ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІП ОРЫНЫ
МАТЕМАТИКА, ФИЗИКА ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
Математикалық модельдеу және компьютерлік технологиялар кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: «КІТАПХАНА» ҚОРЫ НЕГІЗІНДЕ МӘЛІМЕТТЕРГЕ BDE ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ ҚАТЫНАУ
Ғылыми жетекшісі
оқытушы
«___»___________20__
Кафедра меңгерушісі
доцент
«___»___________20__
Орындаған 5 «Д»
тобының студенті
«___»___________20__
Нормабақылаушы
«___»___________20__
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНА ШОЛУ
ЖАСАУ
1.1 Кітапханалық жүйелер
1.2 АКАЖ (автоматтандырылған кітапханалық - ақпараттық
жүйелер) бағдарламасының жұмыс сатысы
2 МӘЛІМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ӘЗІРЛЕМЕ ҮШІН
ҚОЛАЙЛЫ АСПАПТАМАНЫ ТАҢДАУ 13
2.1 Әзірленетін автоматтандырылған жұмыс орындарының кызметі 13
2.2 Құрылымдық сызбаны анықтау
2.3 Бағдарламалық құралды таңдау
2.4 САSЕ технологиясы
3 МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ
ЖҮЙЕСІ
3.1 Мәліметтер қорының негізгі түсініктері
3.2 Мәліметтер қорының объектілері
3.3 Мәліметтер қорын жобалау
4. ЛОГИКАЛЫҚ СЫЗБАНЫ АНЫҚТАУ
4.1 Логикалық жобалау
4.2 Автоматтандырылған жұмыс орындарының құру мақсатын анықтау 28
4.3 Кестелерді дайындау
4.4 Delphi және мәліметтер қоры сервері BDE технологиясымен қатынау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША А «Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру 47
КІРІСПЕ
Соңғы кездері есептеуіш техника құралдарын әр түрлі жұмыс орындарда
XXI ғасырдағы адамзат өркениетінің дамуындағы ғаламдық ө згерістер оны
Мұндай қоғамдағы ақпарат адам қызметінің негізгі өнімдерінің бipi болып
Қолданушылар кітапханадан өзіне қажетті кез - келген ақпаратты алуға
Тәжірибе жүзінде бұл кітапханадағы жаңа түсімдерді өңдеуді орындауда картотекаларды,
және көшірме жасау бойынша операцияларды орындауды білдіреді. Ең бастысы
Дипломдық жұмыстың мақсаты: «Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру. Осы
«Кітапхана» пәндік аймағына талдау жасау;
«Кітапхана» мәліметтер қорының құрылымын жобалау;
Microsoft Access ортасында мәліметтер қоры жүйелерін құру;
Мәліметтер қорын толтыру;
Мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін клиенттік қолданбаны әзірлеу,
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Кітапхана жұмысын автоматтандыру арқылы кітапханалық басылымдар
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Кітапханадағы жана түсімдерді өңдеуді орындауда,
Дипломдық жұмыс кipicпe, 4 бөлiмнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер
1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНА ШОЛУ ЖАСАУ
Басқаруды автоматтандыру құралдарын енгізудің қазіргі заманғы масштабтары мен қарқыны
Мамандар АЖО - ның мәнін талдай отырып, оларды тікелей
Мұндағы жүйелік ұстанымға сүйенсек, АЖО құрылымдары функционалды қызметі бойынша
Енді дербес ЭЕМ негізіндегі АЖО дамуының күйімен келешегін қарастырып,
Электрониканың дамуы есептеуіш машиналарының жаңа класы - дербес ЭЕМ
ДЭЕМ қолданудың анағұрлым тиімді ұйымдастыру формасы олардың негізінде нақты
Жинақталған тәжірибе көрсеткендей, АЖО келесі талаптарға сай болуы тиіс:
маманның ақпараттық және есептеуіштік қажеттіліктерін уақытында қанағаттандыру;
колданушының сұранысына жауап беру уақытының минималдылығы;
қолданушының дайындық деңгейі мен оның кәсіптік сұраныстарын бейімделуі;
АЖО - да жұмыс істеу тәсілдерін меңгерудегі қарапайымдылық және
қолданушыға катысты ұстамдылық;
қолданушыны жылдам үйрету мүмкіндігі;
есептеуіш желі құрамында жұмыс істеу мүмкіндігі; АЖО жалпыланған сызбасы
Сызба1 Автоматтандырылған жұмыс орнының сызбасы
Жалпы бағдарламалық қамсыздандыру (БҚ) есептеуіш техниканың қызмет етуін, жаңа
АЖО кәсіптік бағыты БҚ функционалдық бөлігі (БҚФ) бойынша анықталады.
