Өнімнің бәсекелік көрсеткіштерін талдау

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1. Нарық жағдайында өндірілетін өнім сапасының ұғымы, мағынасы
1.2. Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру алдында өнімнің сапасын көтерудің
1.3. Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар, олардың жіктелуі
2. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН ӨҢДЕУШІ ӨНДІРІСТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АХУАЛЫ
2.1. «Қызыл Жар» өндірістік кооперативінің экономикалық жағдайын талдау
2.2. Кәсіпорында өндірілетін өнімнің сапасын бағалау
2.3. Өндірілген өнімнің бәсекелік көрсеткіштерін талдау
3. ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
3.1. Өнімнің сапасын көтерудің ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктері
3.2. Өнімнің сапасын көтеруде кәсіпорындардың өзара байланыстарын
3.3. Өнімнің сапасын көтеруде инновация, маркетинг жүйелерін жетілдіру
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы өндірістері «Қазақстан-2030ң стратегиясында көрсетілген басым салалардың бірі
Тоғыз жолдың торабында орналасқандықтан, шекарамыздың өн бойында өз өнімімізді
Осы факторларды есепке ала, дипломдық жұмысымның мақсаты ретінде Қазақстанның
Міндеттері ретінде :
− өнімнің сапасын арттырудың нарықтық экономика жағдайындағы
− импорт алмастыру саясатының маңызын ашу;
− ауыл шаруашылық өнімдері нарығының Қазақстандағы дамуын талдау;
− «Қызыл Жарң ӨК-не жалпы сипаттама беріп, оның
− кәсіпорын өндіретін өнімінің сапасын бағалау;
− Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласындағы көрсетілетін қызмет пен өндірілетін
Бірінші тарауда өнімнің сапасын арттырудың теориялық мәселелері қарастырылады. Оны
Екінші тарауда ауыл шаруашылығыны өнімдерін өндіру саласында ондаған жылдар
Үшінші тарауда өнімнің сапасын арттыру бағыттары келтірілген. Ауыл шаруашылығы
Зерттеудің әдістемелік негіздеріне Қазақстан Республикасының Заңдары, Президент Жолдаулары, статистика
1. НарыҚтыҚ жаҒдайда ӨнімніҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ
Нарық жағдайында өндірілетін өнімнің сапасының ұғымы, мағнасы
XXІ ғасыр цивилизациялық дамуда сапаның барлық салалары: еңбек сапасы,
Сапа - бұл белгіленген және болжанатын сұранысты қанағаттандыра алатын
Сапа түсінігі: құжаттандырылған процедуралар негізінде үрдістерді басқару; тұрақты тұтынушылармен
Кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде мәселелерді тиімді шешу құралы болып
Бүгінгі таңда жердің барлық түкпірінен Қазақстанға көптеген және әрдайым
Өнім сапасы – бұл кәсіпорын қызметінің айнасы, осы айнадан
Өнімнің сапасын көтеру:
- өткізілетін өнім және қызмет көлемін ұлғайтуға;
- экспорт құрылымын жақсартуға;
- ҒТП-ті және басқаларын қолдануға мүмкіндік береді. Өнімнің сапалылығының
Жоғары деңгейлі имидж, бұл – танымалдылық және сенімділік, сатып
Қазіргі таңда біз экономиканың әр саласында, әлемдік және Қазақстандық
Сонымен кәсіпорында сапа мәселесін шешу – оның сатып алушылар
қылу жоғары деңгейде табыс табуға негіз болады.
Өндіріс технологиясы мен адам қажеттілігінің дамуы әсерінен сапа рөлі
Сыртқы нарықты зерттеу
1 сурет - Тауардың бәсекелік қабілетін бағалаудың типтік сызбасы
Осыған байланысты, өнім сапасы мәселесі - тауар өндірушілер алдында
Өнімнің бәсекелік қабілеті келесі элементтерден тұрады:
− бағаның негізгі бәсекелестердің бағасымен салыстырылуы;
− сұраныс пен ұсыныс қатнастарына байланысты, бәсекелестер саясатына
− жеңілдіктер жүйесінің тұтынушыларды тартуы;
Өнім сапасы :
− өнімнің техникалық-функционалдық қасиеттері;
− қосымша пайдалылықтың болуы;
− өнімнің танымалдық деңгейі;
Өткізу, жарнама және қызмет көрсету жүйелерінің бәсекелік қабілеті:
− өткізу жүйелерінің тұтынушыларға қолайлылығы;
− жарнаманың тиімділігі;
− қызмет көрсету жүйелерінің қолайлылығы мен сенімділігі.
Өнімнің сапасы саласындағы атақты американ маманы А.Фейгенбаум өзінің «Өнімнің
Сапа көрсеткішін анықтаудың негізгі міндеті болып оның сандық мағынасын
- Өлшеу әдісі – приборлар мен құралдардың көмегімен
- Тіркеу әдісі – белгілі бір жәйттер (мәселен: сынақ
- Есесптеу әдісі - өнімнің сапа көрсеткіштерін анықтау үшін
- Органолептикалық әдіс – адамның сезім мүшелерімен: көру,
- Социологиялық әдіс – барлық тұтынушылар желісі бойынша ақпарат
Жалпы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыруға бірнеше факторлар әсер етеді.
Сыртқы факторларға мемлекет деңгейінде қабылданатын бағдарламалар мен заңдар жатады.
Сапа Республикалық бағдарламасының негізгі мақсаттары мен қызметтері келесідей
− өнімдер мен қызметтер сапасы саласында мемлекеттік басқаруды
− басқару нысандары мен әдістерін жетілдіру;
− отандық өнімдердің бәсекелік қабілетін арттыруға бағытталған ҒТП жетістіктерін
− өнімдер мен жұмыстар, көрсетілетін қызметтерді сетификаттаудан сапа жүйесін
− стандарттау, метрология мен сертификаттау саласында кадрларды дайындау;
− сапаны артыру саласында іс-шаралар ұйымдастыру мен насихаттау.
Ішкі факторларға кәсіпорын деңгейіндегі шаралар, білікті менеджмент, сапа үйірмелері,
Бәсекелік қабілетті қамтамасыз етуде ХХ-ғасырдың 80-ші жылдары сапаға деген
− функционалдық қасиеттер тұтыну затының өз мақсаттық бағытына сәйкес
Мысалы, кір жуғыш машинаның функционалдық қасиетіне оның кір жууын
- әлеуметтік арналымы тауардың әр-түрлі халық тобына арналғандығы;
- эргономиялық қасиеттер тауардың тұтыну кезіндегі ыңғайлылық
- эстетикалық қасиеттер тауардың көңілге аларлықтай ерекшеліктер арқылы
Poole computer компаниясының тек түсімен ғана ерекшеленетін жаңа компьютер
- экологиялық қасиеттері, бұл тауарды қолдану қоршаған
- гигиеналық қасиеттер тауардың тұтыну кезіндегі адам
- тауардың тұтынудағы сенімділігі, яғни тұтыну кезіндегі өзінің
1.2. Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру алдында өнімнің сапасын көтерудің
Қазақстан 1996 жылы Ұйымға кіру туралы жариялы мәлімдеме жасап
Министрліктердің жариялы құжаттарды дайындауы, келіссөздер жүргізуіне және де басқа
1996 жылдың шілдесінде Қазақстан сытрқы сауда режимі туралы мемарандумын
Қазақстанның БСҰ-на кіруіне қоғамның көзқарасы әртүрлі.
