Қылмыстық процестегі дәлелдемелер

Қылмыстық процестегі дәлелдемелер
Жоспар:
Кіріспе
1-тарау. Қылмыстық процестегі дәлелдемелер.
§1. Дәлелдемелердің түсінігі және қылмыстық іс жүргізуде алатын орны
§2.Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдемелердің белгілері
§3.Дәлелдемелерді топтастыру
§4. Дәлелдеу субъектісі
2-тарау. Қылмыстық процестегі тура және жанама дәлелдемелер
§1. Тура дәлелдемелердің түсінігі
§2. Жанама дәлелдемелердің түсінігі
§3. Тура және жанама дәлелдемелердің айырмашылығы.
§4. Дәлелдемелерді тура және жанама деп бөлудің тәжірбиелік маңызы
ҚорытындыҚолданылған әдебиеттер
Кіріспе
1995 жылы тамыз айында бүкіл халықтық дауыс беру нәтижесінде
Қазірдің өзінде Қазақстан мемлекеті бұрынғы саяси құрылысқа қарағанда әлдеқайда
Қазақстанда қылмыстың өсе түсуіне әсер ететін себептері ішінде кедейшілікті,
Сондықтан қылмыстық іс жүргізу ғылымында зерттеліп және оқытылып жатқан
Жалпы дәлелдемелердің бірнеше топтарға бөлінетінін білеміз. Атап айтқанда, олар:
Дәлелдемелерді бұлай топтастырудың үлкен теориялық және тәжірибелік маңызы бар.
Кез келген жанама дәлелдемелер өзінің мәні бойынша дәлелдеу затымен
1-тарау. Қылмыстық процестегі дәлелдемелер
§1. Дәлелдемелердің қылмыстық процесте алатын орны
Дәлелдемелер теориясы немесе дәлелдемелер туралы ілім қылмыстық іс бойынша
Дәлелдемелер теориясында «белгілі бір ішкі тұтастық пен салыстырмалы дербестікке»
Қылмыстық процесте дәлелдемелер туралы И.Я. Фойницкий ілімдерінің негізгі
Австриялық процессуалист Ю.Глазер келтірген дәлелдемелер ұғымының талқылануын, автор аралас
Орыс ғалымы, заңгер И.Я. Фойницкийдің көз қарасы бойынша дәлелдемелер
дәлелдеу тәсілдері, немесе дәлелденетін мәлімет;
2)дәлелдемелердің ұсынылуы, яғни олардың тексерілуі, жиналуы және дәлелдеу барысында
3)нақты бір істі шешу үшін дәлелдемелерді бағалау немесе олардың
Осыған орай, И.Я.Фойницкийдің пікірі бойынша дәлелдемелердің тура және жанама
Ағылшын заңгері Д.Ф. Уилздің пікірінше, тура және жанама дәлелдемелердің
ҚР ҚІЖК-не сәйкес дәлелдеме ретінде “Оның негізінде анықтаушы, тергеуші,прокурор,
Қылмыстық процесс теориясында дәлелдемелер ұғымның екі жақты сипаты бар:
А) тектік сипаттағы философиялық ұғым;
Б) түрлік сипаттағы іс-жүргізушілік құқықтық ұғым;
Дәлелдемелерді философиялық көзқарас тұрғысынан қарайтын болсақ – ол шындықты
Тар мағынадағы “дәлелдемелер” бұл шынайы алғышарттардан дәлелденетін тезистерге бастайтын
Сонымен, философиялық түсінік дәлелдемені екі түрлі мағынада қамтиды:
1. дәлелдеме шындықты анықтаудың процесі не болмаса әдісі;
2.дәлелдеме тану үшін бағалаудың статистикалық объектісі.
Қылмыстық іс жүргізу құқығы үшін статистикалық объекті дегеніміз
Дәлелдеудің, яғни шындықты анықтаудың мақсатына қол жеткізудің құрамы ретінде
Дәлелдеме - бұл сот әділдігінің негізін қалаушы басты құралдардың
Дәлелдемелер келесі қасиеттерімен анықталады:
1. Дәлелдемелердің ҚР ҚІЖК-нде белгіленген тәртіппен алынуы;
2. Дәлелдемелерде анықталатын жағдайларға қатысы бар іс жүзіндегі деректердің
3. Дәлелдемелердің негізінде қылмыстық әрекеттің бар екендігі немесе оның
4. Мұндай анықтауды анықтаушының, тергеушінің, прокурордың, және соттың ғана
5. Дәлелдемелердің көмегімен қылмыс жасады деп айып тағылып отырған
Қылмыстық іс жүргізу ғылымында соңғы уақытқа дейін дәлелдемені құқықтық
Дәлелдеме екі жақты табиғаты бар категория. Бір жағынан бұл
Негізінен М.С Строговичтің көзқарасы өзінен бұрынғы А.Ривлин, С.Альперт және
Демек екінші көзқарас іс жүзіндегі деректерді және олардың іс
Дәләлдемелердің мәнісін ғылыми пайымдаудағы үшінші бағытта дәлелдемелерді қылмыстық іс
Ф.Н. Фаткулиннің пікірі бойынша “іс жүзіндегі фактілерді олардың қайнар
Дәлелдеме ұғымын қарастыруға байланыст дәлелдеме теориясы туралы
Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы дәлелдеме теориясының орнын белгілей келіп
Кез келген ғылыми теория сияқты оның ішкі тұтастығы және
Сонымен заң ғылымының саласы ретінде қылмыстық іс жүргізу құқығы
Дәлелдеу теориясы мынадай мәселелерді қамтиды.
