Өндірістік шығын есебі


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.................................................................................................................3
ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖІКТЕУ............................................5
Шығындардың ұғымы.........................................................................5
Басқару есебінде қоланылатын шығындарды жіктеу..........................7
Өнімнің және алынған пайданың өзіндік құнын анықтау үшін
Өндірістік шығын есебі...........................................................17
Өндіріс есебінің шоттар жүйесі, аналитикалық есепті ұйымдастыру..........................................................................................17
Калькуляция баптары бойынша өндірістік шығындардың есебі..........19
Аяқталмаған өндіріс есебі, оларды түгендеу және бағалау....................26
Көмекші өндірістердің есебі........................................................................28
Өндірістік шығындардың жиынтық есебі.................................................32
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................................33
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................................................35
Кіріспе
Бұл курстық жұмыстың тақырыбы: өндіріс шығындарының есебі. Бұл
Өндірістік есеп міндетіне қаржылық есептер жасау үшін тікелей
Бірінші бағыты - өндірістік есеп, негізгі мақсаты өнімнің
Шығыстарды талдау олардың тиімділігін анықтауға, олардың шектен тыс
Сондықтан шығын басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі болып
Шығындардың берілген пайда болу орнында барлық шығындар жинақталатын
Экономикалық әдебиет пен тәжірибеде шығындардың пайда болу орны
- кәсіпорынның қызметімен байланысты тікелей және жанама шығындар;
- өнімдердің барлық түрлері үшін жалпылама сипатқа ие
Өндірістік есепті ұйымдастыру шығын есебінің объектісі болып не
Өндіріске шығынды есептеу жүргізетін бағыт - өндіріске арналған
Бұл есеп кәсіпорын басшылығына мыналарды қамтамасыз етуге мүмкіндік
ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖІКТЕУ
1.1. Шығындардың ұғымы
Өндірістік есеп міндетіне қаржылық есептер жасау үшін тікелей
Шығындарды жіктеу әр түрлі белгілер бойынша жүргізіледі: өндіріс
Шешілетін міндеттеріне қарай шығыстарды жіктеу бар: өнімнің өзіндік
Шығындардың пайда болатын жері – кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі,
Шығындар есебі жүйесі екі негізгі іс-қимыл үшін өндірістік
Оңтайлы басқару шешімдерін қабылдау үшін ұйымның өндірістік қызметінің
Сондықтан шығын басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі болып
Ұзақ уақыт бойы шығындарды "қазандық" деп аталатын тәсілмен
1887 ж. ағылшын экономистері шығын туралы хабардар болуды
Шыққан шығындар есебі әкімшілік шығыстарды ғана есептеп қана
Басқару есебі жүйесін толық түсіну үшін мынадай ұғымдардың
Шығындар - шаруашылык іс-әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі
Көбіне экономикалық әдебиетте «шығыстар» мен «шығындар» түсінігі ұқсастырылып,
Басқаша айтсақ, шығыстарды ұйымның кіріс алуына байланысты көтерген
Есепті кезең қатысына орай шығыстар екі категорияға бөлінеді:
• Ағымдағы есепті кезең;
• Кейінге қалдырылған.
Ағымдағы есепті кезең шығыстары ағымдағы есепті кезеңнің шаруашылық
Есепті кезеңнің кірістерімен өзара байланысының белгілері бойынша олар
• осы есепті кезеңде алынған кірістермен
• ағымдағы кірісті алумен байланысты емес есепті кезеңнің
Кейінге қалдырылған шығыстар болашақта ықтимал кірістер алу мақсатымен
Ұйымның болашақтағы ресурстарында пайда болу мүмкіндігі белгілеріне қарай
• инвестициялар (күрделі қаржы);
• болашақ кезең шығыстары.
1.2. Басқару есебінде қоланылатын шығындарды жіктеу
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны
Өндіріс шығындарының басқару есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға
Шығындар - басқару есебі негізгі объектілерінің бірі, күрделі
2 «Қорлар»атты Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес (2003 ж.
