Жоспар
Кіріспе...................................................................................................................3
1 – бөлім. Төлем балансының – халықаралық саудадағы
1.1. Төлем балансы түсінігі. Төлем балансы құрылымы..............................4
1.2 Сауда балансы және тауарлар мен қызметтер балансы.........................9
1.3 Ағымдық трансферттер.......................................................................11
2 – бөлім. Төлем балансын арттырудағы халықаралық сауда
2.1 Мемлекеттің халықаралық саудадағы ролі..................................................13
2.2 Халықаралық сауданы мемлекеттік реттеудің қажеттігі............................15
2.3 Протекционизм: мәні және формалары........................................................18
3- бөлім. Ашық экономика мен ұлттық шоттардың негізгі
3.1 Ашық экономика моделі.................................................................................22
3.2 Ұлттық шоттардың негізгі моделі.................................................................23
Қорытынды............................................................................................................29
Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................30
Кіріспе
Мемлекеттің әлемдік нарықтағы
Кез – келген елдің дүниежүзінің
Ал халықаралық валюта
Елдің экспорттық операциялары
Сол себепті бұл
Курстық жұмыс екі тараудан
1 – бөлім. Төлем балансының – халықаралық саудадағы
1.1. Төлем балансы түсінігі. Төлем балансы құрылымы
Кез – келген елдің дүниежүзінің
ағымбағы шот (сауда балансы);
капиталмен және қаржылармен болатын
резервтік аткивтер;
таза қателер мен рұқсатнамалар;
Әр мемлекетке өздерінің сыртқы экономикалық білуі үшін оларға
Осы мағлұматтарды төлем балансынан көруге болады. Ол-белгілі бір
Ағымдағы шот мыналарды қамтып
Капиталмен және қаржылармен жасалынатын
Ағымдағы операциялар шоты және
Резервтік активтердің жайғасымы
Қателер мен рұқсатнамалар
Төлем баласының ерекшелігі
Операциялар қосарлы жазба
Төлем баласының жай -
Қазақстан Республикасының жиынтық төлем балансы
Көрсеткіштер кредит дебет нетто
1 2 3 4
А. Ағымдағы шот
Сауда балансы
Экспорт
Импорт
Қызметтер көрсету балансы
Экспорт
Импорт
Табыстар балансы
Тартылған қарыздар мен несиелер бойынша сыйақы төлеу
Тура инвесторлардың табыстары
Резервтер бойынша сыйақы
Ұлттық қордың активтері бойынша сыйақы
Басқадай (нетто)
Ағымдағы трансферттер
В. Капиталмен және қаржымен жасалатын операциялардың шоты
Капиталмен жасалатын операциялардың шоты
Соның ішінде мигранттардың трансфертері
Қаржы шоты
Тура инвестициялар
Қаржыландыру (неттео - игерілгені)
өтелгені
портфелді инвестициялар
оның ішінде Үкіметтің еуробондары
туынды қаржы құралдары (нетто)
басқа да орта – және ұзақ мерзімді инвестициялар
сауда кредиттері
үкімет кепілдендірген кредиттер
қаржыландыру (игеру)
борышты өтеу (есептеу)
басқалары (нетто)
Қарыздар
ҚР – сы Үкіметтің тартқан қарыздары
Қаржыландыру (игеру)
Борышты өтеу (есептеу)
Басқалары (нетто)
Басқадай (нетто)
Басқадай қысқа мерзімді капитал
С. Қателер мен рұқсатнамалар
Д. Жалпы баланс
Е. Қаржыландыру
Ұлттық банктің резервтік активтері
ХВҚ кредиті
1.2. Сауда балансы және тауарлар мен қызметтер балансы
Төлем балансының жағайына ықпал етудің бірнеше негізгі әдістері
Бірінші – тікелей бақылау, регламенттік импортты қосқанда (сандық
Тікелей бақылаудың бұл тәсілі елдің көптеген фирмаларына (
Қысқа мерзімді жоспарда төте бақылау жақсы нәтиже береді.
Ұзақ мерзімде бұл әдістер жағымды және жағымсыз нәтиже
Отандық экспортерлар үшін шетелдерде тауар және қызмет көрсету
Бұл-өшпенділік туғызбайды, керісінше, тікелей шара отандық фирмалар мен
Мемлекеттік ықпалың келесі әдісі –дефляция (инфляция мен күрес),
Сол мемлекеттерде несие-банк жүйесі дамыған болса, қысқа мерзімді
Бірақ дефляция, сонымен қатар, қарама-қайшы жағдайар туғызады.