1. Таным процесінің бір түрі ретінде объективті шындықты анықтау
2. Осы процесте танымның негізі және шындықтың өлшемі ретінде
3. Қылмыстық істерді тергеу және талқылау кезінде таным объектісінің
4. Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдемелер ұғымы, олардың түрлері
5. Дәлелдемелерді пайдаланудың және оларды бағалаудың прициптері мен ережелері
6. Қылмыстық іс жүргізу кезіндегі зерттеудің объективтілігіне кепілдіктер беру
Дәлелдеме теориясының мазмұны дәлелдеу құқығының мазмұны үшін шешуші болып
Дәлелдеу құқығының мәнін осылай түсіну оның өзіне тән белгілерін
1. Дәлелдеу құқығының тәсілдері мен құқықтық реттеу заты қылмыстық
2. Аталған құқықтық қатынастарды дәлелдеу құқығы нормалары мен реттеу
3. Дәлелдеме және дәлелдеу мәселелері бойынша дәлелдеу құқығының мақсаттары
4. Қылмыстық іс жүргізу құқығына негізделген дәлелдеу құқығы алғашқысы
5. Дәлелдеу құқығын дамытудың кейбір деңгейіне дейін дербес сипаты
6. Дәлелдеу құқығы нормаларының құрылымы тұтас алғанда қылмыстық іс
Сонымен сот ісін жүргізуде дәлелдемелермен жұмыс істеу, әділ соттың
Дәлелдеу негізіне іс бойынша шындықты анықтау жататындығы туралы ережені
Дәлелдеме теориясының таным теориясымен байланысы мынада: соңғысы ғылыми таңдауы
“Таным теориясы дәлелдеу теориясын және ойлау нысандарымен толықтырады. Кез
Тап осы формальды логика “ұғым”, “пайымдау”, “ой қорытындысы”, “анықтама”,
Таным теориясының дәлелдеме теориясымен байланысының жанама түрдегі сипаты қылмыстық
§2. Қылмыстық процестегі дәлелдемелердің белгілері
Дәлелдемелердің белгілері деп - іс бойынша соттық дәлелдеме ретінде
Дәлелдемелердің жіберілетіндігі, қатыстылығы, жеткіліктілігі және дұрыстығы дәлелдемелерді бағалағанда
Дәлелдемелердің қатыстылығы дегеніміз - бұл дәлелдеменің дәлелдеу тақырыбына байланысты.
Дәлелдемелердің қатыстылығы олардың іс үшін елеулі мән-жайларды растау немесе
Дәлелдемелердің қатыстылығы туралы мәселені шешу үшін оларда бар ақпарат
Дәлелдемелердің қатыстылығының өлшемі сипатында мыналар көрінеді:
дәлелдеменің ізделетін фактімен байланысы;
нақты дәлелдермен анықталатын мән-жайдың іс үшін маңызы;
- тап осы мән-жайларды анықтау үшін аталған дәлелдемелердің
Дәлелдемелердің жеткіліктілігі дегеніміз - бұл дәлелдеу тақырыбының дәлелденгеніне,
Іске қатысы бар дәлелдемелердің бірін де қалдырмастан жинаудың қажеті
Дәлелдемелердің дұрыстығы(сенімділігі)дегеніміз - бұл жауап алынған адам хабарлаған фактілер
Дәлелдемелердің дұрыстығын бағалау мыналардан тұрады:
- мәліметтері бар адам (куәгер, жәбірленуші, сарапшы және
- ақпараты бар материалды(зат, құжат өзге де материалдар) табудың
- мәліметтердің мазмұны талданады (баяндаудың дәйектілігі мен толықтығы, қарама-қайшылықтың,
Дәлелдемелердәі іске жіберілетіндігі дегеніміз - шындықты анықтау үшін оны
- дәлелдеудің тиісті қатысушысы;
- Заңда көзделген дәлелдемелердің қайнар көзі;
- Заңға сәйкес тергеу іс қимылын (дәлелдеме алуға көмектескен)
өткізудің тәртібі2.
Соымен, дәлелдемелердің іске жіберілуі - оның факті туралы мәлімет
ҚР ҚІЖК 116-бабында: " Іс жүзіндегі деректер, егер олар
Іс үшін маңызы бар, іс жүзіндегі деректерді алу
- күш қолдану, қорқыту, алдау сонымен бірге өзге
- қылмыстық процеске қатысушы адамға құқықтары мен міндеттерін түсіндірмеу,
- іс жүргізу әрекетін осы қылмыстық іс бойынша
- іс жүргізу әрекетіне қарсылық білдіруге жататын адамның қатысуы;
- іс жүзіндегі фактілердің белгісіз қайнар көзден, не сот
- дәлелдеу барысында осы заманғы ғылыми білімдерге қайшы келетін
§3. Дәлелдемелерді топтастыру
Дәлелдемелерді топтастырудың теориялық та, практикалық та маңызы бар. Теориялық
Дәлелдемелерді топтастыру туралы айта отырып, И.Я. Фойницкий қылмыстық іс
Бірақ ғылыми жүйелендіру көзқарас боыйнша «олардың негізгі маңыздылығына дәлелдемелердің
В.Д. Спасович, И.Я. Фойницкий, А.Ф. Кони және т.б. ғалымдардың
Кеңестік құқықтағы дәлелдемелер классификациясын әңгіме ете отырып, А.Я. Вышинский
Оның көзқарасы бойынша, кеңестік процессуалдық құқық капиталистік елдердің процессуалдық
А.Я. Вышинскийдің мәлімдеуі бойынша дәлелдеме классификациясы тек қана екі
1) олардың қайнар көздері бойынша;
2) олардың зерттеліп отырған фактіге қатысы бойынша.
