Мазмұны
Кіріспе
1 Меншік капиталының есебі
Меншік капиталының экономикалық мәні
Меншік капиталын қалыптастырудың жолдары
Жарғылық капиталының есебі
Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
Резервтік капиталдың есебі
Бөлінбеген және жиынтық табыстың (жабылмаған зиян) есебі
Меншік капиталының аудиті
Меншік капиталын аудиттеу көздері
Жарғылық капиталының аудиті
Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) аудиті
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана алады.
Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін
1.1 Меншік капиталының экономикалық мәні
Экономикалық көзқарас бойынша бухгалтерлік есеп, кәсіпорын
Бухгалтерлік есеп халықаралық қатынастардың бір құралы ретінде
Методологиялық және ұйымдастыру есебі Батыста қаржылық және
Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып
Басқару есебі, кейде өндірістік немесе шығындар есебі
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті жүргізу,
Шаруашылық субъектілері бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастарда өзгеше
Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің халықаралық
Қазіргі заманға сай шаруашылық тәжірибеде толық және дәл
Экономика саласындағы жұмысшылар, және ең басты бухгалтерлер есептік
Бухгалтерлік және салық есебінің арасындағы қатынастар негізгі капитал
1.2 Меншікті капиталын қалыптастырудың жолдары
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
Кәсіпорын мүлкінің құрамы
Ұйымның барлық мүлкі ( қызмет атқарушы капиталы) айналыстан
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
Кәсіпорын мүліктерінің (капиталының) құралу көздері
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
жарғылық капитал;
резервтік капитал;
бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
Меншік иесінің тиісті құқығы мен жауапкершілігіне қарай
Кәсіпорындардың ( толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал - келешекте (алдағы
Бөлінбеген пайда (табыс) – кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
1.3 Жарғылық капиталының есебі
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдар, ақша
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталына натуралды нысанда
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емс
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері біріңғай валюта
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акцмонерлік
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі шығарылған акцияның
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және орналастырып
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқтарын қанағаттандырады:
дивидендтер алуын;
қоғамды басқаруына қатысуын;
қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 501-ші “Жай
50-ші “Жарғылық капитал” бөлімшесінің шоттары бойынша операцияларын қарастырайық.ъ
501-ші “Жай акциялар”, 502-ші “Айрықшылығы бар акциялар” шоттарының
Шығарылған акциялардың (салымдардың) немесе журналдардың номиналдық құны төленсе,онда
2-ші кезең
1050
1020
1010
1060
1310
2413
2730
900 000
5020
Себебі жарияланған капитал кейде жабылмаған капитал 5020 шоты
Жоғарыда атап өткеніміздей, жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің жарлық капиталын
Егер де аталған жағдай орындалмаса, онда жарғылық капиталына
Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның
Егер де қатысушылар шығып кетсе, онда
Егер де акционерлік қоғамның мүшелері өз акцияларын қайтып
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы жарғылық капитал шоты бойынша жүргізілетін
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 Үлес қосушылар мен салымшылардың акционерлік қоғамның жарғылық
2 Серіктестіктердің (акционерлік қоғамнан басқа) жарғылық қорының
2411-2930
1310-1317
221-224
1070
1050
1040,1010,1020
3 Серіктестіктеодің (акционерлік қоғамдардан басқа) жарғылық қорының
2411-2930
1310-1317
221-224
1070
1050,432
1040,1010,1020
4 Кәсіпорынның өзінің акцияларының айналымнан шығарылғандарының құнына 501,502
5 Серіктестіктердің (акционерлерден басқа) қоғамның жарғылық қорына
1040
1010,1020
6 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және басқа да
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде қосуға тиісті
8 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде қосуға тиісті
9 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және салымшылардың ақшалай
1040
1010,1020 5020
10 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және салымшылардың акционерлік
2411-2930
1310-1317
1330 5020
11 Акционерлік қоғамның акционерлерден сатып алған өзінің акцияларының
1040,1010
1020
12 Сатылып алынған акциялардың сатып алу және аталы
егер акциялар өзінің атаулы төмен бағаға сатылып алынса;
егер акциялар өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға сатылып
521
13 Өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға сатылған акциялардың
1010,1020 531
14 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты бастапқы
15 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты оларға
16 Негізгі құралдардың пайдалануына қарай қайта бағалау
17 Инвесторлардың, серіктестіктердің активтері қайта бағалаудың салдарынан еншілес
18 Қайта бағадаудың нәтижесінде алынған ұзақ мерзімді қаржы
19 Бұрын жүргізілген қайта бағалаудың нәтижесінде ұзақ мерзімді
20 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды есептеп шығарған
1.4 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің маңыздылығы