Енді АЖО-ны әзірлеудің екі тәсілін қарастырайық, типтік функцияларды автоматтандыруды
Функционалдық БҚ (ФБҚ) қолданудың нақты шарттарына қалайша бейімделетінін қарастырайық.
Мамандарға әртүрлі құжаттарды әзірлеу үшін қажетті мәліметтерді табу үшін
МҚБЖ үлкен көлемдегі ақпаратты сақтауға және ең бастысы кажетті
МҚБЖ бұл мәселені санаулы секундтарда - ақ шешеді. Экономикалық
Қазіргі уақытта мәтіндік редакторлардың, кестелердің және графикалық редакторлардың мүмкіндіктерін
Қазіргі заманғы функционалдық БҚ әртүрлі мамандықтағы қызметкерлердің қойған талаптарын
шешілетін мәселелерді есепке алу;
өзге қызметкерлермен өзара әрекеттесу;
кәсіптік әдет дағдыларды, бейімділіктерді есепке алу;
тек ФБҚ ғана емес, сондай - ақ арнаулы техникалық
Мамандарды мұндай АЖО-мен жабдықтау тиімді жоспарлау мен басқаруға қажетті
1.1 Кітапханалық жүйелер
Жаңа ақпараттық технологияларды енгізудегі ҚР кітапханалар Ассоция ролі. ҚР
Осы бағыттағы ҚР министрлер кабинетінің «ҚР ғылыми - техникалық
Кітапхананың мемлекеттік ақпараттық және мәдени саясатының өзгеруіне байланысты кітапханалар
1.2 АКАЖ (автоматтандырылған кітапханалық - ақпараттық жүйелер) бағдарламасының жұмыс
1999 - жылдан бастап ҚР ұлттық кітапханасында АКАЖ бағдарламасын
1989 - жылы ҚР ұлттық кітапханасының тапсырысы бойынша АКАЖ
2 МӘЛІМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ӘЗІРЛЕМЕ ҮШІН ҚОЛАЙЛЫ
АСПАПТАРДЫ ТАҢДАУ
2.1 Әзірленетін АЖО қызметі
Жасалатын (әзірленетін) АЖО кітапханалық басылымдар (монографиялар, анықтамалықтар, мақалалар жинағы
қажетті ақпаратты жылдам және оперативті алуға көмектеседі;
мәліметтерді енгізуді жеңілдетеді;
есептерді (отчет) жылдам алуға мүмкіндік береді;
оқырманға басылым туралы ақпаратты жылдам және дәл табуға мүмкіндік
2.2 Құрылымдық сызбаны анықтау
Жаңа қолданбаны әзірлеу барысында кестелердің дұрыс құрылымын дайындау қажет.
Мәліметтер қорына әрқашан аса үлкен, тоқтап қалған және мөлшерден
Ең алдымен, теория негізінде байланыстырушы өрістер көмегімен жекелеген кестелер
Біреуден - көпке. Әрбір А мәніне 0, 1 немесе
1
Сызба 2 «Біреуден көпке» байланысы.
Яғни бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі бірнеше
Біреуден - біреуге. Әрбір А мәнінің 0 немесе 1
1
Сызба 3 «Біреуден біреуге» байланысы
Бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі тек бір
Көптен - көпке. Әрбір А мәні бірнеше В
М
Сызба 4 «Көптен көпке» байланысы
Бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі бірнеше жазба
Көп жағдайда екі кесте арасында «бірдің – көпке» катынасы
Реляциялық үлгінің негізгі артықшылығы - бұл жаңа функциялар немесе
2.3 Бағдарламалық құралды таңдау
Қазіргі таңда Turbo Pascal тілінің даму нәтижесі болып табылатын
2.4 CASE – технологиясы
Компьютерлік техниканың дамуымен ақпараттық жүйенің күрделілігі және мәліметтер қоры
пәндік аймақты талдау кезеңі;
құру кезеңі;
тікелей кодтау кезеңі;
тестілеу және сүйемелдеу кезеңі;
Жүйенің күрделілігінің жоғарылауына байланысты оны құру барысында қателер ықтималдылығыда
Күрделі жүйелерді құру кезінде, оны осындай жүйелердің өмірлік циклімен
Құрушы нақты өмірде болып жатқан үрдістерден хабардар болуға тиіс.