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цехтар, учаскелер,
шығынды көтерушілер, яғни өнім түрлері (жұмыс, көрсетілетін қызмет)
өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі немесе шығын түрлері
а) экономикалық элементгер бойынша - өнім өндірісіне нақты
• материалдық шығындар;
• еңбекті өтеуге жұмсалатын шығындар;
• ақша аударулар;
• құралдардың тозуы;
• басқадай шығындар.
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің кейбір түрлерінің
• материалдар;
• еңбекті өтеу;
• ақша аударулар (аударымдар);
• қосымша шығыстар.
Көрсетілген топтарды салыстыру 1-кестеде келтірілген.
Кесте 1. Элементтер мен калькуляция баптары бойыиша шығындарды
Экономикалық элементтер Сома Калькуляция Сома
1. Материалдық шығындар 78000 1. Материалдар 25200
2. Еңбекті өтеуге шығатын шығыңдар 17000 2. Сатылатын
3. Ақша аударулар (аударымдар) 3060 3. Қайтарымды қалдықтар
4. Құралдардын тозуы 7220 Технологиялық мақсатгарға
5. Басқадай-шығындар 11720 5. Еңбекті өтеу 10000
Барлығы 117000 6. Ақша аударымдары 1800
6. Өндірістік емес шоттарға (-) (қайтарымды қалдықтар құны,
Бітпеген өңдірістің қалдығын (+) өзгерту 600 8. Қосымша
9. Ақаудан болған шы-ғыстар 1390
10. Басқадай өндірістік шығыстар 1010
Барлығы 114000 Барлыгы 114000
Экономикалық элементтер (117000 теңге) және калькуляция баптары (114000
Алайда экономикалық элементгер мен шығын баптары бойынша шығыи
Бұл есепте тұтастай шаруашылық жүргізуші субъект бойынша ақпаратгы
Өндіріс шығындары бірқатар басқа белгілер бойынша жіктелуі мүмкін
Кесте 2. Өндіріс шыгындарын жіктеу
№ Жіктелуші топ Шығындар (шығыстар)
Өндіріс процесіндегі экономикалык рөл бойынша негізгі
қосымша
Өнімнің өзіңдік құнына жаткызу тәсілі бойынша тікелей
жанама
Құрамы (біртектілігі) бойынша бірэлементтік
кешенді
Өндіріс көлеміне байланысты өзгермелі
тұрақты
Пайда болу мерзімділігі бойынша ағымдағы
бір жолғы
Өндіріс процесіне қатысуы бойынша (басқару міндеттері бойынша) өндірістік
әкімшілік
коммерииялық
Тиімділігі бойынша өндірістік
өндірістік емес
Бақыланатын мүмкіндігі бойынша реттелетін
реттелмейтін
Орташалау дәрежесі бойынша жалпы
орта
Пайданы генерациялау кезеніне шығындарды жатқызу тәртібі бойынша
кезеңге
Негізгілер - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланыстылар: шикізат
Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге,
Тікелейлер - өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты,
Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей
Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама
Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті
Бірэлементтілер - бір элементтен тұратындар (еңбекақы, материалдар, ақша
Кешенділер - бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске
Өзгермелілер - мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай
Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке көбейсе, жалпы өзгермелі
1*-суреттен және 3-кестеден көрініп тұрғандай, өзгермелі шығындар өндіріс
Кесте 3. Өзгермелі шығындардыц өнім өндірісі көлеміне тәуелділігі
Көлем, бірлік Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар, теңгемен Бірлікке
100 10 1000
200 10 2000
300 10 3000
400 10 4000
Тұрақтылар - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне байланысты емес
2*-суреттен өндіріс көлемі өзгерген кезде, тұрақты шығындар, өзгеріссіз
Кесте 4. Тұрақты шығындардын өнім бірлігіне шаққандағы реті
Көлем, бірлік Бірлікке шаққандағы тұрақты шығындар, теңгемен Бірлікке
1 300 300
2 150 300
5 60 300
15 20 300
20 15 300
25 12 300
30 10 300
Өнім бірлігіне шаққандағы тұрақты шығындарды 3*-сурет пен 4-кестеден
Өнім бірлігіне шаққандағы тұрақты шығындар өндіріс көлемінің ұлғаюына
Ағымдағылар - жиі мерзімде болып тұратын шығындар (шикізат,
Біржолғылар (бір мәрте) - еңбек демалысын, жөндеу жүргізу
Өндірістік - тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның
Әкімшілік - жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкімшілік
Коммерциялық (өткізу бойынша шығындар) сатып алушыларға өнімді өткізуге
Өнімді (жоспарланатын) - тиімді технология мен өндірісті ұйымдастыруға
Өндіргіш емес (жоспарланбайтын) - өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы
Реттелетін - егер атқарушы шығындар деңгейіне елеулі әсер
Реттелмейтіндер - деңгейіне еңбеккер (дайындау учаскесінің мастері конструкторлық
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне.
