«Тәуелсіздік тұсындағы қазақ әдебиеттану ғылымының даму бағдары».
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................................................................................................ 5-8
І. ТӘУЕЛСІЗДІК ТАҒЫЛЫМЫ: ҰЛТТЫҚ МҰРАТ ЖӘНЕ
РУХАНИЯТ ӘЛЕМІ.................................................................................. 9-36
1.1. Қазақ әдебиеттану ғылымы: тарихы мен даму кезеңдері................
1.2. Ұлттық әдебиеттану және мәдени мұра мәселесі.............................
ІІ. ҚАЗІРГІ ӘДЕБИ ҮДЕРІС ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ӘДЕБИЕТТАНУ
ҒЫЛЫМЫ ............................................................................................... 37-60
2.1. Қазақ әдебиеттану ғылымы: тарих пен таным................................
2.2. Әдебиет тарихын дәуірлеу: уақыт және жаңа көзқарас.................
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................ 61-63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ................................................. 64-66
КІРІСПЕ
Ұлт мұраты – азаттық, бостандық, тәуелсіздік.
Дербес ел, тәуелсіз мемлекет атану – абыройлы іс, биік
Еліміздің тәуелсіз болуы – ұлттық жаңа тарихымыздың
Отанымыз егеменді ел болып, тәуелсіздікке табан тіреген сәттен
Қоғамдағы сан түрлі саяси, әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, өтпелі кезеңнің ауыртпашылықтары
Мемлекетіміздің бүгінгі бағыты басқа да ғылымдарға сияқты ұлттық әдебиеттану
Міне, осынау міндетті орындау ұлттық әдебиет тарихының кем-кетігінің
Осы бағытта аға буын өкілдері бас болып,
Тақырыптың өзектілігі. Ұлттық әдебиеттану ғылымы бастау арнасын
Ұлттық әдебиет туралы ғылым белгілі бір білімдер жиынтығы мен
Ұлттық әдебиеттану ғылымының бүгінгі жай-күйін, жетістіктері мен жетіспеушіліктерін, негізгі
Зерттеу нысаны және тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қазақ әдебиеттану ғылымының
Олар, атап айтқанда: әдебиетші-ғалымдар З.Ахметов, С.Қирабаев, Т.Кәкішев, Х.Сүйіншәлиев, М.Мырзахметов,
Қазақ мемлекетінің тәуелсіздігі тұсындағы қазақ әдебиеттану ғылымының бағыт-бағдарын зерттеген
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Қазақ әдебиетінің азаттық, тәуелсіздік тағылымдарының
Жұмыстың басты мақсаты – тәуелсіздік тұсындағы әдебиеттану ғылымының негізгі
қазақ әдебиеттану ғылымының тарихына ден қою;
тәуелсіздік тұсындағы әдебиеттанудың әдіснамалық негізін айқындау;
«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының қазіргі қазақ әдебиеттану ғылымындағы маңызын
әдебиеттану ғылымына тәуелсіздік әкелген жаңалықтар мен өзгерістерге мән беру;
әдебиет тарихы, теориясы, сынына қатысты ізденістерді зерделеу;
соңғы жылдары жарық көрген зерттеу еңбектерінің бағыты мен мәнін,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл зерттеу жұмысында қазақ әдебиеттану ғылымы
Тәуелсіздік тұсындағы ұлттық әдебиеттанудың бағыт-бағдары жөнінде бұған дейін арнайы
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі. Тақырыпты негіздеп, соған
Аталған мәселелердің шешімін іздеуде белгілі әдеби зерттеушілерінің (С.Қирабаев, Т.Кәкішев,
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:
- саяси-рухани тәуелсіздік еркін ойлап, шығармашылықпен айналысуға
қазіргі қазақ әдебиеттануының ұстанымы, әдіснамалық негізі айқындалды;
социалистік реализм әдісін көркемдік-эстетикалық тұрғыдан ойлау алмастырды;
коммунистік идеологияның орнына ұлттық рух, ұлттық идея орнықты;
ұлттық идея көрінісінің жарқын үлгісі ретінде тарихи романдар табиғаты
қазақ әдебиетіндегі ақтаңдақтарды игеру тереңдей түсті, аясы мен аумағы
шетелдегі қазақ әдебиеті нұсқаларын жинау, зерттеу, насихаттау басталды;
қазақ әдебиет тарихын біздің заманымызға дейінгі кезеңге шегеру идеялары
фантастикалық әдебиеттің сыр-сипаты әдеби-ғылыми тұрғыдан анықталды;
сын жанрлық тұрғыдан жіктеліп, әрқайсысына сипаттама берілді;
діни-ағартушылық бағыттағы әдебиет жан-жақты сараланды;
поэтиканы әдебиеттану ғылымының жеке саласы ретінде қарастыру белең алды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы. Қазақ әдебиеті тарихының саралауда
Диссертациялық жұмыстың негізгі мазмұны бойынша жұмыстың тұжырымдары,
Қорытындыда жұмыстың басты нәтижелері нақтыланып, негізгі тұжырымдар қорғауға ұсынылды.
Жұмыс құрылымы кіріспеден, бірнеше тараушаға бөлінген екі тараудан, қорытынды
І ТАРАУ. ТӘУЕЛСІЗДІК ТАҒЫЛЫМЫ: ҰЛТТЫҚ МҰРАТ
ЖӘНЕ РУХАНИЯТ ӘЛЕМІ
1. 1. Қазақ әдебиеттану ғылымы: тарихы мен даму кезеңдері
Қазақ әдебиеті – қазақ халқының ұлттық мәдениетінің үлкен бір
Қазақ әдебиеттану ғылымы тәуелсіздік тұсында, яғни соңғы он бес
Әдебиеттанушы ғалымдар қазақ әдебиеттануының ғылым ретінде қалыптасып, орнығуын ХХ
Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасып, даму тарихы туралы зерттеуші Ж.Смағұлов:
Ойға орамды, көңілге қонымдысы да – соңғысы, яғни қазақ
Себебі егер жоғарыдағы ғалымдар әдеби сынның жанр ретінде қалыптасуын
Ендеше ғылым пайда болып, қалыптасып, дамып, бүгінгі күнгі деңгейіне
Қазақ халқының руханият әлемі, мәдениеті мен әдебиетінің тарихы, дүниетанымы
Бұған қазақ әдебиеттану ғылымының сонау ХХ ғасырдың басынан бүгінгі
Бір ғасырға жуық ғылым ретінде өмір сүріп келе жатқан
Айталық ХХ ғасырдың алғашқы жиырма жылында еліміздегі қоғамдық-саяси оқиғалар
Сондай-ақ баспасөздің пайда болуы, жазба әдебиеттің өркен жайып, жанрлық
М.Сералиннің «Шахнамеден» аударған «Рүстем-Сүһрапқа» жазған «Сөз басы», Ә.Бөкейхановтың «Абай»,
Өкінішке орай, кеңестік әдебиеттануда қазақ зиялыларының осы сияқты төңкеріске
Ғасыр басында фольклортануда да соны ізденістер жасалып, ғылыми тұрғыдан
Әдебиеттану ғылымының бір саласы болып табылатын әдебиет теориясына қатысты
Әдебиеттің қосалқы саласы библиографияның тұсауы да осы кезеңде кесілді.