Ақпараттық жүйенің автоматты жобалануы болып – CASE (ағылшынша «Computer-Aided
3 МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ
3.1 Мәліметтер қорының негізгі түсініктері
Мәліметтер қоры дегеніміз – ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған
Қазіргі таңда адам іс әрекетінің барлық салаларына компьютерлік технология
Microsoft Access жүйесінің мәліметтер қорын жобалауға және оны пайдалануға
Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана
Сонымен қатар әрбір қызметкердің өзіне берілген нақты мәліметтермен жұмыс
Мәліметтер қорын басқару жүйесі дегеніміз - жаңа мәліметтер қорын
Дүние жүзінде мәліметтер қорын басқару жүйелерінің түрі өте көп.
Сондықтан да тек бір ғана мәліметтер қорын басқару жүйесі
Қарапайым мәліметтер қорының құрылымы. Қорға ешқандай мәліметтер енгізілмеген жағдайда
Мәліметтер қоры көптеген объектілерден тұрады, бірақ солардың ең негізгісі
Мәліметтер қоры өрістерінің қасиеттері. Өрістер мәліметтер қорының құрылымына ғана
Сурет 1 Конструктор бланкісіндегі өріс қасиеттері
Өріс атауы – мәліметтер қорының автоматтандыру операцияларын қолданғанда осы
Өріс типі – берілген өрістегі мәліметтер типін анықайды;
Өріс өлшемі – берілген өріске енгізілген символдардың ақырғы ұзындығын
Енгізу қалқасы – енгізудің түрін анықтайды (енгізуді автоматтандыру құралы);
Қолтаңба – берілген өріс үшін кесте бағанының тақырыбын анықтайды
Үнсіз келісім бойынша қабылданатын мән – ұяшыққа автоматты түрде
Мәнге қойылатын шарт – мәліметтерді енгізудің дұрыстығын тексеру үшін
Қате туралы хабар – қате мәліметтерді енгізу кезінде пайда
Міндетті өріс – мәліметтер қорын толтырғанда берілген өрісті міндетті
Бос жолдар – бос жолдан тұратын мәліметтерді енгізуге рұқсат
Индекстелген өріс – егер өріске осы қасиет берілсе, онда
Жоғарыда айтылған өрістер қасиеті негізінен мәтіндік типті өріске қатысты.
Ал суреттерді, бейнеклиптерді, дыбыстық жазбаларды сақтауға арналған өрістер бұл
Мәліметтер типі. Мәліметтер қорының кестесі көптеген мәліметтер типімен жұмыс
Сурет 2 Конструктор бланкісіндегі көрсетілген мәліметтер типі
Мәтіндік - өлшемі ақырлы кәдімгі мәтіндік ақпаратты сақтауға арналған
МЕМО өрісі – (65535 символға дейінгі) үлкен көлемді мәтінді
Сандық – нақты сандарды сақтауға арналған мәліметтер типі;
Мерзімі / уақыты – күнтізбе бойынша күнін, айын және
Қаржылық – қаржылық шаманы сақтауға арналған мәліметтер типі;
Санауыш – жазбаларды автоматты түрде нөмірлеуге арналған мәліметтер типі;
Логикалық – логикалық мәліметтерді сақтауға арналған типі (Иә немесе
OLE объектілер өрісі - әртүрлі объектілерді (мультимедиялық, графикалық, символдық)
Гиперсілтеме – интернеттің Web – объектілерінің URL– адрестерін сақтауға
Ауыстырулар шебері – бұл арнаулы емес мәліметтер типі. Бұл
Сурет 3 Microsoft Access 2003 ортасындағы құрылған кесте
3.2 Мәліметтер қорының объектілері
Micrоsoft Access 2003 мәліметтер қоры басқару жүйесі жеті түрлі
Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер қорының негізгі обьектісі болып табылады.
Сұраныс. Бұл обьекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде шығарып
Жаңадан қолданушылар сұраныстың рөлін аса терең түсінбейді, өйткені сол
Сұраныстың ерекшеліктері – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің негізінде уақытша
Қалыптар. Қолданушы қосымшаныңдиалгтық интерфейсін құру үшін қолданылатын негізгі құрал
Есептер. Ол нәтижелік құжаттарды құрастыру үшін қолданылады, яғни қойылған
Беттер. Ол берілгендер қолданушының диалогтық байланысын қамтамасыз етеді. Web
Макростар. Объектінің белгілі бір ақпаратының орындалуы үшін қажетті амалдар
Макросты құру диалогтық режимде жүзеге асырылады. Мұнда қажетті макрокомандалар
Модульдер. Модульдер VBA тілінің процедураларынан тұрады. Оқиғаларды өңдеу үшін
3.3 Мәліметтер қорын жобалау
Мәліметтер қорымен жұмыс жасау режимі:
Әдетте мәліметтер қорымен жұмыс істейтіндерді екі категорияға бөлуге болады.