Дәлелдемелерді өзге негіздер бойынша топтастыру, көп жағдайда – айыптаушы
§4. Дәлелдеу субъектісі
Жалпы дәлелдеу субъектісі ретінде қылмыстық процеске қатысушы тұлғаларды айтамыз.
Бұл жоспарда әдетте дәлелдеу субъектісі екі топқа бөлінеді:
1) дәлелдеу міндетті болып табылатын тұлға;
2) дәлелдеу міндетті болып табылмайтын тұлға.
Бірінші топқа жататындар: тергеуші, прокурор, анықтауды жүзеге асыратын (жүргізетін)
Екінші топқа жататындар – айыпталушы, сезікті, жәбірленуші, азаматтық талапкер,
Н.П. Кузнецовтың көрсетуі бойынша қылмыстық процесте дәлелдеу субъектісінің бірінші
Соттың алдын ала тергеуде дәлелдемелердің кемшіліктерін жинау жөніндегі мәселелерге
Ары қарай Н.П. Кузнецов дәлелдеу субъектісінің тағы бір тобын
Бірінші топтағы аталған субъектілер – барлық тараптарға заңмен көзделген
2-тарау. Қылмыстық процестегі тура және жанама дәлелдемелер
§1. Тура дәлелдемелердің түсінігі
Дәлелдеу тура және жанама деп жіктеу дәлелдеу затына тәуелді.
Дәлелдемелердің бұлай жіктелуінің логикалық сипаты дәлелденетін мән-жайларды негіздеу процесінің
Ф.Н. Фаткулиннің көрсетуі бойынша «дәлелдемелерді тікелей деп жіктеуінің негізінде
Мұндай түсінікпен (оны А.И. Винберг, Г.М. Миньковский, Рахунов Р.Д.
Дәлелдемелерді тікелей деп бөлуге қатысты П.С. Элькинд, өзіндік бағыт
Дәлелдемелерді тура деп бөлу – іс бойынша барлық жинақталған
Дәлелдемелердің дәстүрлі жіктелуі тұтас алғанда осы заманғы ғылымда да
Ю.К. Орловтың пікірі бойынша “тура дәлелдемелерге қазіргі көзқарас жағдайында
Тура дәлелдеуші факт арқылы мынадай процедура түсіндіріледі: факт туралы
Факт туралы ақпарат мазмұнының дәлелденетін факт мазмұнымен тура келуі
Қандай да бір заттың шын мәнінде бар болуын және
Осылайша, дәлелдеме мен дәлелденетін тезис аралығында қандай да бір
Әдетте, ғылыми әдебиетте қылмыс жасаған тұлға кінәсінің тура анықталуы
Кей жағдайда тура дәлелдеме тезисі ретінде “басты факт” деп
Тура дәлелдеме деп, (яғни бірсатылы) заңда көрсетілген іс немесе
Тура дәлелдеменің мазмұны дәлелденетін мән-жайдың мазмұнымен сәйкес келсе, оны
Тура дәлелдемеге сенуге немесе сенбеуге де болады деп С.А.
Сондықтан тура дәлелдеме барысында дәлелдеменің ауырлық орталығы олардың шындыққа
Алдымен айыпталушының қауіп төндіру туралы куәнің келтірген айғақтарының шындыққа
Тура дәлелдеме, яғни факт туралы мәлімдеу немесе затты ұсыну,
Ақырғы қорытынды және аралық факт аралығындағы байланыстың маңыздылығын талқылауды
Бірақ тура дәлелдеме мен дәлелденетін мән-жай арасындағы байланыстың анықтылығы
Біріншіден, дәлелдеу затының мазмұнын ойға түсіру қиын. Тіпті айыпталушының
Екіншіден, мәлімдеменің шындыққа сәйкес келуі тура қорытындыға келу, ұсынылған
§2. Жанама дәлелдемелердің түсінігі
А.Я. Вышинский жанама дәлелдемелердің дәлелдеу құқығының теориясындай, оның практикада
«Тура дәлелдемелер жолы жанама дәлелдемелер жолынан қысқа екенін және
Жанама дәлелдемелердің қолданылу еркшеліктерін сипаттай отырып, ол, бұл дәлелдеме
А.Я. Вышинскийдің пікірі бойынша, жанама дәлелдемелердің маңызы дәлелдеменің (өзінің)
Өзінің Мемлекеттік айыптаушы ретіндегі жеке тәжірибесінің негізінде Вышинский айғақтарды
