Ұлттық банктің дискрециялық ақша-несие саясаты
КІРІСПЕ
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекттік ақша-несие саясатын анықтайтын және
Ақша-несие – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін,
Ақша-кредит саясаты:
қайта қаржыландырудың ресми ставкасын;
ақша-кредит саясатының негiзгi операциялары бойынша сыйақы
ставкаларының деңгейлерiн;
ең төменгi резервтiк талаптардың нормативтерiн;
ерекше жағдайларда, операциялардың жекелеген түрлерiнiң деңгейi мен
көлемiне тiкелей сандық шектеулердi белгiлеу жолымен жүзеге
асырылады.
1. Ақша-несие саясатының мәні, түрлері.
1.1 Ақша-несие саясатының түрлері
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екі типі болады:
рекстрикциялық ақша-несие саясаты;
2) экспанциялық ақша-несие саясаты.
Рекстрикциялық ақша-несие саясаты – екінші деңгейлі банктердің несиелік
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемін кеңейтумен,
Ақша-несие саясатының мақсаты және құралдары
Ақша саясатының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады.
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей және жанама құралдарының арасында айырмашылықтар бар. Жанама
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізуде.
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесідеңгейін белгілеу;
Қазақстан Ұлттық Банкте жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сату бойынша
банктерге және үкіметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
Ақша-несие саясатының табыстау механизмі және оның салық-бюджет,
Монетарлық саясат өте күрделі табыстау механизмінен тұрады. Жалпы
1) Орталық банк саясатының салдарынан нақты ақша ұсынысының
2) Ақша нарығындағы пайыз мөлшерлемесінің өзгеруі;
3) Пайыз мөлшерлемесінің динамикасына байланысты жиынтық шығындардың (әсіресе
4) Жиынтық сұранысының өзгеруіне байланысты өнім көлемінің өзгерісі.
Ақша ұсынысының өзгерісімен жиынтық ұсыныс реакциясының арасында тағы
Нарықтық пайыз мөлшерлемесінің өзгерісі экономикалық агенттердің қоржын активтерінің
Ақша нарығының реакциясы L қисығының тікшелеу болуынан ақшаға
Ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты сезімтал болса,
Келесі қадам, пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне байланысты жиынтық сұранысты
Ақша-несие саясаты көлемді сыртқы кешеуілдеуге ие болады (шешім
Ақша-несие саясатының қазіргі кезеңдегі тиімділігі Орталық банктің саясатына
Ақша-несие саясаты салық-бюджет және сыртқы экономикалық саясатпен тығыз
Егер орталық банк тұрақты айналым курсын ұстап тұруды
Қазыналық саясаттың нәтижесінде бюджетте тапшылық болса, онда мұндай
Ақша-несие саясатын жүргізуші орган – Ұлттық банк.
Ұлттық банк елдің ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын белгілейді,жүзеге
І. Ақша-несие саясатының негізгі принциптері
ІІ. ҚР экономикасының жалпы жағдайына қысқаша сипаттама
ІІІ. Ақша-несие саясатының жоспарланған негізгі көрсеткіштерінің орындалу барысы,
ІV. ҚР экономикасының келесі жылғы дамуының болжамды деңгейі
V. Төлем балансының негізгі көрсеткіштерінің келесі жылға болжамы
VІ. Инфляция, ақша базасы, ақша массасы, проценттік ставка,
VII. Ақша-несие саясатын жүзеге асыру үшін қолданылатын құралдар
VIII. ҚР банк жүйесін, қаржы нарықтарын одан әрі
Ұлтық Банк жыл сайын ақша-несие саясатының орындалу барысы
Ұлттыұ Банк ақша-несие саясатын жүргізуде әлемдік тәжірибедегі классикалық
Қайта қаржыландыру жүйесі – Ұлттық банктің коммерциялық банктер
Қайта қаржыландыру ставкасының өзгерісі Ұлттық Банктің коммерциялық банктер
Керісінше, ақша нарығында ақшаға деген сұраныс төмендеген жағдайда
Міндетті резервтер нормасы немесе резервтік талаптар – Ұлттық
Ақша-несие саясатының жоғарыда аталған екі құралының өзіндік ықпалы
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң
2006 жылы жалпы iшкi өнiмнiң нақты өсуi 8,3%-ды
Инфляциялық процестердi реттеу шеңберiнде Қазақстан Республикасының Үкiметi мен
Инфляциялық процестердi реттеу Қазақстан Республикасында инфляциялық процестердi реттеу
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң
негiзiнен еңбек өнiмдiлiгiн арттыру есебiнен елде экономикалық өсудi