Қорыта келгенде ХХ ғасырдың алғашқы жиырма жылында, яғни кеңес
Бұл қазақ әдебиеттануы жеке ғылым ретінде сол кезеңдегі қоғамның
Осылайша ғасыр басында әдебиеттану саласында жоғарыда аталғандай сәтті қадамдар
Қазақ даласына зор тарихи өзгерістер: 1921-22 жылдардағы аштық, 1925
Осының бәрі, әрине, Қазақстандағы әдебиет пен әдебиет туралы ғылымның
Бұған дейін әдебиетті эстетикалық және ғылыми танумен шұғылданып келген
Жаңа дәуір әдебиеттану ғылымына маркстік-лениндік ілімге сүйенген өзіндік теориялық
Сонымен қатар бұл теория 20 жылдардағы қазақ әдебиеттану ғылымынан
Бұл кезеңде сын мен әдебиеттануға жоғарыда аталған қаламгерлермен қатар
20-жылдардағы саяси-әлеуметтік, қоғамдық-өмірдегі өзгерістерден туындаған халық арасында сауатсыздықты жою
Аталған еңбектердің бүгінгі әдебиеттану үшін маңыздылығы зор, себебі олар
Бұл кезеңдегі әдебиеттану ғылымындағы басты оқиғалардың бірі – 1925
КазАПП-тың құрылуына байланысты әдебиет туралы пікір екіге жарылды: бірі
Әдебиетті пролетарлық, пролетарлық емес деп жіктеу, соған сай әдебиет
Сондай-ақ 1925 жылы қабылданған «Партияның көркем әдебиет саласындағы саясаты
Қазақтың кеңесшіл қаламгерлері алашшыл зиялылардың әдеби-сыншылдық ойларын «ескілікті көксеу,
Заманының талабына байланысты қаламгерлер екі түрлі идеялық көзқарасты қолдап,
Осы кезеңдегі қазақ әдебиеттануындағы негізгі жетістіктерінің бірі – қазақ
Салыстырып байқасақ, ғасыр басындағы маркстік-лениндік әдіснама бекігенге дейінгі әдебиет
30-жылдардың бас кезінде әбден орныққан социалистік идеяны, маркстік-лениндік әдіснаманы
30-жылдардың басында «Сталин жолдастың хатына байланысты Қазақстандағы күрес міндеттері
Әдебиеттанудың басты мәселесі - көркем әдебиет қандай болу
1932 жылы Орталық Комитеттің «Әдебиет, көркемөнерді ұйымдастыруды қайта құру
Осындай социалистік реализм дәуірлеп тұрған шақта Абайдың қайтыс болғанына
Бұл жылдары әдебиетті зерттеу саласында қазақ халық ауыз әдебиеті
Бұл тұрғыда С.Сейфуллиннің «Қазақ әдебиеті» (1932), С.Мұқановтың «ХХ ғасырдағы
Әдебиеттің негізгі салаларының бірі - әдебиет теориясы бойынша алғашқы
Міне, осылайша қазақ әдебиеттануы түрлі айтыс-тартыстардан біршама айығып, ғылымға
Шоқпардың басы тұтқындалған қазақ әдебиеті классиктерімен қатар, кейінгі жас
Осындай рухани жүдеушіліктен кейін қазақ әдебиеттануында жаңа ізденістер болмады,
Түйіндей айтқанда 30-жылдары ұлттық әдебиеттану ғылымы үшін елеулі кезең
Соғыс жылдары заманның талабына сай халықты
Бұл кезеңде қазақ әдебиеттануында ақын-жазушылдардың мұраларын монографиялық тұрғыдан зерттеуге
Осындай ізденістері іркілістерінен басым түсіп, зерттеушілердің жаңа буынымен толықтырылып
Осы қаулының негізінде Е.Ысмайылов, Қ.Жұмалиев, С.Мұқанов, Ә.Марғұлан, Б.Кенжебаев,
Бұл жағдай тек И.В.Сталин қайтыс болып, Н.С.Хрущев жеке басқа
Әдебиетке қуғындағы талантты әдебиетші ғалымдар қайта оралып, ғылымда жаңа
Соғыстан кейінгі дәуірде әдебиеттануда жоғарыда аталған қиыншылықтарға қарамастан, фундаменталды
Ұлы Отан соғысы басталғаннан бері даму мен дағдарысты қатар
Партия саясаты мен идеологияның тар құрсауынан арыла бастаған зылыми-зерттеушілік
Десек те қазақ әдебиеттануы маркстік-лениндік әдіснамадан мүлдем қол үзіп,
Фольклортануда жеке жанрлар тарихы, поэтикасы басқа халықтардың фольклорымен байланыстырыла
Бұл бағытта М.Ғабдуллиннің «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» (1958), Е.Ысмайыловтың
Қазақ әдебиеті тарихын дәуірге бөлуге, әр кезеңнің тарихи, қоғамдық
60-70 жылдары салыстырмалы тұрғыда зерттеу нысанына ХХ ғасырдың басындағы
60-80 жылдары қазақ әдебиеті теориясын, проза мен поэзия, драматургияның
Байқап отырғанымыздай әдебиеттану ғылымы бүгінгі жеткен биігін бағындыру жолында
Ғылым ретінде дамыған ұлттық әдебиеттану ғылымы ХХ ғасырдың басынан
әдеби мұраның мол қоры жинақталып, жарияланып, том-том болып жарық
жеке ақын-жазушылардың өмірі мен шығармашылық мұралары ғылыми тұрғыдан зерттелді;
ежелгі дәуірдегі мәдени мұраларды игеруден басталған әдебиеттанушылық ізденістер ұлттық
әдебиет теориясын зерттеуде әлемдік ұғым-түсініктер ұлттық сипатта меңгерілді;
қазақ әдеби сыны жеке жанр ретінде қалыптасты;
фольклортану жеке ғылым болып бөлініп, жан-жақты зерттелді;
абайтану, шоқантану, әуезовтану, сәкентану, мағжантану ілімдері қалыптасты. Бүгінде
1. 2. Ұлттық әдебиеттану және мәдени мұра мәселесі
ХХ ғасырдың 80-жылдарының соңындағы еліміздегі саяси-әлеуметтік, қоғамдық өзгерістер
ХХ ғасырдың соңына алғашқы тарауда айтылғандай жетістіктермен жеткен
Бұл мәселе қазақ әдебиеті қауымын, қаламгерлер мен ғалымдарды көп
Осындай конференцияның бірінде рухани салада қандай өзгерістер бар, қандай
Міне осындай жағдайда әдеби туындыны бағалаушы, әдеби-ғылыми тұрғыдан таразылаушы
1991 жылы Қазақстан Республикасы өзін Тәуелсіз, Егемен ел деп
Еліміздің егеменді, тәуелсіз ел болуы – біздің жаңа тарихымыздың
Қоғамдағы бұл бағыт мәдениет пен әдебиетте де көрініс табары
Ең алдымен мәдениет пен ғылым дамуының алғышарттарына өзгерістер енді.
