Қазақстан Республикасының бiлiм жӘне ғылым министрлiгi
Экономика жӘне iскерлiк әкiмшiлiктендiру факультетi
“Қаржы” кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Жұмыссыздық және оның түрлері”
«__» _________________ «__» _______________
_____________________ ___________________
_____________________ ___________________
жоспар
Кіріспе...............................................................................................................3
Жұмыссыздықтың мӘні, түрлері, себептері...............................................................................5
Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу теорялары...............................................................................................6
Қазақстан Республикасының жұмыссыздық жағдайы, мӘселелері...................................................10
Жұмыссыздық мӘселесін шешудің жолдары...............................................................................................18
Еңбек нарығы жӘне тұрғындарды жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясаты.................................................................................................21
Қорытынды.....................................................................................................29
Пайдаланған Әдебиеттер тізімі..........................................................31
Кіріспе
Еңбек қашанда адамның аса қадірлеп, құрмет тұратын игіліктерінің
“Жұмыссыздықтың індетінің” қазіргі бұрқ ете түсуі “бар жұртты
Жұмыссыздықтың тауқыметін тек оған душар болған еңбекшілер, ғана
Осы заманғы жұмыссыздықты – оның құрамы мен сұрапыл
Қазір дүние жүзі елдерінің халықаралық жағдайда асқындыруына байланысты
Кескілескен идеологиялық күрестің түйініне айналып, отырған осы мәселелерге
Экономикалық дағдарыс та, тағы да жұмыстан босату қаупі
Жұмыссыздықтың мӘні, түрлері, себептері
Жалпы жұмыссыздық термині бірінші рет 1911 жылы Ұлыбритания
Елдегі ңбекке жарамды халықтың қоғамдың өндірісте тұрақты қатысуы.
Әміршіл-әкімшіл экономикадан рыноктік бағдарға ауысуы көптеген жұмысшылардың жұмысынан
Жалпы жұмыссыздықты түсіндіруді бүгінгі кезде “қарабайыр” деп атауға
Ал Марксистік әдебиетте Мальтустың теориясын “тұрпайы” және дәрменсіздік
Жалпы К.Маркс жұмыссыздықты өзінің “Капитал” еңбегінде зерттеп қарастырған.
Бұл жұмыссыздықтың түсіндіруін толық деп санауға болмайды. Маркс
Рыноктік шаруашылықтың дамуы, оны өркендеген рыноктік шаруашылықтың серігі
Экономикалық циклдің дамуынан жұмыссыздықты тұжырыдау Маркстен кейін экономикалық
Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу теориялары
Ағылшын экономисті А.Пигу “Жұмыссыздық теориясында” мынадай тезис дәлелдеді,
“Ыңғайлысы, 1 жұмысшы ұстап, оған жақсы жалақы беру,
Тұрпайы саяси экономика жұмыссыздықты теңдік жағдайынан “кездейсоқ” ауытқу
Кейнстің ізбасарлары оның концепциясының түрлі жақтарын соның ішінде
Экономикалық сілкіністер, шиеленіскен экономикалық құрылымдық дағдарыстар, кейнсшілдік түсініктерге
Қазіргі кезде де даусыз болып қала береді. Қазіргі
Қазіргі экономикалық теорияда жұмыссыздықтың ерекше мынадай түрлерін қарастырады;
Фрикциондық жұмыссыздық - адамдар бір жұмыстан басқа жұмысқа,
Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде болады:
Циклдық жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни экономикалық
Құрылымдық және фрикциондық (экономикалық) жұмыссыздықтар оның “табиғи” деңгейін
Егер, жұмысбастылық толық болған жағдайда жұмыссыздық деңгейі “Жұмыссыздықтың
Және тағы бір жұмыссыздық түрі бір нақты аумақта
Жалпы ең негізгі жұмыссыздық – фрикциондық, құрылымдық, циклдық
Жалпы жұмыссыз деп статистиклық тексеру кезінде жұмыссыз болып,
Жасырын жұмыссыздық - өндірісте және мемлекеттік ақпаратта артық
Институтционды жұмыссыздық еңбек рыногының институтынан, құрылысынан, ұсыныс пен
Ерікті жұмыссыздыққа әр себеппен, өз еркімен жұмыс істегісі
Маусымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің тек маусымдық кезеңде
Технологиялық жұмыссыздық – адамдарды машинамен ауыстырудың нәтижесі, біліктілікті
Жұмыссыздық – экономикалық белсенді халықтың бір бөлігінің еңбек
Жалпы жұмыссыздық – үш критерийге қатар жауап беретін
а) істейтін жұмыс (табысты жұмыс) жоқ,
б) белсенді түрде іздеп жүр,
в) белгілі бір уақыт аралығында жұмысқа кірісуге даяр
Ресми жұмыссыздық – маусымдық ауытқуларға түзетусіз, мемлекеттік органдарда
Жасырын жұмыссыздық (бүркемелі) – жұмыс істеглері келетін, бірақ
Созылыңқы жұмыссыздық – 12 айға және одан ұзақ
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып шетел
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең
Жұмыссыздқ деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖБ=ЖС/ЖК*100
Мұндағы – ЖБ – жұмыссыздық деңгейі;
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны.
Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді; инфляцияның өсуіне ықпал
Әйелдердің де, еркектердің де жұмыссыздықтарының негізгі себептері оқу
Жасқа қарай жұмыссыздық сипаттамасы да сондай-ақ еңбек рыногындағы
Кесте 1
Жұмыссыздық себептері, 2002 жыл
Дерек көзі: Қазақстан Республикасындағы еңбек рыногы: 2002 жыл.
II. Қазақстан Республикасының жұмыссыздық жағдайы, мӘселелері
Қазақстан Республикасының жұмыссыздық мәселесі төңірегінде айтылар әңгіме көп.
Жұмыссыздық нарықты экономиканың айырылмас серігі деуге болады.
Санақ бойынша, жұмыссыздық деңгейі жұмыс күшінің жалпы санындағы
Жалпы жұмыссыздық деңгейі – жұмыс күшінен пайыздық есептердегі
Ресми (тіркелген) жұмыссыздық деңгейі – экономикалық белсенді халықтан
Жұмыссыздықтың орташа ұзақтығы адамның қанша жұмыссыз жүрген уақытын
2003 жылы олардың саны 18,3 пайызды құрады. Бірақ
Жалпы 2002 жылдың қаңтарында ресми тіркелген жұмыссыздық деңгейі
Жұмыссыздықтың деңгейін анықтаудың негізгі факторы ретінде (Халықаралық еңбек
2002 жылы 1 қаңтарға жұмыспен қамту аралықтарына өтінішпен
Жасалған талдау көрсеткендей, жоғарыдағы аймақтарда жұмыспен қамту органдарына
Жұмыссыздықпен күрес бағдарламасының орындалуы үшін 2001 жылға 19530,4
2002 жылдың 1 қаңтарына Республика бойынша тұтас алғанда
Сондай-ақ жұмыспен қамту бағдарламасын қаржыландырудың 80 пайызынан жоғары
Алайда, жұмысқа орналастыру жөніндегі органдарға өтініш жасап барған
Жұмыссыздықтың табиғы деңгейі: бұл баға мен жалақыны төмендететін
Жұмыссыздықтың табиғы дәрежесі нольден жоғары болады, өйткені ол
Жұмыссыздыққа экономикалық саясат та әсер етеді. Жұмыссыздар 26
Жұмыссыздықты жасына және де басқа көрсеткіштеріне қарай бөлуге
Кесте 2
Қазақстан Республикасның жұмысбастылық статусы бойынша халықтың жұмысбастылығы
Кесте 3
2003 жұмыссыз халықты жынысына, жасына тұрғылықты жеріне байланысты
Қоғамдағы адамдардың денін діңкелетіп отырған аса күрделі мәселе
Жастардың әрбір үшіншісі жұмыссыз. Ауылдан қалаға ойысып, базар
Жалпы жұмыспен қамтылғандардың, жұмыссыздардың санын, жұмыссыздық деңгейін келесі
Кесте 4
Жұмыспен қамтылғандардың, жұмыссыздардың саны және жұмыссыздық деңгейі
Осы кестеде көріп отырғандай жыл сайын жұмыссыздар деңгейі
Әйелдердің жоғарғы білімділік деңгейі жұмыспен қамтылған адамдар арасында
Әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі бастауыш білімі бар жұмыссыздарды
Қазақстанда 2001 жылдың аяғында жұмысқа орналастыру қызметінде 223
Кесте 5
Жұмыс істейтін еркектер мен әйелдердің жалақысы, 2003ж.
Дерек көзі: 2003 жылғы статистикалық жылнама. Қазақстан Республикасының
Еңбекақының ең жоғары мөлшері қаржы шаруашылығында сақталып отыр
Қоғамдық пікірдің республикалық ортылығының мәліметтері бойынша, жұмыспен қамту
Қазақстандағы жұмыссыздық Батыс елдеріндегі жұмыссыздықтан үлкен айырмашылығы бар.