Орташалар - өнімнің бір бірлігіне шаққандағы.
Өнімге - өнімнің өзіңдік құнына (тікелей шығындар) кететін.
Мезгілге - мезгіл шығыстары: жалпы және әкімшілік шығыстар,
Басқару есебінде шығындарды жіктеу сан түрлі және қандай
• өндірілген өнімнің өзіндік құнын есептеу,
• басқару шешімін қабылдау мен
• жауапкершілік орталығының өндірістік қызметін
Аталған міндеттерді шешуге осы тараудың келесі бөлімдерінде толық
1.3. Өнімнің және алынған пайданың өзіндік құнын
Кез келген шығындарды жіктеу-басшыға дұрыс, тиімді негізделген шешімдерді
Өзіндік құнды және алынған пайданы анықтау үшін шығындар
- кіретін (входящие) және өтіп кеткен (истекшие);
- тікелей және жанама;
- негізгілер мен қосымшалар;
- өнімнің өзіндік құнына кіретін
- бірэлементті және кешенді.
Кіретін (входящие) шығындар - алынған және бар ресурстар,
Өтіп кеткен (истекшие) шығындар - осы шақта кіріс
Мысалы, алып-сату үшін тауар өндірісіне жұмсалған шығындар, егер
Сонымен, кіретін шығындар "шығындар" терминінің синонимі болып табылады,
Өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына жатқызу әдістеріне байланысты
Өнімнің нақты түрін өндірумен нақты жұмысты (қызмет көрсету)
Өнімнің бірнеше түрін өндіру үшін жалпы сипат атқаратын
Шығындар белгіленуіне байланысты негізгі және қосымша болып бөлінеді.
Өнім өндіруге тікелей байланысты шығындар негізгі болып табылады
Қосымша (жанама) шығыстар өндірісті ұйымдастыру, қызмет ету және
Қосымша шығыстар екі топқа бөлінеді:
- Қосымша (өндірістік) шығыстар.
- Қосымша (өндірістік емес) шығыстар
Қосымша өндірістік шығыстарға (жабдықты ұстау мен пайдалануға) майлайтын,
Өндірісті басқаруға шыққан шығыстар (кезең шығыстары) еңбекақыны және
Қолданыстағы баптар номенклатурасы өндірісті дайындау міндетін атқаруға, ұйымдастырушылық
Шығындарды жіктеудің таңдалған бағыты шығыстарды пайда болған жерлерінде
Кәсіпорынның басқа шығындары сияқты қосымша шығыстар басқару есебінде
Біртекті өнім шығаратын кейбір кәсіпорындарда, мысалы, өнеркәсіптің энергетикалық,
Өндірістік және өндірістен тыс (мерзімдік шығындарды немесе кезең
Мұндай жіктеу бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына жауап береді,
Сондықтан шығындар басқару есебінде мыналарға жіктеледі:
• өңдірістік (өнімнің өзіндік құнына кіретін);
• өндірістен тыс (есепті кезең шығындары немесе жиі-жиі
Өнімнін өзіндік құнына кіретін шығындарға тек қана өндірістік
Өндірістік қорлар материал қорларында, бітпеген өндіріс көлемінде кәсіпорын
Кезең шығыстары қорларды бағалағанда есептелмейді, жасалған есепті кезендерінде
Сонымен қатар шығындар бір элементті және кешенді болып
Өндіріске жұмсалатын біртекті шығындар бірэлементті деп аталады. Бұл
Соған орай, бұл кәсіпорында қосылғыштарға бөліп орналастыруға келмейтін
Кешенді шығындар бірнеше экономикалық элементтерден тұрады. Іс жүзінде
2. Өндірістік шығын есебі
2.1. Өндіріс есебінің шоттар жүйесі, аналитикалық есепті
Өндірістік есепті ұйымдастыру шығын есебінің объектісі болып не
Шығындардың пайда болатын жері – кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі,
Өндіріс шыгындарының есебі үшін, әр түрлі бағыттағы 8110
«Негізгі өндіріс» активті шоты өндірістегі барлық шығындарды
Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алу мен бақылау
«Цехтар бойынша шығындар» ведомосы, онда 8110, 8210 және
Ай соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады.
