ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
БІЛІКТІЛІК ЖҰМЫС
Әмреева Алтын
ӘРТҮРЛІ ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
Ғылыми жетекшісі:
_________ пс.ғ.к. Бапаева М.К.
Қорғауға жіберілді:
Психология кафедрасының
меңгерушісі, профессор
_______Шериазданова Х.Т
“____”____________2004 ж
Алматы
2004
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.........................................................................................................3-6
1 ӘРТҮРЛІ ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Әртүрлі жас шамасындағы балалардың қарым-қатынас ерекшеліктерінің педагогикалық -
Бастауыш мектеп кезеңіндегі балалар қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктері..........................................................165-245
Өзара әрекеттестіктегі тұлғалық қатынастар.................................254-4139
ТАРАУ ТҰЖЫРЫМЫ...................................................................402-424
ӘРТҮРЛІ ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ
Әртүрлі жас шамасындағы балалардың даралық, тұлғалық қасиеттерін зерттеу............................................................................435-4850
Балалардың топтағы қарым-қатынастарын бағалаудың талдамасы...........................................................................................4851-579
Уақытша ұжымда психологиялық ахуалды қалыптатырудың жолдары..............................................................................................6058-646
2-ТАРАУ ТҰЖЫРЫМЫ..........................................................................675-679
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................68-70-72
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................…...73-75...........
ҚОСЫМШАЛАР......................................................................................76-98..........
КІРІСПЕ
ӘРТҮРЛІ ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының білім беру заңында
Әлеуметтік экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде, оқу-тәрбие
Атап атқанда, ол балалардың жеке басын
Балалар тәрбиесі, оқуы және дамуы
Қарым-қатынас негізінде балалардың барлық жеке бас қасиеттері
Балалар қарым-қатынасының мәнділігі әркімге- психологтарға, педагогтарға, ата-аналарға
Жеке тұлғаның әлеуметенуінің теория жүзінде қарастырылуы жеткіліксіз, оның психология
Кең мағынадағы әлеуметтену ұғымы, адамның әлеуметтік дамуының нәтижесі мен
Әлеуметтенудің негізінде адам өмір сүруге, басқа адамдармен өзара әрекеттестікте
Қарым-қатынас мәселесі, әлеметтік психологтардың назарында, өйткені ол адамның тіршілік
Дипломдық жұмыстың барысында біз уақытша құрылған балалар ұжымындағы қарым-қатынас
Дамыған мемлекеттердегі кейбір қоғамдық процестердің кемелденуін сөз ететін болсақ,
Әлеуметтену процесінде жеке тұлға қоғамдық қатынастардың обьектісі мен субьектісі
Даралану сатысында дара тұлғаның персонализация қажетілігі тудыратын,
Интеграция сатысы, адам мен қоғам арасындағы қандай да бір
Осылайша, әлеуметтену процесінде дара тұлғаның енжар және белсенді позициясының
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қарым-қатынас пен тұлғалардың бір-бірін қабылдау
Зерттеу жұмысының пәні. Жеке тұлға мен топтың эмоционалды ахуалы,
Зерттеу жұмысының нысаны. Балалар шипажайларында демалған балалар.
Зерттеу жұмысының болжамыжорамалы. Егер Қарым-қатынас процестерін әртүрлі жас шамасындағы
Зерттеу жұмысының міндеттері.
Балалардың жеке бас ерекшеліктері мен қарым-қатынас жасау қабілеттерін анықтау.
Уақытша қалыптасқан ұжымда жарасымды психологиялық ахуалды
Әр жас шамасындағы балалардың қарым-қатынас
Жеке, әрі эмоционалды топтық күйлердің динамикалық ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы.
Дипломдық жұмыс балалардың уақытша ұжымындағы өзара қатынастарынның заңдылықтарын анықтауға
Зерттеу жұмысының негізгі әдістері.