БСҰ-на кірудің позитивті факторлары:
- Қазақстан тауарларына БСҰ-на мүше елдердің нарықтарына шығу мүмкіндігі,
- Халықаралық стандарттарға сай қолайлы және транспорентті ішкі заң
- Шетел инвестицияларын, өңдеуші өнеркәсіпке ноу-хау мен жаңа технологияларды
- Тұтынушыға ұсынылатын тауардың көлемі мен сапасын арттыру;
- Экономикалық өсуді ұзақ мерзімді сауда саттық жоспары негізінде
Атап өтетін жайт, позитивті эффект БСҰ-на кіргеннен бастап емес,
БСҰ-на кірудің негативті факторлары:
- Көпжақты келіссөздер негізінде неғұрлым ауқымды өндірушінің позициясы мен
- Саудада кей жағдайларды ескермегенде, көлемдік шектеудің болмауы;
- Тауар мен қызмет сату аясын реттеуде жаңа шаралар
- Бәсекелестіктің күшеюі және экономиканың неғұрлым сезімтал секторлары жағдайының
Мемлекетіміздегі ауылшаруашылық секторының жете дамымағандығы барлығымзға бірдей белгілі бола
Осыны негізге ала отырып Президентіміз Үкімет пен барлық деңгейдегі
Ауыл жылдарында шаруашылықтар үшін аяғына тұрып, бекінуге мүмкіндік
Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуде және өндіруде кластерлік бағытты неғұрлым
Қазагромаркетинг және Мал өнімдері корпорациялары базасында жергілікті ауыл
Үкіметке ауыл шаруашылық құрылымдарының халықаралық стандарттарға өтуін жеделдетуге бағытталған
Ауыл шаруашылығындағы тасымалдау инфрақұрылымының жетілменгендігінен ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер
Үкімет пен әкімдерге ауылшаруашылығын несиелеудің тиімді әдістері мен нұсқаларын
Ауыл шаруашылығының өнімділік деңгейі өндірістің техникамен жабдықталуына тәуелді. Тиісті
Басымды ретте ауыл шаруашылық ғылымын да дамыту керек. Кәсіпорынның
Қазіргі таңда ауыл шаруашылығында көптеген шаруашылық субьектілері бар. Олардың
Ауылдар біздің қайталанбас тарихымыздың, салт-дәстүріміздің және ұлттық мәдениетіміздің сақтаушысы
Президенттіміздің Үкімет пен әкімдер алдына қойған осы тапсырмалары негізінде
Бағдарламаның мақсаты болып:
- Қазақстан Республикасының халықаралық тәжірибелерге көшуіне қолайлы жағдай туғызатын,
- Әлемдік нарықтарға шығуға қолайлы жағдай туғызу үшін мемлекеттік
- Сонымен бірге БСҰ-на мүше болуға қолайлы жағдай жасау
Негізгі міндеттері болып:
- Стандарттау, сертификаттау және сапаны басқару саласында бірегей мемлекеттік
- Техникалық реттеудің халықаралық моделіне көшу;
- Салалардағы стандарттау жұмыстарын жетілдіруге қолайлы жағдай жасау;
- Қазақстанның БСҰ-на мүше болуына қолайлы жағдай жасау;
- Әлемдік нарықтарда, республикада өткен өнімнің сәйкестігін бағалау нәтижелерін
- Отандық өнімдердің сапасы мен бәсекелік қабілетін арттыру;
- Аумақтық, мемлекеттік, халықаралық деңгейлерде біртұтас ақпараттық аймақты біртіндеп
- Мамандардың біліктілігін (квалификациясын) көтеру;
- Халықаралық стандарттау жөніндегі жұмыстарды жандандыру;
Бағдарламаны орындаушылар Қазақстан Республикасының индустрия және сауда министрлігі, министрліктер
Бағдарлама толық орындалған күнде келесі жетістіктерге қол жеткізуге болады.
- мемлекеттік және халықаралық стандарттар негізінде бәсекелік қабілетін және
- Стандарттарды халықаралық талаптарға теңестіру арқылы саудадағы техникалық кедергілерден
- Техникалық реттеу, стандарттау және сәйкестікті бағалау жұмыстарын халықаралық
- Салаларда стандарттау қызметтерін, жаңа техникалық, оның ішінде халықаралық
- Жергілікті, ұлттық және халықаралық ұйымдармен әріптестікті нығайту;
- Біртұтас ақпараттық аймақ құру;
Қазіргі кезде елімізде номативті құжаттар қоры құрылған. Мемлекеттік стандарттар
Стандарттау жұмыстарын жүргізумен байланысты экономиканың әр саласында 40 стандарттау
Біздің республика қол жеткізген ашық экономика және реформалану деңгейі
Қазақстан республикасының Үкіметімен жүргізіліп отырған импорт алмастыру бағдарламасы бүгінгі
БСҰ-на кіруде, Қазақстанда өндірілетін тауарлар мідетті түрде халықаралық стандарттарға
БСҰ-на мүше болуда көптеген қатынастардан айтарлықтай шығын шегетініміз анық,
Мысалы: кейінгі кездері АҚШ-ы Ауғаныстанға гуманитарлық көмек ретінде деп
Қазақстанның шикізат ресурстарына (мұнай, газ және т.б.) және алғашқы
БСҰ-ы бәсекелік қабілеті өте жоғары тауарлар, әсіресе жоғары технологиялар
- Консалтингтік-маркетингтік орталықтар құруға;
- Экономиканың өнеркәсіптік секторын, ірі, кіші және орта бизнесті
- Өнімнің сапасын және бәсекеқабілеттілігін арттыру;
- Шикізатты өндіруден бастап, жоғары тауарлы дайын өнім өндірісіне
- Өндірісті, инновацияны, менеджментті дамыту тұрғысынан тиімді корпоративтік құрылымдар
- Ақпараттық технологияларды кең көлемде ендіру, осының негізінде өзара
Болашақта еліміздің қолайлы жағдайда дамуында дайын, отандық, бәсеке қабілетті
1.3. Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар, олардың жіктелуі
Сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың негізгі бағыттары, өнім
Мөлшерленуіне қарай натуралды бірліктермен (килограмм, метр, балл, көлемі шектеусіз),
Сапа деңгейінің бағалануына байланысты – базалық және қатысты көсеткіштер.
Анықталу стадиясына байланысты – болжамды, проектілі, өндірістік, эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді (топтық, жалпылама,
1 кесте - Өнімнің сапа көрсеткіштерінің топталу ортасына қарай
№ р/с Сапа
функцияларының топталу ортасы Сапа
көрсеткіштері топтары
1 Заттық ортасы функционалды белгілерінің көрсеткіштері
2 Уақытылы заттық ортасы сенімділік көрсеткіштері
3 Кеңістікті заттық ортасы транспортабельділік көрсеткіштері
4 Өндірістік-технологиялық ортасы технологиялық-ұйымдастырушылық
деңгейінің көрсеткіштері
5 Экономикалық қатнастар ортасы экономикалық көрсеткіштері
6 Экологиялық қатнастар ортасы экологиялық көрсеткіштері
7 Қауіпсіздік қатнастар ортасы қауіпсіздік көрсеткіштері
8 Эргономикалық қатнастар ортасы эргономикалық көрсеткіштері
9 Эстетикалық қатнастар ортасы эстетикалық көрсеткіштері
10 Патенттік-құқықтық қатнастар ортасы патенттік-құқықтық көрсеткіштері
11 Нормативтік орта стандарттау көрсеткіштері
12 Нарықтық қатнастар ортасы бәсекелік қабілетінің көрсеткіштері
Көрсеткіштер топтарын талдаған кезде олардың арасындағы белгілі бір корреляцияны
Өнімнің сапасы, оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу негізінде бағаланады.
Пайдалану бағытының көрсеткіштері өнімнің қай салада, қай жағдайда қолданылатынын
Пайдалану бағыты көрсеткіштері тобына келесі топшаларды жатқызуға болады: топтамалық,
Сенімділік көрсеткіштері. Сенімділік өнеркәсіптік өнімнің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып
Технологиялылықтың көрсеткіштері еңбек өнімділігін жоғарылату үшін қабылданған құрастырушылық-технологиялық
Унификациялау және стандарттау көрсеткіштері - өнімнің стандартты, унифицирленген және
- обьектінің стандартталу коэффициенті
- обьект бөлшектерінің жоба аралық унификациясы
- обьектінің құрамдас бөліктерінің қайталанымдылық коэффициенті.