«Цехтар бойынша шығындар» ведомосына жазу үшін мыналар негіз
«Материалдар (жалақы) шығындарын бөліп-тарату» кестесін әзірлеу, онда шикізат,
«Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі» кестесін әзірлеу, онда
«Материалдық емес активтер амортизациясының есебі» кестесін әзірлеу, онда
«Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылықтардың көрсеткен қызметтерін
Өндіріс шығындарының талдамалық (аналитикалық) есебі калькуляция объектілерінің және
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай калькуляциялау
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу
Қаржылық бухгалтерия жұмысшы шоттар жоспарының 1010-8410 шоттарының есебін
Басқару бухгалтериясы жұмысшы шоттар жоспарының 8110-8410 шоттарын пайдаланады.
Жұмысшы шоттар жоспарында көрсетілген шығын шоттарында көрсетілген ақпараттар
шығындарға кеткен тікелей материалдар;
шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
үстеме шығыстар.
Тікелей шығыстарға кеткен материалдар соңғы өнімнің құрамына (яғни,
Жүмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар – бұл өнімді
Қызмет көрсетуші цех жұмысшыларының еңбекақысы тікелей еңбекақы болып
Калькуляция баптары бойынша өндірістік шығындардың есебі
Шикізаттар мен материалдар – өнімді әзәрлеу негізінде пайда
Көмекші материалдар - тұрақты технологиялық процестерді қамтамасыз ету:
Көмекші материалдардың нақты шығысы әрбір өнімнің өзіндік құнына,
Қайтарылған қалдықтар - бұл негізгі, көмекші және қосалқы
технологиялық немесе өндірістік процестерді қамтамасыз ету үшін, өнімдерді
сырттан алынған, сондай-ақ балқыту агрегаттарына арналып өзінде өндірілген,
технологиялық мақсатгарға (электрмен балқыту, электрмен пісіру, электролиз) жұмсалатын
технологиялық мақсаттар үшін пайдаланылатын
Сатып алынған энергия шығындары, оларды белгіленген тарифпен сатып
Шикізаттар мен материалдар шығындары німнің өзіндік құнында елеулі
Материалдардың өндірісте жұмсалуын бақылау. Бақылауды жүзеге асыру үшін
Материалдық босалқыларды өндіріске босату белгіленген мөлшерлі лимитті-заборлық карта
Бірақ қоймадан цехтарға босатылған материалдар нақты шығындар болып
Нақты шығын келесі жолмен анықталады: ай басындағы цехтардағы
Бақылау тәсілдері пайдаланылған материалдардың, технологияның және өндірістің ұйымдастырылу
Нормадан ауытқуды құжат жүзінде көрсету тәсілі – материалдың
Кәсіпорынның кейбір салаларында (тамақ, тоқыма) шикізаттар мен материалдарды
Мұндай жағдайда ауытқуды нақты пайдаланылған материалдарды, олардың технологиялық
Сондықтан технологиялық нормалар бойынша жиынтықтағы барлық нақты тиелген
Топтамалық пішу әдісі дайындау және басқа да өте
Нормадан ауытқуды нақты материалдар шығындарын нормативпен салыстыру арқылы
Әрбір материалдың түрі бойынша нормадан ауытқуды жоғарыда айтылған
Норма бойынша шығындарды – дайындалғаи бұйымдардың немесе шалафабрикаттардың
Өндіріске жұмсалған материалдарды шығындарға шығару, кәсіпорын басшысы бекіткен,
Өндіріс қалдықтарының есебі. Шикізаттар мен материалдар шығындарынан пайдаланылған
Қалдықтар дегеніміз – өнімдерді (жұмыс, қызмет) өндіру процесіне
Жинақтау және пайдалану мүмкіндігі бойынша қалдықтарды қайтарылатын, кәсіпорынның
Бухгалгерлік есепте оларды пайдалану немесе сату мүмкін болатын
Қайтарылмайтын қалдықтар бағаланбайды. Қайтарылатын қалдықтардын саны оларды қоймаға
Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы және еңбекақыдан аударылатын аударымдар бойынша
Жұмысшылардың негізгі еңбекақысы өнімдерді пайыйдаумен тікелей байланысты болады.