халықтың нақты кiрiсiнiң өсуiмен салыстырғанда еңбек өнiмдiлiгiнiң басып
монополист-кәсiпорындардың өз тауарлары мен қызметтерiне бағалардың өсуiнiң бекiтiлетiн
елдiң iшкi нарықтарында, атап айтқанда, мұнай өнiмдерi, астық,
мемлекеттік бюджет тапшылығының белгiленген деңгейiн сақтауға;
инфляция бойынша белгiленген өлшемдермен және экономиканың өсуiмен сыйысымды
Мұнай өнiмдерi, астық сияқты стратегиялық маңызы бар тауарлар
Қазақстан Республикасының Үкiметi баға жөнiнде сөз байласудың жолын
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының Үкiметi табиғи монополиялар субъектiлерiнiң
Ақша-кредит саясаты шеңберiнде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң негiзгi
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi ақшалай ұсыныс мөлшерiне банк
Сақталып отырған жоғары инфляциялық қысым 2005 жылы басталған
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi ақша-кредит саясатының операциялары бойынша
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасының реттеушi мүмкiндiктерiн күшейту үшiн
Ақша-кредит саясатының инфляциялық процестерге ықпал етуiн күшейту үшiн
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi "бiрыңғай ставка" саясатын жетiлдiрудi
Қысқа мерзiмдi ноталар шығару қысқа мерзiмдi құралдар бойынша
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi оларды өтеу мерзiмiне қарамастан,
Валюталық режимге қатысты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi қандай
Елдегi макроэкономикалық тұрақтылықты сақтау, экономиканың қаржы секторын тұрақты
Өтiмдiлiктi шектеу жөнiнде көзделген шараларды ескере отырып, ақша
Сақталып отырған жоғары өтiмдiлiк жағдайларында инфляцияны реттеу жөнiндегi
1.3 Инфлияцияны төмен деңгейде ұстауға бағытталған ақша-несие саясаты.Ақша-кредит
Ақша-кредит операцияларын пайдаланудың тиімділігін арттыру және ақша нарығының
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасын қосқанда Ұлттық Банктің операциялары
Екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық Банктегі қысқа мерзімді ноталары
Қажет болған жағдайда қысқа мерзімді қисық кірістілікті қалыптастыру
Банк жүйесінің артық өтімділігі мәселелерінің өткірлігі сақталған жағдайда
Инфляцияны төмендету үшін шектеулі ақша-кредит саясатын жүргізумен қатар,
Экономиканың нақты секторы кәсіпорындарының мониторингі бойынша қаржылық емес
2006 және 2007 жылдардағы инфляция және оның құрамдас
2007 жылғы қарашада инфляция жылдық көрсетумен 17,5% (2006
2. Ұлттық банктің ақша-несие саясатының ерекшеліктері
2.1 Ұлттық Банктің қабылдаған шаралары және 2006
Осы факторлардың инфляциялық үдерістерге теріс ықпалын азайту мақсатында
o
o
o
Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды көтеру шаралары («қымбат
Жыл басынан бері қайта қаржыландырудың ресми ставкасы екі
Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкалардың әсері банкаралық нарықтағы
Екінші деңгейдегі банктердің артық өтімділігін алуға бағытталған шаралар
Ұлттық Банктің банк секторындағы «артық» ақшаны алу бойынша
2006 жылдың басынан бері Ұлттық Банктің қысқа мерзімді
2006 жылғы 12 шілдеден бастап Ұлттық Банк жаңа
Жаңа өзгерістерге сәйкес ЕРТ нормативтерін орындау үшін екінші
Банк жүйесі өтімділігінің қысқаруы банктердегі бос ақшаның азайғанын
Айырбас бағамының саясаты жөніндегі шаралар
2006 жылғы 1 шілдеден бастап Ұлттық қордың қаражатын
Сонымен қатар 2006 жылдың екінші жартысында валюта нарығындағы
Нәтижесінде ішкі валюта нарығында 2006 жылы теңгенің айырбас
Сонымен, Ұлттық Банктің 2006 жылы инфляциялық қысымды төмендетуге
Инфляциялық үдерістер динамикасындағы жалпы үрдістерді және
Алайда, баға тұрақтылығына қол жеткізу жөніндегі шараларға қарамастан
2.2 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
ақша-кредит саясатының 2006 – 2008 жылдарға
арналған негізгі бағыттары
2005 жылдың алдын ала қорытындылары. Соңғы жылдары
2005 жылғы алдын ала бағалау бойынша өткен жылдың
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылы
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда халықтың ақшалай
2005 жылы инфляция 7,5% жетті (2004 жылғы желтоқсанға
2005 жылы азық-түлік тауарлары – 8,1%, азық-түлікке