категориядағы мәліметтер қорымен жұмыс атқарушылар – жобалаушылар. Олардың міндеті
категориядағы мәліметтер қорымен жұмыс атқарушылар – қолданушылар. Олар жобалаушы
Осыған сәйкес мәліметтер қорымен жұмыс істеудің екі режимі бар:
Қазіргі кезде ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер қорын технологиясын
Сондықтан қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме,
Мәліметтер схемасын даярлау, тапсырыс берушінің тұтынатын мәліметтерінің негізгі бөлігін
жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны жүздеген
әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай ондағы мәліметтердің типтері
жалпы тізімдегі өрістерді негізгікестелерге орналастырады. Егер кестенің қайсы бір
әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұндай өріс ретінде мәліметтер
қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы баланысты сызып көрсетеді.
Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірден біреуге және
Бір жағында әрқашан да түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын, айрықша
Мәліметтер қорын басқару жүйесі мен мәліметтер қорының негізгі қасиеттері
мәліметтердің үлгілерінің әртүрлі обьектілерінде екінші бір жақтығын мәліметтердің бір
мәліметтердің қарама - қайшылықсыздығы;
мәліметтер қорының бүтінділігі
көпаспектілі рұқсаттың болуына мүмкіншілік;
мәліметтердің мүмкін емес таңдаулары және олардың әртүрлі есептеулер мен
мәліметтерді қауіпсіздік жағдайларда (аппаратық және бағдарламалық ақау, қолданушылардың қателері)
мәліметтер қорының құрлымын мәліметтерді қайта қайталап жүктемей-ақ модификациялау мүмкіндігі;
Мәліметтер қорын басқару жүйесі әртүрлі пәндік облыста қолданушылардың тәжрибелік
4 ЛОГИКАЛЫҚ СЫЗБАНЫ АНЫҚТАУ
Кез келген АЖО толық жобалау - жобалаудың кейбір ерекшеліктері
Төменде АЖО Delphi ортасында әзірленетіндей, негізгі жобалау кезеңдері келтірілген.
1) Логикалық жобалау.
а) АЖО құру мақсатын анықтау.
б) кестелер мен қажетті өрістерді анықтау.
в) кестелер арасындағы байланыстарды анықтау.
2) Кестелерді құру.
а) кестелерді құру.
б) кесте өрістері үшін мәліметтер типтерін тағайындау (беру).
в) кестелер арасындағы индекстермен байланыстарды құру.
4.1 Логикалық жобалау
Логикалық жобалау жайлы сөз қозғағанда мән, байланыс және атрибут
Мән дегеніміз - бұл дана (экзампляр) деп аталатын біртипті
Атрибут дегеніміз - мәннің сипаттамасы. Атрибут мәннің бір аяқталған
Мәндер арасындағы байланыстарды құру барысында еншілес мәнге аталық мәндегі
4.2 АЖО құру мақсатын анықтау
Жобалаудың бірінші кезеңінде АЖО құру мақсатын, негізгі функцияларын және
Қалалар (қала_коды, қала)-мұнда оқырмандар тұратын қалалардың атаулары жайлы мәліметтер
Көшелер (Көше__коды, көше)-мұнда оқырмандар тұратын көшелер атауы туралы мәліметтер
Бұл кестелерді бөлу қайшылықтардың пайда болуынан сақтайды, әрі сақталатын
4.3 Кестелер дайындау
Бір немесе бірнеше күрделі этаптарды жобалау мәліметтер қоры кестесіне
Өңдеу кезінде келесі негізгі принциптермен басқарған жөн;
кестедегі ақпараттардың қайталанбауы; анықталған ақпараттар тек ғана бір орында
әрбір кестеде тек бір тақырыптағы ақпараттар сақталады, егер ондағы
Осы мәлімметтер туралы қарастырайық. Кітапханалық катологтарды басқаруға арналған мәліметтер
Сурет 4 Кітапханалық катологтық тізбе
Кітапхана - библиографикалық топтастыру (КБТ) білім беру бөлімдері мазмұнына
Басылым сақталынған бөлмелерде, сөрелерде және стелаждарда КБТ шифры қолданылады,
Авторлық белгі, фамилиясының (буркеншік ат) немесе басылым атауының бірінші
Осылай кестелерді белгілеу кестелер арасындағы карама - қайшылықты болдырмауға
Әрбір өріс кесте тақырыбымен байланысты болуы керек; Құрылған модель
Кестеге тиісті ақпараттар ғана жазылады; Келесі кестелер мен атрибуттарды
1) Авторы (Авторлар_коды)-мұнда басылымды қүрастыруға қатысқан адамдар (авторы, редакторы)
2) Баспа (Баспа_коды)- мұнда баспа атауы және орналасқан жері
3) Басылым түрі (Баспа_түрі, Түр_атауы)-мүнда баспа түрі атауы туралы
4) Бөлім (Бөлім_атауы, Кітапханалық_код)-мүнда бөлім туралы ақпарат және оның
Сол сияқты оқырмандар кестесін белгілейік.