Бақылау, сСоциометриялық сауалнамасұрау, Г.Айзенктің жеткіншектерге арналған сұрақнамасы, “Қарым-қатынас қабілеттерін”
Зерттеу жұмысының тәжірибелік базасы. Алматы қаласындағы “Алатау ”
Біріншісінде-26 адам,екіншісінде-42 адам бар екі уақытша ұжым.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, 14
Баланың әлеуметтік ортаға енуінің салдарынан міндетті түрде терең,
тьб
1 ӘРТҮРЛІ ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ҒЫЛЫМИ
1.1. Әртүрлі жас шамасындағы балалардың қарым-қатынас ерекшеліктерінің педагогикалық -
ХХ ғасырдың ортасында дүниенің
Мұндай зерттеулер ішінде балалардың
Қарым-қатынас адамдардың өзара әрекеттестік және
С.И. Ожегов /2/ сөздігінде қарым-қатынас ұғымы
Қарым-қатынас мәселесін психологиялық, педагогикалық тұрғыдан зерттеу
“Қарым-қатынас” ұғымының көп анықтамаларының арасында
Ал отандық ғалым С.М.Жақыпов /13/ бүтіндей оқу-тәрбие
Б.Г.Ананьев, А.А.Бодалев концепциялары қарым-қатынаста “субъект-субъект” жазықтығында қарастыруды
Қарым-қатынас мәселесін талдауда оның құрлымдық
Балалардың ересектермен және басқа балалармен
Қарым-қатынасты зерттеуде ең алдымен
Әдебиеттерде қарым-қатынастың пәні, қарым-қатынасты жүзеге
Мұнда Т.В.Драгунова /18/ бойынша қарым-қатынастың пәні
Қарым-қатынасты зерттеу мәселесімен айналысушы ғылымдардың
М.И.Лисина, А.Г.Рузская, С.Ю.Мещерякова, және т.б. еңбектерінде қарым-қатынас
Психология мен оған салалас ғылымдарда қарым-қатынас
М.И.Лисинаның қарым-қатынас құралдарының үш тобын эксперессивті-мимикалық,
Қарым-қатынас құралдарын қолданып, жалпы нәтиже
Қарым-қатынас анықтамасындағы (М.И.Лисина бойынша) оның
Әдебиеттерге талдау жасай отырып қарым-қатынас
Қарым-қатынас компоненттерінің дамуы, өзгерісі нәтижесінде интегралды,
Ал М.И.Бобнева /26/ қарым-қатынас барысында жеке
В.С.Мухина қарым-қатынас стилін “әлеуметтік” психологиялық әсер
Психологиялық, педагогикалық зерттеулерде педагог пен балалар
Педагогикалық қарым-қатынас негізінде балалардың мінез-құлқы,
Педагогикалық қарым-қатынастың формасы - балалар мен педагогтың
Педагогикалық қарым-қатынас педагогтың жеке басы,
В.С.Мухина қарым-қатынас стилін педагогтың балаларға
Әдебиеттерге талдау жасағанда педагогтық
Әрбір қарым-қатынас стилі де педагогтың балаларға
Педагогикалық қарым-қатынастың либералды – босаң стилі
Әрбір педагогтың қарым-қатынас сферасында барлық стилдер
Педагогтың қарым-қатынас стилі мен балалардың эмоциялық
Балалардың қарым-қатынасын зерттеуге арналған әдістемелер
Баланың басқа балалармен қарым-қатынас құру
Онда негізгі 3 жағдай баса көрсетіледі:
Баланың балалар тобымен қарым-қатынас құруында
“бала-бала ” жүйесінде ғана кейбір іс-әрекет түрлерін
Балалар тобында мінез-құлық, жүріс-тұрыс нормалары мен
1.2 Бастауыш мектеп кезеңіндегі балалар қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктері.
1 бөлім.
Бастауыш мектеп және жеткіншек кезеңдерінің психологиялық ерекшеліктері.