Өнімнің эргономикалық көрсеткіштері тұтынушының осы құндылықпен өзара қатнасын, оның
Сапаның эргономикалық көрсеткіштері обьектінің қойылатын эргономикалық талаптарға сәйкестігін анықтаған
Өнім сапасының эргономикалық көрсеткіштері жұмыс істеген адам мен қолданылатын
Өнім сапасының эргономикалық көрсеткіштері келесі түрлерге жіктеледі:
- Гигиеналық көрсеткіштер - адамның осы бұйымды қолдануда, өмірлік
- Антропометрлік көрсеткіштер – адам денесі және де басқа
- Физиологиялық және психофизиологиялық көрсеткіштер – адамның физиологиялық талаптарына
- Психологиялық көрсеткіштер – өнеркәсіптік бұйымдарға қойылатын инженерлік-психологиялық талаптарында,
Эргономикалық көрсеткіштер деңгейі, арнайы дайындалып баллмен өлшенетін өнеркәсіптің арнайы
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе тұтынбай тасымалдауға қолайлылығын
- өнімді тасымалдауға орташа дайындау уақыты;
- өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру уақыты;
- тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім бірлігінің массасы және көлемі,
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау жұмыстарындағы адам
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын және патенттік тазалығын сипаттай
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 көрсеткіштермен бағаланады, олар: патентпен
Патенттік қорғалғандық көрсеткіші – бұйымды жасап шығаруда, оның құрамына
Патенттік тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы нарықтарды
Экологиялық көрсеткіштері - қоршаған ортаға өнімді тұтынғанда немесе
- энергия көздері (жанар май, көмір, газ) ретінде пайдаланылатын
- өнімді тұтынғанда немесе эксплуатациялағанда, тасымалдағанда, сақтағанда зиянды сәулелердің,
- атом энергиясын игеріп, пайдалану үшін зерттеулер жүргізетін атом
- түрлі саладағы транспорт құралдары мен басқа да машиналар,
Әртүрлі обьектілер бойынша барлық экологиялық көрсеткіштер сәйкес нормативтік құжаттар
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда тұтынушы немесе
Әр кәсіпорында өндірілетін өнім сапасына ішкі және сыртқы сияқты
Ішкі факторларға кәсіпорынның аталған сапаға сәйкес өнім өндіру қабілетімен,
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
- әлеуметтік-психологиялық;
Техникалық факторлар - өнім сапасына тікелей әсер етеді, өйткені
Ұйымдастырушылық факторлар – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды жетілдірумен,
Экономикалық факторлар - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен, баға
Әлеуметтік-психологиялық факторлар – салауатты жұмыс жағдайын қалыптастыруға, өз кәсіпорынының
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы факторлар өнім сапасының қалыптасуына әсер
2. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН ӨҢДЕУШІ ӨНДІРІСТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АХУАЛЫ МЕН
2.1 «Қызыл Жарң ӨК-нің экономикалық жағдайын талдау
«Қызыл Жарң ӨК–і 1995 жылдың 27 наурызында аудандық
Бұл кәсіпорын толық түрде өзін-өзі қаржыландыратын, пайда табуға мақсатталған
«Қызыл Жарң ӨК–і заңды тұлға болып табылады. Өзіндік басшысы,
«Қызыл Жарң ӨК–нің негізгі қызметі ауыл шаруашылығында егіншілік саласымен
Қызмет түрлері шет елдердегі, сондай-ақ өзіміздегі ауыл шаруашылық өнімдеріне
«Қызыл Жарң ӨК –нің жағдайы біршама тұрақты.
Бұл кәсіпорын Алматы Облысы әкімінің нөмірі 159-1958-ӨК 28.01.99
«Қызыл Жарң ӨК–і серіктестік болып табылатындықтан басқару жүйесі белгіленген
Кәсіпорынның жоғарғы брасқару органына – жылына төрт рет маусымдық
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы деп орындалатын технологиялық процестерге тәуелді кәсіпорындарды
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы – бұл өзара байланысқан негізгі, көмекші
«Қызыл Жарң ӨК–нің өндірістік құрылымы келесі нұсқада көрсетілген.
«Қызыл Жарң ӨК–гі
3 сурет - «Қызыл Жарң ӨК – нің
Кәсіпорынның меншігін басқару органы ретінде кәсіпорын басқармасы құрылған, ол
Қазіргі нарық жағдайында еліміздің кез-келген кәсіпорыны сияқты «Қызыл Жарң
Тазалау цехтарында әр тараптан алынған тапсырыстарды орындау, сұрыптау цехі,
Кәсіпорынның басқару құрылымы келесі нұсқада көрсетілген.
4 сурет - Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-басқарушылық құрылымы
Кәсіпорынның даму тарихында айтып өткеніміздей басқару жүйесі басқарма кеңесінен
Бухгалтерлік есеп бөлімінің міндеті – серіктестіктің жұмысына бақылау жасап,
«Қызыл Жарң ӨК–нің қызметінің мақсаты: пайда түсіру және салымшылар
Кооперативтің негізгі қызметі: егін егу, жинау, тазалау, өңдеу,
- «Қызыл Жарң ӨК–нің қызметінің құрамына
3 астық қабылдау пункті. Мұнда жергілікті аймақтардан астық қабылдау
- «Қызыл Жарң ӨК–нің астық тазалау,
Тұқымдық (түрлі селективтік сұрыптаудан өткен) астық;
Техникалық және өндірістік астық;
Мал шаруашылығына азық ретінде пайдалануға арналған астық;
Егістік алқаптарды тыңайтуға арналған астық
- «Қызыл Жарң ӨК –не қарасты «Ақ Дәнң цехы.
Серіктестікте табиғи монополия заңдылығына сәйкес жыл сайын аудиторлық, қаржылық
«Қызыл Жарң ӨК–нің басқару органдары мен жауапкершілігі. Серіктестіктің басқару
- директорлар кеңесі;
- қоғамды басқарушылар.
Бірінші қаржылық қол таңба қою құқығына ие тұлғалар:
- президент;
- бас қаржы директоры;
- экономикалық сұрақтар бойынша атқарушы директор.
Бухгалтерлік есепті жүргізу және 2-ші қаржылық қолтаңба қою құқығына
- бас есепші.
Бөлімшелерде 1-ші қолтаңба қою құқығы бар бас директорларға және
«Бухгалтерлік есеп туралың заңы мен 1.С.-7.7-Кәсіпорын бухгалтерлік есеп стандартына
- бухгалтерлік есеп және есеп беру директоры
- бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастыру, есептілік және салық
- ішкі қабылдау тәртібін арнауға;
- есеп саясатын жүзеге асыруды қамтамасыз ету.
Ендігі кезекте, кәсіпорынның мәлімерттерін пайдалана отырып өндірістік-шаруашылық қызметіне талдау
Кәсіпорынның негізгі қызметі тұтынушылар қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады, бұл
Сондықтан кәсіпорын жұмысын талдауды өнімді және қызметті шығару көрсеткіштерін
2 кесте – Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері
Р/с Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2003 2004 Ауытқуы
(+;-) өзгеру
қарқыны %
А 1 2 3 4 5 6
1 Өткізілген өнім көлемі мың.тг 40 287,1 39 036,4
2 Өнімнің өзіндік құны мың.тг 30 315,6 30 946,6
3 Жалпы табыс мың.тг 9 971,5 8 089,8 -1
4 Кезең шығындары мың.тг 11 337,1 13 260,6 1
5 Негізгі қызметтен
түскен табыс мың.тг 8 624,9 6 702,3 -1
6 Таза табыс мың.тг -1 365,6 -5 170,8 -3
7 Өткізілген өнімнің
1тг-не келетін шығындар тенге 0,8 0,8 0,0 105,4
8 Өнім рентабельділігі % -3,3 -11,7 -8,4 356,8
9 Жұмысшылар саны адам 267,0 223,0 -44,0 83,5
10 Еңбек өнімділігі мың.тг 150,9 175,1 24,2 116,0
11 Еңбек ақы қоры мың.тг 81 474,0 79 954,8
12 1 жұм-ға орт.
айлық еңбек ақы мың.тг 25,4 29,9 4,4 117,5
13 Негізгі қордың
орт.жылдық құны мың.тг 386 233,7 447 996,5 61 762,8
14 Қор қайтарымдылығы мың.тг 0,1 0,1 0,0 83,5
15 Қор сиымдылығы мың.тг 9,6 11,5 1,9 119,7
2-ші кесте бойынша есепті жылы өнімді өткізу көлемі өткен
5 сурет -2003 -2004 жж. көрсеткіштердің (1-өнімді өткізу көлемі,
Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарында өндіріс тиімділігін көтерудің маңызды факторларының бірі
6 сурет – 2003 -2004 жж. көрсеткіштердің (1-негізгі қызметтен
Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері, оның нарықтағы белсенділігі мен сенімділігінің маңызды
Талдауды негізгі қорларды пайдалану тиімділігін бағалаудан бастаймыз.