Кесте 6
Жұмыссыздар және жұмыспен қамтылу
Жұмыссыздықтың мӘселесін шешудің жолдары
Жұмыссыздықтың проблемасын шешудің бірден-бір жолы бұл еңбек биржалары
Тәуелсіздік алғашымызға он жылдан асып уақыт өте келе,
Бірақ, болашақта жұмыссыздар санын азайту үшін Қазақстан Республикасының
Осы кезде айта кететін жай бөлімде айтып өткен
Ал қазіргі кездегі биржада еңбекке деген сұраныс пен
Жұмыссыздықты сонымен бірге жоюдің тағы бір жолы экономиканың
Сол сияқты қазіргі кезде біздің мемлекетімізде де жұмыссыздықпен
Бағаның төмендеуін қоздыру, Бұл да жұмыссыздықты азайтуға себепші
Бұл жерде айтылған кейбір мәселелерде Қазақстанда қоданылып жатыр.
Жұмыспен қамтылудың тұрақтылығы. Жұмыстан босатылған адамдар жұмыссыз қалудан
Бұл дұрыс емес, өйткені шындығында жұмыссыздардың барлығы жәрдемақы
III. Еңбек нарығы жӘне тұрғындарды жұмыспен қамтудың
Жұмыспен қамтылу – азаматтардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
Еңбек рыногы – бұл жұмыс күшін тауар ретінде
Еңбек нарығында жұмыс күшіне сұраным мен ұсыным заңы
Францияда жұмыспен қамтамасыз етумен айналысатын, сол үшін жауап
Жұмыссыздық деңгейінің жалпы азайғанына қарамастан, жастар мен әйелдер
Еңбек нарығы – бұл тауар болып табылатын еңбек
Еңбек нарығында бірнеше ерекшеліктер болады. Осының құрамын элементтерге
Икемді нарықтық механизімі баға арқылы жүзеге асырылатын еңбек
Бәсекелік еңбек нарығында еңбекке сұраныстың қисық сызығының еңкеюі
Енді еңбек нарығына байланысты кейбір мәліметтерді қарастырып көрейік:
Жұмыспен қамтылғандар ішінен 1,3 млн адам (олардың жалпы
Жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмағандар, оны белсенді іздегендер,
Жұмыссыздық деңгейі 8% (2003 жылғы үшінші тоқсанында 8,2%)
Жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде есепте тұрған
Република бойынша тұтас алғанда 127,7 мың адам жұмысқа
Республика бойынша 2000жылғы желтоқсанның аяғында бір бос жұмыс
Жеке аймақтар бойынша алып қарағанда Қарағанды облысында бағдарлама
Жұмыссыздарды еңбекпен қамтудың төменгі көрсеткіштері бұрынғысынша Жамбыл облысында,
Еңбекпен қамтуға жәрдемдесудің бір көмегі – бос жұмыс
Кесте7
Қазір де жұмыспен қамту саласында өндіріске қажетті жұмыс
Қазіргі таңда Қазақстанды жұмыспен қамтамасыз ету шамасы қандай?
Жұмыспен қамту бағдарламаларында созылыңқы жұмыссыздыққа және жастар жұмыссыздығына
Енді жұмысбастылық теориясындағы көптеген талқыланып отырған мәселелердің бірі
Жұмыссыздыққа ұшырап отырған көбіне әйел – аналар. Бұрын
Жұмыссыздықтың гендерлік ерекшеліктері. Еркектер мен әйелдердің экономикалық теңсіздігі
Жұмыссыздық “әйел шырайлы”: жұмыссыздардың жалпы санында әйелдердің үлесі
Қазіргі кезде біздің Қазақстанда басқа көптеген елдермен салыстырғанда
Жұмыспен қамту саясаты аясындағы шағын және орта бизнес
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2004 жылғы 14
Республиканың шағын бизнес кәсіпорындарында 2004 жылғы 1 шілдеде
Қазақстан Республикасы “Тұрғындарды жұмыспен қамту туралы” жұмыссыздығы үшін
Рыноктық экономикасы дамыған көптеген елдерде еңбек нарығындағы әртүрлі
Бір сөзбен айтқанда, азаматтарды жұмыспен қамту саласында мемлекет
Жұмыссыздық мәселесін мемлекет тарапынан шешудің жолы – жұмысқа
Бірақ айтылғанның барлығына Қазақстан Республикасының халқының қолдауынсыз жетуге
Қорытынды
Нарықтық экономикада әрқашан да жұмыссыздық проблемасы бірге жүреді.
Біз тәуелсідігімізді кейін өз бетімізше жұмысшыларға жалақы мен
Францияда жұмыссыздар саны олардың шағын және орта кәсіпорындарының
Қоғам үшін жұмыссыздық қолайсыз, өйткені оның салдарынан жалпы
Жұмыссыздықты қысқартқаннан патенциалды пайда табатынымыз белгілі. Циклдық жұмыссыздықтың
Осы жерде айта кететін – егер қоғамда жұмыссыздар
Қандай қиындық болмасын одан шығудың әйтеуір бір жолы
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Әкімбеков, “Экономикалық теория”, 282-289 беттер.