Жан–жақты дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеу, психология ғылымының аса
А.А.Бодалев, М.И.Лисина /27/, А.А.Леонтьевтердің нақты зерттеу жұмыстарының бір қатары
А.А.Леонтьев, қарым-қатынас іс- әрекеті бұл–ең алдымен сөздік іс -
Оқушылардың ересектермен қарым-қатынас қажеттілігінің мазмұны,
Осы жастағы оқушылардың қарым–қатнастарының ерекшеліктерін сипаттай келе, Л.И.Божович, В.В.Давыдов,
Баланың мектептегі өзгерістерден кейін өмірлік
Жас ерекшелік психологиясының пәні психологиялық құбылыстардың өзі емес, олардың
Адам Өөмірі төмендегідей кезеңдерінге бөліпнеді қарастырады:
1) пренатальды (құрсақтағы)
2) балалық шақ
3) ересек балалық ша шақтың
4) ересек шақ
5) егде шақ, қарттық
Балалық шаықтың өзі 4 кезеңнен тұрады:
1 – нәрестелік кезеңі (туғаннан 1 жасқа дейін)
2 – ерте балалық щақ кезеңі (1 жастан 3
3 – Мектепке дейінгі балалық шақ кезеңі (3 жастан
4 – бастауыш мектеп жасы (6 жастан 11-12 жасқа
Ересек балалық шақ екі кезеңге бөлінеді:
Жеткіншек кезеңі баланың жыныстық дамуына сәйкес келіп, 11
16 жастан 23 жасқа дейінгі балғын шақ кезеңінде адам
Бір жас шамасынан келесі жас шамасына өтуде адамның қоршаған
1 жас, 3 жас, 7 жас, 13-14 жас, 17-18
Біздің зерттеу жұмысымыздың негізгі бөлігі – бастауыш мектеп жасы
.
Бастауыш мектеп кезеңінің негізгі іс-әрекет түрі оқу іс-әрекеті болып
Оқу іс-әрекетінің негізінде бала адамзаттың өндірген іскерліктерін меңгере бастайды,
Баланың мектепке келуі оның әлеуметтік қарым-қатынастарының шеңберін кеңейтіп, “Мен-концепциясына”
Мектеп, баланың дербестілігіне , оның ата-аналарынан оқшаулануына ықпал етеді,
Баланың әлеуметтік ортаға енуінің салдарынан міндетті түрде терең,
Баланың әлеуметтік ортада бағдарлануы мен мінез-құлқының адамгершілік үлгілерін меңгеруінің
Оқу, іс-әрекеттің негізгі түрі ретінде қарым-қатынас пен танымды өзара
Қарым-қатынастың осындай түрлері мен формалары, баланың оқу-танымдық іс-әрекетін жүзеге
Б.Г.Ананьев бойынша, жеке тұлғаның түрлі әлеуметтік топтары бар
Жас ерекшелік жіктеуде қарым-қатынас дербес іс-әрекет
Адам әлеуметтің ажырамас бөлігі
1.3 Өзара әрекеттестіктегі тұлғалық қатынастар.