1.Жанама дәлелдемелер өзге дәлелдемелермен байланыста бола тұра, процессуалдық «салмақ»
2.Жанама дәлелдемелердің өзара байланысы бір тізбектің звеносындай болуы тиіс,
3.Жанама дәлелдеме өзара да, және дәлелденетін басты фактпен де
4.Жанама дәлелдеменің негіздігі соншалықты, олардың біреуінде (дәлелдемелердің) жалпы тізбек
5.Аталған мәліметтің негізіндегі (айыпталушы немесе ақтаушы) жанама дәлелдемелердің жиынтығы
Жоғарыда айтылғандарды басшылыққа ала отырып, А.Я. Вышинский жанама айғақтар
Төңкеріске дейінгі Ресейдің құқықтық ғылымда сот дәлелдеме теориясының дамуына
Біздің көзқарасымыз бойынша, ең маңызды және ең елеулілер қатарына
Аталған авторлардың еңбектерінің танып білерлік маңызының зор екенін ескере
Жанама дәлелдемелер деп нақгы іс жүзівдегі деректерді тану керек,
Мұндай түсінік мәнісі бойьшша дәлелдемелерді басты факт және дәлелдемелік
Жанама дәлелдерге қатысты айтсақ, бұл жерде кең ауқымды алуан
Мұндай көзқарасқа Г. М. Миньковский қарсылық білдірді, ол былай
Жанама дәлелдерді зерттеуде М. М. Гродзинский ерекше көзқарас ұстанды,
Жанама дәлелдер мәнісінің көп қарсылығы XX ғасырдың 40-шы жылдарының
Кезінде А. Я. Вышииский әділетті түрде атап өтті: "Жанама
Қазан төңкерісіне дейінгі құқықта жекелеген зерттеушілер жанама айғақтар маңыздылығын
Осы ережені сынға ала отырып, А. Я. Вышинский былай
Қазіргі көзқарас тұрғысынан А. А. Хмыров ұсынған жанама дәлелдерді
а) қылмыс оқиғасы;
ә) қылмыстың субъектісін және субъективтік жағын анықтайтын белгісі;
б) қылмыстың өзге де жағдайлары.
Қосымша дәлелдемелер бағдар беретін және бақылау деп бөлінеді Бақылау
Куәнің жауабының мазмұны (“аталған тұлғаның ұрлық жасаған жерінде болуы”)
Келтірілген мысалда куәнің жауабымен расталған аталған тұлғаның ұрлық жасаған
Дәлелденетін жағдайдың мазмұнынан дәлелдеу мазмұнының айырмашылығы тек жанама дәлелдемеге
Жанама дәлелдеме күрделі, екі сатылы кей жағдайда көп сатылы
Жанама дәлелдеме ең әуелі кейбір аралық дәлелдеулерді, тура дәлелдейді
Жанама дәлелдемелер өз кезінде зерттелетін оқиғаның жеке детальдарын дәлелдеу
Сондықтан да жанама дәлелдеме мазмұны нақтылы дәлелдеу процесінің ақырғы
Логикалық сипаттағы жанама дәлелдеменің екінші сатысына (және келесілеріне) қорқыту
Бірінші жағдай, яғни аралық факттің (қауіп) коммуникативтік немесе эмпиристіктен
Осылайша, тура дәлелдеме бір сатылы, ал жанама дәлелдеме көп
Бұлардың құрылымдық айырмашылығы осы. Бірақ жоғарыда айтылғаннан байқайтынымыз, “тура”
Жанама дәлелдеме заты немесе оны қандай да, бір элементі
Жанама дәлелдеу үшін әуелі “тура” болып негізделетін аралық факт,
Сонымен жанама дәлелдеме дегеніміз көп сатылы процедураның нәтижесінде әуелі
Әрбір нақты жағдайда жанама дәлелдемелердің сенімділігі осы байланыстардың сипатына
Бұл пікірмен келісуге болжау бағалауынан ажыратуға болмайды (бұл бағалау
Олардың ішінде «адасып» кету ғажап емес (әсіресе, дәлелдеу ісіне
Аталған байланыстардың айырмашылығы олардың өзгешелігі жанама дәлелдеменің кейбір ерекше
Жанама дәлелдемелер түсінігін қарастырған кезде дәлелдеу үшін «мінез-құлық дәлелдемесі»
Жанама дәлелдемелер түсінігін қарастырған кезде дәлелдеу үшін «мінез-құлық дәлелдемесі»
§3. Тура және жанама дәлелдемелердің айырмашылығы.