Винокурова А., “Безработица в Республике Казахстан”, Казахстанская правда,
Добрынин А.И., “Экономикалық теория”, Санкт-Петербург, 2000.
Жандабеков Р., “Жұмыссыздықты жетелейтін жері - қылмыс”, Заң
Кәрібайұлы Ж., “Жастарға жанашырлық жетіспейді” (Жастар арасындағы жұмыссыздық),
Қилысбаева М., “Жұмыссыздарға кім жатады?”, Халық кеңесі, 2000.
Оразәліқызы Г., “Жұмыссыздық қазақты жұтып қоймай ма?”, Жалын,
Төлеген Б., “Жұмыссыздық күрделі мәселе”, Алматы ақшамы, 2002,
Тоқтыбеков Ә., “Жұмыла көтерген жүк ауыр”, Түркістан, 2000,
Шеденов, Жүнісов, “Жалпы экономикалық теория”, Алматы, 2002, 76-79
“Қазіргі таңның басты мәселесі”, Саясат, 2004, №8
3
Себептер тізімі
Кәсіпорынның таралуына байланысты
жұмыстан босау
Штат қысқаруға байланысты жұмыстан
Босау
Өз ықтиярымен жұмыстан босау
Келісім шарт мерзімінің аяқталуына
байланысты жұмыстан босау
Кәсіпкерлік қызметінің аяқталуы
Үй шаруашылығын жүргізу
Оқу орнын бітіргеннен кейін
жұмыс табылмауы
Кез келген жұмыстың болмауы
Өзге себеп
2003
Барлығы Соның ішінде
мың
адам
Жұмысбасты халық, барлығы
Жалдамалы жұмысшылар
Соның ішінде кәсіпорындарда,
ұйымдардағы жұмыс
бастылық
Жеке адамдарда
Халық шаруашылығында
Дербес жұмысбастылар
Соның ішінде: жұмысшылар
Дербес жұмысшылар
Өндіріс кооперативтерінің
мүшелері
Барлығы
Мың адам %-бен
Мың адам %-бен Мың адам
Жұмыссыздар барлығы
Соның ішінде жасы: 15-24
25-54
55-64
65, одан жоғары
Қалада, жұмыссыздар
барлығы
Соның ішінде жасы: 15-24
25-54
55-64
65, одан жоғары
Ауылда,жұмыссыздар
барлығы
Соның ішінде жасы: 15-24
25-54
55-64
65,одан жоғары
Жылы
Экономикада жұмыспен қамтылғандар
саны – барлығы, мың адам
Еркектер
Әйелдер
Жұмыссыздар саны
Одан:
Жұмыспен қамту орындарында
жұмыссыздар ретінде тіркелгендер, жыл
аяғында
Жұмыссыздық деңгейі, %
Экономикалық тұрғыдан белсенді
Халық санындағы тіркелген жұмыссыздар
Үлесі (жыл аяғында ), %
2003
Орташа айлық атаулы жалақы, теңге
Соның ішінде еркектер
Әйелдер
Еркектердің жалақыларына %-бен
шаққанда
Өлшеу бірлігі 2001
Экономикалық белсенді халық
Экономикалық белсенділік деңгейі
Ауылды жерлерде
Қалаларда
Жұмыспен қамтылу деңгейі
Ер адамдар
әйелдер
ауылды жерлерде
қалаларда
Жұмыссыздық деңгейі
Ер адамдар
әйелдер
қалаларда
ауылды жерлерде
Білім деңгейі бойынша жұмыссыздық
Жоғарғы
Бітірілмеген жоғарғы
Орта кәсіби
Бастапқы кәсіби
Жалпы орта
Негізгі орта
Бастапқы
Жасқа қарай жұмыссыздық
15 жас
16-19 жас
20-24 жас
25-29 жас
30-34 жас
35-39 жас
40-44 жас
45-49 жас
50-54 жас
55-59 жас
60-64 жас
65-69 жас
70 жас және одан үлкен
Жастар жұмыссыздығы деңгейі
Ер адамдар
әйелдер
ауылды жерлерде
қалаларда
Жалақының ең төменгі мөлшері
Орташа айлық атаулы жалақы
Ер адамдар
әйелдер
2000 2001
Экономикада жұмыспен қамтылғандар
саны (мың адамға)
Еркектер
Әйеледер
Одан жұмыспен қамту органдарында
жұмыссыздар ретіндетіркелгендер,
жұмыссыздық деңгейі %
Экономикалық тұрғыдан белсенді
халық санындағы тіркелген
жұмыссыздар үлесі %