Қарым-қатынас адамның қоғамның мүшесі ретіндегі
Қарым-қатынастың өзара байланысқан үш қыры
Тіл-сөздердің, анықтамалардың жүйесі және
Бір ғана фразаның әр мағынасын беретін интонация
Қарым-қатынастағы адамның отырысы, бет
Ым-ишара (жест) қарым-қатнастың құралы ретінде жалпыға
Қарым-қатынастағы адамдардың бір-бірінен алшақтығы--олардың мәдени, ұлттық
Қарым-қатынастың түрлерін төмендегіше жіктеуге болады:
“Бет-перделердің байланысуы ”-- әңгімелесуші жеке тұлғасының ерекшеліктерін
Басқа адамды қажет немесе кедергі келтіруші
Формальды рөлдік қарым-қатынас кезінде әңгімелесушінің
Іскер қарым-қатынаста әңгімелесуші жеке тұлғасының
Рухани қарым-қатынас бір-бірімен достық қатынастағы адамдар арасындағы
Манипулятивті қарым-қатынас әңгімелесуші жеке тұлғасының
Зиялы қарым-қатынастың мәні оның затының болмауында,
Адамдар бір-бірін қабылдау процесі қарым-қатынасының
Өзінің және басқа адамдардың жеке
Басқа адамдармен қатынасының ерекшеліктерін түсіне
Өзара сенім кері байланыстың кепілі
Қарым-қатынас күрделі әлеуметтік психологиялық процесс бола
Зерттеу жұмыстарына сүйенетін болсақ, адам қарым-қатынасының күнделікті
Адамның ішкі күйін бейнелейтін бет әлпетіндегі бұлшық
Басқа адамдармен қарым-қатынасында кез-келген адамның
Адамның өзі және басқа
Адамның даралық психологиялық ерекшеліктері
Экстраверсия мен интраверсия адамның психикалық
Интраверттер жүйке іс-әрекет әлсіз тиіптегі
Адам біреуіне жақын болып осындай
Әлеуметтік өмір адамдар арасындағы байланыста
Серігінің сәйкес жауапты әрекетін күтудегі,
Адам шын мәнінде басқа адамдармен
Әлеуметтік топ әлеуметтік өзара әрекеттестіктің
Адам өзін үнемі бүтіннің бөлігі
Адамдардың бір-бірімен араласа бастаса
Кіші топтар ұжымның табиғи әлеуметтік-
Арнайы зерттеу жұмыстары көрсеткендей,
“Біз”-деп аталатын топтар адамның дамуы
Референтті топтар шынайы тіршілік етумен
Референтті топ жағымды не жағымсыз үлгілердің
Референтті топ адам бейімделуге тырысытын ережелердің, пормалардың
Іс-әрекетті ұйымдастырудың сипаты мен түріне байланысты топтардың
Атаулар тобы ұжымдық дамудың айқын көрсеткішінсіз тек
Ассоциация тобының өзіндік құрлымы, іс-әрекеттің ортақ
Коорпорация (ұжымы) –топ ортақ мақсатпен және
Ұжым дамудың ең жоғары деңгейі. Іс-әрекеттің негізінде
Психологиялық біртұтастылық немесе коммуникативтілік, жүйенің
Бұл құбылыс мынадай нәрселерді қамтиды.
Ақыл-ой бірлігі-белгілер жүйесін бір түрге келтіру қабілеті,
Эмоционалды бірлік-бүкіл жүйе қал-ахуалының индикаторы, жүйені
Еріктік бірлік-топтың мақсатқа жетудегі кедергілерін
Ұжым іс әрекетінің тиімділігін оның
Эмоционалды тартымдылықпен байланысты эмоциогенді жағдайлар;
Басқа адамдармен өзара әрекеттестікте нақты рөлді иелене,
Музыкалық-психологиялық жағдайлар, жалпы әуеннің өзі де адамның
Іс-әрекетті орындаудағы шабыттың пайда
Таныс адамдардың бірігіп ән салуының өзі
Адамдардың қарым-қатынасындағы бәсекелестік - рух,
Алайда күнделікті өмірде көңіл
Алайда бір адамға жағымды әсер еткен
Л.И.Уманскиймен оның қызметтестері топты
Топтың адамгершілік бағытындағы бағдарының
Ұйымдасқан бірлік.
Кез-келген іс-әрекет түрінде топтың бірлескен даярлығы.
Психологиялық бірлік (интелектуалды, эмоциялы, еріктік).
Ұжымның екі жақты табиғаты бар. Бір жағынан
С.Л.Рубинштейн бойынша сыртқы әсерлер жеке
Жағымды психологиялық ахуалмен сипаталатын ұжым ғана жеке
Ұжымның психологиялық ахуалы қарым-қатынас үрдісінде
Адамдар арасындағы өзара әрекеттестіктің жасырын, мәнді жағдайлары
Үгіттеу – қандай да пікірдің немесе ой қортындысының
Еліктеу -- индивиттің қандайда бір мінез-құлық көріністерін,
Иланушылық (сендіру) адам психикасына тән қасиеттердің бірі.