1) Оқырман белгісі (Белгі_коды)-мұнда оқырмандар билетінің нөмірі және олардың
2) Фамилия (Фамилия_коды, Фамилия) - мұнда оқырмандар туралы ақпараттар
3) Аты (Аты_коды, Аты) - мұнда оқырмандар аты туралы
4) Тегі (Тегі_коды, Тегі) -мүнда оқырман тегі туралы ақпараттар
5) Қала (Қала_коды, Қала) - мұнда оқырмандар өмір сүретін
Мәліметтерді кестелер бойынша таратып, өрістерді анықтағаннан кейін түрлі кестелердегі
кілттерді құру барысын мұқият қадағалау қажет. Мәліметтер қорының логикалық
Егер мәліметтер қорында «көпшілігі көпшілігіне» түріндегі кестелер арасындағы байланыс
Негізгі моделдегі кесте өрісіндегі мәліметтер типіне тоқталайық.
Кесте 1 Оқырмандар кестесі үшін мәліметтер типін анықтау
Оқырмандар (читатель.mdb)
№ Атауы Типі Өлшемі Мағынасы
1 Номер Счетчик Длинное целое Топтар номері
2 Номер авонент Числовой Длинное целое Фамилия номері
3 Фамилия Текстовый 15 Тегі номері
4 Имя Текстовый 15 Аты номері
5 Город Текстовый 10 Қала
6 Улица Текстовый 10 Көше
7 Дом Числовой Длинное целое Үй номері
8 Квартира Числовой Длинное целое Квартира номері
9 Датарождения
Дата/время Длинный формат даты Туған жыл/ай/күн
Кесте 2 Баспалар кестесі үшін мәліметтер типін анықтау
Баспалар. (Карт.mdb)
№ Атауы Типі өлшемі Мағынасы
1 Код Счетчик Длинное целое Топтар номері
2 ББК Числовой Длинное целое Бөлім номері
3 Автор Текстовый 15 Басылым авторы
4 Название книга Текстовый 50 Басылым атауы
5 Издательство Текстовый 30 Баспа
6 Кол_во Числовой Длинное целое Даналар саны
7 Выдано Числовой Длинное целое Қолдағы даналар саны
8 Дата Дата/время Длинное целое жылы
4.4 Delphi және мәліметтер қоры сервері BDE технологиясымен қатынау
Delphi - дегі мәліметтермен жұмыс істеудің бірнеше құрауыштары бар
Data Access бетбелгісінде мәліметтерге қатынаудың негізгі құрауыштары орналасқан. Бұл
Data Controls бетбелгісінде кестелердегі мәліметтерді шығару және редакциялау үшін
Сызба 5 Мәліметтерге қатынау негізгі құрауыштары
BDE бетбелгісі мәліметтер қорына қатынауға мүмкіндік туғызатын Borland фирмасымен
Сурет 5 Құрауыштар палитрасының BDE бетбелгісі
Data Access Data Controls
Сызба 6 BDE құрауыштар арасындағы байланыстар
Біз осы құрауыштарды қолдана отырып мәліметтер қорына қатынаймыз.
