ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
Тарих-филология факультеті
Қазақ әдебиеті кафедрасы
Иманғазиева Жадыра
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: М.О.Әуезов шығармаларындағы қазақ халқының этнографиялық құндылықтары
Ғылыми жетекшісі:
оқытушы А.Ш.Ералиева
Сарапшы: ф.ғ.к., аға оқытушы Г.С.Балтабаева
Қорғауға жіберілді «29»_сәуір_ 2004ж.
Кафедра меңгерушісі: ф.ғ.д., проф. Абылқасымов Б.Ш.
АЛМАТЫ, 2004
КІРІСПЕ
Этнография термині туралы түсінік
Этнография термині көне грек тіліндегі «этнос» – халық, «графейн»
Ұлт этнографиясын зерттеудің кезеңдері
Табиғи-тарихи процестердің нәтижесінде қалыптасатын халықтық, ұлттық белгілердің өте айқын
ХІХ ғасырдағы қазақ халқы өзінің ұлт ретіндегі этнографиялық
М.Әуезов шығармаларындағы уақыт пен кеңістік негізінде ХІХ ғасырдағы қазақ
Бұл эпопеяның көркемдік құндылығы мен әдеби айналымға түсірілген өмірлік
«Абай жолы» роман-эпопеясында ең алдымен ХІХ ғасырдағы қазақ халқының
Қазақ халқының этнографиялық құндылықтары жазушының әңгіме, повестерінде, драмалық шығармаларында
Әуезов әңгімелерінің көбінде шығармаға тағы да этнографиялық белгілердің жеке
Сонымен, М.Әуезов шығармаларында қазақ халқының материалдық мәдениеті-шаруашылық әрекеттерінің барлық
Жалпы алғанда, көптеген ұлттардың этнографиялық бейнесін жасауда басқа, тарихи-әлеуметтік
Осыдан барып М.Әуезовтің көркем шығармаларында суреттелген қазақ халқының этнографиялық
М.Әуезов шығармашылығын этнографиялық тұрғыда тақырып етіп алғанда
М.Әуезовтің қазақ этносының барлық қырлары түгелдей дерлік ашылған
Осы айтылғандардан барып М.Әуезов шығармаларындағы қазақ халқының этнографиялық
М.О. Әуезовтің этнографиялық ойлары
М.Әуезовтің баспа бетін көрген тұңғыш мақаласы (Жүсіпбек Аймауытовпен бірге
Әуезовтің жастық, студенттік кезіндегі Семей қаласындағы кітапхана мен басқа
ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктеріне қатысты,
М.Әуезов 1925 жылы жазған «Әдебиет ескілігін жинаушыларға» атты
М.Әуезовтің этнографиялық ойлары алғашқы мақалаларында қазақ этносының ұлттық ерекшеліктерінің
Бақташылықтың сыртқы мазасыз жауы барда бойында жауынгерлік мінез, табанды
Егінші халықтың ұзақ күн денені езген ауыр жұмыстан шынығып,
Балықшылықпен айналысатын халықтарға аңшы халықтарға ұқсас мінездеме берген. Осы
Баспа бетін көрген тұңғыш мақаласын “Қазақтың өзгеше мінездерің деп
М.Әуезов мақалаларында көтерілген этнографиялық мәселелердің бір саласы – қазақ
М.Әуезовтің жас кезінде жазған мақалаларының ішінде ең күпті көңілмен
Этнос өмір сүріп жатқан елде басқа елдердің басқыншылығынан, отарлау
М.Әуезовтің этнопсихологиялық тұжырымдары ХХ ғасырдың алғашқы он жылдықтары үшін
М.Әуезовтің этнографиялық ойларының екінші бағыты – қазақ халқының салт-санасы,
М.Әуезовтің этнографиялық бағыттағы ойларының негізгі шоғырланған жері – “Әдебиет
Оқулықтың “Сыршылдық салт өлеңдерің тарауында “Ел салтындағы шер өлеңдерің
“Дінмен байланысты өлеңдерң тақырыбымен наурыз және бақсылар сарыны жайлы
Ислам дінімен байланысты халық өлеңдеріне жарапазан мен бата беруді
Үйлену салтына қатысты жар-жар, қоштасу, танысу өлеңдері жайында фольклорлық,
М.Әуезовтің кейінгі кезге дейін оқырманға белгісіз болып келген “Казахское
Мақалада қазақы импровизатор ақын типі жайында Жетісу қазақтары арасынан
М.Әуезовтің “Әдебиет тарихың оқулығында және халық әдебиеті мен фольклорға
М.Әуезовтің біраз еңбектерінде басқа ұлттардың – жапондардың, үнділердің т.б.