3 кесте - Негізгі қорлардың жағдайы мен пайдалану
Р/с Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2003 2004 Ауытқуы
(+;-) өзгеру
қарқыны %
А 1 2 3 4 5 6
1 Өткізілген өнім көлемі мың.тг 40 287,1 39 036,4
2 Негізгі қордың
орт.жылдық құны мың.тг 386 233,7 447 996,5 61 762,8
3 Жұмысшылар саны адам 267 223 -44 83,5
4 Қор қайтарымдылығы тг. 0,1 0,1 0,0 83,5
5 Қор сиымдылығы тг. 9,6 11,5 1,9 119,7
6 Қормен қарулану мың.тг 1 446,6 2 009,0 562,4
3-ші кесте берілгендері бойынша негізгі қорлардың орташа жылдық құны
Қор қайтарымдылық деңгейі есепті 2004 жылы өткен
Нарық жағдайында негізгі қорлар кәсіпорын үшін маңызды тетік болып
Бұдан әрі негізгі өндірістік қорлардың құрамын және құрылымын қарастырамыз.
4 кесте - Негізгі өндірістік қорлардың құрамы
Р/с Көрсеткіштер 2003 2004 Ауытқуы
мың тг. %-дық үлесі мың тг. %-дық
үлесі (+;-) өзг.
қар-ы,%
А 1 2 3 4 5 6 7
1 Жер 65,4 0,0 70,6 0,0 5,2 108,0
2 Ғимарат,
құрылыс 35 266,0 9,1 33 764,6 7,5 -1 501,4
3 Машина,
жабдықтар 302 469,2 78,3 310 936,4 69,4 8 467,2
4 Тасымалдау
құралдары 25 689,3 6,7 49 242,9 11,0 23 553,6
5 Тағы
басқалары 22 743,8 5,9 53 982,0 12,0 31 238,2
6 Барлығы 386 233,7 100,0 447 996,5 100,0 61
4-ші кестеде белгіленгендер бойынша кәсіпорында негізгі өндірістік қорлардың құрылымында
Сонымен жер, ғимарат–құрылыс, машина-жабдықтар және тасымалдау құралдарының құны есепті
Бұл бөлімді талдауды біз мөлшерленетін және мөлшерленбейтін айналым қорларының
5 кесте - Айналым қорларының жағдайын талдау, млн.тг.
Р/с Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2003 2004 Ауытқуы
(+;-) өзг.
қар-ы %
А 1 2 3 4 5 6
1 Материалдар мың.тг 131 405,6 120 905,7 -10 499,9
2 Аяқталмаған
өндіріс мың.тг 172 556,2 161 694,0 -10 862,2 93,7
3 Дайын өнім мың.тг 9 062,4 8 632,3 -430,1
4 Тауарлар мың.тг 10 512,8 9 940,1 -572,7 94,6
5 Тағы
басқалары мың.тг 53,0 52,5 -0,5 99,1
6 Барлығы 323 590,0 301 224,6 -22 365,4 93,1
5-ші кесте мәліметтерінен 2004 есепті жылы кәсіпорынның айналым қорларының
Кәсіпорынның жұмысын сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі өнімнің өзіндік құны
6 кесте - Өнімнің өзіндік құнын жалпы
Р/с Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2003 2004 Ауытқуы
(+;-) өзг.
қар-ы %
А 1 2 3 4 5 6
1 Өткізілген
өнім көлемі мың.тг 40 287,1 39 036,4 -1 250,7
2 Өнімнің
өзіндік құны мың.тг 30 315,6 30 946,6 631,0 102,1
3 Өткізілген өнімнің
1тг-не келетін шығындар Тенге 0,75 0,79 0,04 105,4
6-шы кесте мәліметтері толық өзіндік құнның есепті жылы
Тауарлы өнім көлемінің өзіндік құн көлемінен есепті 2004 жылы
Келесі кестеде өнімді өндіруге кеткен шығындар сметасына талдау жүргізіледі.
7 кесте - Өнімге кеткен шығындар сметасы
Р/с Шығындар сметасы 2003 2004 Ауытқуы
мың тг. %-дық үлесі мың тг. %-дық
үлесі (+;-) өзг.
қар-ы,%
А 1 2 3 4 5 6 7
1 Шикізат пен негізгі
материалдар 16 800,0 55,4 16 486,0 53,3 -314,0 98,1
2 Көмекші материалдар 5 048,0 16,7 6 155,7 19,9
3 Сырттан алынатын отын 187,5 0,6 179,9 0,6 -7,6
4 Сырттан алынатын энергия 29,0 0,1 31,1 0,1 2,1
5 Айлық еңбек ақы қоры 6 789,5 22,4
6 Еңбек ақыдан аударымдар 1 357,9 4,5 1 332,9
7 Амортизациялық аударымдар 31,1 0,1 42,3 0,1 11,2 136,0
8 Басқа да ақшалай
шығындар 72,6 0,2 55,8 0,2 -16,8 76,9
9 Барлығы 30 315,6 100,0 30 946,6 100,0 631,0
7-ші кесте берілгендері бойынша кәсіпорынның шығындары есепті жылы 631
Шығындардың жалпы сомасы шығаратын өнім көлеміне, құрылымына, өзгермелі немесе
Шығындардың артуының басты себебі: егістік жерлердің көлемінің ұлғаюы,
Ендігі кезекте өнім рентабельділігін талдаймыз.
8 кесте - Өнім рентабельділігін талдау.
Р/с Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2003 2004 Ауытқуы
(+;-) өзгеру
қарқыны % А 1 2 3 4 5
1 Өткізуден алынған таза табыс мың.тг -1 365,6 -5
2 Өткізілген өнімнің
өзіндік құны мың.тг 30 315,6 30 946,6 631,0 102,1
3 Кезең шығындары мың.тг 11 337,1 13 260,6 1
4 Өнім рентабелділігі %
8-ші кесте берілгендері бойынша байқағанымыздай есепті жылы кәсіпорынның рентабельділігі
Бұл бөлімді талдау еңбек ресурстарын пайдалануды жалпы бағалаудан басталады.
9 кесте - Еңбек ресурстарын пайдалануды жалпы бағалау
Р/с Көрсеткіштер өлшем
бірлігі 2003 2004 Ауытқуы
(+;-) өзгеру
қарқыны %
А 1 2 3 4 5 6
1 Өткізілген
өнім көлемі мың.тг 40 287,1 39 036,4 -1 250,7
2 Жұмыскерлер саны адам 267 223 -44 83,5
2,1 соның ішінде
жұмысшылар адам 213 167 -46 78,4
3 Айлық еңбек ақы қоры мың.тг 6 789,5 6
4 1 жұм-ның орт.
еңбек өнімділігі мың.тг 189,1 233,8 44,6 123,6
5 Өнім көлеміндегі
еңбек ақы қорының
үлес салмағы % 16,9 17,1 0,2 0,0
6 1 жұм-ға орт.
еңбек ақы мың.тг 25,4 29,9 4,4 117,5
Бұл 9-шы кесте мәліметтері бойынша байқағанымыздай өнімді өткізу көлемі
Өнім көлемінің артуына байланысты бір қызметшінің еңбек өнімділігі есепті
Өнім көлеміндегі еңбек ақы қорының үлес салмағы есепті 2004
Астық өнімдерінен түскен табыстың төмендеуінің бірнеше себептері болды: олардың
Ауыл шауашылығында айта кететін басты мәселелердің бірі мемлекетіміздің Бүкіләлемдік
Ары қарай «Қызыл Жарң ӨК–нің өзіндік қаржыларын талдаймыз.
10 кесте - «Қызыл Жарң ӨК –нің өзіндік
Р/с Көрсеткіштер 2003 2004 Ауытқуы
Мың тг. %-дық үлесі мың тг. %-дық
үлесі (+;-) өзг.