Төленбеген капитал есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін
Жарияланған (белгіленген тәртіппен тіркелген) жарғылық қор
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асыруылына қарай
-материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна
-жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін жарғылық
-материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
-ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде
Егерде 5020 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда
5020-ші шоты бойынша аналитикалық есеп акционерлер (қатысушылар, құрылтайшылар)
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. Акционерлік
Сонымен қатар Акционерлік қоғамның кредиторлары қоғамның тиесілі міндеттерін
Бұл жағдайда Акционерлік қоғам өзінің акциясын өз қызметкерлері
Қайтарылып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 521-ші шоты
521 шоттың дебеті акционерлердің меншігіндегі акцияларды қайтып сатып
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін,не болмаса оларды
1.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы) құнға
2.Сатып алынған акцияның құны номиналдық құнынан төмен болған
-сатып алынған құнына 521 шоты дебеттеледі де және
-сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз
521 шоты дебеттеледі де және 5410 «Есептік жылдағы
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналды құннан
сатып алу құнына:
521 шоты дебеттеледі де,1050,432,1040,1010,1020, шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номинаодық құнынан
5410 «Есептік жылдағы таратылмаған табыс» шоты дебеттеледі де,
Егер акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайиып
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып
Акциялардың сатылатын құнына, оларды номиналдық құнының мөлшеріне 6210
Акционерлерден сатып алған акцияларды сатқан кезде қоғамның жарлық
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы
қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталы қайтып сатып
қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлем қабілеттілігі
акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның
Қосымша төленген капиталдың есебі.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары. Негізгі құралдарды,
Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне байланысты тозу сомасына да
Қайта бағаланған (дооценка) сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай
№ Жазбалар мазмұны Сомасы теңге
1 Кәсіпорын 1994 жылы жол тегістегіш сатып алды
Амортизация нормасы 12,5%:
машинаның бірінші қайта бағалануына дейінгі құны
1-ші қайта бағалануына дейінгі есептелінген тозу сомасы 12000
2000
2 Қайта бағалау нәтижесінде (01.10.94 ж.,01.07.97 ж.) машинаның
жол тегістегіш машинаның құны
машинаның тозуына байланысты есептелген сомасы
машинаның қайта бағаланған сомасы (236390 – 12000)
машинаның қайта бағаланғаннан кейін, қалыптасқан тозу сомасы (103
машинаның индексацияланған сомасы (224 390 – 37 200)
236 390
103 539
224 390
37 200
187 190
3 Машинаны одан әрі қарай пайдалану барысында, яғни
Сонымен, кестеде көрсетілген есептеулердің қайта бағаланған негізгі құралдың
Инвестицияны қайта бағалаудың операциялары бойынша. Инвестицияларды қайта бағалау
Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын, және басқа да шаруашылық
Қаржылық инвестицияларын қайта бағалаудан түскен сомаларына 1150
Есептен шығарылғн ұзқ мерзімді қаржылық инвестиция бойынша қайта
5320 шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнының
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 1150
- инвестицияның баланстық құнының азайған сомасына 2310
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты операциялары. Активтердің
Сөйтіп біздің мысалымыз бойынша курстық бағам өзгеріп 31
1.5 Резервтік капиталдың есебі
Резервтік капитал – акционерлік қоғамның және басқа да
Резервтік капиталдың есебі 55-ші «Резервтік капитал» бөлімшесінің мынадай
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құрған) кезде 5410 шотты дебеттеледі
Резервтік капитал қаражаттарын пайдалану 551-ші шоттың дебетінен мына
Акционерлік қоғамдар немесе басқа да ұйымдар өздерінің тапқан
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы резервтік капитал шоты бойынша жүргізілетін
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 Акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерде резервтік
2 Акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерде артық резервтік
3 Кәсіпорынның ағымдағы жылда пайда таппауына немесе
4430
4 Кәсіпорынның есепті кезеңдегі немесе алдыңғы (өткен)
5 Ағымдағы жылғы зиянды жабуға бағытталған резервтік капитал
6 өткен (алдыңғы) жылдың жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған
7 Акционерлердің қабылдаған қаулысына сәйкес резервтік капиталдың сомасы
5010
Басқа да резервтік капитал есебі, 552-ші «Басқа да
1.6 Бөлінбеген және жиынтық табыстың (жабылмаған
Бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиян) есебі бухгалтерлік есептің Бас
Есеп берілетін жылдың соңында 5410-шотқа жыл ішінде есептелген
5430 шоттың дебеті бойынша төмендегідей шаруашылық операциялары:
- өтенк жылдардың белгіленген тәртібінде жабылмаған (өтелмеген)
Жиынтық табыстың (зиянның) есебі. Есепті кезеңнің жиынтық табысын
Жыл аяғында 80-бөлімшенің 7010-808-ші,7110,7320,7410-7470-ші шоттарының кредитінен есептелінген шығыстар