DBxpress – Borland фирмасының мәліметтерге қатынаудың жаңа технологиясы. Ол
Access мәліметтер қорымен жұмыс істеу компьютерге Office бағдарламасымен бірге
Біз MS Access мәліметтер қорымен жұмыс істейтін бағдарлама жазып
Жаңа жоба құрыңыз. Енді формаға құрауыштар палитрасынан BDE бетбелгісінен
Бұл жерде бізге төмендегідей таңдау жасау қажет:
арнайы файлды қолдану (Use Data Link File);
қосылу жолын таңдау (Use Connection String)
Қосылу жолын қалай құру керектігін көрсетемін. Ол үшін Build
Сурет 6 Қосылу жолын құру терезесі
Provider бетбелгісінде мәліметтер қорына қатынау мүмкіндігі бар бар BDE
«Connection» бетбелгісінің түрі таңдалған драйверге байланысты болады.
Ең алдымен бұл терезеде мәліметтер қорының атауын (қажет болса
Мәліметтер қоры файлын жеңіл таңдау үшін енгізу жолының оң
Қолданушы есімі (User name) үнсіздіктен қоюға болады, егер MS
Пароль (Password) – егер мәліметтер қорында пароль болса, онда
Бос пароль (Blank password) – егер пароль қажет болмас,
Парольды сақтау мүмкіндігін беру (Allow saving password). Егер бұл
Мәліметтер қорын таңдағаннан кейін байланысты тестілеу үшін батырмасын бас.
Сонымен, байланысты аяқталған деп есептеуге болады. Енді бізге өзіміз
Бұл құрауышта да ConnectionString қасиеті бар, оны да тура
Database қасиетіндегі төмен созылған тізімді шертіп жалғыз Database1 функтін
TableName қасиетінде біздің кестеміздің атауын таңдау керек. Кестемен байланыс
TDataSource құрауышының қасиеттері: Кестедегі мәліметтерді бейнелеу үшін формаға құрауыштар
DBGrid құрауышының қасиеттері: Бұл мәліметтерді кесте түрінде бейнелеуге арналған
Және біздің қосымшаны құрудың соңғы кезеңі – құрауыш торды
Енді міне біздің қосымшамыз дайын болды. Мүмкін сіз байқаған
Table құрауышының қасиеттері: TTable құрауышы пайдалы қасиеттер жинынан тұрады.олардың
MasterSource – бұл қасиетте ағымдағы кестеге қарағанда негізгісі көрсетіледі.
ReadOnly – егер бұл қасиет true-ге тең болса, онда
TableDirect – бұл қасиет кестеге қатынау қалай жүргізілетінін бейнелейді.
TableName – біз өңдегіміз келетін кесте атауы.
CacheSize – кэш жадының өлшемі. Егер 50 санын орнатса,
CanModify – ReadOnly қасиетіне ұқсас және кестенің мәліметтерін редакциялауға
CommandTimeout – команданың орындалуын күту уақыты. Құрауыш команданы мәліметтер
Connection – бұл жерде қосылу орындалатын Connection құрауышы көрсетіледі.
ConnectionString – мәліметтер қорына қосылу жолы.
CursorLocation –мәліметтерді есептеп кестедегі ағымдық позицияны көрсететін курсордың орналасуы.
CursorType – курсор типі. Бұл жерде келесі нұсқалардың бірі
tUnspecified курсордың орналасуы көрсетілмеген.
tOpenForwardOnly – курсор тек алға ғана жылжи алады.
tKeyset мұндай курсорда бір қолданушымен енгізілген өзгертулер бұл кестеге
tDynamic динамикалық курсор, мұнда бір қолданушың өзгерістерін басқалары да
tStatic статикалық курсор. Бір қолданушының өзгерістерін басқаларына көрінбейді.
Ескерту!!! Егер курсор клиентте орналасса, онда статикалық курсорды ғана
Filter – фильтр жолы.
Filtered – кесте фильтрленген бе? Егер мұнда false деп
IndexFieldNames – индекстелген бағана атауы. Индекстер мәліметтерді сұрыптауға және
RecNo – ағымдағы ерекшеленген жол нөмірі.
RecordCount – кестедегі жолдар саны.
Sort – сұрыптау көрсетілетін жол
ASC операторы өсу реті бойынша сұрыптау керектігін айтады. DESC
Active – егер бұл қасиет true-ге тең болса, онда
AggFields – бұл жерде барлық агрегаттық өрістер сақталады.
AutoCalcFields – егер true болса, онда өрістерді автоматты түрде
Bof– бұл қасиетке әсер етуге болмайды, бірақ true болса,
Bookmark – бұл жерде ағымдағы бетбелгі орналасқан.