Дәлелденетін жағдайды тура және тікелей анықтайтын дәлелдемені тура дәлелдеме
Бұл сауалды қарастыру бойынша М.М. Гродзинский біраз өзге көзқарасқа
Басқа сөзбен айтқанда, егер де оқиға зерттелетін факт болса,
Дәлелдемелерді тура және жанамаға жіктеу жоғарыда аталған мағынада олардың
Процессуалдық әдебиетте заттай дәлелдемелер тура дәлелдеме бола алмайтындығы туралы
Бірақ та, бұл пікірмен келісуге болмайды. Себебі дәлелдемелерді тура
Куәнің берген жауабы, сарапшының қорытындысы, заттай дәлелдемелер, құжаттар, бір
Тура және жанама дәлелдемелер арасындағы айырмашылық әрбір топтың дәлелдемелеріне
Дәлелдемелердің тура және жанама деп жіктелу олардың елеулі ерекшеліктері
«Мінез-құлық дәлелдемесі» дегеніміз – бұл қылмыс жасады деп айып
а) тергеуден (соттан) жалтару әрекеті;
ә) істің шын мәнінде болған жағдайына қатысты тергеуді (сотты)
б) тек қана қылмысқа қатысушы адамға (тұлғаға) мәлім болатын,
Айыпталушының біле тұра жалған жауап беруі; оның туыстарына (жақындарына)
Айыпталушыға зерттелетін іс-әрекеттің мән-жайы белгілі болуы, бұл жерде осыған
Яғни, қатысы бар, не қылмыс жасау құралы болуы, немесе
Айыпталушының мінез-құлқының бұл ерекшеліктерінен оның қылмысқа қатысы бар немесе
Сонымен қатар, ескере кететін жайт, анықталу факттерді «мінез-құлық дәлелдемесінің»
Бұл жерде жауап алғанда, тінту кезінде т.с.с. туралы сөз
Бұл тұрғыдан кеңестік процессуалистердің шығармаларының жеке жұмыстары дұрыс болып
Шын мәнінде абыржу белгісі ешқандайда дәлелдемелік мағынасына ие бола
Сөз тонының дәлелдемелік мағынасы болмайды, өйткені айыпталушының тік мінезді,
Шынында, жауап алу барысында өзін өзі ұстау манерасы аталған
Осыған сәйкес факторлар қатары тінту және өзге де тергеулік
Жанама дәлелдемелер қатарына «ақтау туралы дәлелдемесін ұсынудан бас тарту
«Ұқсас факттерді» анықтайтын дәлелдемелерде жанамалар қатарына жатқызуға болады. Мысалы,
Жеке алынған бұл қорытынды, шындыққа сәйкес келмейтіндігі түсінікті-ақ. Бірақта,
Дәлелдеме ретінде «мінез-құлық» айғақтары мен «ұқсас факттердің» қолданылуын мүмкін
Алдымен бұл дәлелдеу айыпталушының ерекшелігі мен қылмыс оқиғасын толық
Екініш жағанан, дәлелдеу затының көп сатылы және алыстатылған байланысының
Әдебиетте бұл жағдайда (жәйтті) ескермеудің қандай үлкен қателіктерге әкеп
Негативтік жағдайларды анықтайтын дәлелдеулер жанама дәлелдеменің бір түрі болып
Процессуалдық және криминалистік әдебиетте, тергеу және сот (жүргізу) практикасында
Яғни қарап шыққанда атаған тұлғаның қылмыс орнында із қалмауының
Негативті жағдайлар тінту барысында анықталуы мүмкін (құнды заттардың болмауы,
Дәлелдеу затына тиісті оқиғаға кінәлілік (кінәсіздік) оқиғасына қатысты және
Мұндай жанама дәләлдеменің мазмұны факттің бар болуы емес, керісінше
Көмекші дәлелдеулер жанама дәлелдемелерге (көпсатылы) сәйкес құрылымға ие болады,
Егер солай болса бұл мәліметтер дербес материалдардан тез алынуы
Көмекші дәлелдемелердің өзге бір түрі болжамды дәлелдеме болып табылады.17
Қажетті дәләлдеуші ақпараттарды алып пайдалануға болатын мүмкіндігі туралы мәліметтерді
Шындықта анықтау үшін олардың құндылықтарының қайшы келуіне сүйеніп, процессуалдық
Көбінесе С.М. Потапов сарапшылардың үзілді-кесілді қорытындысын тура дәлелдеме деп,
Н.Н. Полянскийдің айтуы бойынша, судья жанама дәлелдемені негізге алғанда
В. Громов дәлелдемелердің туынды және жанама болып жіктелінуі «салыстыра
Жанама және тура дәлелдеменің мұндай қайшылықтарымен келісуге болмайды.
Шын мәнінде іс бойынша жанама дәлелдемелерді дұрыс қолдану барысындағы
Пікірталастар, процессуалдық (іс жүргізу) теориясындағы орын алған тергеу және
Әдетте көңіл аударылатыны, олар іштегі байланысқан жүйелі жинақты құрағандарына
Мұнысы рас, сондықтан да жеке жанама дәлелдеме және ақырғы
Тек қана зерттелетін фактке емес, аралық фактке де әуелі
«Бір сызықтан әріптер, әріптерден – буындар, буындардан сөздер», ал
Әрине, осыған орай дәлелдеу процесі де күрделене түседі. Жанама
Жанама дәлелдемелер жүйесін құру барысында бұдан басқаларын айтпағанда бір
Екінші жағынан, бір ғана қайнар көзден шығатын ақпараттың әр
Қорытындылардың шындыққа сәйкес келуін негіздегенде де жүйе қалыптастыру қажеттігі
Тура дәлелдеменің шындыққа сәйкес келуін жан-жақты тексеру барысында, ең
Тура дәлелдемені тексеру барысында жанама дәлелдемені елемеушілік көп жағдайда
Жанама дәлелдемелер тура дәлелдемелермен қатар қайта қалпына келтірілетін суретін,
Істің бүтін факттік суретін қайта қалпына келтіру үшін көрсетілген
Тура және жанама дәлелдемелерді сипаттау барысында заң әдебиеттерінде бірнеше
Дәлелдеуші фактті нығайтатын, сонымен бірге тура дәлелдеме болып табылатын
Мысалы егер де зақым келтірілген жерде жауап берушінің жоқ
Сондықтан да, дәлелденетін факттен тура дәлелдеме байланысының бір мағыналы
Жоғарыда айтқанымыздай, тура дәлелдеме «жақсы», жанама дәлелдеме «жаман» ба?