кеңестік кезеңде кез келген ғылымның әдіснамалық негізі болған маркстік-лениндік
ел тарихы, ұлт тағдырына қатысты әр түрлі дерек көздері
руханият пен саясаттың ара-жігі айқындалып, мәдени мұраға көзқарас өзгерді;
шетелдегі қандастарымыздың өздерінің тарихи отанына оралуына байланысты олардың мәдени
әдеби мұраларды жинау, жариялау, зерттеу жұмыстары бір ізге қойылды;
еркін ойлауға, шығармашылықтың дамуына да жол ашылды.
Қазақстанның ұлттық-рухани егемендігінің арқасында өткен тарихты таразылап,
Тәуелсіздік таңына қол жеткен тұста әдебиеттанушы ғалымдар
Ұлттық мәдениетті асқақтатуды арқау еткен – “Мәдени мұра” мемлекеттік
“Ұлттық кітапхананы” рухани құндылықтармен қамтамасыз ету мақсатымен –
“Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасы бойынша “Бабалар сөзі” – 100
Сол секілді бұл бағыттағы жүйелі жұмыс аударма саласында да
Сондай-ақ, М.Әуезовтің “Әдебиет тарихы” (1991), Әбілғазының “Түрік шежіресі”
Аталған кітаптар қадым замандар шындығы мен сипаттарын, халық тарихы
Өткен тарихты қайта қарап, жаңа уақыт талаптары тұрғысынан зерттеп-зерделеу
Тарихшы ғалымдар М.Қойгелдиев пен Х.Әбжанов: “Орхон ескерткіштерінің толық атласы”
ҚХР Шыңжан халық баспасынан жарық көрген – “Ежелгі
Бұл кітапта ежелгі үйсіндердің байырғы этнос, көшпелілер, отырықшы ел
Аталмыш кітапта кешегі қытайлықтар мен бүгінгі қытай оқымыстыларының зерттеу
Қытай жылнамалары – “усун” мен қазақ тіліндегі – үйсін
“Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары бағытында жарық көрген
Екі анықтамалық та қазақ әдебиеті мен мәдениетінің өткен тарихы,
“Мәдени мұра” бағдарламасы бойынша атқарылатын жүзеге асырылып
“Мәдени мұра” бағдарламасы ұлттық рухани қазыналарымызды жинау, жүйелеу, жариялау
Бүгінгі әдебиеттану ғылымында ерен еңбектерін сіңіріп, сүбелі еңбектерімен оқырман
Ал осы аталған авторлардың тәуелсіздік тұсындағы жарық көрген жекелеген
Өнердің бір түрі ретіндегі әдебиеттің негізгі мақсаты – адам
Академик С.Қирабаев «Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет» атты еңбегінде «ұлттық
Еліміз егемендігін алғаннан кейін, әсіресе мәдени ортада түркілік тек
Әдебиеттану ғылымында бұл мәселеге Ә.Қоңыратбаев пен Т.Қоңыратбаев («Көне мәдениет
Кеңестік кезеңде құрамдас республикалар халықтарына өздерінің түп-тамырын тануға
М.Жолдасбеков пен Қ.Сартқожаұлының «Орхон ескерткіштерінің толық атласы» (2005) атты
Соңғы жылдары халық эпосын зерттеумен түпкілікті шұғылданып жүрген Р.Бердібаев
«Байкалдан Балқанға дейін» еңбегінің негізгі тақырыбы – түркі әлемі,
Кітап «Түбі бір туысқан», «Тарих беттерін парақтасақ» деген екі
Автор отаршылдық саясаттың салдарынан пайда болған «мәңгүрттік», «көзқамандық» сияқты
Ғылыми-көркем публицистикалық стильде жазылған еңбекте авторлық позиция айқын: ол
Әдебиеттану ғылымына егемендіктің әкелген соны тақырыбы – Қазақстанның сырт
Осы мәселе төңірегінде ой толғай келе белгілі әдебиеттанушы ғалым
Шет елдегі қазақ әдебиетін ғылыми тұрғыдан талдап, зерттеу, ғылыми
Бұл туралы Шыңжан қазақ әдебиетін зерттеуші ғалым З.Сейітжанов: «Әлемнің
Бұл болашағы зор бастама екенінде дау жоқ. Себебі, атамекеннен
Шетелдегі қазақ әдебиетін зерделеген зерттеулер әзірше аз болғанмен, З.Сейітжановтың
З.Сейітжанов қазақ әдебиетіне сырттан құяр қайнар бұлағының бірі -
Түркітанушы ғалым Д.Мәсімханұлының «Сөз - желкен» кітабының арқауы –
Еңбектің бірінші бөлімінде ХХ ғасырдың 20-50 жылдардағы Қытай қазақтары
Монографияда қытай қазақтары тудырған ұлт-азаттық бағыттағы әдебиеттің қалыптасу жолын
Ұлт-азаттық идеяны алғаш жырлаған ақындар ретінде Ақыт қажы Үлімжіұлы,
Еңбектің екінші бөлімінде Қытайдағы қазіргі жас ақындардың шығармашылықтарына арналған
Ал Моңғолиядағы қазақ әдебиетіні жай-күйі жөнінде Қ.Ергөбек
Ұзақ жылдар бойы бізге беймәлім болып келген шет елдердегі
Қазақ әдебиеттануы үшін бұл еңбектер бір жағынан, материалдың молдығымен,
Олай болса, шет елдегі қазақ әдебиетін зерттеушілердің қаламынан неғұрлым
Еліміздің тізгіні өз қолына тигеннен кейін әдебиет зерттеушілері сан
