Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы
зергерлік жүйе
Орындаған:____________
Қабылдаған: ___________
Астана 2006
Мазмұны
Кіріспе 3
1. Зергерлік көне заманнан келе жатқан өнер 4
1.1 Зергерлік сақ дәуірінен бастау алған 4
1.2 Зергерлік өнердің тарихы 7
2. Зергерлік - мәдениетіміздің асыл қазынасы 11
2.1 Зергерлік өнерінің басты басты үлгілері 11
2.2 Қақтап әшекейлеу зергерлігі 16
2.3 Зергерлік өнердегі -әшекей бұйымдары 21
3. Зергерлік өнімнің бүгінгі бағасы 25
3.1 Бүгінгі зергерлік өнімнің бағасы қандай? 25
3.2 Зергерлік бұйымдардың мемлекеттік мұражайы 26
Қорытынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 28
Кіріспе
Қазақтың зергерлік өнері – тамырын тереңнен алатын дәстүрлі
Зергерлік- өте ерте заманнан келе жатқан өнер. Оны
Қазақ шеберлері зергерлік бұйымдарды жасаудың сан алуан техникалық
Сонда да халықтың қолындағы ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе
1. Зергерлік көне заманнан келе жатқан өнер
1.1 Зергерлік сақ дәуірінен бастау алған
Сонау көне сақ дәуірінен бастау алатын жоғары қолөнершілік
Ежелгі және кейінгі орта ғасырларда шығысында моңғолиядан батысында
Әсем өрнектелген айылбасы, көркем қапсырмалары бар белдіктер –
Жауынгер молаларынан табылған ат әбзелдерінің ішінен археологтар «найман
Түркілер дәуірінде өсімдікке ұқсас өрнектің (шытырман) айрықша далалық
Зергерлік бұйымдардың толық коллекциясының қаншалықты ғылыми мәнге ие
Моңғол империясы – шеберлігі әртүрлі мектептер мен тұтас
1.2 Зергерлік өнердің тарихы
Қазақ арасында жалпы темір соғатын ұсталарды да, зергерлерді
1803-1804 жылдар қазақ арасында тұтқында болған Савва Большой
Зергерлік өнерінің Қазақстан топырағында соншалық ерте заманнан-ақ
«Қазір совет археологтары белгілі бір тарихи дәуірлерден қалған
Зергерлік өнердің тарихында сирек кездесетін бағалы заттардың қатарына
Осы деректерге қарағанда Қазақстандық шеберлер зергерлік өнерін ертеден-ақ
Қазақ тілінде алтын, күміс, жез,мыс сияқты түсті металдардан
Зергерлер сән-салтанат бұйымдарын жүлдеге берілетін заттарды және
Қазір зергерлік ісінің түрлері көбейіп, жұмыстың бұл салалары
Қарағандылық А.Қошқарбергеновтың сүйектен ойып 40 түрлі оймыш-өрнектер салып,
Халық зергерлері көбінесе білезік, өңіржиек, сақина, сырға, тісшұқығыш
Зергерлікті жұмыстың орындалу әдістеріне қарай: техника жолымен преске,
2. Зергерлік - мәдениетіміздің асыл қазынасы
2.1 Зергерлік өнерінің басты басты үлгілері
Қазақ зергерлері жасап жүрген білезіктердің: қос білезік, бес
Қос білезік. Мұндай білезік жалпақ бауырлы тұтас келеді
Бес білезік. Бұл білезіктің бауыр сырты жалпақ, сағат
Жұмыр білезік. Білезік салатын кісінің қалауынша жуандығы әртүрлі
Орама білезік. Қолға орай салатын белдік бейнелі жалпақ
Бұрама білезік. Бұл жасалу жағынан өте оңай. Түр
Кавказ білезік. Мұны «қара ала білезік» деп те
Көзді білезік. Жұмыр немесе жалпақ күмістің , не
Өрме білезік. Сәндеп дайындалған жуан алтын күміс жіптерді
Үзбелі білезік. Шығыр, доғабас, ілмек әрізді етіп соғып
Топсалы білезік. Ортасынан екіге қайырып ашуға екі басын
Қолқа білезік. Шұжық тәрізді жұмыр, бірақ іші қуыс
Өрнек түріне, бір елге тән мәнеріне орнатылған көздерінің
Сақина мен балдақтар.