Өндіріс жұмысшыларынын негізгі еңбекақысы кесімді баға бойынша есептеледі,
Бұл жағдайда, егер шығынды тікелей апару мүмкін болмаған
Көмекші операциялар бойынша және цехтардың қосымша жұмыстарында жұмыс
Өндіріс жұмысшыларының қосымша еңбекақысына өндірісте жұмыс істемеген уақытқа
Өндіріс жұмысшыларының қосымша еңбекақысы негізнен бұйымдар мен тапсырыстар
Бухгалтерлік есеп шоттарында негізгі және қосымша еңбекақының есептелген
«Еңбекақыдан аударылатын сома» бабы бойынша өндіріс жұмысшыларының негізгі
Үстеме шыгындардың есебі. Үстеме шығындардың
Нақты үстеме шығындардың құрамына ішкі себептср бойынша тұрып
Үстеме шығындар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады
Үстеме шығындарды өнімдердің құнына екі сатылы процедураны қолдану
Екінші сатыда өнімдерге үстеме өндірістік шығыстарды тарату үшін
Үстеме шығындарды тарату базасы өндірістің ерекшелігіне байланысты және
- өндіріс жұмысшыларының орындаған нақты уақыты;
- өндіріс жұмысшыларының еңбекақысына пропорциональды;
- тікелей материалдар шығыстарына пропорционалды:
- цех құнына пропорционалды немесе шикізат құны шегерілген;
- цехтың өзіндік құнына пропорционалды;
- белігіленген шығындарды таратудың тұрақты коээфиценті бойынша;
- басқа да тарату базалары бойынша.
Үстеме шығындарды төлеу ставкасы. Әрбір өндірістік шығын орталықтары
Өнімдерге үстеме шығындар, әрбір өнімге қажетті, үстеме шығыстарды
Кейбір компанияларда үстеме шығыстарды таратудың бірінші сатысынан бас
Өндірістегі ақаулардың есебі. Өндірістегі ақауларға – өзінің сапасы
Ақау байқалған орнына байланысты ішкі және сыртқы болып
Өнімдерді тұтынушыларға (тапсырыс берушілердің жұмысын тапсырғанға дейін) жеткізгенге
Ақаудың анықталу сипатына байланысты түзетілетін және түзетілмейтін
Түзетілмейтін ақауларға техникалык және экономикалық мақсатқа лайықты түзету
Өндірістегі ақаулар, ақау пайда болған өнімдердің аты, оның
Егер жұмысшының кінәсінен ақау анықталатын болса, онда оны
Бұл акті бухгалтерияға бағытталмайды, ол тіркеліп, техникалык бақылау
Жабдықтаушылардың кінәсінен материалдар мен бұйымдардың ақауы анықталған жағдайда
Ақауды көрсететін құжаттар олардың ТББ-нін жедел есебінен кейін,
Ақау жөніндегі актіде өзіндік құнның тікелей баптары бойынша
Бастапқы құжаттардың негізінде ай басынан бастап өспелі жиынтықпен
Түзетілмейтін ақаудың өзіндік құны өнімдердің (орындалған жұмыстардың) өзіндік
Көп номенклатуралы бұйымдары (бөлшектер) және шалафабрикаттары бар ұйымдарда
Ішкі түзетілетін ақаудың өзіндік құны ақаулы өнімдерді түзетуге
Ақаудан болған шығындарды азайтатын сомаға жататындар: пайдалану мүмкін
Ақаудан болған шығындар ай сайын өндірістің сәйкес түрінің
Ақаудан болған шығындар аяқталмаған өндірістің өзіндік құнына жақтайды.