Қазақ елі тәуелсіздік алып, заманның желі оңынан тұрған жылдары
Қазақ әдебиетіндегі ақтаңдақ беттерді жария ету ісінде 1995 жылы
Аталған кітапта 80-жылдардың соңы мен 90-жылдардың басында жазған, бірақ
Зерттеу кітабын оқи отырып бір-бірімен сабақтасып жатқан әдеби дәуірдің,
Ақтаңдақ дегенде көпшіліктің ойына ең алдымен ойға ХХ ғасырдың
Ендігі жерде осы кемшіліктің орнын толтырып, мұраларды қиянаттан арашалау
Автор сан ғасырлық тарихы, дәстүрі бар қазақ әдебиетінің бізге
Сондай-ақ автордың қазіргі қазақ әдебиеттану ғылымы өткеннің озық үлгісінен,
Аталған еңбекке әдебиеттің жалпы көкейкесті мәселелерін сөз ететін мақалалармен
«Абайтанудың кезекті міндеттері» атты мақалада «Қазақ әдебиеті тарихының кіндік
Кітаптағы «Ұлы ағартушы, демократ, педагог» атты мақала Ы.Алтынсарин мұрасы
Әдебиеттану мен тарихта шығармашылығы мен қайраткерлігі бар болмысымен жаңадан
ХХ ғасырдың басындағы әдебиет о бастан ақтаңдағы мол кезең
Еңбектен сондай-ақ, соғыстан кейінгі кезең әдебиетінің де беймәлім беттері,
Ғ.Мұстафиннің «Сыр дәптерінен» (күнделік) бірталай үзінділер келтіріледі. 1979 жылғы
Сондай-ақ 50-жылдардың басында «Қазақстанның тарихы маркстік-лениндік тұрғыда баяндалсын» деген
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезде, әсіресе, ХІХ ғасырдағы «зар заман»
Әрине, бұдан аталған әдебиет өкілдері 90-жылдарға дейін қарастырылмай
Соңғы зерттеулердің алғашқы авторлардың еңбектерінен ерекшелігі - «зар заман»
Сөйтіп бұл зерттеулерде әдебиет тарихына тәуелсіз санамен қайта үңілу,
Мысалы, Б.Омарұлының «Зар заман әдебиеті (генезис, типология, поэтика)» атты
Әдебиеттануда олардың «зарлану» үрдісін зорайтып көрсету, кертартпа бағыттың өкілдері
«зар заман» ақындарының өлең-жырларында өздері өмір сүрген кезеңдегі тіршілікке
зар заман жыршылары отаршылдыққа қарсы бой көтерді. Олардың өлең-толғауларында
олардың шығармаларында ақырзамандық (эсхатологиялық) сарынның орын алуы.
Зар заман ақындарының қазақ әдебиетіндегі маңызы, дәстүр жалғастығы жөнінде
Зерттеуші зар заман поэзиясының түп-төркініне үңіліп, оны туындатқан себеп-салдарды
Бұл еңбектің тағы бір маңыздылығы – автордың зар заман
Орыс отаршылдары Арқа өңірі, Еділ мен Жайық бойындағы жергілікті
Қаратау, Қазығұрт, Сыр бойы ақындары Мәделі, Майлықожа, Құлыншақ, Молда
Патша үкіметінің миссионерлік саясатын, орыстандыру ниетін айқын түсініп, оған
Қазақтың рухани байлығы – діни сенімі азайғанымен қоса, ғылымнан
Жетпіс жыл бойғы саяси бұғау мен әдебиетке қойылған партиялық
Қазақтың ХІХ ғасырдың басында бірсыпыра оқығандары, атап айтқанда, Ақмолда
Ақын мұраларын жанрлық, идеялық, көркемдік тұрғыдан зерттей келе, олардың
Әдеби мұраны танудағы жаңа көзқарас, әдебиеттегі пайғамбарлар өмірінің көрінісі,
Монографияда ұлттық тарихымызға қатысты мұрағат материалдары, түрлі деректер, ресми
Тәуелсіздік тұсында әдебиеттану ғылымының тағы бір үлкен жемісі –
Әдебиетіміздің алтын ғасыры – ХХ ғасыр әдебиетіндегі орны бөлек,
ХХ ғасырдың басында қазақ әдебиеті жаңа түр, өзгеше мазмұнмен
Әдебиетте осындай сапалық өзгерістің енуі 1916-1936 жылдарға сәйкес келеді.
Қазақ халқының саяси, рухани бостандығы жолындағы күрес, артта қалушылыққа
Ал мұндай идея мен көзқарасты ұстанған адамдар жалпы
ХХ ғасырдың соңына дейін Алашорда үкіметі, Алаш өкілдері туралы
Негізінен ішкі қуат пен сұранымның әсерінен әрі кеңестік биліктің
Комиссия құрамы әдебиет, тарих, тіл, саясат саласының білгір азаматтарынан
Комиссия М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытовтың шығармашылық мұраларын, мұрағат деректерін
Аталған комиссияның қорытындысы бойынша М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытовтың әдеби-ғылыми
Осыған орай алаш өкілдерінің таңдамалы шығармалар жинақтары топтастырылып, жарық
Ал еліміз егемендігін алған соң, оның мәдени-рухани өмірінде күрт
Екіншіден, «Алашорда» ұғымына, «алашордашыларға» деген көзқарас өзгерді.
Бұрын ғалымдар ақын-жазушылардың Алашордаға, Алаш өкіметімен байланысын айтудан ат
Бұл, әрине, Алашордаға деген көзқарастың тарихи-саяси тұрғыдан өзгеруінің жемісі.
