Мазмұны
Кіріспе...........................................................................................................................5
1 Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық негіздері.....................................................................................................7
1.2 Кәсіпорын шығындарын басқару және талдау.................................................16
1.3 Шығындарды басқарудың шетелдік тәжірибесі...............................................23
2 «Бобровка + » ЖШС-ның қызметі барысында қалыптасатын жағдайды
2.1 «Бобровка + » ЖШС-ның қаржылық шаруашылық қызметін талдау............29
2.2 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен өтімділігін талдау....................33
2.3 Шығындарды калькуляция баптары бойынша талдау.....................................41
3 «Бобровка + » ЖШС-ның шығындарын басқару жүйесін жетілдіру................46
3.1 «Бобровка + » ЖШС-нда шығындарды есептеу әдістерін жетілдірудің
3.2 Кәсіпорындағы шығындарды үнемдеу мумкіндіктерін анықтау және оңтайландыру.............................................................................................................54
3.3 Шығындарды басқарудың тиімділігін жоғарылату бойынша шаралар.........55
Қорытынды.................................................................................................................57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................59
Қосымшалар...............................................................................................................61
Кіріспе
Мемлекет экономикасының нарықтық қатынастарға өтуімен бірге кәсіпорындардың өздігінен жұмыс
Қатаң бәсекелестік жағдайы кәсіпорындардың шығындарды басқару процесіне, оларды
Шығындарды тиімді басқару арқылы кәсіпорында үлкен нәтижеге қол жеткізу,
Барлық кәсіпорындарда да шығындарды рационалды деңгейге дейін төмендету үшін
Соңғы жылдары шикізат құнының, материалдардың, энергияның өсуіне, сонымен қатар,
Шығындарды басқарудың мақсаты - ылғи да шығарылатын өнімнің бәсекеге
Шығындарды дұрыс басқару үшін, біріншіден, оның мәнін сипаттайтын анықтама
Дипломдық жұмыстың мақсаты - шығындарды басқару жүйесінде тиімділікті арттыратын
Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
басқару мақсаты үшін шығындардың экономикалық мәнін ашу және олардың
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау;
кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметін талдау;
талданатын ұйым бойынша жиналған мәліметтер негізінде өндріске кететін шығындарға
шығындарды басқарудың қазіргі таңдағы әдістерін анықтау;
кәсіпорында шығындарды басқарудың тиімділігін арттыру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - «Бобровка + » ЖШС-ның
Дипломдық жұмыс барысында осы тақырыпты зерттеген шетелдік және отандық
Диплом жұмысының барысы үш бөлімнен құрылған.
Бірінші бөлімде жалпы шығындардың экономикалық мәні және олардың жіктелімі,
Екінші бөлімде шаруашылық субъектісінің қызметі барысында қалыптасатын жағдайды және
Үшінші бөлімде қазіргі таңда кәсіпорын шығындарын басқару жүйесін жетілдіру,
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс үш бөлімнен, кестеден, суреттен
1 Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық негіздері
1.1 Шығындардың экономикалық мәні және олардың жіктелімі
Шығындар өндіріске және өнімді шығаруға қолданылатын белгілі
Шығындар өндірісте жұмсалатын ресурстар (табиғи, еңбек,
құрал-жабдықтар, техника, ақпараттық және т.б.) жиынтығынан тұрады.
Өндіріс шығындары өндіріске қажетті факторлардың төлемін көрсетеді. Осы өндіріске
Кәсіпкердің шығындар мен пайдаға деген өз көзқарасы болады. Белгілі
Өндіріс шығындарын көптеген экономистер зерттеген, соның ішінде
Маркс шығындардың мәнін зерттеудің көмегімен келесі проблеманы
көрсетті - капиталдың орташа пайда нормасын қалыптастыруды талдау қажеттілігі.
Қазіргі таңдағы экономистер өндіріс шығындарын кәсіпкер тұрғысынан қарастырады. Кәсіпорынның
Өндіріс шығындары тауарды дайындау үшін қажетті шығындарды көрсетеді. Бұндай
Осылайша, өндіріс шығындары - аталған дайын өнімнің өндірісіне кеткен
Маркс бойынша айналым шығындары тауарды ұйымдастырумен байланысты, ол таза
және т.б.