Мысалы ұлттың валюта айырбас курсы жоғарлайды, ол импорттың
Күшті экономикалық дағдарыстарды болдырмау үшін мемлекет тарапынан валюта
Төлем балансы тапшы елдер мынадай саясаттарды қолдануы тиіс:
Дефляцияық саясат: бюджеттік шағындарды қысқартады; ішкі сұранысты қысқартады;
Ал, негізгі құралы-қаржы және ақша-несие шаралары. Бюджет тапшылығының
Девальвация (құнсыздану).Бұл саясатта ұлтық валюта курсының төмендеуі, экспортты
Валюталюталық шектеу. Экспортерлер экспорттан түскен пайданы кеңінен пайдалана
қаржы және ақша-несие саясаты. Төлем балансының тапшылығын азайту
Төлем балансына қатысты қолданылатын мемлекеттік ықпалдың арнайы шараларыоның
1.3. Ағымдық трансферттер
Елдің төлем балансын мемлекет реттейді. Бұл ертеден келе
Төлем балансы оның құлдырауына байланысты төмендейді, оның жақсаруына
Бұдан кейін неоклассикалық эластикалық әдіс қалыптасты. Оны Дж.
Сауда балансының сальдосы =Рэ/Ри*К болып табылады.
Мұнда Рэ - экспорттық тауарлар бағасының деңгейі
Ри – импорттық тауарлар бағасының деңгейі
К – валюта курсы.
Осы формуладан келесі қорытындыны шығаруға болады:
Төлем балансының тепе-теңдікке жеткізу құралы-валюталық курс өзгерімділігі болып
Демек осындай жағдайларда келесі көрсеткішті пайдалану қажет. Ол
С. Александрдың еңбегі Дж. Мид және Я. Тинбергеннің
Абсорбциондық тәсіл төлем балансы жағдайының жақсарғанын (оның ішінде
Осыған байланысты үкіметке берілетін басты ұсыныстар: тікелей ақша
2 – бөлім. Төлем балансын арттырудағы халықаралық сауда
2.1 Мемлекеттің халықаралық саудадағы ролі
Қазақстанның егемен ел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына және
Қазақстан экономикасының бүгінгі жағдайын талдап қарасақ, онда біз
1.Теңгенің тұрақтылығының нығаюы. Егер 1995 жылы теңге доллармен
2.Инфляция деңгеиінің төмендеуіне байланысты Ұлттық банктің қайта қаржыландыру
3. Өндірістің құлдырауы тежеліп,макроэкономикалық ахуал барынша тұрақтанып, келешегіне
4.Экспорт өнімдері тұрақты түрде ұлғаюда, егер 1995 жылы
Қазіргі кезде Қазақстанда қолданылып отырған сыртқы сауда режимі,
Солардың ішінде :
- облыстардың лицензиялар беру құқығын жойып, сыртқы
- барлық лицензиялар мен квоталарды (үлестірді) аукционда сатудызаңдастыру
- Экспорттық салалар мен өндірістің дамуын жетілдіре беру
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстар саласындағы орнын тұрақтандырып, рөлін
Экспорт мүмкіндіктерін ұлғайта беру үшін интенсивті ауыл шаруашылығын,
Экономикасының шикізаттық бағыты, шетел инвестициялары мен жаңа технологияларға
Ал, дамушы елдердің өз экспортына қолайлы база жасау
2.2 Халықаралық сауданы мемлекеттік реттеудің қажеттігі
Мемлекеттер не үшін саудамен айналысады? Елдер арасындағы сауданың
Сол ғалымдардың бірі-ағылшын саяси экономикасының классигі деген А.
“Егер кез келген басқа бір ел, бізді қандай
А.Смиттің бұл көзқарасы экономикалық мұрада “Абсолюттік артықшылық теориясы”
Бұл теориядағы негізгі идея –еңбек бөлінісі ұлттық байлықтың
Халықаралық еңбек бөлінісінің өндірістік өнімге мамандануы нәтижесінде халықаралық
А.Смит Франция,Португалия,Шотландия елдеріндегі шарап өндірісін мысалға келтіреді. Бұл
Франция мен Португалияда шарап өндіру тиімсіз болатындығы анық.
А.Смиттің теориясын талдау нәтижесінде оның бірқатар артықшылықтары мен
-біріншіден, өндірістің мүмкіндіктері, сол өндірістің жүзеге асырылуының қолайлы
екішіден, егер табиғи артықшылықтарға жаңа технологиялардың жетістіктерін
Сонымен қатар бұл теорияның кемшіліктері де бар:
Біріншіден, әдістемелік жолдардың шартты түрде болуы.