қар-ы,%
А 1 2 3 4 5 6 7
1 Жарғылық қор 465,0 -2,0 387,5 -2,2 -77,5 83,3
2 Бөлінбеген өткен жылғы табыс -32 154,1 139,3 -20
3 Жалпы табыс 9 971,5 -43,2 8 089,8 -46,0
4 Таза табыс -1 364,6 5,9 -5 170,8 29,4
6 Барлығы -23 082,2 100,0 -17 581,5 100,0 5
Берілген 10-шы кесте мәліметтерінен байқап отырғанымыздай, өзіндік қаржы көздерінің
Ендігі кезекте «Қызыл Жарң ӨК-нің активтеріне талдау жасаймыз. Кәсіпорынның
11 кесте - Кәсіпорынның активтерін талдау.
№
р/с Кәсіпорын активтері 2003 жыл 2004 жыл Ауытқуы
мың.тг % мың.тг % мың.тг %
1 Ұзақ мерзімді активтер: 635 494,1 38,6 480 407,8
1,1 Материарды емес активтер 47,7 0,0 47,7 0,0 0,0
1,2 Негізгі құралдар 618 002,6 97,2 447 996,5 93,3
1,3 Аяқталмаған құрылыс 17 443,8 2,7 32 363,6 6,7
1,4 Ұзақ мерзімді
дебиторлық борыштар 0,0 0,0 0,0
2 Ағымдағы активтер: 1 010 220,3 61,4 1 067
2,1 Тауарлы-материады
запастар 285 991,0 28,3 301 172,1 28,2 15 181,1
2,2 Дебиторлық борыштар 704 896,5 246,5 698 899,8 65,5
2,3 Ақшалай қаражаттар 19 332,8 2,7 66 995,3 6,3
Барлығы 1 645 714,4 100,0 1 547 475,0 100,0
«Қызыл Жарң ӨК–нің айналым қорлары да негізгі қорлары да
Ағымдағы активтері 56 846,9 мың тг-ге өсіп, оның ішінде
Нарық жағдайында «Қызыл Жарң ӨК–гі өндірілетін өнім және
Ал мұндай процесс, өз кезегінде еңбек сиымдылығы жоғары жұмысқа
«Қызыл Жарң ӨК–гі негізінен жергілікті халықтың, сондай-ақ шет мемлекеттер
Міне осындай талдаулар нәтижесі, жаңа ұсыныстар мен шаралар тобын
Нарықтық экономиканың қай саласында болмасын қызмет етіп, негізгі мақсаты
Жоғарыда аталып отырған кәсіпорын қызмет саласы бойынша ауылшаруашылық өнімдерін
өндірілген немесе өңделген өнім сапасы нарық талаптарына сәйкестігі;
өндірілген немесе өңделген өнім сапалы болған жағдайда кәсіпорынның қызметті
осы нарық сегменттерінде қызмет көретумен және өнімді өндіру немесе
2.2. Кәсіпорында өндірілетін өнімнің сапасын бағалау
Еліміздегі өндірілетін ауылшаруашылық өнімдерінің 90%-ы тамақ және текстильдік өнеркәсіппен
Жалпы алғанда Республикамыз бидай өндіру көлемі жағынан әлемдік өндірушілер
Биылғы жылы Республикамыз бойынша 2005 жылға жоспарланған жалпы
7 сурет- Қазақстандағы соңғы 4 жылда өндірілген астық көлемі
Елімізде өндірілетін астық мемлекеттік стандарттар қорындағы қойылатын талаптар бойынша
Астық өндірумен айналысатын нарық субьектісі негізінен астықты 2-топқа бөледі,
Дайындалатын астық - өңдеуге дайындалатын астық;
Ұсынылатын астық – белгілі өңдеу сатыларынан өткеннен кейін азық-түліктік,
Өңдеу үрдісі кезінде астықты өзіндік ерекшеліктеріне байланысты:
Сапасы қанағаттандыратын нан өнімдерін дайындауға жарамсыз және нан пісіру
Өзіндік көрсеткіштері өте күшті, нашар астық құрамын тиімді жақсарту
Араласпа заттар құрамы мен сипатына қарай мына топтарға жіктеледі:
Дәндік араласпа заттар, оларға: шағылған дән, кәтек дән, тапталған
Минералдық араласпа заттарға – құм, тас, топырақ түйіршіктерін, галька,
Органикалық араласпа заттар – бұтақша, жапырақ, бидай масағының қалдықтары,
Зиянды араласпа заттар – адам және жануарлар үшін қауіпті
Фузариозды астық – фузариум тектес грибтермен зақымдалған, қоңырқай кейде
Бұзылған, жарамсыз астық – қоңырқайдан толық қара түске дейін,
Негізгі астыққа мына топтарға бөлінген астық түрлері жатады:
зақымдалуы бойынша ластаушы (сорный) және дәндік (зерновой) араласпа заттарға
1,7мм х 20мм елеуішінен түскен, ұсақ дәндер;
Жұмсақ астықта 6 класс – барлық көрсеткіштері бойынша, дәнді
Қазақстан Республикасы астық өнімдерінің сапа стандарттарына сәйкес қатты және
12 кесте - Жұмсақ бидайға қойылатын стандарт талаптары
Көрсеткіштер Жұмсақ бидайдың класс бойынша мөлшері және сипаттамасы
1 2 3 4 5 6
Типтік құрамы І-ІV типтер І-ІV типтер, VІІ тип жіберіледі
Табиғаты, г/л, көп емес 760 755 730 710 710
Ылғалдылық, %, көп емес 14,5 14,5 14,5 14,5 14,5
Араласпа заттар
Дәндік араласпа заттар, %, көп емес 5 5 8
Соның ішінде өніп кеткен дәндер 1 1 3 3
Сорная араласпа заттар, %, көп емес 1,5 2 3
Соның ішінде: 0,2 0,2 0,5 0,5 1 1
бұзылған дәндер
Фузариозды дәндер 0,3 0,5 1 1 1 1
Куколь 0,3 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5
Минералды араласпа заттар 0,3 0,3 0,5 1 1 1
Соның ішінде: 0,15 0,15 0,2 0,3 Минералды араласпа заттар
Галька, шлак, руда
Зиянды араласпа заттар 0,2 0,3 0,5 0,5 0,5 0,5
Соның ішінде: 0,05 0,05 0,1 0,1 0,1 0,1
головня и спорынья
Горчак ползучий, софора лисохвостая, плевел опьяняющий, термопсис ланцетный (барлығы)
Гелиотроп опушеноплодный 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
вязель разноцветный 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
триходесма седая Жіберілмейді
Головневые (маранные, синегузочные) дәндер, %,көп емес 5 5 5
Құрғақ затқа шаққандағы белоктың массалық үлесі, %, аз емес
Шикі клейковина, %, аз емес 30 27 23 18
Клейковина сапасыТоп І І-ІІ І-ІІ І-ІІ І-ІІІ
ИДК приборының бірлігі 45-75 45-100 45-100 20-100 20-100
Түсу мөлшері, бастап 200 Астам 200 Астам
Бидайды ботаникалық, биологиялық белгілері, түсі, шынылылық белгілері бойынша кестеде
13 кесте - Өндірілетін бидайды типтерге бөлу
Типтер Жалпы шынылылығы, % Басқа типті бидай, %,
жалпы соның ішінле
Дәні қатты, жұмсақ, қызыл жаздық І 40 аз
Дәні қатты, жұмсақ, қызыл күздік ІІ 40 аз
Дәні қатты, жұмсақ, ақ жаздық ІІІ 60
Дәні қатты, жұмсақ, ақ күздік ІV Шек қойылмайды
Жаздық қатты V Аз емес 40 10 10
Күздік қатты VІ Аз емес 40 10 5
VІІ Сұрыпталмаған Жоғарыда келтірілген критерийлердің біреуіне де сәйкестігі жоқ
Анықтама 1. Бидай типтері әлемде кең таралған түсініктерге негізделген:
Жетілу, жинау немесе сақтау кезіндегі қолайсыз жағдайлар нәтижесінде өзінің
Сапа көрсеткіштерінің деңгейіне қарай ДСТУ 3768-на сәйкес, жұмсақ бидайды
14 кесте - Бидайдың сапа көрсеткіштері