Сақина мен балдақ саусаққа салынады. Бұларда негізі әйел
Сақиналар әшекей мәнеріне , көздерінің бейнелеріне қарайда әр
Кейде зергер қырланып боялған моншақ шыныларды да сақина
Сақина, балдақтарды ажарландыруда да жоғарыда айтылған егеу, ысу,
Шолпы - әйел әшекейлерінің ішінде сәнді әрі күрделілерінің
Шолпылардың жалпыға бірдей ел арасына көп тараған түрлерінің
Қоңыраулы шолпы біріне-бірі тізбектелген бірнеше ромбы бейнелес күміс
Қозалы шолпылар да негізгі алақан төңірегіне үзбеленген ромба,
Үзбелі, қос үзбелі шолпылар көбінесе арналып соғылған
2.2 Қақтап әшекейлеу зергерлігі
Мұндай әдіс ер-тұрман, асадал, шытырман қазық, қанжар, селбе
Күмісті тезге (сымға) салып тарту.
Соғуға, созуға қолайлы болу үшін қоспасыз таза күмісті
Күмісті қорытып тазартып алған соң оны шегенің үлкендігіндей
Күміс жіптің ұшын әлгі шабылған темірдің түрпі
Күміс қақталатын темірге шеге қағылатын болса, онда оны
Құйма алтын мен күмісті өрнектеу.
Жұмыр, домалақ, қырлы, төрт бұрыш және т.б. бейнелердегі
Құйма алтын мен күмісті өрнектеу үшін оған қажетті
Сол күміс пен алтынның беттерін асыл бізбен, өткір
Мәселен, атақты зергерлердің бірі Түсіпжан Омаралин әйелдерге сыйлыққа
Замазкадан жасалған қалыптың сырт пішіні мен үлкендігі бір
Істің осы кезеңінде ептлік пен жылдамдық та керек,
Зергер Абылаев қынама бел, көк бархыт камзолдың алдыңғы
Әйелдердің омырауға тағатын алқа, тана, жарма, шытырман, қоза,
2.3 Зергерлік өнердегі -әшекей бұйымдары
Дәстүрлі зергерлік өнерде шеберлер әр түрлі құрал
Зергерлердің аса көп жасайтыны - әйелдердің әшекей бұйымдары.
Бір-біріне үзбелеп бекітілген үлкенді-кішілі өрнекті алқалардан құралатын салмақты
Кеудеге тағылатын әшекейлер қатарына түрлі-түсті, сәнді түйреуіштерді, асыл
Қыз-келіншектердің аса сүйіп тағатын әсемдік бұйымның бірі
Зергерлік бұйымдардың тағы бір түрі – қыз-келіншектер шаштарының
Шашбау да бір-біріне сым үзбелер арқылы бекітіледі.
Әйел әшекейлерінің ішінде ертеден келе жатқан және күні
Білезік сыңар қолға да, қос қолға да тағыла
Әйелдердің саусақтарына тағылатын зергерлік бұйымдардың бір түрін жүзік
Ұзатылған қыздарға нәзік жасалған құс мұрын жүзік лайықты.
Киімнің екі өңірін бір-біріне қосып тұру үшін тағатын
Қазақ халқының ұлттық киімінің сәнін келтіретін тағы бір
Қыз-келіншектердің белдіктері күміс әшекейлермен сәнделеді, бірақ ерлердікіне қарағанда
Металдан түрлі бұйымдар жасау дәстүрі қазақтарда ежелгі заманнан
3. Зергерлік өнімнің бүгінгі бағасы
3.1 Бүгінгі зергерлік өнімнің бағасы қандай?
Соңғы жылдары елімізде өнеркәсіп ошақтарын жаппай
Біздің еліміздің есімін барша әлемге паш етер алтынымызды
3.2 Зергерлік бұйымдардың мемлекеттік мұражайы
Зергерлік бұйыдардың мемлекеттік мұражайы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1990
ХІХ ғ.күмістен, алтыннан, табиғи және жартылай бағалы
Қорытынды
Зергерлік өнер – халыққа көп тараған сәндік және
Ғасырдан ғасырға жалғасып, жекеленген ұсталардың қолынан шыққан әсем
Қазір зергерлік ісінің түрлері көбейіп, жұмыстың бұл салалары
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Әбдірәсілова, Бақыт. Ашылмаған сыры
Жұмабаева, Айжан. Зергерлік өнімнің
Зергерлік бұйымдар [Мәтін] [Мәтін]: [Зергерлік өнер]// Инфо-Цес.-
Кейкін, Жәрдем. Қыздар мен
Қазақтың зергерлік әшекейлері [Мәтін]=Казахские ювелирные украшения / құраст.
Қазақтың зергерлік бұйымдары [Мәтін] [Мәтін] /авт. К.
Қазақстанның көне зергерлік бұйымдары [Электрондық ресурстар]
[Электронный ресурс] =Старинные ювелирные изделия Казахстана /
шығ. ред. М. Кенжебай ; ауд. "Тілмаш" ЖШС.-
2004.- 1 электрон. Мәлім.: 1 электрон. Опт диск
28