Аталған шығындар тауар құнын жоғарылатпайды, ұйымдастырудан келген пайдадан орнын
Экономикалық ғылым және тәжірибе шығындарды зеттеуді өндірістің дамуымен бір
жүргізуші субъектілердің шығындары бұл дегеніміз тек қана еңбек
Тәжірибеде шығындар құрамында кейбір шектеулі ресурстардың қолданылуы ескеріледі:
капитал салымлары;
негізгі және айналым қорлары;
табиғи байлықтар.
Логистикалық теория тұрғысынан шығынның мәні дегеніміз бұл энергияны жұмсау,
философиялық-теориялық анықтау толықтай өңделмеген. Сол себепті біз шығындар
Кәсіпорынның шығындары туралы түсінік үш маңызды жағдайға негізделеді:
шығындар белгілі бір кезеңде өнімді өндіру кезінде қанша
қолданылған қорлар көлемі ақшалай және натуралды бірліктермен көрсетіледі, бірақ
шығындарды анықтау әрқашан белгілі бір мақсаттарға сай жүргізіледі, яғни
Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық жағдайлары
сатып алынбайтын өндіріс факторларын пайдаланбағандағы
Кәсіпорын табысы екі түрлі көрсеткішке
өнім бағасы;
өнім өндірісіне жұмсалатын шығындар.
Нарықтағы өнім бағасы сұраным мен
Сәйкесінше, өндіруші шығындарды азайтудың көптеген
Жалпы түрде өндіріс шығындары және өткізу (өнімнің,
Өндіріс шығындарына және өнім өткізуге
ұдайы өнім өндірісі, белгіленген технология деңгейінде
табиғи шикізаттарды қолдану;
өндірісті дайындау және үйрену;
өндірісті ұйымдастыру мен технологияны жетілдіру, сонымен
рационалдау және құрастыру, тәжірибиелік жұмыстарын жүргізу,
өндірістік процеске қызмет ету;
өндірісті шикізат, материал, жанармай, энергия, құрал-саймандар
санитарлы-гигиеналық талаптарға сәйкес жұмыс жасау;
қалыпты еңбек жағдайын және техника
өндірісті басқару: кәсіпорынның басқару аппараты
қызметкерлерінің, фирма және оның құрылымдық
іс-сапарларын қаржыландыру, техникалық басқару құралдарын ұстау және аудиторлық
кадрларды дайындау және қайта дайындау;
мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік
Кәсіпорын қызметінің нәтижесі (табыс және
Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен
Аталған шығындар, өнім және қызмет
Осылайша, өзіндік құн - кәсіпорында өткізу мақсатында
Өндірілген өнімнің өзіндік құнына барлық
Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
Өзіндік құнның экономикалық міндеті - жұмсалған
Осы жерде кәсіпорынның өзіндік
сыйақылар төлейді, банк несиелеріне пайыз төлейді,
Өнекәсіптің дамуының бөлек кезеңдерінде бұл шығындардың
шектеу-өнімнің өзіндік құны немесе пайда.
Шығындар жиынтығы пайда көлемін анықтайды,
Өнімнің өзіндік құны - синтетикалық, кәсіпорын
өзіндік құнда өндірістің қоғамдық шығындарының 5/4 бөлігі шоғырланады.
өзіндік құн көтерме бағаны қалыптастыру базасы болып табылады, оның
өзіндік құн негізінде табыс, жеке бұйымдардың рентабельділігі, яғни олардың
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар екі
шығындардың алғашқы элементтері бойынша;
пайда болу және бағытталу сипаттамасы бойынша.
Шығындарды экономикалық элементтері бойынша жіктеу өндіріс шығындары сметасын
еңбекке төлем шығындары;
әлеуметтік сақтандыруларға аударымдар;
мемлекеттік қорларға жұмысбастылықтың қатысуымен аударымдар;
амортизация;
басқа шығындар.
Қарастырылып отырған шығындар тобы заттай және тірі еңбек шығындары
Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеу оларды өз алдына
Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеудің негізі ол тікелей
шығындар бабы түрінде ерекшеленсе, ал қосымша шығындар
шикізат және материалдар;
жартылай фабрикаттар және технологиялық мақсаттағы көмекші материалдар;
өндіріс жұмысшыларына негізгі және қосымша еңбекақы;
технологиялық мақсаттағы жанармай және энергия;
әлуметтік сақтандыруларға аударым;
цехтық шығындар;
жалпы шаруашылық шығындар;
коммерциялық шығындар;
жалпы өндірістік шығындар.
