Кіріспе....................................................................................................................3
- Тарау Еңбек ақыны есептеу аудитінің жалпы ережелері
1.1.Еңбек ақы бойынша қызметкерлермен есепайырысудың аудиты.......................................................................................4-6
1.2. Еңбек ақыны есептеудегі аудиттің мақсаты мен міндеттері..................7-11
-Тарау Еңбекақының төлемін тексеру аудиты
2.1. Қызметкерлердің еңбек ақы төлемінің аудиты....................................12-19
2.2. Еңбекақыны есептеу бойынша аудитордың беретін тест сұрақ-
Қорытынды..........................................................................................................29
Қолданылған әдебиеттер тізімі ........................................................................30
Кіріспе
Республикада тұратын халықтың көпшілігі үшін жалақы кірістің негізгі
Нарықтық қатынастар жағдайында еңбекке ақы төлеуде республика азаматтарын
Еңбекақы – бұл iстеген еңбегi үшiн берiлген төлем,
Еңбекақыны төлеу өнiмнiң өзiндiк құнының элементтерiнiң бiрi болып
Жұмыс берушi еңбек тиiмдiлiгiн арттырудың әртүрлi ынталандыру жолдарымен
- Тарау Еңбекақыны есептеу аудитінің жалпы ережелері
1.1.Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есепайырысудың аудиты
Жұмысшылар мен еңбек ақы бойынша есеп айырысуды
Ары қарай жүрсен еңбек ақы төлеу бойынша қарызымызды
Кесте 1
Бухгалтерлік есеп жүйесі және ішкі бақылау жағдайын тексеру
№ Сұрақ мазмұны Жауаптар Сандық параметрлер Ескертулер
Жауап жоқ ия жоқ
А Ішкі бақылау
1 Жұмысшылардың тізімдік құжаты тексерілуде ме
х
2 Жұмысшылардың орташа тізімдік санының есебінің дұрыстығы тексерілді
х
3 Еңбек ақы төлеудің маңызы тексерілуде ме.(бұйрықтар, келісімдер,
Жылына бір рет таңдаған уақытында
4 Штаттық кесте бойынша еңбек ақы төлеу және
х
5 Еңбек ақы ұсталымдары дұрыс тексерілуде ме. х
Жылына бір рет
6 Еңбек ақы төлеудің есебін жүргізу үшін разряд,
х
7 Премия, сыйлық, демалыс, көтерме, есептеулер дұрыс жүргізілуде
х
Тағы сол сияқты
Б Есеп жүйесі
8 Алғашқы құжаттар дұрыс құрылған ба және шынайы
х
9 Жоқ адамдарға табель және т.б. құжаттар толтырған
х
10 Бұрынырақ төленген құжаттар бойынша ақшаны қайта есептеу
11 Алғашқы құжаттарда және есеп ведомостерінда арифметикалық қате
12 Еңбек ақы төлеу бойынша есеп жүргізу және
х
13 Барлық жағдайларда типтік құжаттар және есеп регистрлері
х
14 Еңбек ақыдан ұсталымдар және есептеулер шоттары бойынша
х
15 Бас кітап және баланстағы аналитикалық шоттар бойынша
Тағы сол сияқты
Жоғарыда келтірілген мысалдағы тестілеуде, ұйымдағы ішкі бақылау жүйесітөмен
Осыған байланысты келесілерді тексеру қолайлы. Еңбек ақы төлеу
1.2. Еңбекақыны есептеудегі аудиттің мақсаты мен міндеттері
Аудиторлық қызмет-бұл аудиторлардың(аудиторлық фирмалардың) кәсіпкерлік қызметі, экономикалық субъекттілердің
-бухгалтерлік есепті жүргізу және орнына келіруді құру;
-бухгалтерлік(қаржылық)есеп беру және табыстар жөнінде декларацияларды құру;
-қаржы-шаруашылық қызметін талдау;
-экономикалық субектілердің активтері мен пассивтерін бағалау;
-қаржылық, салақтық, банктік және басқада шаруашылық заңдарына байланысты
-оқыту
-және тағы басқалар.