2.3 Аяқталмаған өндіріс есебі, оларды түгендеу және
Аяқталмаған өндіріс – технологиялық процестермен қарастырылған, барлық өңдеу
Түзетуге келмейтін шалафабрикаттар (бұйымдар), сонымен бірге өңдеуге берілмеген
Толық күшін жойған тапсырысқа жататын, бөлшектер және басқа
Аяқталмаған өндіріс қалдығының саны және көлемі технологиялық процестің
Өндірісте шалафабрикаттардың қозғалыс есебін ұйымдастыру тәртібі, өндірістің технологиялық
Аяқталмаған өндіріс есебі жедел және бухгалтерлік болып бөлінеді.
Көлік жасауда, металл өңдеуде және де басқа өнеркәсіп
Бөлшектік-операциялық есеп сериялы өндірістерде маршурттық қағаздармен жүргізіледі.
Бөлшектік есеп жаппай өндіріс жағдайында пайдаланылады. Сондықтан дайындау
Бөлшектерді өңдеуге беру накладнойлармен, лимитті-жинақтау карталарымен, жинақтаушы ведомостармен
Шалафабрикаттар мен бөлшектердің қозғалыс есебін жеңідету және шалафабрикаттарды
Аяқталмаған өндіріс қалдығы жөніндегі көрсеткіштердің дұрыстығына тексеру жүргізу
Аяқталмаған өндірісті тексергенде мыналар керек:
бөлшектердің нақтылы барын және өндірістегі аяқталмаған, дайындалудағы және
ескерілмеген дайын бұйымдарды анықтау;
аяқталмаған өндірістің нақты жинақтылығын анықтау және бөлшектермен қамтамасыз
күшін жойған тапсырыстың қалдығын анықтау;
нақтылы өндірісте бар бөлшектерді және бұйымдардың дайындалуы аяқталмағанын
Жұмыс орнындағы, өңдеуге апарылмайтын тауарлы-материалдық босалқылар аяқталмаған өндіріске
Түгендеу кезінде аяқталмаған өндірістің нақты барының бухгалтерлік есептің
Тәуелсіз өндірістегі жетіспеушілік және шығындар кінәлі адамдар табылса,
Аяқталмаған өндіріс қалдығы шығындар баптарының калькуляциялық қиындысында ақшалай
Бөлшектерді дайындауға және өнімдерді өндіруге жұмсалған шикізаттар
Еңбекақыдан аударылатын аударымдар сомасы негізгі еңбекақысы белгіленген аударым
Аяқталмаған өндірістің өзіндік құнына үстеме шығыстардың сәйкес
Аяқталмаған өндірістің өзіндік құнына енгізілетін үсиеме шығыстар: үнемдеу
Аяқталмаған өндірісті бағалай техникасы өндірістік шығындар есебінің қабылданған
Аяқталмаған өндірісті бағалау ондағы нақты бөлшектер негізінде әрбір
Шалафабрикатты вариантта бөлшектерді бағалау цехтар бойынша жүргізіледі.