Шығындарды калькуляциялық жіктеу мағынасы - оның негізінде
Ол өндірістің әр түрлі учаскелерінде өзіндік
Өзіндік құнның көрсеткіштерінің маңыздылығымен байланысты ол әртүрлі критерилер бойынша
Қарастырылатын құбылыстар мен объектілерді зерттеу, тану әдісінің бірі жіктеме
Жіктеме белгілері көбейген сайын объектіні тану деңгейі де жоғарылайды.
Шығындарды есептеу жүйесін тиімді ұйымдастыру үшін анықталған белгілері бойынша
Басқару есебінде шығындар жіктемесінің мақсаты басшыларға дұрыс, негізделген шешім
Нарықтық экономикада шығындар нақты (бухгалтерлік), нақты емес (имплицивті) және
Шығындарды бұлай бөлу басқару шешімдерін қабылдауда өте маңызды орын
Кесте 1
Шығындардың басқару функциялары бойынша жіктемесі
№ Жіктемелік белгілері бойынша Басқару функцияларына байланысты шығындардың түрлері
1 Басқару шешімдерін қабылдау үрдісі бойынша - нақты және
- релевантты, релевантты емес;
- тиімді және тиімсіз.
2 Болжау үрдісі қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік
3 Жоспарлау үрдісі жоспарланатын және жоспарланбайтын
4 Мөлшерлеу үрдісі стандарттар, нормалар мен нормативтер және олардан
5 Ұйымдастыру үрдісі пайда болу орны мен аясына қарай;
қызмет функциялары мен жауапкершілік орталықтарына қарай
6
Есептеу үрдісі бір элементті және кешенді;
калькуляция баптары мен экономикалық элементтері бойынша;
тұрақты және өзгермелі;
негізгі және үстеме;
тікелей және жанама;
ағымдық және бір мерзімдік.
7 Бақылау үрдісі бақыланатын және бақыланбайтын
8 Реттеу үрдісі реттелетін және реттелмейтін
9 Ынталандыру үрдісі міндетті түрде ынталандырушы және қызықтырушы
10 Талдау үрдісі нақты, болжау, жоспарлау;
сметалық;
стандартты;
жалпы және құрылымдылық;
толық және жеке
Нақты шығындарға - кәсіпорынның пайдаланған ресурстары үшін төлейтін төлемдері
Нақты шығындар оперативті құжаттарда, қаржы есептерінде есептелгендіктен бухгалтерлік шығындар
Экономикада шығындардың балама түрлері шығындарды жоспарлауда, болжауда қолданылады. Шығындар
Мұндай шығындар балама нұсқалары бар болған кезде пайда болады.
Оларды есептеу оңайға соқпайды, сондықтан экономикалық шешімдер қабылдау кезінде
төлемақы шығындарына тең болады. Мұндай шығындар нақты емес немесе
Қайтарылмайтын шығындар деп қандай жағдай болмасын қайтарылмайтын, бір рет
Сондықтан олар кәсіпорынның ағымдығы операцияларымен ешқандай байланыста болмайды. Ондай
Шығындардың мұндай түрлері экономикалық тұрғыдағы басқару шешімдерін қабылдауда ескеріледі.
Олар бұл проблеманы шешуді жан-жақты талқылап, содан кейін экономикалық
Экономикалық пайда дегеніміз түсім мен барлық жіктелген шығындардың арасындағы
шығындарды және бухгалтерлік табыс көлемін бағалайды. Бухгалтерлік табысқа
Кәсіпорынның оперативті қызметі бухгалтерлік шығындар мен бухгалтерлік табысты есептеу
Тұрақты шығындарға өнім өндіру көлемінің өзгеруіне қарамастан тұрақты болып
құрал-жабдықтың амортизациясы сияқты шығын түрлері жатады.
Өндіріс көлемінің артуынан бір өнімге келетін тұрақты шығындар азаяды.
Өз кезегінде тұрақты шығындар қалдық және старттық шығындар
Айнымалы (өзгермелі) шығындарға қысқа мерзімде өнім өндіру көлемінің артуы
Тұрақты және өзгермелі шығындардың жиынтығы жалпы шығындарды құрайды.