Адамзат өміріндегі өзара қатынастардың
Өзара жеңілдік, яғни сол серіктердің
Өзара қиналу, яғни өзара қатысу әрқайсысының
Бір жақты жеңілдеу – бір серігінің қатысы
Біржақты қиналу – біреуінің қатысы
Тәуелділік — екеуінің қатысы, ешқайсысының
Іс-әрекетке әсер ету түрлерінің
Әрбір тұлға белсенділігінің дәрежесі ұжымның
Әрбір тұлғаның дамуына ықпал ететін
Балалардың өзіндік басқаруына сүйене отырып,
Қазіргі заманға лайықты психология
Еңбек өзіндік басқарудың өзегі болса, ойын-оны
Әлеуметтену және тұлғалардың бірін-бірі өзара қабылдауы
Тұлғаның басқа адамдардың мінез-құлқтарын олардың құндылықтарын қабылдауы
Осы жас шамасы - адамдардың сана
Сана сезімнің дамуы әлеуметтенудің маңызды
Қалыптасу үстіндегі жеке тұлғаның
Оқушы үшін өзі мүшелік еткен
Балалар шипажайының (шипажайы) аясында пайда болған ұжым
Осындай ұжымның оқушының тұлғасына ықпал ету
Ұжымның қысқа мерзімділігі барлық әлеуметтік психологиялық, әсіресе
Әрине, осындай қысқа мерзімде
Біріккен іс-әрекет әлеуметтік–перцептивті процестердің детерминанты ретінде балалар
Л.И.Уманский біріккен іс-әрекетті ұйымдастырудың үш
Біріккен –дара
Біріккен-- жүйелі
Біріккен -- өзара әрекеттестік
Шынайы өмірде біріккен іс-әрекетті ұйымдастырудың
Бірінші тарау тұжырымы.
Қарым-қатынас адамдардың өзара әрекеттестік және
Қарым-қатынас ұғымын қазіргі кезде
Бұл тарауда біз қарым-қатынастың мазмұнды жағына,
А.Н. Леонтьев іс-әрекеттің қай түрі
Б.Г.Ананьев, А.Бодалев концепциялары қарым-қатынасты “субъект-субъект” жазықтығында
Қарым-қатынасты зерттеуде ең алдымен оның
Өз зертттеуімізде біз балалардың қарым-қатынасын коммуникативті
Балалардың қарым-қатынасын зерттеуге арналған әдістемелер
Біз қазіргі балалар қарым-қатынасын анықтауға
Әрине, қарым-қатынас компоненттерін зерттеуге арналған
Баланың басқа балалармен қарым-қатынас құруы
Баланың әлеуметтік ортада бағдарлануы
Адам өзін үнемі бүтіннің бөлігі
Арнайы зерттеу жұмыстары көрсеткендей, іскер
Балалар ұжымында қағаз жүзінде тіркелген, алайда
Әрине бұл топтардың мәні бірдей
Балалар шипажайында пайда болған ұжым - баланың
Ұжымның қысқа мерзімділігі, құрамалылығы барлық
Алайда, балалар арасында, қанық байланыстардың
2 Әртүрлі жас шамасындағы балалардың өзара қарым-қатынастарын
2.1 Әртүрлі жас шамасындағы балалардың даралық, тұлғалық қасиеттерін
Адам өз өмірінің барысында оларды өзінің
Балалар жеке басының ерекшеліктерін зерттеу
Суреттердің біраз бөлігі Д қосымшасында берілген. Суреттерді талқылаудың
Төменде кейбір суреттер талқысының нәтижелері келтірілген.
Ермекбай Мөлдір. Жеке штрихтардан тұратын сызықтар мен
Ықыласов Жоламан. Түзетулерімен үзік сызықтарда мазасызданудың нақты
Талғатова Әйгерім. Көптеген түзетулер, үзік сызықтар мазасызданудың
Жорабекова Сара. Мазасызданудың көрсеткіштері кездеседі. Әшекейлер мен
Аяқсыз сурет тұрақсыздықтың белгісі.
Шатпықова Зере. Қыз ұл баланың суретін салған.