Асылы, Алаш мұраты мен мұрасы – мәңгілік мәселе. Мұнда
Тәуелсіздікке қолымыз жеткен тұста қазақ әдебиеттанушыларының туған әдебиетіміздің небір
Алашорданың, алаш зиялыларының қазақ әдебиеті тарихында, мәдениеті мен қоғам
Алайда 1988-89 жылдары жаппай жазылған мақалалар мен еңбектерді еліміз
Мұндай екіұшты, «жалтақ» көзқарастар социалистік идеяның дәуірлеп тұрған кезеңінде
Ғалымдардың пікірлерін байыптап қарасақ, көзқарас, пайымдау екіге жарылғандығын аңғарамыз:
Мұндай екіұшты көзқарастардың болуы себебі не және оларды салыстырудың
Уақыт тұрғысынан алшақ мерзім болмаса да, идеялық тұрғыдан алшақ
Ойымызды жинақтай келгенде, тәуелсіздіктің әдебиеттегі «ақтаңдақ беттер» үшін тағылымы
Алдымен, қаншама жыл бойы құрсауда болған шығармашылық ой сыртқа
Екіншіден, әдебиеттің тұтас бір дәуіріне - күрделі әрі қайшылығы
Үшіншіден, Алашордашылардың әдеби шығармашылық қызметінен бөлек, қоғамдық қайраткерлік қызметтері,
Төртіншіден, С.Садуақасов, Қ.Кемеңгеров, Н.Төреқұлов, О.Әлжанов сынды қайраткер-қаламгерлердің мұралары
Бесіншіден, әдебиеттің өткенін бағалауда бүгінгі күннің көзқарасы, тәуелсіз санамен
ӘДЕБИЕТТАНУ ҒЫЛЫМЫ
2. 1. Қазақ әдебиеттану ғылымы: тарих пен таным
Қазіргі қазақ әдебиеттану ғылымы тамырын тереңге жайған, сала-сала бұтақтары
Сол сияқты бүгінде жалпы әдебиеттану ғылымының аясында әрқайсысы
Әсіресе, бүгінгі Абайтану мен Әуезовтану ілімдерінің ахуалынан-ақ
1995 жылы Абайдың туғанына 150 жыл толуы ЮНЕСКО-ның шешімімен
Тәуелсіздік тұсындағы Абайтануға жаңаша ғылыми сипат берген
Абай даналығынан сусындау, оның тереңіне бойлау – ұрпақтан-ұрпаққа жалғаса
Т.Жұртбайдың «Күйесің, жүрек... сүйесің» (Абай «Жан бостандығы...» немесе рухани
Зерттеуші Абайдың пәлсафалық толғаныстарына аса зор мән беріп,
Ғалым Ж.Ысмағұловтың «Абай: ақындық тағлымы» аты зерттеуінде ақын мұрасын
Айталық, ғалым «Болмыс шындығы» атты тарауда «Қалың елім, қазағым,
Адамгершілік мораль мен парасатқа жетелейтін өлеңдерін «Парасат шындығы» тарауында
Кітаптағы «Сезім шындығы» атты тарауда ақынның лирикалық өлеңдеріндегі қазақ
Абайдың шығыс мәдениетіне қатысын зерттеп, танып-білу бағытында жүргізіле бастаған
Аталған еңбектің алғашқысында Абайдың шығыс әлеміне қарым-қатынасын, белгілі бір
«Абайтану тарихы» атты М.Мырзахметовтың оқу құралында ұлы Абай мұрасы,
Атаған еңбектерде Абайдың мұраларына бүгінгі тәуелсіз сана, еркін
Тәуелсіздік жылдары әдебиеттану ғылымындағы орталық мәселелердің
1997 жылдың аясында ғана М.Әуезовтың өмірі әдеби-ғылыми мұрасына
Соңғы он бес жылдың өзінде М.Әуезовтың шығармашылық мұрасы
М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ғалымдары «Мұхтар мұрасы
Абай және Әуезов (З.Ахметов), Мағжан және Мұхтар (Ш.Елеукенов), Әуезов
Мұхтар мұрасын ұлықтауда «М.Әуезов үйі» ғылыми-мәдени орталығының еңбегі зор.
Әсіресе көңіл аудартатыны - «М.О.Әуезовтің өмірі мен шығармашылық шежіресі»
«Әуезов туралы естеліктер», «Әуезов әлемі» атты жинақтарда жазушы
Ірі әуезовтанушы ғалым З.Қабдоловтың «Әуезов» (1997), «Менің Әуезовым» (1997)
Абай мен Әуезов тақырыбында толассыз еңбек еткен академик З.Ахметовтың
Әуезов пен алаш, Әуезов пен алаш зиялылары тақырыбын
Т.Жұртбайдың «Талқы» (1997), «Бесігіңді түзе» (1997) роман-зерттеулерінде М.Әуезовтың өмір
Әуезов пен шығыс әдебиеті тақырыбын белгілі әдебиетші ғалым, қазақ-шығыс
Т.Әкімовтың «Даналық мәйегі» (1997) атты зерттеуінде М.Әуезовтің шығармашылық лабороториясы
М.Әуезовтің абайтанушылық қызметін М.Мырзахметов «Әуезов және Абай» (1997) атты
К.Сыздықовтың «Мұхтартанудың беймәлім беттері» (1997) атты еңдегінде ұлы жазушының
Әуезов пен халық ауыз әдебиеті тақырыбы да ғалымдар назарынан
Әуезов тұлғасы тек ғылыми еңбектердің ғана емес, сонымен қатар
Аталған еңбектердің маңыздылығы – жазушы еңбегі туралы бұрын көбіне
Тәуелсіздік тұсында әдебиеттануда жеке қаламгерлердің шығармашылық жолы мен
Әдебиеттің жанрлық ізденістері мен табыстарын ғылыми қорытындылауға арналған еңбектер
Айталық, проза саласын зерттеген Р.Бердібайдың «Тарихи роман» (1997), Т.Рахымжановтың
Қазақ әдебиетінің тарихы оның ұлттық тарихымен тығыз байланысты. Қазақ
Ұлттық идеяның ең басты тірегі – азаттық. Олай болса,
Ұлттық өнер, ұлттық мәдениет арқылы ұлтымыздың тағдырындағы көкейкесті мәселелерді
Жалпы автордың мақсаты еңбекте жоғарыда аталған туындылардағы
Ж.Дәдебаев «Қазіргі қазақ әдебиеті» атты кітабында қазақ әдебиетіндегі тарихи
Мысалы Ә.Нұрпейісовтың «Қан мен тер» трилогиясының М.Әуезов шығармасымен сабақтастығы
Кейінгі жылдары жарық көрген Қ.Мұханбетқалиевтің «Сырым батыр», Т.Рыскелдиевтің «Ұлы
Ғалымның әсіресе қазақ қаламгерлерінің тарихи деректі көркемдік мақсатта қалайша
Көрнекті қаламгер, ғалым-сыншы Ш.Елеукенов «Әдебиет және ұлт тағдыры» атты
Мақалада қазақ әдебиетіндегі тұңғыш роман М.Дулатовтың «Бақытсыз Жамалынан» бастап