Кейбір жағдайда шығындар аралас шығындар болып келеді.
Олардың құрамында тұрақты және өзгермелі шығындар компоненттері орын
Қабылданатын басқару шешімдерінің ерекшелігіне байланысты шығындар релевантты және релевантты
Релевантты шығындарға басқару шешімін қабылдауда маңызды рөл атқаратын шығындар
Тиімді шығындарға өнімділігі жоғары шығындарды жатқызуға болады, басқаша айтқанда
Тиімсіз шығындар өнімсіз шығындар сипатына ие болады, оларды жұмсау
Көп жағдайда, тиімсіз шығындарға өндірістегі жоғатулар жатады.
Оларға өндірістегі ақаулардан, тоқтаулар мен тауарлық-материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі мен
жоғалтуларды жатқызуға болады. Тиімсіз шығындарды бөліп көрсету жоспарлау мен
Қабылданған басқару шешімдері жоспарлау үрдісімен тікелей байланысты болуы тиіс.
Жоспарланатын шығындарға кәсіпорынның шаруашылық қызметіне туындайтын және өндіріс шығындарының
Жоспарланбайтын шығындарға тиімсіз шығындардың түрлері жатады. Олар кәсіпорынның қолайсыз
Шығындарды басқаруда кәсіпорында қолданылатын нормалар, нормативтер, лимиттер және сметаларға
Жоғарыда келтірілген жіктемеде кәсіпорын қызметінің функциясы мен сферасына байланысты
Мұндай жіктеме функционалдық есепті ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Соның әсеріне
Шығындардың экономикалық мәні және олардың жіктелімі қарастырылды, енді келесі
1.2 Кәсіпорын шығындарын басқару және талдау
Қазіргі танда шығындарды басқару өз функциялары арқылы кәсіпорынның ішкі
Шығындарды басқару - бұл кәсіпорынның ресурстарын тиімді қолдану, өндіріс
Шығындарды басқару арқылы кәсіпорын жоғары эконоиткалық нәтижелерге қол жеткізеді.
Шығындарды басқару құралы болып кәсіпорын шығындарының барлық көптүрлілігі табылады.
Қазіргі таңдағы шарттарға байланысты шығындарды басқару жүйесін құрудың негізгі
Сонымен қатар, пайда табудың негізгі факторлық желісі түпкілікті зерттеледі:
Шығындарды басқарудың маңызды міндеттері:
кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
шығындарды басқарудың негізгі функциялары арқылы анықтау;
шығындарды жекелеген құрылымдық бөлімшелері бойынша есептеу;
өнімнің (жұмыс, қызмет) бір бірлігіне деген шығынды есептеу -
шаруашылық шешімдер қабылдау барысында шығындарды бағалауға көмектесетін ақпараттық базаны
бақылаудың және шығындардың өзгеруінің техникалық тәсілдері мен құралын анықтау;
кәсіпорынның барлық өндірістік бөлімшелерінде және өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде
шығындарды нормалау әдісін таңдау;
өндіріс процесін, ассортименттік және баға саясатынын қалыптастыруды, инвестициялау нұсқасын
Шығындарды басқарудың жоғарыда аталған міндеттерінің барлығы кешенді шешілуі қажет,
Шығындарды басқарудың функциялары:
өндіріс шығындарын болжау, жоспарлау, нормалау және есептеу, өзіндік құнды
шығындарды әр түрлі бағыттары, сегменттері, өнімдері мен бөлімшелері
белгілі бір шаруашылық қызметті басқаруда қолдану үшін, қызметті бақылау
кәсіпорынның өндіріс процесінің барлық кезеңдері мен барлық өндірістік бөлімшелерінде
Шығындарды басқарудың негізгі функциялары болжау және жоспарлау, есептеу, бақылау