Біреуінің дәлелдеуші сапасын екіншісіне қарсы қоюға бола ма?
Процессуалдық (құқықтық) іс жүргізу теориясында мұндай қарсы қоюлар орын
Азаматтық істерді қарастыру барысында келісім-шарттардың жарамсыздығы туралы жалған дәлел
Егер де азаматтық іс бойынша қорытынды негіздеу үшін кейде
Жанама дәлелдемеден бірнеше болжамдар туындайды, бірде жанама дәлелдемелер жиынтығы
§4. Дәлелдемелерді тура және жанама деп бөлудің тәжірбиелік маңызы
Бұл дәлелдемелердің арасындағы айырмашылығы сотта дәлелдемелерді жинағанда ескеріледі. Жанама
Тура дәлелдемелердің бар болуы оның мазмұнының жалған екендігін білдіру
Тура және жанама дәлелдемелердің табиғи сот дәлелдеуінің мазмұнына әсер
Тура және жанама дәлелдемелерді ажырату дәлелдемелерді бағалау барысындағы олардың
Англия мен Американың дәлелдеу құқығында соттық дәлелдеу классификациясы өз
Англия құқығының сөздері (The dictionary of English low-1959ж)
Егер факт, осы дәлелдеменің көмегімен дәлелденетін, сот шешеіміне тиісті
Егер шешімге тиісті фактінің мәні өзге фактілерден алынса, онда
Өз кезегінде ағылшын заңгерлері жанама дәлелдемені келесідей түрлерге бөледі:
Егер фактінің мәні шындыққа сай, тергеу заңының дәлелдеу қажеттілігіне
Егер дәлелдемелер жоғары немесе төменгі дәрежедегі сенімділікке бағынышты болса
Қылмыстық процестегі тура және жанама дәлелдемелер туралы Л.Е Владимировтың
Жоғарыда аталған анықтаманың мәні туралы мынадай қорытындыға келуге болады.
Бұл жерде соттың (логикалық) қисынды әрекеті дәлелдеу мазмұнының құрылымына
Бірақ, мұндай жағдайда дәлелдемелердің қайнар көзінің шындыққа сәйкес келуі
Керісінше жанама дәлелдемелерге яғни айғақтарға қарсы судьяның оң қорытындысы
Ұрлық жасалғаннан кейін тұлғалардың иелігінде ұрланған заттардың табылуы, олардың
Жоғарыда келтірмендер негізінде Л.Е Владимиров қылмыстық процесте дәлелдемелердәң келесі
1) тура дәлелдемелер:
а) жеке қарау немесе сараптама;
б) сотталушының кінәсін жеке мойындап келуі;
в) куәнің көрсетулері;
г) жазбаша құжаттар .
2) жанама дәлелдемелер, айғақтар яғни ,дәлелдеменің екінші тобы.
Әдебиеттер:
Теория доказательств в советском уголовном процессе отв. редактор Н.В.
Треушников М.К. Судебное доказательства «Монография» М.:Юридическое бюро «Городец», 1997
Якупов Р.Х. Уголовный процесс. Учебник для вузов. под. ред.
Сарсенбаев Т.Е., Хан А.А Уголовный процесс. Досудебное производства. Учебное
Левченко О.В. Общеизвестные факты в уголовно-процессуальном. Проведение 1996г №4
Теория доказателств в советском уголовном процессе / отв.ред. Н.В.
Вандер М., Исаенко В. Объективизация и защита доказательств по
Джатив В.С. Доказывание и оценка обстоятельтва преступления «Ростов на
Доля Е.А. Использование и доказывание результатов.
Божева В.П. Уголовное процессуальная отношение. М.,1975.
Ларин А.М. Уголовный процесс. Структура права и структура законадательства,
Рогова О.Н Дизпозитивность в уголовном процессе, Томск,1994г.
Сулейменов Г.М. Идеи не всегда совпадают с реальностью. Коментарий.
Якупов Р.Х. Правоприменение в уголовном процессе М.,1993г.
Богуславская Л.Л. Процессуальный статус участников уголовного судопроизводства Харьков.
Банин В.А. Предмет доказывание в светском уголовном процессе (Гносеологическая
Довлетов А.А Уголовное процессуальное познание. Екатеринбург, 1994г.
Кокорев Л.Д. Кузнецов Н.П. Уголовный процесс доказательства и доказывание.
Толеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы. Жалпы
Теория доказательств в уголовном процессе от прошлого к современности,
Соколова А.Ф. Документы как источник доказательств. Саратов 1990г-345с.
Владимиров Л.Е. Учение об уголовных доказательствах. Тула. Автограф, 2000г
Гришина Е.П. Достовереность доказательств и способы ее обеспечения. Автограф,…Канд.
Ю.К Орлов. Основы теории доказательств в уголовном процессе. Ноучно-практическое
Белкин А.Р. Теория доказывания Научно-методическое пособие-М., Издательство НОРМА, 2000,-429с.
Уголовно процессуальный кодекс Республики Казахстан (Общая часть) Комментарий.- Алматы:
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі – Алматы: ЮРИСТ;
Дәлелдеу тақырыбы және дәлелдеу шектері.