Психикалық күйлердің мәліметтері төмендегі кестеде
“Адамның бейнесі” атты проективті әдістеме бойынша
1 – кесте “Адамның бейнесі” әдістемесі бойынша анықталған
Психикалық күйлер Нақты психикалық күйлері кездескен балардың
1. Мазасыздану 11 55
2. Қарым-қатынастағы шиеленушілік 4 20
3. Адамдармен араласа алмаушылық 3 15
4. Агрессивтіліктің белгілері 1 5
Алынған мәліметтер бойынша Г.Айзенктің экстроверттілік пен нейротизмнің екі
Балалар тұлғасының ерекшеліктерін анықтау мақсатында Айзенктің жеткіншектерге
Балаларға тестің сұрақтары бойынша жауап беру ұсынылды.
2 - кесте Г.Айзенктің жеткіншектерге арналған сауалнамасының мәліметтері.
№ Аты-жөні Алдау көрсеткіші Экстраверттілік Нейротизм
1. Байназарова Алина 2 13 10
2. Бакирова Жансая 10
3. Шарипов Шалхар 8
4. Жетпісбаев Рауан 5 15 12
5. Қайдарова Айнур 7
6. Есімжанова Жадыра 10
7. Баймурзаев Аслан 4 15 11
8. Баймурзаева Әйрегім 8
9. Зайсанбек Жамбыл 4 14 13
10. Шаменова Айжан 4 16 15
11. Ермекбай Мөлдір 9
12. Талғатова Әйгерім 5 9 9
13. Дүйсенбаев Махамбет 4 7 13
14. Тоқтамысова Айнур 4 11 13
15. Қожахметов Арман 4 17 9
16. Жорабекова Сара 5 16 10
17. Ықыласов Жоламан 6 9 15
18. Барлыбаева Раушан 9
19. Шатпықова Зере 5 17 15
20. Керімқұлов Дидар 3 19 169
1 -сурет Г.Айзенктің экстраверттілік пен нейротизмнің екі
өлшемі.
Экстарверттілік пен нейротизмнің екі факторлы үлгісіндегі, сынаушылардың орнын
Қожахметов Арман
Бала мінезіне тән көрсеткіштер.
Атаққұмар, қажымайтын, байыпты. Көңіл-күйі кейде жабырқаулы мазасыз келеді.
Түзету жолдары: Өзін-өзі бағалау сапасын
Барлыбаева Раушан
Бала мінезіне тән көрсеткіштер.
Үнемі еш нәрсеге көңілі толмайды. Ұсақ-түйнектерге тез
Түзету жолдары: өзара сенімге сүйенген әңгіме
2.2 Баланың топтағы қарым - қатынастарын бағалаудың талдамасы.
Топтағы тұлғалардың бірін-бірі өзара қабылдауы көптеген
Ұсынылып отырған әдістеме индивидтің топты қабылдауының
1 - тип. Индивид топты өз іс-әрекетінің кедергісі
Топтың индивид үшін дербес құндылығы жоқ.
2 – тип Индивид топты қандайда бір
3 -тип Индивид топты дербес құндылық
Жоғарыда анықталған үш типтің негізінде зерттелінуші
Топты зерттеу нәтижесінде алынған жауаптардың
Зерттеудің нәтижелері 3 - кестеде берілген.