яғни ұйымды жекелеген элементтерден тұратын бірлескен бөлік
ретінде қарастырамыз. Жекелеген элементтерден тұратын бірлескен бөлік ретінде
Сурет 1. Шығындарды басқару жүйесі
Егер шығындарды басқарудағы институционалды аспектілер жайында айтар болсақ, онда
Сурет 3. Шаруашылық жүргізу субъектінің шығындарды басқару процесі
Шығындарды бақару жүйесінің негізгі элементтері болып шығындарды басқару объектілері
Шығындарды басқару жүйесін ұйымдастыру кәсіпорынның
қаржылық-шаруашылық қызметін ұйымдастыру мен оны басқаруға құрылымдық және процестік
Негізгі бизнес-процестер өнімді немесе қызметті ұсынумен, оны сатумен және
бизнес-функцияларды қосады: шикізат пен басқа да материалдық ресурстарды жеткізуді
Шығындарды талдау - бақылау функциясының маңызды элементі бола отырып,
Шығындарды басқару жүйесінде талдау функционалды циклды аяқтайды және онымен
Шығындар бюджеті өндірістік, қызмет көрсетуші және
Сурет 3. Кәсіпорында шығындарды талдау схемасы
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрі бойынша шығындарды талдау өзіне негізгі
1) өндіріске деген шығындардың жалпы сомасы мен экономикалық элементтері
Талдау есепті кезеңнің экономикалық элементтері бойынша нақты шығындардың үлес
өнімнің материал сыйымдылығының, қор сыйымдылығының, еңбекақы сыйымдылығының және еңбек
Жекелеп қарастыратын өнім (жұмыс, қызмет) өтімі мен өндіріске кеткен
талдау кезінде жекелеген ұйымдардың қызметтеріне кеткен
төлемдердің шығындарын ұлғайтуды және олардың өсу себептерін анықтауды талап
Еңбекті өтеуге кеткен шығындар үлесін салыстырмалы ұлғайту кезінде материалдық
Шығынның жалпы сомасындағы амортизация үлесінің өзгерісі өндірістің қор сыйымдылығының
Экономикалық элементтері бойынша кәсіпорынның жалпы шығындарын талдау шығындар сомасының
2) калькуляциялау баптары бойынша дайын өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік
ал қандай баптар бойынша шығын шыққанын анықтауға көмектеседі.
Басты назар ең көп өзгерістер мен шығын шыққан бапқа
Тура калькуляциялық баптар бойынша шығындардың өзгеру себептерінің бірі өнім
жартылай фабрикаттарға деген бағалар (тариф) мен ұйымдардың өндірістік мінездегі
«Негізгі өндірістік жұмыскерлердің еңбек ақысы» бабы бойынша шығындардың өзгеру
Жанама шығындардың (жалпы өндірістік және жалпы шаруашылық) өзгерісін талдау
Ақаулардан туындаған жоғалтулар ұлғайған кезде олардың себептері талданып, сонымен
талдау олардың құрамының түрлері мен есепті жылдағы олардың өзгерісінің
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрі бойынша шығындарына талдау жүргізу кезінде
бойынша шығындардың өзгеру себептері мен көлемін анықтау, шығынның өсуі
Шығындарды басқару жүйесінде өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын
Өзіндік құн кірістер мен шығындарды өлшеудің негізі , сонымен
өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны бойынша жоспардың шиеленістігі мен
өзіндік құн бойынша талдаудың орындалу деңгейі мен динамикасын белгілеу;
өзіндік құн көрсеткіштерінің динамикасына әсет ететін факторлар мен олар
өзіндік құнды төмендету резервтерін анықтау;
шығын мен түсімнің оптималды арақатынасын анықтау мен бағалау.