Бұл мақала әдебиеттанудаң жаңа заманға сай жаңаша ойлаудың, жаңаша
Көбесі сөгілмеген көп қағидаларды қайта қарау қажеттігін, жалаң сөзбен
Бұл еңбектегі жинақталған мақалалардың басты мақсаты біреу – бүгінгі
Сондай-ақ, тәуелсіздіктен кейінгі кезеңде дүниеге келген әдеби зерттеулер
Мұндай ұлттық рухтың серпілісі, ұлттық сананы насихаттау үрдісі поэзияға
З.Ахметов «Поэзия шыңы - даналық» атты еңбегінде өлең сөздің
Бұл бағытта А.Шәріптің де ізденісінің құндылығын айтқан абзал. Мұндай
А.Шәріп қазақ поэзиясындағы ұлттық идеяны зерделемес бұрын, «ұлттық идея»
Міне, зерттеушілер қазақ поэзиясынан осындай ұлттық нәр мен белгі,
Автор қазақ поэзиясының әр кезеңдегі ұлттық идеяның көріну сипаттарын
1. Қазақ хандығының құрылуы мен қалыптасуы тұсындағы көшпенді
2. XVIII ғасырдағы жоңғар-қалмақ шапқыншылығы мен орыс отаршылдығы жайлаған
Қазақ хандығының Ресейдің қол астына қарауына байланысты отаршылдыққа, миссионерлікке,
ХХ ғасырдың басында жетекші орынға шыға бастаған саяси күрескерлік
Кеңестік заман кезіндегі ұлттық геноцид, мәдени экспансия және ассимиляциялық
Тәуелсіз ел болған кездегі Қазақстанның жаңғырып-жаңару үстіндегі ұлттық мәдениеті
Зерттеуші кітабындағы «Өлең өнеріндегі Атамекен идеясы мен бейнесі», «Отаршылдық
Қазіргі әдебиеттануда драматургияны тегі мен түріне жіктеп саралау қолға
Академик Р.Нұрғали «Драма өнері» атты еңбегінде драма
Ғалым драманы жанрлық тұрғыдан төмендегіше топтастыраып қарастырады: «өмірге айырықша
Жанрлық ерекшелігі ретінде комедия жанрындағы әсірелеудің маңызын, шешімінде жағымсыз
Драманың жанрлық ерекшелігі ретінде автор драмалық жағдай мен қаһарманға
Ғалым туған әдебиетініміздің материалына негізделе отырып, драманың қаһармандық драма,
Драма саласындағы тағы бір игі жайт – қазақ драматургтері
Әдебиеттің теориялық мәселелеріне қатысты да бірқатар ғылыми ізденістер болды.
Б.Майтановтың «Қазақ романы және психологиялық талдау» атты кітабы әдебиеттану
Автор психологиялық талдау әдісін шығарманың көркемдігінің басты шарты санайды.
Г.Піралиеваның «Ізденіс өрнектері» кітабында қазіргі қазақ прозасындағы, оның ішінде,
Автор «көбіне Европа әдебиетінің жетістігі саналатын – ішкі монолог,
Зерттеуші қазіргі қазақ әдебиетінің көрнекті қаламгерлері Ә.Кекілбаев, Т.Әбдіков, А.Сүлейменов,
Қазақ әдебиеттануында бұрын соңды көрсетілмеген соны тақырып – фантастикалық
Тек кейінгі жылдары әдебиеттануда А.Мархабаевтың «Қазақ фантастикалық әдебиеті» (1998),
Фантастикалық әдебиеттің басқа көркем әдебиеттен ерекшелігін А.Мархабаев төмендегідей белгілерімен
фантастикалық шығармада орталық бейне - ғаламшардағы түрлі құбылыстар;
фантастикалық шығарманың басты міндеті – ғылымды насихаттау;
фантастикалық әдебиет ғылымды туғызса, ғылым фантастиканы туғызады;
- фантастикалық әдебиетте автор басты кейіпкер ретінде ғылыми-фантастикалық идеяны
- бұл жанрдың тек болашақтағы адам бейнесін ғана емес,
оқырман ғылыми фантастиканы оқуы үшін ғылыми жаңалықтардан хабардар
қиял әдебиетінің қарапайым оқырманмен қатар, ғалымдар үшін де
Автор қазақ фантастикасының жай-күйіне, қалыптасуы мен бүгінгі фантаст жазушылардың
Сын теориясы саласында Т.Кәкішев пен Д.Ысқақұлының зерттеулерін атаймыз.
Көрнекті әдебиетші ғалым, сыншы Т.Кәкішевтің «Қазақ әдебиеті сынының тарихы»
Алдымен барлық тарауларда қазақ әдебиеті сынына қатысты жаңа деректер,
Бұл еңбекті оқи отырып, қазақ көркем – эстетикалық ойының
Қазақ сынының тарихи тамырына қатысты автордың көне түрік жазбаларына,
Әл-Фараби, Қожа Ахмет Яссауи, Махмуд Қашғари, Жүсіп Баласағұн, Ахмет
Кітаптың екінші бөлімінде Шоқан, Ыбырай, Абай, С.Торайғыров, М.Сералин және
Әдеби сынды жанрлық тұрғыдан жіктеп, түрлерін анықтап, әрқайсысына ғылыми-теориялық
Ғалым әдеби сынның жанрлық жүйесін анықтаудың әдіснамалық негізін, принциптерін
Аталған сын жанрларының әрқайсысының зерттеу нысанын, мақсатын, пайда болу
Сынның жанрлық түрлеріне мысал ретінде ғалым бүгінгі қаламгерлердің сыни
Мәселен, «Айқап» журналында (1917, №17) С.Торайғыровтың М.Дулатовтың «Азамат» өлеңдер
Ғылыми мақала жанрының туу тарихы туралы: «Қазақ әдеби сынының
Бұл еңбектің әдебиеттану тарихы үшін мәні зор, себебі автор
Аталған кезеңдегі әдебиеттану ғылымы жетістіктерінің енді
Соңғы жылдардағы қоғам мен тарих келбетіндегі өзгерістер, әдебиеттану
К.Ахметовтың «Әдебиеттануға кіріспе» атты оқу құралы – орта,
Әдебиет теориясына қатысты бұған дейін негізінен Қ.Жұмалиевтің «Әдебиет теориясы»
К.Ахметов оқулығының жаңалығы мол. Кітапта әдебиет теориясын үш циклға
Оқулықта әдебиеттану философиямен өте тығыз қарым-қатынаста қарастырылады. Автор сонау
Оқулықтың басты жаңалығы - әдебиеттану ғылымының бір саласы ретінде
Соңғы жылдары қазақ әдебиеттануында поэтика саласын зерттеу ісі қарқынды