Eof - бұл қасиетке әсер етуге болмайды, бірақ true
FieldCount – кестедегі өрістер саны сақталады.
Fields – бұл өріс арқылы өрістердің мәндеріне қатынауға болады.
FieldValues – бұл қасиеттің көмегімен көрсетілген өрістің кез келген
FilterOption – фильтрдің баптауы. Бұл жерде келесі параметрлерді көрсету
foCaseInsensitive фильтр регистрге тиіссіз болады.
foNoPartialCompare егер бұл параметр тұрса, онда ұқсастықтар фильтрдегі көрсетілген
Modified – егер қасиет true –ге тең болса, онда
Table құрауыштарының әдістері
Көріп отырғанымыздай қасиеттер өте көп және олардың көпшілігі өте
BookmarkValid – бұл әдіс бетбелгінің дұрыстығын тексереді. Жалғыз параметр
CancelUpdates – кэш жадыда сақталған жаңартуларды болдырмау.
CompareBookmark – екі бетбелгіні салыстыру. Бұл әдісте екі параметр
Тbookmark. Бұл екі бетбелгілер салыстырылады. Егер бетбелгілер тең болса,
DeleteRecords – жазбаларды жою. Бұл әдісте бір ғана параметр
arCurrent тек ағымдағы жазбаны жою.
arFiltered орнатылған фильтрді қанағаттандыратын жазбаларды жою.
arAll - барлық жазбалар.
arAllChapters барлық бөлімдеріндегі жазбаларды жою.
Append - кесте соңына жаңа жазбаны кірістіру.
Cancel – ағымдағы жолды өзгертуді болдырмау, егер өзгертулер Post
Close - кестені жабу.
Delete - ағымдағы жолды жою.
Edit - редактілеу режиміне өту. Бұдан кейін өрістердің мәндерін
FieldByName - Атауы бойынша өрісті табу. Жалғыз параметр ретінде
First – кестедегі бірінші жолға өту.
Insert - кестеге жаңа жол қосу.
IsEmpty - егер әдіс онда кестеде жазбалра жоқ.
Last - кестедегі соңғы жазбаға өту.
Next - келесі жазбаға өту.
Post - барлық өзгертулерді қабылдау.
Prior - кестедегі алдыңғы жазбаға жылжу.
Pefresh - мәліметтер туралы ақпаратты жаңарту.
Update Record - ағымдағы жазбаны жаңарту.
Алдыңғы мысалда барлығы да дұрыс жұмыс істеп тұр, тек
ҚОРЫТЫНДЫ
Тәжірибе жүзінде бұл кітапханадағы жаңа түсімдерді өңдеуді орындауда картотекаларды,
Бұл дипломдық жұмыста «Кітапхана» ақпараттық жүйесін құру туралы теориялық
Дипломдық жұмыс барысында ақпараттық жүйені жобалау туралы көптеген сұрақтар
Соңғы жылдары акпараттың жергілікті өңделуі қарастырылатын халық шаруашылығын басқарудың
Бұл дипломдық жұмыста төмендегідей нәтижелер алдық:
«Кітапхана» пәндік аймақ талданылды.
«Кітапхана» мәліметтер қоры құрылымы жобаланды.
МҚ Access бағдарламасы бойынша жасалынды.
МҚ-мен жұмысты қамтамасыз етуші клиенттік қосымшалар
құрылды.
Бағдарламалық сапа жағынан Delphi 7.0 бағдарламалау ортасы таңдалды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Жантасова Ж.З. Системы управления базамы данных. Методически указания /
Байшоланова Қ.С. Ақпараттық жүйелер теориясы / Қ.С. Байшоланова. Оқу
Малыхина М.П. Базы данных / М.П. Малыхина. Основы, проектирование,
Хомоненко А.Д. Базы данных: Учебник для высших учебных заведений
Дейт К.Дж. Введение в системы баз данных/ К.Дж. Дейт.
Алешин Л. И. Автоматизация в библиотеке/ Л. И. Алешин
Архангельский А. Я.. Приемы программированние в Delphi Версий 5.
Драхвелидзе П.Г. Программирование в Delphi 7. / П.Г. Драхвелидзе,
Хомоненко А. Самоучитель Delphi / А. Хомоненко, В. Гофман.
Delphi 6 Воок.