Тауар, жұмыс және қызметтің өзіндік құнын талдау үшін ақпараттық
Отандық кәсіпорындағы шығындарын басқару және талдау жүйесін қарастырдық, ендігі
1.3. Шығындарды басқарудың шетелдік тәжірибесі
Дамыған мемлекеттерде соңғы 35-40 жылда өнімді өндіруге деген шығындарды
Шығындарды басқару әр түрлі баламалы басқарушылық шешімдерді анықтау мен
Сонымен қатар, АҚШ кәсіпкерлерінің өздері де шығындарды жүйелі және
Батыстық тәжірибе шығындарды басқару жүйесі мен оларды басқаруда қолданылатын
Кесте 2
АҚШ фирмаларымен қабылданған шығындар жіктелімінің нұсқалары
Шығындарды есептеудің мақсаты Шығындар
Өнім қорының құнын анықтау Есепті кезеңге барлық өнімнің құны
Дайын өнімді өндіруге
Көрсетілген және процестік
Шаруашылық шешімдерді қабылдау Келешек кезеңге
Қайтарымсыз
Жіктелген (баламалы қызметтер курсын қабылдау нәтижесінде туындаған)
Шекті (маржиналды) және өсімді (инкрементті)
Шығындарды реттеу ман бақылау Нормативті
Нормативтен шегерілетін
2-ші кестеде көрсетілген жіктелім кәсіпорында басқарушылық және өндірістік есепті
Жіктелім шығындарды басқару жүйесін құру мен шаруашылық шешімдерді
Батыс кәсіпорындарында шығындар жіктемесінің маңызды негізі болып олардың өндіріс
Кесте 3
Батыс кәсіпорындарының шығындар жіктелімі
Шығындарды басқару үлгісі
Мінездеме Ішкі өндірістік есептің мәліметтеріне бағытталған шаруашылық субъектісінің басқарушыларының
Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша тұрақты және ауыспалы шығындарға жіктелімді
Қолдану аумағы «Директ-костинг» шығындар есебі жүйесінде өндірістің залалсыздығын талдау
Реттеу мен қадағалау мүмкіндіктері мен жауапкершілік орталықтары бойынша жіктелім
Қолдану аумағы «Стандарт-кост» жүйесінде құрылымды бөлімшелердің жұмысын бағалау
Экономикалық элементтері бойынша шығындар жіктелімі Белгілі бір көлемге жеңілдетілген
Қолдану аумағы Өзіндік құнға қатынасы бойынша шығындар жіктелімінің қолдану
Калькуляция баптары бойынша шығындар жіктелімі Бұндай жіктелім түрі көп
Қолдану аумағы -
Өзіндік құнға қатынасы бойынша шығындар жіктелімі Экономикалық элементі бойынша
Қолдану аумағы Осы жіктелім шығындарды басқарудың барлық әдістері үшін
Өткен және болашақ кезеңнің уақытша интервалына қатынасы бойынша шығындар
Қолдану аумағы «Стандарт - кост» жүйесінің мәліметтерін талдау үшін
Бұл жіктемеден көретініміздей, батыс кәсіпорындарында шығындарды басқаруда келесідей базалық
тікелей-ауыспалы;
негізгі-үстеме;
тұрақты-ауыспалы.
Бірақ, батыс кәсіпорындарында өзіндік құнға әсерін тигізетін фактор көп
Өндіріс шығындарын экономикалық элементтері мен калькуляциялау баптары бойынша топтастыруға
Экономикалық элементтері бойынша шығындарды топтастыру өзіне шикізатты, материалдары, жанармайды,
Шығындар баптары бойынша шығындарды топтастыру құрамына келесі баптар кіреді:
1 «Материалдар». Бұл шығындар шығындардың маңызды баптарын құрайды. Оларға
Материалдарға деген шығындар көлемі өнім өндіру көлеміне байланысты болады
Олар өнім өндірісі көлеміне пропорционалды түрде өзгереді.
2 «Еңбекақы төлемдері». Бұл топқа әкімшілік персонал, жұмыскерлердің еңбек
Еңбекақы төлемдері екі түрі де өзіндік әртүрлілікке ие.
Мысалы, батыста жұмысты бағалаудың минималды кепілдігі бар бөлшектік түрі
Батыс кәсіпорындарындада әкімшілік персоналдың еңбекақы төлемдерінің түрі болып қызметтік
Кейбір фирмалар пайдасының бір бөлігін бөлуге өз жұмыскерлерімен келісімшартқа
3 «Орынды жалға алғандығы үшін төлем». Бұл төлемдер шығындардың
Егер де орын кәсіпорынның өзіне тиесілі болса, онда
ипотекелық қарыздар бойынша төлем;
жылжымайтын мүлікке салынатын салық;
сақтандыру және эксплуатациялық шығындар.
4 «Амортизация». Батыс кәсіпорындарында амортизация қолданудың бірнеше кезеңіне алынатын
Сондай – ақ амортизация мөлшерінің есебінің әр түрлі әдістері
5 «Басқа да шығындар». Бұған эксплуатацияға, машинаны жөндеуге және
Сонымен қатар, батыс кәсіпорындарында шығын құрылымына ішкі шығындарының аясында
Батыс елдерінің кәсіпорындарында бәсекелестерінің өндірісінде шығындардың салыстырмалы талдауы жүргізіледі.