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) шоты
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен акцияонерлік қоғамның жарғысында
2 Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен акцияонерлік қоғамның жарғысында
3 Кәсіпорынның есепті кезеңіндегі немесе алдыңғы жылдардағы жабылмаған
4 Есепті кезеңнің соңында кәсіпорынның бөлінбеген табысына жатқызылатын
5 Есепті кезеңнің соңында анықталған кәсіпорынның шеккен зиян
6 Ағымдағы жылғы шеккен зиянды жабуға бағытталған резервтік
7 Негізгі құралдардың белгіленген әдісіне сәйкес есептелген амортизация
8 өткен жылғы акционерлерге дивиденд төлегеннен қалған бөлінбеген
9 Кәсіпорынның өткен (алдыңғы) жылдағы жабылмаған зиянын өтеуге
10 Кәсіпорынның есепті жылы шеккен зиянының сомасы алдағы
11 Кәсіпорынның ағымдағы жылда өнімдерді (тауарларды) сатудан, қызметтерді
6210-6280
862-864
871 571
12 Кәсіпорынның ағымдағы жылда көрсеткен қызметтерінің, сондай-ақ сатқан
7110
7210,7320
7410-7470
7700,871
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері
Меншікті капиталды қалыптастыру мен пайдалануды оқып-білу шаруашылық
2.2 Жарғылық капитал аудиті
Меншік капиталы отандық бухгалтерлік есептің жаңа объектісі болып
Жарғылық капитал меншік капиталының негізгі элементі болып табылады,өзімен
Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталы, өндіріс кооперативі сияқты, екі
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
1) Бас кітап бойынша баланстық көрсеткіштерді тексеру;
2) синтетикалық және аналитикалық есепті енгізудің дұрыстығын
3) жарғылық капитал құрылуының дұрыстығын тексеру;
4) құрушының салымдары толық және уақытылы келуін
5) жарғылық капиталының өзгеруінің дәлелділігін және
6) мүлікті түгелдеу және басқа мүліктік құқық, өндірістің
7) жарғылық капиталы есебінде табылған қателіктерді,өңделген
8) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті талаптарына сай
9) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
10) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
Дт 5020 «Төленбеген капитал» шотына және Кт 5010
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит процедуралары
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 баланс көрсеткіштерінің Бас кітап мәліметтеріне сәйкестігін тексеру
2 Жарғылық капитал қозғалысының синтетикалық және аналитикалық есебін
3 Жарғылық капиталды қалыптастырудың дұрыстығын тексеру Қолданылып
4 құрылтайшылардың жарнасын (салымдарын) кіріске алудың толықтығы мен
5 Жарғылық капитал өзгерісінің негізділігін және оны құрылтайшы
6 кәсіпорынның жарғылық капиталға жарна ретіндесалынған мүлікті
7 қолданыстағы заңнамамен салыстырғандағы жарғылық капитал есебінде анықталған
Бұл аудит процедураны жүргізгенде тексерушінің басты анықтайтыны
Жарғылық капиталының құрылу тізімі заңмен және құрушы құжаттармен
Аудитор білу керек, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің тіркелуі және
1) қатысушының талабы бойынша, (ол құрушы болады),
2) соттың шешімі бойынша ;
3) әр қаржылық жылдың – қаржылық есеп берудің
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген
Резервтік капитал – іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға
Резервтік капиталға аударымдар – Кт 551 «Құрылтай құжаттарда
Резервтік капиталды пайдалану Дт 551,552 шотары бойынша жазба
а) «Қатысушылардың дивиденттері бойынша есеп айырысу» 62 бөлімшесі
ә) «Бөлінбеген табыс ( жабылмаған зиян)» 56
Резервтік капитал есебі 13 журнал-ордерде жүргізіледі. Аудитор резервтік
Қосымша төленген капитал – меншікті акцияларды өткізу құнының
Аудитор қосымша төленген капиталдың мөлшерін анықтаудың дұрыстығын тексеруі,
Меншікті капиталдың тағы бір элементі – қосымша төленбеген
1) мемлекеттің тарапынан кәсіпорынның барлық активтері қайта бағалансын
2) кәсіпорын басқа кәсіпорындарға өзінің үлестік қатынасы бойынша
3) 2006 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанның экономикасын 70
Негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалау сомасына бар
Аудитор жоғарыда аталған шоттардағы ұзақ мерзімді активтерді қайта
а) қайта бағаланатын негізгі құралдар бойынша тозуды түзету
ә) істен шыққан негізгі құралдар бойынша қайта бағаланған
б) істен (есептен) ығарылған ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары
2.4 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) аудиті
Аудит жургізу барысында ен алдымен бухгалтерлік баланстың осы
Сосын бұл шоттардағы шаруашылық операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексерген
Корреспонденцияда бұл шоттың кредиті бойынша VII «Табыстар»
Таза табыс
1.өнеркәсіпті дамыту үшін -400 000 тң. 2.резервтік қорды
Қорытынды
Өндірістің нарыққа өту барысында бухгалтерлік қызметтің рөлі артты.
Бухгалтерлік есептің жеткізілімі және енгізілуінде өндірістің құқығының
Қолданған әдебиеттер тізімі
1. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаев
2. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский
3. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д.
4. Стандарты бухгалтерского учета № 6 «Учет основных
5. Стандарты бухгалтерского учета № 17 «Учет аренды»
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности
7. Абленов «Аудит
8. Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы және
9. Кеулимжаев К.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А.,
Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
10. Кирьянова З.В Теория
1