Аяқталмаған өндіріс қалдығы есепті кезеңнің соңында өндірістік шоттардың
Өндірістегі шығындардың жиынтық есебі. Дайын өнімдердің және аяқталмаған
2.4 Көмекші өндірістердің есебі
Негізгі өндіріс тұтынатын өнімді шығарып жұмыс жасайтын және
Көмекші өндірістің шығындарын есептеуге 8310 шоты арналған және
Ведомосқа жазбалар талдамалық кестелерден немесе бастапқы құжаттардан алып
Көмекші өндірістің талдамалық (аналитикалық) есебі әрбір цехта, өнім
Қосымша өндірістің күрделілігі, сондай-ақ шығарылатын өнімнің біртектестігі немесе
Көмекші өндірістің есеп айырысуы мен калькуляциясы біршама ерекшеленеді,
Автомашинаның ағымдағы жөндеуінің өзіндік құнын есептеу үшін автомашинамен
Тек жөндеу-механикалық пен аспаптар жасайтын цехтарды қоспағанда, бұл
Келесі есептік жылдың басында қаржылық бухгалтериядан өндірістік (басқарушылық)
Көмекші өндірістің көрсеткен кызметін және аткарған жұмысын тұтынушылар
Көмекші өндірістің өнімінің санын счетчиктердің көрсеткіштері бойынша немесе
"Көмекші өндіріс қызметін таратудың" талдамалық кестесі үш бөлімнен
Бірінші бөлімде өнімнің, жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің және көмекші
Екінші бөлімнің деректері "Цех шығындарының" негізінде ведомосқа жазылады,
Үшінші бөлімде көрсетілген қызметтің жабдықтаушысы болып саналмайтын бөлімшелердің
Көмекші өндірістің есебін ұйымдастыру олардың түрлеріне және олардың
инструменталды, аспапты (құралдарды, құрылғыларды жасау мөрлерді, модельдерді жөңдеу
жөндейтін (негізгі құралдарды, жабдықтарды монтаждау жөңдеу және модернизациялау,
энергетикалық (энергетика, жылу және басқа энергия өндірісі және
транспорттық (тиеу-түсіру және транспорттық жұмыстар, көлік құралдарын жөндеу
ыдыстық (ыдыс өндірісі және оларды жөндеу);
шаруашылықтың қызмет көрсетуі (өндіріс аумағын және ғимараттарын тазалау,
Технологиялық процестің қызметіне байланысты көмекші өндіріс мынандай топтарға
жеке (стандартты емес жабдықтардағы өте сирек болатын инструменталды
сериялық (қосалқы бөлшектерді, инструменттерді және басқалардың сериясын дайындау);
массалық (энергияны өндіру және бөліп тарату, транспорттық, тиеу-түсіру
Біркелкі өнімдер шығару бойынша көмекші өндіріс қарапайым және
Шалафабрикаттар мен аяқталмаған өндірісі жоқ, үнемі күрделі емес
Ал, шалафабрикаттар мен аяқталмаған өндірісі (инструменттік, жөндеу, механикалық
Шығаратын өнімнің (жұмыс, қызмет) көлеміне байланысты көмекші өндіріс
Көмекші өндіріс шығындарының есебі типтік шоттар жоспарының 8310
8310- "Көмекші өндірістер (қорытушы шот)";
8311- "Материалдар";
8312- "Қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу";
8313- "Енбекақыдаң қаржы бөлу";
8314- Үстеме шығындар
8311 «Материалдар» шотының дебеті бойынша көмекші өндірістерде технологиялық
8312 «Еңбек ақы» шотының дебеті бойынша көмекші өндіріс
Көмекші өндіріс шығындарының есебі калькуляциялық шығын баптары және
Күрделі көмекші өндірісте де шығындар мен өнімнің өзіндік
Көмекші өндірістерде өнімдерді шығару және қызмет көрсетудегі негізгі,
Кәсіпорынның өзінде өндірілген және сырттан алынған жылудың, энергияның
Өлшеу аспаптарының көрсеткіштері немесе бөлімшенің бас энергетигінің
Ведомость бухгалтерияға тапсырылады және энергетикалық ресурстарды пайдаланудағы бастапқы
Көмекші өндірістің калькуляция объектісіне өзіндік құн есептелетін, өнімнің,
Қарапайым өндірістерде аяқталмаған өндірістердің жоқтығынан және бірдей өнімдерді
2.5 Өндірістік шығындардың жиынтық есебі
Кешенді өндірістің және жанама өнімдер шығарудың ерекше сипаттамасына
Бірге өндірілетін және жанама өнімдердегі ерекшелік, бір өнімді
Әртүрлі өнімдерді біруақытта өндіруде, олардың әрқайсысының өзінің сату
Басқа өнімдермен біруақытта өндірілетін, бірақ сату бағасы басқаларға
Бөлу нүктесі – өндіріс процесіндегі өнімдерді бірге өндірілетіндерге
Бірге өндірілетін өнімдердің арасында кешенді шығындарды тарату әдістері:
натуралды көрсеткіштерді пайдалану әдістері;
бөлу нүктесіндегі сату құны негізіндегі әдіс;
сатудың таза құндық әдісі;
жиынтық пайдадағы тұрақты үлес әдісі.