Оқулықта поэтиканың бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі үш түрін, яғни жалпы
Оқулық әлемдік әдеби-эстетикалы, теориялық еңбектерге сүйене отырып, негізгі теориялық
Профессор Х.Сүйіншәлиевтің «Қазақ әдебиетінің тарихы» атты жоғарғы оқу
Оқулық авторы қазақ әдебиеті тарихының бағзы заманнан бергі қалыптасу,
Еңбектің қазақ әдебиетінің тарихы, даму жолдары мен әдеби процеске,
Осы салада тағы бір тағылымы мол еңбек – С.Қирабаевтың
Автор кеңес дәуірі кезеңіндегі қазақ әдебиетін былайша топтастырып қарастырады:
Осы аталған әр кезеңдегі елдегі қоғамдық-әлеуметтік жағдай, онық
Қорыта келгенде, соңғы он бес жыл ішінде әдебиеттанудың әр
Аталған еңбектердің мазмұнында бір желі жалғасын тауып отрады, ол
2. 2. Әдебиет тарихын дәуірлеу: уақыт және жаңа көзқарас
Әдебиеттану ғылымында әдебиет тарихын дәуірлеу аса күрделі әрі үлкен
Әдебиет тарихын дәуірге бөлу дегеніміз – тарихи сабақтастық дәстүріндегі
Қазақ әдебиеті тарихын дәуірлеу мәселесіне қатысты біз бүгінде сонау
Сөйтіп осы уақытқа дейін қазақ әдебиетінің тарихы өз бастауын
Ғылым бір орында тұрмайды, жаңа көзқарас, даулы пікірлер пайда
Қазіргі әдебиеттану ғылымында қазақ әдебиетінің мың жарым
Осы бағытта бірқатар ғалым-ізденушілер (А.Қыраубайқызы, И.Нұрахметұлы, Т.Еңсегенұлы) соны пікірлер,
Айталық, А.Қыраубаева көне түркі әдебиетінің алғашқы әдеби мұралары ретінде
Т.Еңсегенұлы қазақ әдебиетінің түпкі араналарын (архетиптерін) зерттей келе, оның
«Авеста» - Таяу Шығыс халықтарының, көшпелілердің мәдениеті, әдебиеті, діні,
«- Қазақ әдебиеті тарихының архетиптері Орта Азия, Таяу Шығыс
- «Авеста» кітабы көне түркілер дәуірлеп, күшті мемлекет
- «Авеста» кітабы туып, қалыптасуына бағзы замандағы бабаларымыздың даналық
- Зороастризм дінінің поэзия тілімен жазылған «Авеста» кітабы Сырдария
- Көне түркілердің Тәңірлік дінінің негізі - «Авеста» шығармасында
- «Авеста» кітабы Орта Азияны мекендеген көне түркілер мен
Сөйтіп Т.Еңсегенұлы қазақ әдебиетінің бастау арналарын б.з.д. VІІ ғасыр
Шын мәнінде ата-бабаларымыз – Сақтар туралы, атақты Сақ патшалары
«...Қазақ әдебиетін дәуірлеу мәселесі күні бүгінге дейін ғылыми шешімін
- көне тарихымыз туралы жазба деректерінің
- тарихымызға қатысты деректердің көбі көрші елдердің жазбаларында
қазақтың шежіре деректерінің тарихи дәлел ретінде пайдаланылмағандығымен;
кеңестік идеологияның қатал тегеурінінің салдарынан қазақ зиялылырының халқымыздың рухани
ұзақ уақыт билеген отаршылдық күш пен саясат халқымыздың
Ал тәуелсіздік алғаннан кейін әдебиеттану ғылымы күн санап ілгерілеп,
Бұл монография көне қытай, соғды, ұйғыр, қадым жазуларында қатталып
Қай халықтың болмасын әдебиетінің тарихы оның халық ретінде тарих
Ғалым хронологиялық ұстанымға, этностың даму барысына сүйене отырып қазақ
Ұлыстық дәуір әдебиеті (б.з.д. Х ғ.- ХVғ.)
ІІ. Ұлттық дәуір әдебиеті
І. Ұлыстық дәуір әдебиетін өз ішінен екі кезеңге жіктейді:
1. Ерте заман әдебиеті (б.з.д. Х ғ.-б.з. VІ ғ.):
а) Сақтар дәуірі әдебиеті
ә) Ғұндар дәуірі әдебиеті
б) Үйсін-Қаңлы дәуірі әдебиеті
2. Ортағасырлар әдебиеті ( VІғ.- ХVғ.):
а) Түркі қағанаты тұсындағы (ұлыстық ояну дәуірі) әдебиет
ә) Қанаттас қағанаттар дәуірі әдебиеті
б) Алтын Орда дәуірі әдебиеті
ІІ. Ұлттық дәуір әдебиетін өз ішінен екі кезеңге
1. Қазақ хандығына дейінгі әдебиет
2. Қазақ хандығынан кейінгі әдебиет
а) Қазақ хандығы тұсындағы әдебиет
ә) Отарлық дәуір әдебиеті
б) Социалистік дәуір әдебиеті
Ортағасырлық әдебиет пен Қазақ хандығына дейінгі әдебиет аралығында хронологиялық
Автор Сақ дәуірі әдебиетінің қайнар көзі ретінде грек, парсы
Ғұн дәуірінен қалған әдеби мұраларға автор сол дәуірдегі аңыздарды
Үйсін-Қаңлы дәуірі әдебиетінің бастау көзі деп автор Үйсін дәуірі
Ойымызды түйіндесек, әрине қазір жоғарғы, орта мекеп оқулықтарында, негізгі
Ал бір кездері қазақ әдебиетін ХVІІІ ғасырдан (Бұқар жыраудан)
ҚОРЫТЫНДЫ
Тәуелсіздік тұсындағы ұлттық әдебиеттану ғылымы арыдағы арналарды қайта қарап,
Еліміздің саяси-рухани тәуелсіздігінің арқасында өткен тарихымызды таразылап, бүгінгі күннің
Бұрын әдебиет тарихын тұтас алып, оның даму заңдылығын
Әдебиет пен көркем сын идеологиялық, саяси қыспақтан, қатаң қадағалаудан
Қазіргі руханият саласында күрделі процестер жүріп жатыр, соның ішінде
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында ес жинап, етек жиғаннан кейін, жетпіс
Ұзақ жылғы ұйқыдан кейін ұлттық сананы ояту, ұлттық идеяны
Бүгінгі қазақ әдебиеттануындағы жаңа серпіліс алған тағы бір мәселе
Әзірше жоғарғы, орта мекеп оқулықтарында, негізгі зерттеу еңбектерде
Әрине әдебиет тарихын Сақ заманынан бастау қаншалықты берік екендігі
Тәуелсіздікке жеткеннен кейін қолға алынған мәселелердің бірі –
Тәуелсіздік ұлттық рухани әлеміміздегі жаңалықтарымызды дүние жүзіне паш
Бұл екі ірі саламен бой жарыстыра дамып келе жатқан,