Шығындарды төмендету - бұл барлық компанияларға қойылатын талап, ол
Бұл бағдарлама осы бөліммен сатып алынатын өнім өндірісіне жылына
Бөлім бастауларын қолдаудан бас тартқан жеткізушілермен келісімді бұзуға уәде
Шығындарды төмендету келесі факторлардың бірігуімен түсіндірілді:
өндірісті кеңейуімен туындайтын технологиялардағы артықшылықтар;
өндірісті ұйымдастырудың тиімді тәсілі тәжірибесіне үйрету;
өнім шығару масштабында үнемдеу әсері.
Қазіргі таңдағы нарық динамикасы мен экономикалық даму шарты компанияның
Жапондық кәсіпкерлер шығындарды төмендетуде материалдарды қолданатынудың жоғары тиімділігі
Шығындарды, атап айтқанда, өнімнің өзіндік құнын төмендетудің негізгі жолдары
Өндірісте бұйымды шығару нормативті шығындарды түпкілікті талдауды қажет етеді.
бөлшектік (әрбір бұйым үшін);
жалпы ( жалпы өнімнің барлық түрі үшін);
жиынтық (алдынғы екі нұсқаны біріктіретін).
Осы жүйені қолдану өндірістік операцияларды жоғары деңгейде автоматтандыруды,
Зерттеудің көп бөлігі Жапонияның дамыған кәсіпорындарында енгізілген фирма
Америка ғалымдары сапамен байланысты мәселенің тек 15-20 %
Компания басшылары өндірістік бөлімшелерге ең бірінші жоспарда сапаны
Қазіргі таңда батыс елдерінде осы бағыттағы өндірісті ұйымдастыру стратегиясында
Ресей кәсіпкерлерінің шарттарына келетін болсақ, ең біріншіден нарық факторлары
Ал нарықтық факторлар шығындарды төмендетуге шақырады. Ең негізгі әрекет
Ресей экономикасындағы баға мен өндіріс шығындарының арақатынасы механизмына келетін
Қорытындылай келсек, бұл бөлімде шығындардың экономикалық мәні, олардың жіктеліміне
2 Шаруашылық субъектісінің қызметі барысында қалыптасатын жағдайды және шығындарын
2.1 «Бобровка + » ЖШС-ның қаржылық шаруашылық қызметін талдау
1996 жылы Глубокое ауданындағы Ленин совхозында үш шаруашылық құрылған,
Қазақстан Республикасының жер кодексі қабылданғаннан кейін, 2004 жылы бұл
Бұл серіктестікті қайта құру кезінде кәсіпорындардың
материалды-техникалық базасымен, мамандар құрамы сақталған. Қазіргі уақытта рентабельді, қаржылық-тұрақты
«Бобровка +» ЖШС «Украинка» ЖШС-мен сондай-ақ Ұлан ауданында
«Май» АҚ-да қайта өндіріп, жүзеге асырады.
Қайта өндірілген және жеткізілген ауылшаруашылық өнімінің шикізаты ветеринарлық және
«Бобровка +» ЖШС Глубокое ауданының салық комитетінің салық есебінде
Қазіргі уақытта жұмыс орнында орташа тіркелген жұмысшылардың саны 22
«Бобровка +» ЖШС – ның негізгі міндеттері келесідей:
серіктестіктің қатысушыларына дивидент төлеуге мүмкіндік беретін табыс алу және
«Восток-Молоко» корпорациясында сүтті қайта дайындап шығару үшін сүт өндірісін
2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы актив балансы едәуір артты,
дебиторлық қарызы 2009 жылы 14000 көлемінде, ал кредиторлық қарызы
Ауылшаруашылық өнімне нарықта орын алған жағдай және ағымдағы
Кәсіпорынның ұзақ мерзімді қарыздары, бюджеттен тыс төлемдер бойынша және
«Бобровка +» ЖШС облыс орталығынан 35 шақырым жерде орналасқан.
«Бобровка +» ЖШС-ның директоры Қырықбаев Талғат Манапұлының жоғары
Негізгі құрылтайшы директор Қырықбаев Талғат Манапұлы акцияның-
50 %, ал қалған 106 сенімгерлер-50 % иеленеді.