Дәлелдеу тақырыбы әлбір қылмыстық іс бойынша анықтауға жататын жағдайлардың
Анықтау, алдын ала тергеу жүргізу және істі сотта талқылау
1. Оқиға мен қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамының белгілері
2. Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті кімнің жасағандығы;
3. Адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаудағы кінәлілігі,
4. Айыптаушының жауаптылығының дәрежесі мен сипатына әсер ететін мән-жайлар;
5. Айыпталушының жеке басын сипаттайтын мән- жайлар;
6. Жасалған қылмыстық зардаптары;
7. Қылмыспен келтірілген зияның сипаты мен мөлшері;
8. Әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын мән-жайлар;
9. Қылмыстық жауаптылық пен жазадан босатуға әкеп соқтыратын мән-жайлар
Кәмелетке толмаған адам жасаған қылмыстар туралы іс бойынша дәлелденуге
1. Кәмелетке толмағанның жасы (күні, айы, туған жылы).
2. Кәмелетке толмағанның өмірі мен тәрбиесінің жағдайы.
3. Интелектуалдың ерік-жігері мен психиканың дамуының деңгейі, мінезімен темперамент
4. Кәмелетке толмаған жасқа үлкен адамдардың және басқа да
М.С. Строгович дәлелдеу тақырыбын былай деп белгілейді: “Істі дұрыс
Әрбір дәлелдеме дәлелдеу тақырыбына байланысты ол дәлелдеу тақырыбына енетін
Жоғарыда келтірілген айқындамалардың В.А. Баниннің көзқарасы біршама ерекшеленеді: Дәлелдеу
Келтірілген анықтамаларды талдау дәлелдеу тақырыбы үшін анағұрлым тән сипаттарды
1. Дәлелдеу тақырыбының құқықтық сипаты бар, қылмыстық іс жүргізу
2. Дәлелдеу тақырыбы қылмыс оқиғасы мен гнесеологиялық байланыста болады
3. Дәлелдеу тақырыбының элементтері-қылмыс жасаудың жағдайларын қорытындылап, түсінік беретін
4. Қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін шешу-дәлелдеу тақырыбын анықталмайынша
5. Дәлелдеу тақырыбына енетін жағдайлар тізбесі ең төменгі деңгейде
6. Бұл тізбе әрбір іс бойынша анықтау үшін міндетті
7. Дәлелдеу тақырыбының ең болмаса бір элементін анықтамау іс
8. Дәлелдеу тақырыбының элементтері логикалық тұрғыдан өзара байланысты және
Дәлелдеу тақырыбының құқықтық сипаты туралы айта отырып, болашақ заңдық
Дәлелдеу тақырыбының жорамалы бірқатар қылмыстық іс жүргізу нормаларында көрініс
Дәлелдеу тақырыбы туралы құқықтық норма диспозициясы оның нормаларына өте
Дәлелдеу тақырыбының ауытқымалылығы туралы мәселе де белгілі бір теориялық
Бір ғылым мектебінің өкілдері нақты істің сипатына байланысты дәлелдеу
М.М Михеенко мен Л.М.Карнеева басқаша айқындама ұстанады. Олар ҚІЖК-сінде
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданылуына байланысты істер бойынша дәлелдеу
Есі кіресілі-шығасылы немесе қылмыс жасағаннан кейін жүйке ауруына шалдыққан
1. Жасалған әрекеттің уақыты, орны, тәсілі және басқа да
2. Осы адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасауы.
3. Әрекетпен келтірілген залалдың сипаты мен мөлшері.
4. Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаған адамның оны
5. Осы адамға бұрын психикалық ауытқушылықтың бар жоғы, қылмыстық
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөнінде іс жүргізу негіздері
506-баптың атауынан (“Дәлелдеуге жататын мән жайлар”) санамаланған мән-жайлар қаралып
2) Осы адамда бұрын жүйке ауруы болғандығы, қылмыстық заң
Дәлелдеу тақырыбының маңызы-дәлелдемелерсіз белгілі болған мән-жайдың мәнісі мен сипаты
1. Жалпыға белгілі фактілер;
2. Осы заманғы ғылымда техникада өнерде, кәсіпте жалпы қабылданған
3. Заңды күшіне енген сот шешімімен белгіленген мән-жайлар;
4. Адамның заңды білуі.
5. Адамның өзінің қызметтік және кәсіби міндеттерін білуі;
6. Олардың бір екендігін растайтын құжатты ұсынбаған және ол
Санамаланған мән-жайлар қылмыстық процесс барысында керісінше дәлелденбесе анықталған деп
Мұндай құқықтық жүйенің болуының үлкен маңызы бар, ал ол
- процессуалдық іс-қимылдық әрбір қылмыстық іс бойынша жүргізілетін жұмыс
- қылмыстық іс бойынша іс жүргізудің мерзімдері процессуалдық тиімділікке
- іс жүргізуде белгілі бір орнықтылық пен тұрақтылық қамтамасыз
- сотқа сенім білдіру, қылмыстық процесте сот әділдігі мақсаттарына
Дәлелдеу тақырыбының ұғымы біріншіден объективтік шындыққа қол жеткізу деңгейі
Сонымен бірге әдебиетте қылмыстық сот ісін жүргізуде дәлелдеу шектері
Дәлелдемелер теориясының (1973 жыл) авторлары дәлелдеу шектерін дәлелдемелердің қажетті
Дәлелдеу тақырыбы мен шектері ұғымдары өзара
Төлеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығы.