Аудит-бухгалтерлік есептің жүргізу тәртібін қадағалауды тексеру негізінде кәсіпорынның
Аудит мақсаты- нақты мақсатты шешу, заңмен анықталған,аудиторлық қызметті
Еңбек ақыны тексеру кезінде аудитордың негізгі мақсаты,бақылаудың күшті
Еңбек ақы төлеудің аудитінің негізгі мақсаты еңбек ақы
Аудитордың мақсаттары
1.Еңбек ақының дұрыстығын тексергенде, аудитор келесілерді тексеруі керек:
-Өндірілген өнім,орындалған жұмыс және қызмет көлеміне, жұмыс уақытының
-Бухгалтерлік баланыстағы және Бас Кітаптағы жазбалары мен шот681
2. Еңбек ақы қорының пайдаланылуын тексерген кезде аудитор
-Кәсіпорын жұмысшыларына штаттық кестеде бекітілген қызметтік айлығының қадағалануын
-Инфляция жағдайында бағалардың өсуін есепке ала отырып олардың
-Құрылтайшылардың, акционерлер жиналысы немесе басқару кеңесі штаттық
-Орындалған жұмыстар үшін есептеулер жүргізілдіме , жұмысшылардың кесімді
-Кәсіпорын жұмысшыларына сыйақылардың дұрыс берілуін тексеру;
Еңбек ақы төлеудің жаңа жүйесі енгізілгеніне байланысты, есептеу
1.Еңбек ақы төлеу ставкасының, қосымша төлем үшін рұқсат,
-Еңбек ақы өсуін қадағалау,жиналыстың протоколдары және кәсіпорын басшысының
-Еңбек ақыдан аударымдар және ұсталымдарды жүргізуде жеке делода
2.Бухгалтерлік баланыстағы және бас кітаптағы жазбалардың 681шот бойынша
3.Бастапқы құжатардың туралығын олардың дұрыс толтырылуын, жауапты тұлғалардың
4.Еңбек ақыны есептеу бойынша ведомстардың жазбаларынан алу;
-Есептеулер мен ұсталымдар, құжатпен куәландырылған;
-Жиынтық аударымдар, шегерімдер, таза төлемді санау;
5.Зейнет ақы қорына салықтардың ұсталынуының дұрыстығын тексеру;
6.Еңбек ақы төлеудің уақтылығын және кезеңділігін ексеру;
7.Еңбек ақыға арналған ведомстардың жазбаларының нақтылығын тексеру.
Еңбек ақыдан ұсталымдарды тексеру.
-Кәсіпорын жұмысшыларынан ұсталымдар бюджет бойынша салықпен есеп айрысу,
-Жеке тұлғалардың салығы бойынша заңдылықтардың сақталуы;
-Жекелеген жалданған жұмысшылар бойынша ұсталымдарды зерттеу;
-Бюджетке салықтардың аударылуының тұрақтылығы;
Аудитті жүргізу үшін, баланс, бас кітап,жинақ ригистерлері, және
Алғашқы құжаттардан таңдалып тексеруге жататындар:
-Есеп парақтарының түрлі формалары:есеп парақтары,сапарлық парақтар, орындалған жұмыстар
-Қабылдау актілері;
-Топтан топқа ауыстыру актілері;
-Ведомстер;
-Есеп журналы;
-Шығарылуы немесе демалысқа шығуы кезіндегі еңбек ақы төлеу
-Жұмысқа жарамсыздығы жөніндегі парақтар;
Есеп бойынша мәліметтерді топтау мен жинақтау жекелеген автоматтандыру
-жұмыс уақтының есебінің табелі;
-есеп- төлем ведомстері;
-аванс төлемінің ведомстарі;
-жалақы төлемінің ведомстары;
-әрбір жұмысшының есеп парақтары;
Еңбек ақы төлеуді тексерген кезде аудитордың негізгі мақсаты,бақылаудың
Кәсіпорындағы ішкі бақылау жүйесінің (ІБЖ) мақсаты-кәсіпорынның ағымдағы шаруашылық
- Басшылықтың қаржы-шаруашылық саясатының талаптарының орындалуы;
- Кәсіпорын активтерінің сақталуы және ақпараттармен,құжатарға дәл
Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін анықтаған кезде көптеген факторлар
-кәсіпорында ақпаратты қалыптастыруға қатысушы жұмысшылардың ауқымы және тапсырылған
-ақпаратты қалыптастыру және істі жүргізу бойынша олардың арасында
-бақылаудың техникалық құралдарының болуы;
-бақылау технологияларының барлығы;
-бақыланатын параметрлерінің болуы;
ІБЖ- келесілерді қамтиды:
1)Нақты анықталған құқықтары және міндеттері бар жауапты жұмысшылар;
2)Міндетердің қатыстылығына байланысты бөлінуі(активтерді сақтау және олардың есебі
3)Опреацияны жүргізу кезіндеі қажетті процедуралардың сақталынуы.