Кәсіпорында жоғары мамандандырылған штат бар. Сондай-ақ сүт өнімін шығару
Кесте 4
«Бобровка +»ЖШС-ның баланс активтерінің құрамы мен құрылуын тікелей талдау
Актив 2008 2009 2010
мың.тг ( мың.тг ( мың.тг (
1 2 3 4 5 6 7
1 Ағымдағы активтер
Ақша қаражаттары 133 0,24 1969 3,41 255 0,16
Дебиторлық борыш 2423 4,45 16268 28,17 1258 0,8
Тауарлы-материалдық қорлар
8720
16
9384
16,25
8898
5,67
Ағымдағы салықтық активтер 1140 2,09
Басқа да қысқа мерзімді активтер
642
1,18
1563
2,71
151
0,1
Қысқа мерзімді активтер жиыны
13058
23,96
29184
50,53
10562
6,73
2 Ұзақ мерзімді активтер
Негізгі құралдар 32580 59,79 28578 49,48 126467 80,58
Биологиялық активтер 8850 16,24
19924 12,69
Ұзақ мерзімді актив жиыны
41430
76,04
28578
49,48
146391
93,27
Баланс 54488 100 57761 100 156953 100
Пассив
3 Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
7837
14,39
8667
15
16338
10,41
Салықтар бойынша міндеттер 171 0,31 432 0,75 740
Басқадай міндеттер және ерікті зейнетақы салымдары бойынша міндеттемелер 208
Қысқа мерзімді кредиторлық борыш
6504
11,94
7792
13,49
52322
33,34
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер
351
0,61
5001
3,19
Қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны
14720
27,02
17242
29,85
74402
47,4
4 – ші кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
4 Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
9608
17,63
7255
12,56
Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
8494
15,59
6027
10,43
28447
18,12
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиыны
18102
33,22
13282
22,99
28447
18,12
5 Капитал
Жарғылық капитал 7830 14,37 7830 13,55 7830 4,98
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)
13836
25,39
19407
33,6
46274
29,48
Капитал жиыны 21666 39,76 27237 47,15 54104 34,47
Баланс 54488 100 57761 100 156953 100
Сурет 4. «Бобровка +»ЖШС-ның баланс активінің өтімділігінің динамикасы
Сурет 5. «Бобровка +»ЖШС-ның баланс пассивінң өтімділігінің динамикасы
Қорытынды: кәсіпорынның ақша қаражаттары 2009 жылы жоғарылап, 2010
Негізгі құралдар жыл сайын артуда, бұл кәсіпорынның негізгі құралдарды
Кесте 5
«Бобровка +»ЖШС-ның баланс активтерінің құрамы мен құрылуын көлденең талдау
Актив 2008-2009 2009-2010 2008-2009 (() 2009-2010 (()
1 Ағымдағы активтер
16126
-18622
+123,49
-63,81
2 Ұзақ мерзімді активтер
-12852
-117813
-31,02
-80,48
Баланс 3273 -99192 +39,42 -63,19
Пассив
3 Қысқа мерзімді міндеттемелер
2522
-57160
+17,13
-76,83
4 Ұзақ мерзімді міндеттемелер
-4820
-15165
-26,63
-53,31
5 Капитал 5571 -26867 +25,71 -49,69
Баланс 2522 -99192 +39,42 -63,19
Кәсіпорынның 2008 жылға қарағанда 2009 жылы қысқа мерзімді активтері
Кәсіпорынның 2009 жылмен 2010 жылды салыстығанда ұзақ мерзімді және
«Бобровка +»ЖШС-ның қаржылық жағдайына экспрес талдау жүргіземіз. Экспрес талдаудың
1) Ағымдағы өтімділік коэффиценті
Каө = АА / АМ ≥ 2
мұнда, АА – ағымдағы активтер;
АМ – ағымдағы міндеттемелер.
Каө 2008 = 13058 / 14720 = 0,89
Каө 2009 = 29184 / 17242 = 1,69
Каө 2010 = 10562 / 74402 = 0,14
Кәсіпорынның ағымдағы өтімділік коэффициенті 3 жылда да нормадан төмен,
2) Меншікті айналым қаражаттарының қамтамасыз ету коэффициенті
Кмақ = МАҚ / АА ≥
МАҚ = МК – ҰМА
мұнда, МК – меншікті капитал;
ҰМА – ұзақ мерзімді активтер.
Кмақ 2008 = (21666-18102) / 13058 =
Кмақ 2009 = (27237-13282) / 29184 = 0,48