3 - кесте
№ Сыналушының аты жөні Дербес
( пайдакүнем) ұжымдық Тип
1. Байназарова Алина 9 1 4 Д
2. Бакирова Жансая 5 2 7 Ұ
3. Шарипов Шалхар 7 4 3 Д
4. Жетпісбаев Рауан 11 1 12 Д
5. Қайдарова Айнур 3 3 8 Ұ
6. Есімжанова Жадыра 5 5 4 Д+П
7. Баймурзаев Аслан 8 4 2 Д
8. Баймурзаева Әйрегім 6 3 5 Д
9. Зайсанбек Жамбыл 5 2 7 Ұ
10. Шаменова Айжан 2 8 4 П
11. Ермекбай Мөлдір 6 6 2 Д+П
12. Талғатова Әйгерім 4 2 7 Ұ
13. Дүйсенбаев Махамбет 10 2 2 Д
14. Тоқтамысова Айнур 7 3 4 Д
15. Қожахметов Арман 2 5 7 Ұ
16. Жорабекова Сара 5 2 7 Ұ
17. Ықыласов Жоламан 0 4 10 Ұ
18. Барлыбаева Раушан 1 8 5 П
19. Шатпықова Зере 2 7 5 П
20. Керімқұлов Дидар 2 5 7 Ұ
Индивидтің топты қабылдауының ұжымдық типі
Топта өз құрылымы мен даму
Топтың дамуын басшылыққа алу мақсатында ұжымның
Қатынас - тікелей бақылауға болмайтын ішкі
Біріншісіне сұрақнамалардың барлық түрлері
Педагогикалық психологиялық мазмұндағы зерттеу жұмыстарында
Кіші топтардағы өзарақатынастарды зерттеу үшін
Социометрия, яғни “әлеуметтік өлшеу ” - әдіс ретінде
Социометрияны алғаш құрастырған американдық әлеуметтік
Адамның басқа бір адаммен нақты іс-әрекетті
Социометриялық әдістемелер түрлі жас шамаларын қамтыған
Әдістемені қолдану ережелері өте қарапайым. Социограмма-нысанада
Нәтижелерді өңдеген соң диагностикалық көрсеткіш
Социометрияда өзара таңдаулардың көрсеткіші
және “референтті топ индексі” -- өзара жағымды таңдаулар
Оның формуласы КР=R1/Rx 100% топтың
Социограмма-нысана топтағы таңдаулардың ең көп санына тең
Социометриялық зерттеудің негізінде балалар бірқатар сұрақтарға жауап
Кіммен бірге бір бөлмеде тұрғың келеді ?
2. Санаторийдің келесі маусымында кіммен қайтадан кездескің
3. Кіммен бірге киноға барғың
Социометриялық сұрақнамалардың негізінде төмендегідей социометриялық категориялар алынды:
– Шеңбер 13(8), 10(6),1(5), 6(5), 3(5);
– Шеңбер 9(4), 16(4), 5(4), 8(4), 11(3),12(3);
– Шеңбер 4(2), 17(2), 7(1), 18(1), 14(1), 19(1);
Таңдауға түспегендер 2(0), 15(0), 20(0);
5-кесте Социометрия кестесі
6 – кесте
Балалардың құрбыларымен өзарақатынастарын зерттеу мақсатында Л.А.Кондратенко
Суреттерді өңдеген соң “өзарақатынастардың бірдей бейнесі” алынды. Барлық суреттерде
Суреттер балалардың жүзеге аспаған жағымды қатынастарын
4 Әдістеменің негізінде бірқатар қиыншылықтардың қатары
Мазасыздану 55 %
Агрессивтіліктің белгілері 5 %
Қарым-қатынастағы шиеленусішілік 20 %
Адамдармен араласа алмаушылық – 15 %
Зерттелінген топтың эмоционалды тұрақсыздығы – 14 %
2.3 Уақытша ұжымда жағымды психологиялық ахуалды
Зерттеу жұмысымыз әр жас шамасындағы балалармен жүргізілгендіктен,оларды ұйымдастыратындай, бәріне
Осы орайда, балалар шипажайға алғаш келгенде әрқайсысының бойындағы тұйықтықты,
Ал балаларды мазасыздықты, қорқынышты жеңуге және ортаға бейімделуге икемдеу