4)Құжаттардың сақталуын бақылау (номерация,опреация орын алған мерзімдегі немесе
5)Құжаттар және активтерді нақты бақылау(материалды жауапты тұлғамен нақты
6)Орындалған міндеттерді тәуелсіз тексеру(ішкі аудит)
-Тарау Еңбекақыны төлемін тексеру аудиты
2.1. Қызметкерлердің еңбек ақы төлемінің аудиты
Еңбек ақы төлемі бойынша қызметкерлермен есеп айырысудың аудитінің
Қызметкерлермен есеп айырысудың аудиторлық тексерісінің орта және ірі
Жұмысқа қабылдау шарттарын келісім - шарттарда және контрактілерде
Келісім шарт құралы, екі жақтың заңды мекен жайы
Жұмыс берушінің құқықтары
Жұмыс берушінің міндеттері
Жұмысшының құқықтары
Жұмысшының міндеттері
Өзгерту, тарату және пролонгация шарттары
Екі жақтың қолдары
Еңбек келісім шарты заңдылық тұрғыдан қарағанда жұмыс берушімен
Ұжымдық келісім шартты құру кәсіпорынның әкімшілігімен ұжымның барлық
Ұжымдық келісім шартта мыналар қарастырылады:
Көзделген бағдарламалардың орындалуы
Еңбек ақы шарты
Әлеуметтік еңбекттік кепілі
Ұйым және субьекітті қорғау
Кәсіп одақтың қызметінің кепілі
Еңбек және жұмысшылардың жеке категориялары бойынша соның ішінде
Аудит қызметкерлері тексеру бағдарламасына сәйкес аудиттің орындалуы ретін
Кәсіпорында аудиттің құрылып жүргізілуі 5 деңгейден тұрады. Еңбек
Кесте 2
Аудиторлық тексерудің кәсіпорындағы ішкі аудиторлық бақылау қызметімен жүзеге
Тексеруді жузеге асыру деңгейлері Құжат түрлерінің тексеру реті
I Баланс, есеп беру Қосымша 15 бухгалтерлік баланс
№3 форма Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру
№100 форма Қаржы шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп
Алынған шегерімдермен жылдық жиынтық табыстуралы декларация Әлеуметтік салық
Кәсіпорының өндірістік әкономикалық көрсеткіштері Қатарлар: 14,15,16,17,18,19,20.