Көрсеткіштер Қатты бидайдың класс бойынша мөлшері және сипаттамасы
1 2 3 4 5
Типтік құрылымы V және VІ типтер V және VІ
Басқа типті бидай дәндері, %, көп емес 10 10
Соның ішінде:
ақ дәнді бидай 2 4 8 10 мұнда да
Табиғаты, г/л, аз емес 750 750 730 710
Ылғалдылығы, %, көп емес 14,5 14,5 14,5 14,5 14,5
Шынылылығы, %, аз емес 70 60 50 40 Шек
Араласпа заттар
Дәндік араласпа заттар, %, көп емес 5,0 5,0 8,0
Соның ішінде:
өніп кеткен дәндер 1,0 1,0 3,0 3,0 Дәнді араласпа
Сорная араласпа зат, %, көп емес 2,0 2,0 3,0
Соның ішінде:
бұзылған дәндер 0,2 0,2 0,5 1,0 1,0
Фузариозды дәндер 0,3 0,5 0,5 1,0 1,0
куколь 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5
Минералды араласпа зат 0,3 0,3 0,5 0,5 1,0
Соның ішінде:
галька, шлак, руда 0,15 0,15 0,2 0,3 Минералды араласпа
Қауіпті араласпа зат 0,2 0,3 0,5 0,5 0,5
Соның ішінде:
головня и спорынья 0,05 0,05 0,1 0,1 0,1
горчак ползучий, плевел опьяняющий, софора лисохвостая, термопсис ланцетный (всего)
вязель разноцветный 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
гелиотроп опушеноплодный 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
триходесма седая Жіберілмейді
Головневые (маранные, синегузочные) дәндер, %, көп емес 5 5
Белоктың массалық үлесі, %, аз емес 15,0 14,0 12,0
Түсу мөлшері, бастап 200 астам 200 астам 151 астам
аз емес
Экспортқа дайындалатын бидай сау, табиғи түсі мен иісі өзгермеген,
Жоғарыдағы бидай стандарттарының көрсеткіштерін пайдалана отырып базалық кәсіпорын «Қызыл
15 кесте - Бидайдың сапалық қасиеттері мен бәсеке деңгейін
Р/с Көрсеткіштер "Қызыл Жар"
(базалық өнім) "Қарашоқы"
(салыс-ы өнім) aі
(салыс-у) qі
(маңыз-ғы) Q, интегр-қ
көрс-ш
А 1 2 3 4 5 6
1 Клейковинасы, % 28,4 30,1 94,4 0,22 20,8
2 Сұрыптылығы 5,0 5,0 100,0 0,11 11,0
3 Ылғалдылығы, % 22,1 15,6 141,7 0,17 24,1
4 Түсу мөлшері 200,0 203,1 98,5 0,06 5,9
5 Тазалығы 86,7 88,2 98,3 0,19 18,7
6 Бағасы, мың тг. 18,8 19,0 98,9 0,20 19,8
7 Табиғаты 745,0 755,0 98,7 0,04 3,9
8 Ұнның түсімділігі 72,3 71,8 100,7 0,09 9,1
9 Қорытынды 1
15-ші кесте мәліметтерінен біз базалық өнімнің сапалық қасиеттері салыстырмалы
16 кесте - Экспортталатын жұмсақ және қатты бидайдың негізгі
Сапа көрсеткіштері Азық-түліктік қажеттіліктерге пайдаланылатын бидай Жем-шөптік қажеттіліктерге пайдаланылатын
Табиғаты, г/л аз емес 730 Шек қойылмайды
Ылғалдылығы, % аз емес 14,5 көп емес 14,5
Құрғақ затқа шаққандағы, белоктың массалық үлесі, % аз емес
Бидай сапасының типтік құрылымына, дәндік және ластаушы араласпа заттарына,
Жоғарыдағы келтірілген стандарттарға сәйкес базалық кәсіпорын және осы аудандағы
17 кесте - Өнімнің бәсекелік қабілетін анкеталық сұрау негізінде
Р/с Көрсеткіштер Қызыл
Жар Қарашоқы Қоғалы Қоянкөз Шоқан Алтынемел
А 1 2 3 4 5 6 7
1 Беделі 10,0 10,0 6,5 5,0 8,0 7,0
2 Танымалдылығы 10,0 10,0 10,0 4,5 8,0 6,5
3 Сапалылығы 10,0 8,7 6,5 3,0 7,5 7,0
4 Өнім бағасы 8,5 9,0 6,5 5,0 9,0 7,6
5 Өнім көлемі 7,3 10,0 10,0 3,8 7,2 6,6
6 Орташа балы 9,2 9,5 7,9 4,3 7,9 6,9
Осы кесте мәліметтеріне сүйене отырып базалық кәсіпорын өнімінің
8 сурет - Кәсіпорын өнімінің бәсекелестер өнімдерімен салыстырылуы.
Қазақстан бидайы жергілікті агроклиматтық жағдайларға байланысты қосымша көрсеткіш «клейковинаң
Осыған байланысты клейковинаның көрсеткіштерін бағалаудың әдістері мен құралдарын дайындау,
Институттардың шығармашылық топтарымен – еңбек өнімділігін күрт жоғарылатып қана
Осы салада жұмыстарды жалғастыру көп ұзамай өз нәтижесін тағы
Қазіргі кезде бидай өнімдері әлемдік нарықтарда алатын орындары алдыңғы
2.3. Өнімнің бәсекелік көрсеткіштерін талдау
Қай тауардың болмасын бәсекелік қабілеті оның тұтынушы қызығушылығына ие
Бәсекелік қабілетті бағалауда талданып отырған және бәсекелес өнімнің параметрлерін
Сапа тұрғысынан алғанда қолдану саласында ғана емес сондай-ақ конструктивті
Ал бәсекелестік тұрғысынан алғанда, есепті ретінде нақты бір сұранысты
Заңи күші бар норамтивтік құжаттарға сәйкес орындалған сапа талдауы
Сатып алушы әрекетінің үлгісі сатып алушы әрекетінің кей функцияларымен
Z = f(D,X,Y,Q) (2.1)
Тұтынушы үшін сапа міндетті сипаттама болғанымен, белгілі бір өнімді
Өнімнің сапасы өзгермеген жағдайда да оның бәсекелік қабілеті кәсіпорынның
Осылайша бәсекелік қабілет екі ғылыми пән ұштастығында жатқан кешенді
- техникалық пән - квалиметрияның;
- экономикалық пән – маркетингтің;
Сондықтан өнімнің бәсекелік қабілетін талдау мен бағалау мәселесі осы
өнімді нақты сатып алушылардың талаптары мен сұраныстарын зерттеу;
- өнімді өткізу жағдайы, фирмалар және бәсекелес тауарлар жайлы
- өнім сапасы көрсеткіштерінің өндірушіге де тұтынушыға да қолданыста
- зерттеліп отырған мәселенің жалпылама үлгісін құрастыру, соның ішінде
- өнімнің бәсекелік қабілетін мөлшерлік бағалауда жалпы әдістердің қалыптасуы,
жалпы өнімнің бәсекелік қабілетінің және оны анықтаушы факторлардың дамуын
нарықтың қажетті бөлігін немесе тапсырылған табыс көлемін беретін өнімнің
Осы мәселелер шешімдерін ауыл шаруашылығы өндірісіне ендіру, ауыл
Біз ашық нарықтық экономика құрудамыз, сондықтан бәсекелік қабілет мәселелері
Бүгінгі таңда Қазақстан ірі ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірушісі және
Өңдеуші және тамақ өнеркәсіптері өнімдерінің бәсекелік қабілетін анықтау үшін
ТҚДқ Бб
БҚқ =
ТҚДб Бқ
Мұндағы: БҚқ- қарастырылып отырған тауардың бәсекелік қабілет көрсеткіші;
ТҚДқ және ТҚДқ- қарастырылып отырған және бәсекелес тауарлардың тұтыну
Бб және Бқ- қарастырылып отырған және бәсекелес тауардың бағасы;
СҰДқ және СҰДб- салыстырылып отырған тауарлардың сатылуының ұйымдастырылу деңгейін
Әрбір бағаланып отырған бұйымға эксперттермен 0-ден 10-ға дейін баға
БҚД квалиметрия ережелеріне сәйкес, орташаланған геометриялық шамалар ретінде анықталады.