Әдебиеттанудағы соны ізденіс – көркем ойлау мен қиял, ғылыми
Ойымызды түйіндей келе, тәуелсіздік тұсындағы қазақ әдебиеттану ғылымының негізгі
- еліміздің саяси-рухани егемендігі еркін ойлап, шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік
ұлттық әдебиеттанудың негізгі әдіснамалық ұстанымы айқындалды;
коммунистік идеологияның орнына ұлттық рух, ұлттық идея орнықты;
қазақ әдебиетіндегі ақтаңдақ әдебиетті игеру аясы мен аумағы кеңейді;
шетелдегі қазақ әдебиеті нұсқаларын жинау, зерттеу, насихаттау басталды;
қазақ әдебиет тарихын біздің заманымызға дейінгі кезеңге шегеру идеялары
діни-ағартушылық бағыттағы әдебиет жан-жақты сараланды;
поэтиканы әдебиеттану ғылымының жеке саласы ретінде қарастыру белең алды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
Ысмайылов Е. Әдеби мұра және оны зерттеу. -
Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. - Алматы: Санат,
Смағұлов Ж. Ұлттық әдебиеттану әлемі. Монография. - Қарағанды: Болашақ-Баспа,
Қазақ әдебиетінің тарихы. ІІІ том. 2-кітап. - Алматы: Ғылым,
Қасқабасов С. Әдебиеттанудың өзекті мәселелері: Академик Серік Қирабаевтың 75
Ұлттық тарихымыздың бастау көздері. – «Егемен Қазақстан», 2006 жыл,
Қирабаев С. Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет. - Алматы: Ғылым,
Ергөбек Қ. Арыстар мен ағыстар. - Астана: Таным, 2003.-360
Сейітжанов З. Ақыт ақын. Оқу құралы. - Алматы, «Қазақ
Мәсімханұлы Д. Сөз – желкен. - Алматы: Өлке, 2005
Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. Жоғарғы оқу орындары студенттеріне
Омарұлы Б. Зар заман әдебиеті. Монография (генезис, типология, поэтика).
Қалижан І. Қазақ әдебиетіндегі діни-ағартушылық ағым (ХІХғ.ортасы- ХХғ.басы).
Қазақ ССР Прокуратурасында // «Қазақ әдебиеті», 23 декабрь, 1988
Нұрғали Р. Әуезов және алаш. Әдебиеттегі ұлттық рух. Көмекші
Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Жүсіпбек
Кәкішев Т., Дүйсенов М. Ұлы Октябрь шуағы. -
Кәкішев Т. Мағжан мен Сәкен. Ғылыми эссе. - Алматы:
Жұртбай Т. Күйесің, жүрек... сүйесің (Абай «Жан бостандығы...» немесе
Ысмағұлов Ж. Абай: ақындық тағлымы. - Алматы: Ғылым, 1994.–280
Әбдезұлы Қ. Қазақ прозасы және ұлттық идея: Оқу құралы
Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. – Алматы, 2002
Шәріп А. Қазақ поэзиясы және ұлттық идея. Монография. -
Нұрғали Р. Драма өнері. - Алматы: Санат, 2001. -
Майтанов Б. Қазақ романы және психологиялық талдау. Оқу құралы.
Піралиева Г. Ізденіс өрнектері. Әдеби сын. Зерттеу. Сұхбаттар. -
Мархабаев А. Планета – қиял зертханасы. // Таңшолпан. 2005
Ысқақұлы Д. Сын жанрлары (Оқу құралы). - Алматы: Санат,
Ахметов К. Әдебиеттануға кіріспе. Оқу құралы. – Қарағанды: «Арко»
Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Қысқаша очерк: Оқу
Еңсегенұлы Т. Қазақ әдебиеті тарихының арғы арналары (архетиптері). Филология
Нұрахметұлы И. Ұлыстық әдебиеттен ұлттық әдебиетке дейін (б.з.д. Хғ.
Қосымша әдебиет
Ахметов З. Поэзия шыңы – даналық. Зерттеу. – Астана:
Қирабаев С. Қазақ әдебиеттану ғылымы: бүгіні мен ертеңі //Егемен
Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті: дәуірлеу және жаңаша
Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен: Зерттеулер мен естеліктер. – Астана:
Қазіргі Абайтанудың өзекті мәселелері (Ұжымдық монография. Ред. алқасы З.Ахметов,
Елеукенов Ш. Әдебиет және ұлт тағдыры. – Алматы: «Жалын»
Бердібай Р. Байкалдан Балқанға дейін. – Алматы: Қазақстан, 1996.
Машанов А. Әл-Фараби және Абай. – Алматы: Қазақстан, 1994.
Кәкішев Т. Кер заманның кереғар ойлары. – Алматы. Атамұра
Жолдасбеков М. Тастар сөйлейді. – Астана: Фолиант, 2002. –
Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқулық. – Алматы:
Қасқабасов С. Түп нұсқамыз түгел ме? Қолда бар әдеби
Мырзахметұлы М. Абай және Шығыс.- Алматы: Қазақстан, 1994. –
Мырхаметұлы М. Абайтану тарихы. Алматы. Ана тілі, 1994. –
Мәшһүр Жүсіп Қ. Өлең – сөздің патшасы. Зерттеулер. –
Негимов С. Ақын-жыраулар поэзиясы. Генезис. Стилистика. Поэтика: Оқу құралы.
Қыраубайқызы А. Ежелгі әдебиет. Оқулық. – Астана: Елорда, 2001.
Әдебиет пен өнер мәселесі бойынша 30-40-шы жылдар кезеңі мен
Мұхтар мұрасы. – Наследие Мухтара. Ғылыми мақалалар мен зерттеулер
Алпысбаев Қ. Ой орамдары: зерттеулер, мақалалар. – Алматы, 2006.
Тұрысбек Р. Парыз бен парасат (Әдеби толғамдар. Зерттеулер. Портреттер).
Тұрысбек Р. Жүсіпбек Аймауытұлы және 20 жылдардағы қазақ прозасы.
Тұрысбек Р. Сөз сарасы: әдеб-ғылыми мақалалар. – Алматы: Мектеп,
Тілешов Е. Суреткер және көркемдік әдіс. – Алматы: Арқа,
Қамзабекұлы Д. Алаш және әдебиет. – Астана. Фолиант, 2002.
Мархабаев А.Ф. Қазақ фантастикалық әдебиеті. – Алматы: Ана тілі,
Ыбырайым Б. Сырлы әлем: Қазіргі қазақ балалар прозасы. –
Дәрімбетов Б. Қазақ әдебиеті тарихына қайта оралуымыз керек //
66