1 Теория доказательств в советском уголовном процессе. – М.,
2 Уилз А. Опыт теории косвенных улик (перевод с
3 Бентам И. О судебных доказательствах (перевод с английского)
4 Стифен Д.Ф. Очерк доказательственного нрава (перевод с английского)
5 Жиряев А.С. Теория улик. Дерпт, 1855.
6 Спасович В.Д. О теории судебно-уголовных доказательствах – Спб,
7 Владимиров Л.Е. Учение об уголовных доказательствах. – Спб,
8 Гродзинский М.М. Учение о доказательствах и его эволюция.
9 Строгович М.С. Теория доказательств в советском уголовном процессе.
1927, № 2.
1 Вышинский А.Я. теория судебных доказательств в советском праве.
2 Теория доказательств в советском уголовном процессе. –
3 Фойницкий И.Я. (1847-1913 ж.ж) атақты ресейлік заңгер ғалым,
4 Глазер Юрий (1831-1885 жж.) австриялық ғалым-процессуалист және мемлекеттік
1 Уилз А. Опыт теории косвенных улик (перевод с
2 Төлеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы.
3 Белкин Р.С. Собрание, исследование и оценка доказательств. М.,
1 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. М., 1968.
1 Ривлин А., Альперт С., Бажанов М. О доказательствах
2 Фаткуллин Ф.Н. Общие проблемы процессуального доказывания. Казань, 1976.
1 Матвиенко Е.А. Уголовный процесс Белорусской ССР. Минск. 1979.
2 Советский уголовный процесс. Л., 1989. С. 124.
3 Теория доказательств в советском уголовном процессе. М., 1973.
1 Горский Г.Ф., Кокорев Л.Д., Элькинд П.С. Проблемы доказательств
1 Теория доказательств в советском уголовном процессе. Отв. Редактор
2 Төлубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы.
2 Горский Г.Ф., Кокорев Л.Д., Элькинд П.С. Проблемы доказательств…
2 Словарь данных уголовно-процессуальных понятий и терминов. Караганда, 1992.
1 Төлеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстык іс жүргізу құқығы.
1 Хмыров А.А. О классификации косвенных доказательств / Вопросы
1 Кузнецов Н.П. Дәлелдеу және оның қылмыстық пароцесс сатысындағы
1 Төлеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы.
2 Арсеньев В.Д. Курс советского уголовного процесса. М.,1968.
3 Горский Г.Ф., Кокорев Л.Д., Элькинд П.С. Жоғарыда аталған
1 Орлов Ю.К. Спорные вопросы классификации доказательств//Актуальные проблемы доказывания
1 М.П. Шаламов «Тура дәлелдемелер мен дәлелденетін факттер аралығында
2 А.И. Винберг, Г.М. миньковский, Р.Д. Рахунов, Косвенные доказательства
М.С. Строгович, Курс советского уголовного процесса, М., 1988, стр.
А.И. Трусов, Основы теории судебных доказательств, М., 1960, стр.
Ц.М. Каз., Доказательства в советском уголовном процессе, Саратов, 1960,
1 С.А. Голунский, Методика подготовки обвинительной речи на суде,
1 Бұл тексеруге, ақпараттың шындыққа сәйкес келуі тұрғысынан тура
1 М.А. Чельцов тура дәлелдеуді «дәлелдемеге енетін қылмыс құрамының
1 Кей жағдайда «жанама дәлелдеме» терминнің орнына «жанама айғақ»
5 М.С. Строговичтің пікірі бойынша кісі өлімінің уақыты мен
6 А.И. Винберг., Р.Д. Рахунов, Косвенные улики в уголовном
10 А.И. Винберг, Г.М. Миньковский, Р.Д. Рахунов, Косвенные доказательства
Соңғы жылдары М. И. Ковалев қарастырылып отырған ұғымды кеңінен
11 Осыған сәйкес (ұқсас) мәліметтерді міндетті түрде тіркеу қажет.
12 Уильз. Опыт теории косвенных улик (перевод с английского)
13 Бұл сауалды буржуазиялық мемлекеттердің билік жүргізетін қылмыстық процесінің
14 М.Е. Евгеньев, Методика и техника расследования преступлений. Киев,
15 М.М. Гродзинский, Улики в советском уголовном процессе, «Ученые
16 Кей жағдайда бір ғана термин «негативтік жағдайлар» арқылы
17 Болжалды дәлелдемелер арқылы анықталатын факттердің мағынасы туралы толық
18 С.М. Потапов, Судебная фотография, М., 1948, стр. 126.
19 «Советское государство и право», 1951 г. № 7,
20 В. Громов, Следственная практика в примерах, М., 1949,
21 А.Я. Вышинский, Теория судебных доказательств в советском праве,
22 Сол себептен, жанама дәлелдемеге сүйенгенде, «аса маңызды (көзқарастарды)
И.И. Мухин объективная истина и некоторые вопросы оценки судебных
23 А.Ф. Кони, Воспоминания о деле Веры Засулич, обр.
24 О формировании и анализе системы косвенных доказательств при
25 «Социалистическая законность», 1948г. № 6, стр. 48. см.
Силлонизм: екі түрлі ой қорытындысынан келіп шығатын логикалық қорытынды.
1 Строгович М.С. Материальная истина и судебные доказательства
2 Михеенко. Доказывание в советском уголовном судопроизводстве. Киев. 1984.
2
10