Бірқатар факторлар, оның ішінде экономикалық белсенділіктің артуы 2005
2005 жылы мемлекеттік бюджет шығыстарының өсуі жалғасты. Егер
2005 жылы халық кірістерінің өсуінен туындаған инфляциялық күтулер
2005 жылы өнеркәсіп өнімін өндіруші кәсіпорындардың бағалары (2004
Тұтыну бағаларының қалыптасуына кірістердің ұлғаюы мен экономикалық белсенділіктің
Ақшаға сұраныстың өсуі ақша агрегаттарының кеңеюіне себеп
Ақша массасының кеңею қарқындарымен салыстырғанда номиналды ЖІӨ өсуінің
2005 жылы айналыстағы қолма-қол ақша 8,6% өсіп,
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің таза халықаралық резервтері 2005
2005 жылы артық өтімділік деңгейін төмендету үшін ақша-кредит
Ішкі валюта нарығында сұраныстың ұсыныстан шамалы ғана асып
Ақша-кредит саясатының инфляцияға әсерін күшейту үшін ақша-кредит саясатының
Қысқа мерзімді ноталар эмиссиясының көлемі 3,5 есе ұлғайған
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің екінші деңгейдегі банктерден депозиттерді
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің баға тұрақтылығына жету жөніндегі
Осы жағдайларда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Ақша-кредит
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
2006-2008 жылдарға арналған қызметінің негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз
Тиісінше инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу жөніндегі жұмыс жалғастырылады.
Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамы 2006 жылы іске
2006-2008 жылдарға арналған ақша-кредит саясатын әзірлеу кезінде Қазақстан
Қарастырылып отырған сценарийлік нұсқаларда экономикалық өсудің жоғары қарқыны,
Соңғы жылдардың тәжірибесі сыртқы қарыз алу көлемдерінің ақша-кредит
Есептеу кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының жұмыс істеу
Болжамдарды дайындау кезінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі әзірлеген
Мұнайға қалыпты бағалар сценарийі 2006-2008 жылдары «Брент» сортты
Мұнайға жоғары бағалар сценарийі алдағы үш жылдық
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-кредит саясатының негізгі
Екі сценарийдің ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мұнайға
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бірқатар шараларды,
Мұнайға жоғары бағалар сценарийі іске асырылған жағдайда ақша-кредит
Ақша-кредит саясаты саласында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2006-2008
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша нарығындағы ахуалға және
Қаржы нарығындағы сыйақы ставкаларын реттеудің, сондай-ақ банктердің артық
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сыйақының нарықтық ставкаларына әсерін
Тәуекелдерді басқару жүйесін жетілдіру шеңберінде қайтарылуына Қазақстанның
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-кредит саясатының трансмиссиялық тетігінің
Артық өтімділік проблемасының өткірлігін төмендету үшін Қазақстан
Өтімділікті шектеу бойынша көзделген шараларға қарамастан,
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі валюта бағамының қысқа
Қаржылық емес корпорациялар секторының даму үрдістерін және бағыттарын,
Инфляцияны ұстау жөніндегі шаралар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Ақша-кредит саясатының 2006 - 2008 жылдарға арналған негізгі
2005 2006 2007 2008
Инфляция (орташа алғанда кезең ішінде), % 7,6 5,7-7,3
Қайта қаржыландыру ставкасы, % 8,0 8,0 7,5 7,5
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жалпы алтынвалюта резервтері,
өзгеруі %-бен -23,8 37,7 15,4 11,7
Ақша базасы, млрд. теңге 663 939 1184 1416
өзгеруі %-бен 14,7 41,7 26,1 19,6
Ақша массасы, млрд. теңге 2065 2789 3561 4413
өзгеруі %-бен 25,2 35,0 27,7 23,9
Резиденттердің депозиттері, млрд. теңге 1654 2228 2830 3525
өзгеруі %-бен 30,1 34,7 27,0 24,6
Банктердің экономикаға кредиттері, млрд. теңге 2592 3676 4782
өзгеруі %-бен 74,7 41,8 30,1 26,1
ҚОРЫТЫНДЫ
Ұлттық Банк – оның жоғарғы үкімет органы тұлғасындағы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының мақсаты ұлттық
Келешекте банк жүйесінде жұмыс істеп жатқан тиесілі қызметін
Қолданылған әдебиеттер:
Мамыров Н,К., Тілеужанова М.Ә.