II Бас кітап Бас кітап шоттары 681,651,-687 және
III № 1,2,4,7,8,9 журнал ордерлер № 7 Журнал
№8 Журнал ордер №7 ведомстқа сәйкес 8 қатар
900 шы шот бөлімшешесі есептелген №10 журнал ордер
№9 журнал ордер 682 «лауазымды тұлғалардың
№ 4 журнал ордер Жалақы бойынша несиелер
№ 1 журнал ордер Еңбек ақы бойынша операциялар
№ 2 журнал ордер Еңбек ақы бойынша ақша
IV Жиынтық құжаттар салық аударымының удиті
Еңбек ақыны есептеудің аудиті
Еңбек ақы бойынша есепайырысу аудиті Жұмысшылардың жеке карточкалары.Шаруашылық
V Алғашқы құжаттар Еңбек ақы есептеу үшін негіз
Аталған кәсіп орын еңбек ақы бойынша туындайтын алғашқы
Басқа мекемелерде туындаған еңбек ақы төлеуді есептеу үшін
Жазбалар бойынша негіз болып табылатын әрбір жиынтық құжат
Еңбек ақы есептеудің аудиті
Еңбек ақы есеп айырысудың аудиті
Еңбек ақы төлеу бойынша салық аударымдарының адиті және
5-ші тексерудің деңгейіне келген алғашқы құжаттар жатады, аудитор
№2 кестеден байқап отырғанымыздай,мамандардың орындаған есептемелерін тексеруге қажетті
Нарықтық экономиканың шарттарында,еңбек ақыны төлеу,жұмыс режимдерін бекітуде жұмыс
Аудиторлық тексеру барысында, тексеру жоспарларына сәйкес тесттік сұрақтарды
2.2. Еңбекақыны есептеу бойынша аудитордың беретін тест сұрақтары
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі-категория және мамандықтары бойынша
Білікті жұмысшылар:
Біліктіліктің арнайы жоғарғы деңгейі:
Біліктіліктің орташа деңгейі:
Ақпараттарды жинақтаумен айналысатын қызметкерлер:
Осы аталған деңгейлер кәсіпорынды еңбек ресурстарымен толық қамтамасыз
Кесте 3
Еңбек ақыны есептеу бойынша аудитордың тест сұрақтары
№ Тест сұрақтарының мазмұны жауаптар Кім жүргізу қажет
1 Барлық жұмысшылар келісім бойынша алынуда ма? жеке
2 Барлық келісімдер,жекелеген келісімдер, жауапты тұлғаларменкелісілген бе? Ия
3 Қызметкерлермен жұмысшылар қойылған шегерімдер бойынша шешімдер мен
4 Барлық ұсталымдар және шегерімдер бастықпен бекітілген бе?
5 Төленуге жататын төлем- ведомстінің барлығына басшы қол
6 Барлық еңбек ақы соммасы төленген депонентелген мерзімде
7 Ішкі аудит,бас бухгалтермен төлем ведомстерінің қолдарының нақтылығы
8 Белгілі кезең уақытында берілген еңбек ақыны берілген
9 Ашылған ведомстердің уақтылы жабылуы, еңбек ақы төлеу
10 Ішкі аудит жағынан жұмысшылардың жеке карточкалары жазбалары
11 Емханалық парақтар бойынша есеп- айрысудың дұрыстығын тексеруде
12 Барлық емханалық парақтар ұсталымдар және есептеулер үшін
13 Кәсіпорын жұмысшыларына несие беру бойынша келісімдердің құрылуының
14 Несиенің қайтарылуы бойынша қамтамасыз етілуі және олардың
15 Жаңадан жұмысқа қабылданғандығы және қызмет бойынша жоғарлауына
16 Жұмысшылардың разряды, категоялары бойынша барлық өзгерістер, жұмысшылардың
17 Жұмысшылардың орындаған жұмыстар көлемін бақылау өзгерістерінің хронометражы
18 Емшектегі аналар, жүкті және жасөспірімдер еңбегінің номаларын
19 Арнайы және жүйеленген ведомстердің нақтылығы тексерілуде ме?
20 Аталған кәсіпорын бойынша әрекет ететін бағалау және
21 Құрылтайшылық келісімдердің орындалуы тексерілуде ме? Ия
22 Еңбек ақы төлеу ведомстісінде «өлі жандар» жоқпа?
23 Депонирленген еңбек ақы төлеу дұрыстағы тексеруледе ме?