Мысалы, А.Смит өз зерттеулерінде екі елді ғана салыстырады,
екіншіден, ағылшын саяси экономикасының классигі ақша айырбасының моделі
үшіншіден, абсолюттік артықшылық халықаралық саудаға маңызды түрде әсер
А. Смиттің “Абсолюттік артықшылық” теориясындағы аталып өтілген кемшіліктерді
Елдер арасында айырмашылықтың болуы-Рикардо теориясының негізі болып табылады.
Мысалы, Қазақстанда да лимон өсіруге болады, бірақ Жерорта
Сондықтан, біз үшін лимонды Қазақстанда өсіруден көрі, сол
Жұмысшы күшінің артық шамасы бар,бірақ капитал мөлшері аз
Капитал мөлшері артық, бірақ жұмысшы күшінің шамасы аз
Егер басқа елдермен салыстырғанда жұмысшы күшінің шамасы артық
Егер басқа тауарлар мен салыстырғанда жұмысшы күшінің шығындарының
2.3 Протекционизм: мәні және формалары
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстардың күрделі жүйесіндегі халықаралық сауда ерекше
Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық
Осыған қарамастан, халықаралық сауда өзінің масштабы мен функциялары
Халықаралық сауда - әр түрлі елдердегі тауар өндірушілер
Ғылыми–техникалық революцияның, өнеркәсіптік өндіріс специализациясы мен корпорациясы әсерін
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы- дүниежүзілік нарықты құрайды.
Дүниежүзілік нарық әлемдегі тауар – ақша қатынастарының даму
Жалпы алғанда, дүниежүзілік нарық күрделітүсінік болып табылады.
Бұл түсінікті терең зерттеу үшін оны екі аспектіде
-біріншіден, дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік болып табылады, яғни
-екіншіден, дниежүзілік нарық заттық аспектіде қарастырылады.
Осыған сәйкес дүниежүзілік нарықтың қарастырылу аспектілеріне жеке-жеке тоқталып
Халықаралық сауданың формалары .
Халықаралық сауда – бұл халықаралық тауар-ақша қатынастарының сферасы,
Халықаралық сауданың мәнін ашу үшін формаларын схемадан көруге
Халықаралық сауданың формалары төмендегідей жіктеледі:
аукциондар және аукциондық сауда;
биржалық сауда;
халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер;
машиналар мен құрал жабдықтардың арендасы;
қарама-қарсы сауда;
шекаралық сауда.
Енді осы формалардың әрқайсысына сипаттама берейік:
Аукцион дегеніміз алдын ала көруге қойылған тауырларды белгілі
Аукциондық сауда –нарықтық сауданың түрі, мұнда сатушы барынша
Аукциондық сауда кезінде сатушы тауардың бастапқы бағасын белгілейді,
Мысалы Санкт-Петербургте бағалы аң терісінің аукционы бар. Осы
Сонымен бірге Мәскеуде, Дондағы Ростов, Пятигорск сияқты қалаларда
Дүниежүзілік сауданың ең қарқынды және өскелең дамып кележатқан
Өнеркәсібі дамыған елдерде ғылыми сыйымды тауарлар экспорты жылына
Оларға, инжиниринг, лизинг, консалтинг, ақпаратты-есептеу қызметтері жатады.
Инжиниринг - клиентке көрсетілетін инженерлік қызметтердің жиынтығы. Оның
Ондай нәтижеге жету үшін инжиниринг материалдық, технологиялық, еңбек
Лизинг – машиналар мен жабдықтарды белгілі бір мерзімге
Консалтинг- жобаларды дайындау және жүзеге асыру кезіндегі кеңес
Соңғы онжылдықта (1985-1996 ж.ж.) өнеркәсібі дамыған елдердің машиналар
25% тиеді.
Халықаралық саудада жедел дамып келе жатқан саланың бірі
Дүниежүзілік азық-түлік саудасының оған деген сұраныстың біршама азайғаны
Халықаралық ұйымдардың (БҰҰ,ХВҚ) мәліметтері бойынша соңғы онжылдықта (1985-1996
1994 жылы халықаралық сауданың көлемі 9,5%-ке жоғарылап, осы
Дүниежүзілік сауданың 90-жылдардың орта шенінде жедел өсуі АҚШ-тың,
Егер сауда саласындағы кедергілер біртіндеп жойыла берсе, онда
3- бөлім. Ашық экономика мен ұлттық шоттардың негізгі
3.1Ашық экономиканың моделі
Қазіргі уақытта ғалым-экономистер және мамандар экономикалық шекараларының ашықтығы
Экономиканың ашықтығының механизмі осы тарауда басты рөл берілетін
Экономиканың ашықтығының мәні
Біз жаңа ауыспалы- таза экспорт енгізілетін ашық экономиканың
Абсолютті артықшылықтар теориясымен А.Смит айналысты. Ол мынаны бекітті:
Тағы бір айта кететін жай, халықаралық несие желілерін,
3.2.Ұлттық шоттардың негізгі теңдігі.