Макроэкономика: Оқулық-Алматы: Экономика,2003.212-217б, 163-169б
Әубәкіров Я., Нәрібаев К., Есқалиев М., Жатқанбаев М.,
Жатқанбаев Е., Байжұмаев Е Экономикалық теория негіздері.
Оқулық-Алматы 2004ж. 368-389б.
Долан. Э. Дж. и др. Деньги, банковское дело
Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш
Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы –
5. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С
6. ҚР «ҚР-ғы Ұлттық банк туралы» заңы
7. Сүлейменова Г.К., Мұхамеджанова Ә.Г., Өмірзақова М.А., Оқулық-
Қызылорда 2004
8. Шеденов Ө.Қ., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ү.С., Комягин
Жалпы экономикалық теория Алматы-Ақтөбе 2001ж
9. www.nationalbank.kz
10. С.М. Найманбаев Банктік құқық: Алматы «Жеті жарғы»
ҚОСЫМША
Қазақстан Республикасының Yкiметi
мен Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкiнiң 2006 жылға арналған
экономикалық және әлеуметтiк
саясаттың негiзгi бағыттары мен
экономикалық көрсеткiштердiң
болжамы туралы мәлiмдемесiне
қосымша
2006 жылға арналған экономикалық көрсеткiштердiң болжамы
Нақты мәндегi жалпы iшкi өнiм,
өткен жылға %-бен 108,3
Нақты мәндегi өнеркәсiптiк өнiм (жұмыстар, қызметтер) көлемi, өткен
Нақты мәндегi ауыл шаруашылығының жалпы өнiмi, өткен жылға
Негiзгi капиталға инвестициялар, өткен жылға %-бен 118
Тауарлар экспорты, млрд. АҚШ долл. 29,1
Тауарлар импорты, млрд. АҚШ долл. 23,1
Тұтыну бағасының индексi, жылына орта есеппен % 105,7-107,3
Республикалық бюджет тапшылығы, жалпы iшкi өнiмге %-бен 1,4
Нақты жалақы, өткен жылға %-бен 107,8
Ең төменгi жалақы, теңге 9200
Базалық зейнетақы төлемiн есепке алғаңдағы ең төменгi зейнетақы,
2007-2009 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН БОЛЖАМЫ
(кезеңсоңына)
2006 2007 2008 2009
Инфляция (кезеңде орташа алғанда), % 8,6 6,2-7,2 6,0-7,0
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасы,% 9,0 8,0 7,5 7,5
Ұлттық Банктің жалпы халықаралық резервтері, млрд. АҚШ доллары
өзгеріс %-бен 170,4 11,3 8,9 8,7
Ақшабазасы, млрд. теңге 1501 1828 2221 2468
өзгеріс %-бен 126,5 21,8 21,5
Ақшамассасы, млрд. теңге 3716 5046 6439 7753
өзгеріс %-бен 79,9 35,8 27,6 20,4
Резиденттердің депозиттері, млрд. теңге 3115 4272 5464 6574
Банктердің экономикаға беретін кредиттері, млрд. теңге 4736 6161
Экономиканы монетизациялау деңгейі, % 38,1 42,5 45,9 46,9
2007-2009 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН БОЛЖАМЫ
(кезеңсоңына)
2006 2007 2008 2009
Инфляция (кезеңде орташа алғанда), % 8,6 8,2-9,2 8,0-9,0
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасы,% 9,0 9,7 9,5 9,5
Ұлттық Банктің жалпы халықаралық резервтері, млрд. АҚШ доллары
өзгеріс %-бен 170,4 33,0 25,3 18,4
Ақшабазасы, млрд. теңге 1501 2295 3190 4170
өзгеріс %-бен 126,5 52,8 39,0 30,7
Ақшамассасы, млрд. теңге 3716 5636 7850 10249
өзгеріс %-бен 79,9 51,7 39,3 30,6
Резиденттердің депозиттері, млрд. теңге 3115 4700 6552 8662
Банктердің экономикаға беретін кредиттері, млрд. теңге 4736 7151
Экономиканы монетизациялау деңгейі, % 38,1 46,6 54,0 59,2
1