Ұлы суреткер, кемеңгер ғалым М.Әуезовтің этнографиялық ойлары жайындағы бұл
М.О.Әуезов әңгіме-повестеріндегі қазақ халқының этнографиялық құндылықтары
Әңгіме жанрының көркемдік ерекшеліктері мен көлемдік мүмкіндіктері этнографиялық ерекшеліктерді
М.Әуезов әңгімелерінің табиғатын этнографиялық тұрғыдан жіктегенде жалпы көркемдік, гуманистік
– Күшікбай батыр жиырма бір жасында дүние салған екен.
Әңгімеде суреттелген этнографиялық мәселенің тағы бірі- шаруаға, тұрмысқа қатысты
Арқалық тауының табиғатын, ауа райын суреттей келе “Жыл сайын
Әңгімеде ескі қазақ ауылындағы туыстық қарым-қатынастардың, қысқа қайырылған болса
Жақып қайтыс болғаннан кейін шешесі баласының ел ішіндегі алыс-берісінің
Әңгімеде қазақ аулының этнографиялық ерекшеліктері, жуан ауыл, нашар ауыл
М.Әуезовтің бір әңгімесін ғана этнографиялық тұрғыдан саралағанда жоғарыда айтылғандардан
М.Әуезовтің кейбір әңгімелері қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктерінің, әдет-ғұрып салттарының
М.Әуезов шығармаларында жиі кездесетін тақырып – барымта тақырыбы.
Әуезов әңгімелерінде барымта әрекеттерінің өршіп тұрған кезіндегі ауылдардың
М.Әуезовтің әңгіме, повестерінде барымта суреттерін “Абай жолың эпопеясындағы барымта
М.Әуезов әңгіме, повестерінде көп айтылған этнографиялық тақырып – үйлену
Жазушының “Үйленуң, “Сөніп жануң, “Кім кінәлің, “Ескілік көлеңкесіндең, “Қаралы
Әуезов әңгіме, повестерінде ұлттық аңшылыққа қатысты құнды этнографиялық
М.Әуезовтің көркемдік қуаты жағынан алғанда шоқтығы биік шығармаларының бірі
Қорыта келгенде, М.О.Әуезов шығармашылығын қазақ халқының этнографиялық құндылықтары тақырыбында
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Этнография. Москва, “Высшая школаң, 1982, Алматы, “Мектепң, 1987 (аударма)
2.Әуезов М. Мәдениет Һәм ұлт. “Абайң журналы, 1918, N10.
3.Әуезов М. Қазақтың өзгеше мінездері. “Алашң газеті, 1917, 30
4.Әуезов М. Адамдық негізі әйел. “Сарыарқаң газеті, 1917,5 қыркүйек
5.Әуезов М. Қазақ ішіндегі партия неден? “Абайң журналы, 1918,
6.Әуезов М. Мәдениетке қай кәсіп жуық? “Абайң журналы, 1918,
7.Әуезов М. Қазақ қашан жетіледі? “Абайң журналы, 1918,3.
8.Әуезов М. Мәдениет Һәм ұлт.
9.Әуезов М. Қазақ республикасы қазақсыз қалады.
10.Әуезов М. Казахское народное творчество и его поэтическая среда.
11.Әуезов М. Әдебиет тарихы.
12.Әуезов М. Өліп таусылу қаупі. “Абайң журналы, 1918, 12.
13.Әуезов М. Халық әдебиеті туралы. “Жас қайратң журналы, 1924,
14.Әуезов М. Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі. “Шолпанң журналы, 1922,
15.Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке. Алматы, Ғылым,
16.Артықбаев Ж.О. Этнос және қоғам. Қарағанды, 1995, 266-б.