24 Өткен жылдағы керке етілмеген еңбек ақыны ішкі
25 Шығындардың қалыптасу шоттары бойынша еңбек ақы дұрыс
26 Салық есебінің мәліметтерімен жеке еңбек ақы төлеу
27 Жеке еңбек карточкасына есеп- төлем ведомстінің әр-айлық
Кәсіпорынның бөлімдері бойынша табельдік есепке алу тексеру жұмыстарын
Тексеру барысында:акталу,ауырып қағаздарын растайтын құжаттарды талап ету қажет,
Өндірісті ұйымдастыру;
Еңбек шарттарын нормалау;
Технологиялық процестер;
Алғашқы есепке алу (қолмен, электронды) тәсілдерді
Еңбекке төлем ақы формалары
Жұмыстарды қабылдау тәсілі;
Танысу процестерінде аудиторлар,іс-әрекетті жүйелерінің есепке алуы мен бақылау
Көптеп кездесетін бұзышушылықтарға мыналар жатады: алғашқы есепке алу
Кәсіпорындардың әкімшіліктері тарапынан жалақы мөлшері төленбейді жинақтаушы қорлар
өндіріс көлемі жайлы есеп беру, жұмысшылар саны, еңбек
жалақы қорының құрамы және құрылымы бойынша қолданушы жайындағы
субьектінің жоспарлы нормативті шаруашылықтарының хал-ахуалы;
жұмыс және жұмысшылардың тарифтенуінің қолданылуы;
қолданылатын қосымша және негізгі төлем ақы түрлерінің заңдылықтары;
жұмысшы өнімділіктерінің есеп шоттарына аудару және жалақы мөлшерінен
Еңбекке төлем ақы бойынша бухгалтерлік есептің дұрыстылығын тексеруде
негізгі жалақы мөлшерін тексеруде деректі есепке алу табелінің
еңбекке төлем ақының формалары мен жүйелері бойынша жұмыс
қосымша жалақы мөлшерін тексеруде жұмыс уақытын өтеуге жұмысшыға
Қорытынды
Қорыта келе кәсіпорындағы еңбек ақыны аудиторлық тексерудің дұрыс
бесіне қарап беруде және аудитордан кеңес алып еңбек
Кәсіпорынның қаражаттардың айналымының қатынастры бойынша
Технологиялық процестік қатынастар бойынша
Ресурстар қатынастар бойынша, соның ішінде еңбек ресурстартармен
Қызмет саласы бойынша
Басқару функциялардың байланысы бойынша
Аталған өзгешеліктерді ашып көрсететін басқару қызметінің классификациясы екі
Мұндай классификация бақылау және басқару қызметтеріне кәсіпорынның
Пайдаланылған әдебиеттер.
Г.В.Савицкая “Анализ хозяйственной деятельности предприятия”. Учебное пособие.- 4.
Баканов М.И. Шеремет А.Д. “Теория экономического анализа”: Учебник.
В.К. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт. “Кәсiпорындардағы бухгалтерлiк есеп”.
Путеводитель бухгалтера, Спецвыпуск “Файла бухгалтера”, 2003 г. №44-45.
А.Умбеталиев, Ғ.Керiмбек. “Кәсiпорындар экономикасы және кәсiпкерлiк”. // Алматы
Р.А. Алборов «Аудит в организациях прмышлености, торговли и
// учебное пособие издание 2-ое, Москва «Дело исервис»
С.Ж. Жакипбеков « Учет и аудит оплаты труда»
// учебное пособие, г.Шымкент, 2002 г.
//Бухгалтер Бюлетені, № 33, тамыз 2004 ж.
Сәтмұрзаев А.А. Укашев Б.Е. « Аудит теориясы»
Рвдостовец В.К. « Финансовой и управленческой учет нампредприятии»
Закон Республики Казахстан от 15 марта 2003 года
Указ президента РК , имеющию силу закона ,
Васильева Л. Заработная плата : формы и системы
Асташковичер Е.Т. Петров В.И. Анализ хозяйственной деятельности машиностроительного
3