарында пайда
4. Enter пернесін басқан кезде нәтиже шығады.
Excel программада тендеулерди шениндер
Брелилгени:а)y=k2 x-1/x+1;
а)
б)
Акпарылғыда формуланы қарау.
Excel ұяшықтағы формуланы көрсетпейді, оның орнына есептеу нәтижесін
Сервис менюінен Параметрлер командасын таңдау;
Түрі (вид) салымын басу; Формула қатарының тұсына белгі
Формула опциясына белгі қойып кеткеннен кейін диалогты терезені
Ok немесе Enter пернелерінің біреуін басу керек.
1-сурет. Диаграмма құру кезіндегі экран бейнесі
2-сурет. Дөңгелек диаграмма
3-сурет. Құжатты сақтау
4-сурет. Функция шеберін қолдану
Қорытынды
Microsoft фирмасының Excel программасын қорытындылай келе оның кестелік
Excel мүмкіндіктері көпжақты. Оны тек экономика саласында ғана
Қолданылған әдебиеттер:
Е.Қ. Балапанов, Б. Бөрібаев, А, Дәулетқұлов «Информатикадан 30
А. Ә. Шайкулова, Г. Е. Сейдахметова, Т. М.
3