Ашық экономикада төлем балансында көрсетілетін экспорттық-импорттық операцияларға үлкен
Y= C+I+G+Ex - Im (1)
Y=C+I+G+Nx
Себебі, экспорт – импорт = таза экспорт
Бұл теңдеу тұтынысқа, инвестицияға, мемлекеттік сатып алуға және
Nx = Y-(C+I+G) (3)
Мұнда У- өнімнің ортақ шығарылымы;
(C+I+G)- ішкі шығындардың көлемі.
2-ші теңдеуді пайдалана отырып, төлем балансының ағымдағы операцияларының
Y- C- G = I +Nx
Y- C- G – ұлттық жинақ болып табылады
S =I +Nx (5)
Әрі қарай бұл теңдеуді нөлге теңестіреміз және ұлттық
(I – S)+Nx =0
Осылай біз төлем балансының (I – S)- капитал
Ағымдағы операциялардың шоты – бұл тауарлар мен қызметтерді
Кіші елдердің немесе кіші ашық экономиканың моделдерін зерттеу.
Ашық экономиканың шаруашылық секторлары қарызға ақшаны еркін ала
«Кішкене ел» деген кезде міндетті түрде территориясы кішкентай
r=r* (7)
Демек, кішкене ашық экономикада қызметтерді орындауда шешім
Инвестиция өссе ағымдағы операциялардың шоттарында не болатынын
Жабық экономикада инвестиция деңгейінің өзгеруі
Ашық экономикада басқаша болады. 7-ші теңдеуге сәйкес, ішкі
Ашық экономикадағы инвестиция деңгейінің өзгеруі Сызба 2
Ашық экономика және айырбас бағамы
Шамамен Х1Х ғасырдың ортасымен ХХ ғасырдың 40-шы жылдарына
1971 жылдары, АҚШ президенті Никсон болған кезде
Осы кезде кейбір елдер өзгермелі айырбас бағамы жүйесін
1978 жылы өзгермелі бағамдардың механизмін жетілдіру мақсатында
Олар:
Алтынның ресми бағасы алынып тасталды;
Өзгермелі бағамдардың жүйесі ресми түрде бекітіледі;
Халықаралық Валюта Қорына мүше елдердің ішкі және сыртқы
Айырбас бағамы – бұл долларды немесе басқа валютада
Нақты айырбас бағамы =номиналды айырбас бағамы *
Нарықтық экономикада еркін өзгермелі бағамдардың режимін еркін флоатинг
Жоғарылау валюталық бағамдар экспортқа шығатын Қазақстандық тауарлар
А қисығы Қазақстанның импорттық тауарларға сұранысын көрсетеді; егер
Номиналды айырбас бағамы
Осылай, А және К қисықтарының қисығыныңқиылысуында тепе-теңдік болады,
Қорытынды
Сонымен, қорытындылай келе төлем балансында
әлемдік шаруашылықтағы қатысы: осы елдің басқа елдерге шығарған
Халықаралық валюта қорларының анықтамасы бойынша төлем балансы дегеніміз
а ) белгілі бір елдің өзінен басқа әлем
ә) меншіктегі өзгерістер және сол елдің алтын-монтерлық арақатынастағы
б) біржақты аудармалар (перевод) және орын толтырушы жазбалар.
Төлем балансының құрамының негізгі болып табылатын принциптер:
Бірінші принцип-қандай да бір елдің белгілі бір кезеңде
Ашық экономикада төлем балансында көрсетілетін экспорттық-импорттық операцияларға үлкен
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Әкімбеков С, Баймұхаметова А.С,
2. Әубәкіров Я.Ә, Байжұмаев Б.Б, Жақыпова
3. Жүнісов Б.А, Мәмбетов Ү. «Нарық
4. Шеденов Ө.К, Байжомартов
5. Чепурин М.Н. «Курс экономической
6. «Динамака рынка в Казахстане»
7. «Еңбек нарықтық категория». //
8. «Рынок в Республике Казахстан». // Труд
9. «Рынок труда в
10. «Ситуация на рынке труда».
11. Мамыров Н.Қ «Макроэкономика» А;
12. Құлпыбай С «Қаржы» А; 005 ж;
7
Импортқа шығыстар, экспорттан табыстар теңгемен