Натуралды көрсеткіштерді пайдалану әдісі – әрбір өнім бірдей
Бөлу нүктесіндегі сату құны негізіндегі әдісінде кешенді шығындар
Сатудың таза құндық әдісі – өнімдер өндіруде кешенді
Жиынтық пайдадағы тұрақты үлес әдісінде кешенді шығындарды әрбір
Қорытынды
Басқару бухгалтериясы шоттардың жоспарының 8-бөлімшелеріне енетін шоттарды пайдаланады.
Ол өндіріс шығындары туралы ақпаратты қорытып, өзіндік құнды
Өндірістік шығындар төрт элементтен тұрады:
- тікелей материалдық шығындар;
еңбекті өтеуге шығатын тікелей шығындар;
аударымдар (әлеуметтік салық);
қосымша шығындар.
Шығарылатын өнімдердің ассортименті (түрлері) көп болмағанымен олардың шығарылатын
Сонымен, есеп өнімнің бір өлшемінің іс жүзіндегі өзіндік
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу
Өндірісті ұйымдастыру типі (тұрпаты) тек шығындарды есепке алуға
Кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызмет
Басқару бухгалтериясы шоттардың жоспарының 8-бөлімшелеріне енетін шоттарды пайдаланады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы
Международные стандарты финансовой отчетности: полного официального текста
Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары, № 185 200/
Вахрушина М.А. «Бухгалтерский управленческий учет». Москва ЗАО
Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайгашинова, Т.А. Тасмағанбетов.
«Басқарушы - өндірістік есеп». Оқу құралы. Алматы, Принт
Друри К. «Управленческий и производственный учет» (перевод с
Друри К. «Введение в управленческий и производственный
Карпова Т.П. «Управленческий учет»: Учебник - М.:ЮГ ТИ,
Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова
Назарова В.Л. (жалпы ред. Н.Қ.Мамыров) «Шаруашылық жүргізуші
Төлегенов Э.Т. «Басқару есебі». Оқу құралы. Алматы, 2006
Хорнгрен .Ч.Т., Фостер Дж. «Бухгалтерский учет: управленческий аспект»:
Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж., Ш.Датар. «Управленческий учет», Питер,
Тайгашинова К.Т., Жапбарханова М.С. «Терендетілген басқарушылық есеп». Алматы,
2
Өзгермелі шығындар сомасы, теңге
4000
3000
2000
1000
100
1*-сурет. Өндіріс көлемі мен өзгермелі шығындар сомасы арасындағы
400
300
200
100
100
Тұрақты шығындардың жалпы сомасы, теңге
2*-сурет. Тұрақты шығындардың жалпы сомасы мен өндіріс көлемінің
400
300
200
100
100
Бірлікке шаққандағь тұрақты шығындар, теңгемен
3*-сурет. Өнім бірлігіне шаққандағы тұрақты шығындардың тәртібі
Шығындар
Кіретін
Өтіп кеткен
Баланста актив ретінде тіркеледі және келесі есепті кезеңнің
Ағымдағы есепті кезеңнің пайда мен шығындар шотында шығыстар
4*-сурет. Өтіп кеткен және кірген шығындар