БҚД = q1 m1* q2 m2 *…* qn mn
q1, q2,….,qn – бұйымның жекелеген тұтыну қасиеттерінің баллдық бағасы;
m1, m2,….,mn – тұтыну қасиеттерінің салыстырмалы маңыздылығының коэффициенті.
Нарықта тауарды таңдай отырып, сатып алушы тек оның бағасы
СҰД = b1 n1 * b2 n2 *…* bp
b1 b2……bp –
n1 n2……np
Сатып алушы А тауарын және басқа бәсекелестердің тауарларының бәсекелік
2.2-ші формуладан бәсекелік қабілетті арттырудың негізгі бағыттары шығады. Бұл
Техникалық бағыт ең алдымен өнімді дайындау технологиясын, дәмін, иісін,
Экономикалық бағыт бағалық саясатпен тікелей байланысты. Мұнда мәселе бағаның
Нақты өнімнің бәсекелік қабілет деңгейін арттыру үшін өндіруші :
- сату бағасын төмендетеді;
- өнімнің сапасын және тұтыну
- тауардың сатылуын ұйымдастыру деңгейін
Бағаны белгілі деңгейге дейін төмендетуге болады. Өзара байланысты үрдістердің
3. ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
3.1. Өнімнің сапасын көтерудің ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктері
Көп салалы экономика жағдайында жергілікті агроөнеркәсіп кешенін дамытудағы ұйымдастыру-экономикалық
Ауылдық жерлердегі барлық ұйымдастырушылық-құқықтық шаруашылық түрлерінің дамуына әсер ететін
Қазіргі жағдайда, ішкі ортаның тез өзгеру қарқынына байланысты «өткеннен
Жүргізілген реформалар барысындағы жағымсыз аспектілердің бірі ретінде ауыл шаруашылық
Агроөнеркәсіптік кешенді жоғары тиімділікпен дамыту перспективасы көбіне қайта өңдеуді
Сондықтан да нарықтық жағдайда шаруашылық етудің экономикалық тетігінің бір
Ауыл шаруашылығының маңызды артықшылығы ретінде негізгі өндіріс құралы болып
Кері жағдайда топырақтың құнарлылығы төмендеп, оның өнімділігі азайып, соңғы
Жоспарлау ауыл шаруашылығында белгілі бір принциптер негізінде жүзеге асырылады.
Мақсатқа бағытталған жоспарлауға жататын сілтеме ретінде мыналарды атауға болады:
Жоспарлаудағы басты мәселені салалық аспектіге бұруға тура келеді. Бұл
Дәнді дақыл өндірісіндегі және оны өткізудегі қалыптасқан жағдайлар оның
Дәнді дақылдарды өндірудегі жоспарлауда төрт кезекті этапты ескерген жөн:
Кәсіпорын жоспары жоспар-бағдар (болжау) болып табылады, оның жүзеге асырылуы
Бұл болжамдар мазмұнының негізіне мыналар кіруі керек: болжамданатын, ағымдағы,
Егін шаруашылығы саласының дамуына мемлекеттік әсер ету механизмін 5-6
Егін шаруашылығындағы экономикалық жағдайларды талдау нәтижелерін қарастыра отырып мынадай
Өнімнің сапасын көтеруде кәсіпорындардың өзара байланыстарын жетілдіру жолдары
Жоғары сапалы астық өндіру мәселесінің кең қанат жаюымен қатар,
Ауыл шауашылығы саласындағы осындай өзара қарым-қатынастарды зерттеп, тәжірибе жүргізу
Осыған байланысты АӨК-гі кооперациялар келесі бағыттар бойынша дамуы тиіс:
Кооперациялар тиімділігі көбінесе оның қалыптасу сатысындағы дамуын реттейтін және
Агроөнеркәсіптік кооперация тек қана тік типтегі қатынастарды қамтиды және
Атап өтетін бір жәйт, өндірістің капиталистік тәсілі жаңа, жоғарғы
Агроөнеркәсіптік кооперацияның обьективті негізі болып өндіргіш күштердің даму деңгейі,
Итеграция формалары олардың қаралу дәрежесіне тәуелді: аудан, облыс және
Кооперация - өндірісті ұйымдастырудың бірнеше шаруашылық етуші субьектілердің жалпы
9 сурет - Өнім өндіру сатысындағы тізбекті құрылым
Арнайы ұйымдастырушылық форма ретінде кооперацияның бірқатар өзіне тән белгілері
- шаруашылық етуші субьектінің бірігудің тиімділігі мен ортақ
- кооперативті ұйымның өз бетімен шаруашылық етушілігі мен
- өз есебінен өзінің қауіп-қатеріне және тәуекеліне байланысты
Ауыл шауашылық кооперация аграрлы өндірістің, дамуына негізгі бағыттардың бірі
Нарыққа өту жағдайында бұл саладағы интеграция мен кооперацияны кеңейту
Аграрлық нарықты қазіргі кездегі реформалауға байланысты біріктіру үрдісі жүйелі
Егін егумен айналысатын шаруашылықтар мен астық өңдеу зауыттары арасындағы
Келешекте егін шаруашылығындағы экономикада өндірістің кооперация және интеграциясының екі
Экономикалық қатнастардың барлық жүйесін қаржылық, ақпараттық және тауарлы ағымдар
Тік кооперацияның құрылу механизмі дәнді дақыл өндірушілерді, астық өңдеу
Айта кететін бір жәйт, жекешелендірудің нәтижесінде астық өңдеу зауыттары
Сондықтан осы жағдайдың себебі экономикалық қатынастардың жетілмегендігі, астық өндірушілер
Астықты өңдеу, астық өңдеу зауытының шығындарын жабуы мүмкін болатындай,
Бұл өзара қарым-қатынастағы мұндай әдіс келісім шарттағы, жеткізілетін астықтың
Егін шаруашылығы саласының тиімділігін жоғарылатуда жеңіл өнеркәсіп және тамақ
Несие-қаржылық кооперациялар өз кезегінде кооперативті аграрлық экономика жүйесін құрайтын
Қаржы-несиелік кооперативтердің негізгі міндеттері мен мақсаттары : өз мүшелеріне
Несие кооперативтері ауыл шаруашылығындағы өндіруші күштердің құрылуының барлық әдістерін
Серіктес бөліктердің мақсатты несиесі ауыл шаруашылығын қаржыландырудың негізгі көзі
- ауыл тұрғындарын қажетті несие ресурстарымен және қаржылық қызмет
- әлеуметтік қызмет көрсету және ақылы қызмет көрсету мәселесінің
- коллективті жауапкершілікті қаржылық институт ретінде кооперативтің несие алу
- мемлекеттің қолдауымен құрылатын салық салу
Өнімнің сапасын көтеруде инновация, маркетинг жүйелерін жетілдіру жолдары
Қазақстан экономикасының реформалану үрдісі халық шаруашылығының, сонымен қатар ауыл
Жоғарыда атап өткеніміздей кәсіпорын қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін
«Инновацияң - термині технологияға байланысты дамып келе жатқан түрлі
Қазақстанның қарқынды даму экономикасында инновациялық қызметтің жандануы көптеген өндірістік
Өндірістің инновациялармен қанығуы жолындағы кедергілердің бірі болып Қазақстанның өндірістік
Жаңашылдықтардың таралу жылдамдығына жаңашылдық тиімділігі, оның алдыңғы өніммен немесе
Жаңа инновациялардың пайда болуы мен оларды өндіріске ендіру көп
Инновациялық фактордың басқа құрамасы болып ірі корпорациялармен технологиялық нарықты
Инновацияны пайдалану патенттік құқықты нақты түсінбейінше мүмкін болмайды. Сондықтан
Инновациялық фактор жеке кәсіпорындар мен холдингтерге ғана таралып қоймай,
Инновациялық қызмет – шаруашылық етудің динамикалық типінің маңызды белгісі.