Гофман В. Работа с базами данных в Delphi /
Фаронов В. Система программирования Delphi / В.Фаронов. - СПб.:БХВ-Петербург,
Фаронов В. Программирование баз данных в Delphi 7 /
Понамарев В. Базы данных в Delphi 7. Самоучитель /
Роб П. Системы баз данных: проектирование, реализация и управление
Сухарев М.В. Основы Delphi Профессиональный подход / М. В.
Балапанов Е. Қ. Жаңа ақпараттық технологиялар / Е. Қ.
ҚОСЫМША А
«Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру
Бұл практикалық бөлімде құрылған «Кітапхана» ақпараттық жүйесіне арналған бағдарламалық
Сурет 1 Жүйелік меню
Жүйелік меню суретінде көрсетілген. Система менюндегі диалогтық терезе шығады.
Сурет 2 Жүйелік меню түрі
Бағдарлама функцияларына қатынауға кітапхана қызметшісі мен сонымен қатар пайдаланушы
Сурет 3 Бағдарлама функцияларына қатынауға рухсат терезесі
Осы формада қолданушы паролі дүрыс болған кезде бізге сурет-4
Форма негізгі форма деп аталады. Бұл форма арқылы кітапханадағы
Сурет 4 Қордағы картотекалармен жұмыс жасау формасы
Сол жағында функцияларды таңдауға арналған батырмалар орналасқан. Онда келесі
- Библиографиялық карталарды қарау;
- Жаңа түсімдерді қарау;
- Жаңа бөлім және жаңа басылымдарды қосу;
Төменгі жағында бөлім әдебиеттер тізімінен тұратын кесте шығарылған, онда
- ББК (Раздел) нөмірі;
- Басылым авторының нөмірі;
- Басылым авторы;
- Баспа;
- Басылым қаласы;
- Басылым жылы;
- Даналар саны;
- Берілген даналар саны;
Осы өрістер арқылы кітапхана қызметшісі тандалған карточкаларға немесе бөлімдерге
- Бөлімдер және карточкаларды сұрыптау;
- Жаңа түсімдерді қарау;
- Формадағы өрістерді баптау;
- Жаңа бөлім және басылым карточкаларын қосу;
Картотекадағы мәліметтерді қосу, өзгерту және жоюды автоматтандыру кітапхана қызметшісі
Негізгі формадағы просмотр опциясына басу кезінде кітап карточкаларын көруге
Сурет 5 Баспа карточкаларын қарау
Орындалған кезде келесідей ақпараттар алынады:
- Бөлім номері;
- Авторы;
- Кітап атауы;
- Басылым түрі;
- Басылым жылы;
- Даналар саны;
- Қолдағы дана саны;
Негізгі терезедегі «Жаңалықтар» батырмасын басу кезінде «Жаңалықтар» терезесі ашылады.
ақпарат береді. «Жаңалықтар» формасы Сурет 6-да көрсетілгендей болады.
Сурет 6 Жаңалықтар терезесі
Мұнда бейнеленетін ақпараттар:
- ББК (Раздел) нөмірі;
- Басылым авторының нөмірі;
- Басылым авторы;
- Баспа;
- Басылым қаласы;
- Басылым жылы;
- Даналар саны;
- Берілген даналар саны;
- Басылымның келіп түскен мерізімі;
Негізгі формадағы қосу батырмасын таңдау кезінде бізге «Бөлім қосу»
Сурет 7 Жаңа бөлімді қосу
Оқырмандарға арналған кестеде тек ғана оқырмандар туралы ақпараттар толығымен
Сурет 8 Оқырмандарға арналған форма.
Мұнда бейнеленетін ақпараттар:
- Оқырман билетінің нөмірі;
- Әкесінің аты;
- Аты;
- Қаласы;
- Көше;
- Тұратын үй немесе комната нөмірі;
- Телефон нөмірі;
- Туған жылы, ай, күні;
Ал, екінші кестеде оқырманның баспаны алған уақыты мен қайтару
Мұнда оқырман билетінің нөмірі арқылы іздеу ұйымдастырылған және оны
56
АЖО
Техникалық құралдар
Бағдарламалық құралдар
Ақпараттық қамсыздандыру және әдістемелік құжаттама
Жалпы бағдарламалық қамсыздандыру
Функционалдық бағдарламалық қамсыздандыру
Есептеуіш жүйесінің ресурстарын басқару,
желідегі жұмысты қамсыздандыру
Жаңа бағдарламалық құралдарды құру үшін арналған құралдар
Dataset
Data Control
В
А
Data Access
Data Components
А
В
А
В
Other
BDE
DB
BDE alias