Біз өз зерттеулерімізде ауыл шаруашылық өнімдерін өндіріп, сатумен айналысатын
Талдау көрсеткендей инновациялық қызмет әлі де жаңадан қолға алу
қажетті тауарды іздестіру мен қойма аумағында сатып алушыға жеткізіп
тұрақты сатып алушылармен компьютерлік желіні ұйымдастыру;
кәсіпорынның әлеуметтік ортасын жақсарту;
сервистік қызмет сапасын қадағалайтын жүйені ендіру қажет.
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмысты орындау барысында біз сапаның өнімнің бәсекелік қабілеті
Тауар сапасын арттыру стратегиясын дайындауда қозғалыстағы сапа көрсеткіштерінің тұрақты
Тауардың сапасын көтеру стратегиясын жүзеге асырудағы кері байланысының маңызды
Дипломдық жұмысты орындау барысында біз тауардың сапасына ішкі және
өндіріс тиімділігінің жоспарлы өсуіне септесуі;
қазіргі заман ғылымы мен техникасының жетістіктерін және халық шаруашылығы
тұрақты болуы;
өнімнің жарамдылығын көрсететін барлық ерекшеліктерін сипаттауы;
бағытталуына қарай белгілі бір сұранысты қанағаттандыруы;
Кәсіпкерлік стратегиясына жаңаша көзқарас - сапаның тұтынушының талаптарын
Дипломдық жұмыстың орындалуы барысында статистикалық, ақпараттық және т.б.мәліметтерді, шетелдік
БСҰ-на мүше болу қарсаңында жүргізіліп жатқан жұмыстар мен олардың
Ауыл шаруашылығындағы өндірілетін өнімнің сапасын арттыруда басты рөлге ие
Жалпы алғанда дипломдық жұмысты орындау барысында Қазақстандық қана емес,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2003-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму стратегиясы. Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. ҚР-ның
ҚР-ның Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жеделдетілген экономикалық, әлеуметтік,
Назарбаев Н.Ә. «Жаңа заман – Жаңа экономикаң //, «Егемен
«Стандарттау мен сертификаттау туралың ҚР-ның Заңы // «Егемен Қазақстанң
Нұрпейісова А.С. Кластерлік талдау – микродеңгейде бәсекелік қабілетті басқару
Айманбетов Н.Е. «Агрономияң 2000, «Алматың, 46-69 беттер.
Тағы да миллиард пұт астық // «Казахстанская правдаң 2004,
Азгальдов Г.Г. Теория и практика оценки качества товаров. –
Завьялов П.С., Демидов В.Е. Формула успеха - маркетинг (100
Исаева М.Г., Жихарева В.И., Баймагамбетов Г.А. Продовольствен-ный комплекс: формирование
Маркетинг: Учебник /А.Н.Романов, Ю.Ю.Корлюгов, С.А.Красильников и др.; под ред.
Минин Б.А. Уровень качества. Социально- экономические вопросы оценки качества
Ряполов А.Ф. Сертификация. Методология и практика.- М.: Изд-во стандартов,
Стефанюк А.И. Реконструкция и техническое перевооружение предприятий пищевой промышленности.-
Каренов Р.С. Терминология рыночной экономики и бизнеса. Алматы: Гылым,
Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я., Исмуратов С.Б. Основы организа-ции бизнеса.
Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффектив-ности производства //
Шувалов А.И. Некоторые аспекты оценки конкурентоспособности изделий. Обновление продукции
Сергеев И.В. Экономика предприятия. Издание 2-е, перер. и доп.
Герчикова И.Н. Маркетинг и международное коммерческое дело. М: Внешторгиздат,
Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два
Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес.
"О вступлении Казахстана в ВТО" С.Туржанов - директор Департамента
«Взгляд Президентаң // «Казахстанская правдаң // №13, 2004, 31
Маркетинг: Учебник /А.Н. Романов, Ю.Ю. Корлюгов, СА.
Юданов А.Ю. Конкуренция: теория и практика: Учебное пособие; 2-е
"Менеджмент систем качества", Учебное пособие/ М.Г. Круглов, С.К. Сергеев,
А.Абдрахманов, член Правления МО "СовАсК"
Ш.С.Тажибаев Институт стандартизации, метрологии и сертификации, «Проблемы и перспективы
«Поручение Президента РК Правительству и акимамң.// Астана. 31 января.
Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан, Программа по «Производству и
Ильенкова С.Д., Гохберг Л.М., Ягудин С.Ю. и др. Инновационный
Методика комплексного технико-экономического анализа деятельности всех звеньев управления отрасли.
Статистические методы повышения качества. Под.ред. Хитоси Кумэ. – М.:
Янданов Л.Ю. «Современные тенденции развития АПК и технология бюджетированияң,
Ақпараттық Интернет сайттары - www.standard.ru, www.marketіngmіx.ru, www.beermarket.ru
С. Альжанова, Б.Хусаинов «Казахстан и ВТОң //Эксперт // 2004,
«Инновации – в сельское хозяйствоң //www.Gazeta.kz.// 2004, 17 сентября.
Тұрғындардың санитарлы-эпидемиологиялық әл-аухаты жақсарту туралы: ҚР Заңы.ҚР Жоғарғы
«Қызыл Жарң ӨК-нің 2003-2004 жылдардағы есепті мәліметтері.
1
Á¸ñåêåëåñòåðäi çåðòòåó
°ëåóåòòi ò½òûíóøûëàðäû» ºàæåòòiëiãií çåðòòåó
Òàóàð¹à äåãåí òàëàïòàðäû» ºàëûïòàñóû
Áà¹àëàó¹à æàòàòûí ïàðàìåòðëåð òiçiìi
Ýêîíîìèêàëûº
Ïàðàìåòðëåð áîéûíøà áiðåãåé ê¼ðñåòêiøòåðäi àíûºòàó
Ýêîíîìèêàëûº
Òàóàðäû» á¸ñåêåëiê ºàáiëåòiíi» èíòåãðàëäû
Ò½òûíó áà¹àñûí òà»äàó
Á¸ñåêåëiê ºàáiëåòòi» ºàíà¹àòòàíäûðûëóûí áà¹àëàó
Æîº
Á¸ñåêåëiê ºàáiëåòòi àðòòûðó æ¼íiíäåãi øàðàëàðäû ¸çiðëåó
Òàóàð ¼íäiðiñi òóðàëû øåøiì ºàáûëäàó
Áàñ ìåêåìå
Íåãiçãi ¼íäiðiñ
²îñàëºû ìåêåìåëåð
ʼìåêøi ¼íäiðiñ
Íåãiçãi òàçàëàó öåõi
Ìàêàðîí öåõi
Äàéûí ¼íiì ºîéìàñû
ѽðûïòàó öåõi
Äèiðìåíäåð
Øèêiçàò ºîéìàñû
Àñòûº ºàáûëäàó ïóíêòòåði
Ò½ºûì ºîéìàñû
Îðàìàëàó öåõi
Áàñ äèðåêòîð
Àòºàðóøû äèðåêòîð
Òåõíèêàëûº
äèðåêòîð
Ñàòó áîéûíøà
äèðåêòîð
²àðæû
äèðåêòîðû
Ñàòóëàðäû áàñ- ºàðó ºûçìåòi
²àðæû
á¼ëiìi
Åñåï-ºèñàï
á¼ëiìi
Ò½òûíóøûëàðäû
ºîëäàó á¼ëiìi
Ýêîíîìèêà
á¼ëiìi
´íäiðiñòiê
åñåï á¼ëiìi
Øèêiçàò æ¸íå
òàóàð á¼ëiìi
Êàäðëàð
á¼ëiìi
Ñàëûºòû åñåï-
òåó á¼ëiìi
Ìàðêåòèíã
á¼ëiìi
Æèûíòûº åñåï
áåðó á¼ëiìi
Å»áåê àºû
åñåïòåó á¼ëiìi
Áàºûëàó
á¼ëiìi
Жаңа техника, техноло гиямен жабдықтау
1 сатылы өңдеу кәсіпорындары
2 сатылы өңдеу кәсіпорындары
Ауыл шаруашылығы
Мемлекет тарапынан қолдау
Дайын өнім
Қажетті құрал-жабдықтармен қамту
Коперациялар құру