Топтағы жарасымды психологиялық ахуалды қалыптастыру мақсатында жүргізілген ойындар мен
Осы іс-шараларды өткізгеннен кейін “Шипажай саған несімен ұнады?” деген
Зерттеу жұмысымыздың жорамалының дәлдігін нақтылау мақсатында, балалардың шипажайға
Мәселен, социометриялық сұрақнаманы, “Адам бейнесі” атты әдістемесі, “Индивидтің топты
Әдістемелердің алғашқы жүргізілгендегі нәтижемен, соңғы жүргізілген нәтижені салыстырғанда төмендегідей
1 шеңбер – 13(9), 1(7), 3(7), 10(6);
2 шеңбер – 4(3), 6 (3), 16 (3), 19(3),
18(2);
шеңбер – 2(1), 9(1), 11(1), 14(1), 17(1);
Таңдауға түспегендер – 5(0);
7 – кесте Социометрия кестесі
8 – кесте Социограмма –
Қайтадан жүргізілген социометриялық сұрақнама бойынша топтың ауызбірлік индексі 8,8
8 кесте Индивидтің топты қабылдауы
№ Балалардың аты-жөні
Дербес Прагматикалық
(пайдакүнем) Ұжымдық Типі
дейін кейін дейін кейін дейін кейін дейін кейін
1. Байназарова Алина 9 5 1 2 4 7
2. Бакирова Жансая 5 4 2 2 7 8
3. Шарипов Шалхар 7 6 4 4 3 4
4. Жетпісбаев Рауан 11 4 1 5 2 5
5. Қайдарова Айнур 3 3 3 4 8 5
6. Есімжанова Жадыра 5 4 5 5 4
7. Баймурзаев Аслан 8 6 4 2 2 5
8. Баймурзаева Әйрегім 6 3 3 3 5 8
9. Зайсанбек Жамбыл 5 4 2 3 7 7
10. Шаменова Айжан 2 2 8 6 4
11. Ермекбай Мөлдір 6 5 6 6 2 3
12. Талғатова Әйгерім 4 3 2 3 7
13. Дүйсенбаев Махамбет 10 7 2 0 2 7
14. Тоқтамысова Айнур 7 6 3 4 4 4
15. Қожахметов Арман 2 3 5 4 7
16. Жорабекова Сара 5 5 2 1 7 8
17. Ықыласов Жоламан 0 0 4 4 10 10
18. Барлыбаева Раушан 1 2 8 5 5 7
19. Шатпықова Зере 2 2 7 5 5 7
20. Керімқұлов Дидар 2 3 5 6 7 5
Индивидтің топты қабылдауының ұжымдық типі 11 адамда
9 - кесте
Индивидтің топты қабылдау типі
дейін кейін
Дербес 35 20
Ұжымдық 40 55
Прагматикалық(пайдакүнем) 15 10
Дербес+ Прагматикалық
(пайдакүнем) 10 0
Ұжымдық+ Прагматикалық
(пайдакүнем) 0 10
Ұжымдық+ Прагматикалық
(пайдакүнем) 0 5
Анкетаның мәліметтері бойынша балалардың көпшілігінің топты
Қайтадан жүргізілген “Адамның бейнесі” әдістемесінің нәтижелері
10 - кесте “Адамның бейнесі” атты проективті
№ Психикалық
күйлер Нақты психикалық күндегі балалардың саны
дейін кейін дейін кейін
1. Мазасыздану 11 9 55 45
2. Қарым-қатынастағы шиеленушілік 4 3 20 15
3. Адам мен араласа алмаушылық 3 1 15
4.
Агрессивтіліктің белгілері 1
0
5
0
Екінші тарау тұжырымы.
Әр түрлі жас шамасындағы балалардың
Проективті әдістемелер жанама түрде
Балалардың жеке басының ерекшеліктерін
Осы әдістеме бойынша анықталған психикалық күйлерді
Социометриялық әдістемелер түрлі жас шамаларын қамтыған
Қайтадан жүргізілген социометриялық сұрақнама бойынша топтың ауызбірлік индексі 8,8
Алынған мәліметтер бойынша Г.Айзенктің экстроверттілік пен
Топтағы тұлғалардың өзара қабылдауын
Бұл әдістеме негізінде индивидтің топты
Осы 3 типтің негізінде зерттеуші
Әдістемені пайдалана отырып, топты зерттеу
Индивидтің топты қабылдауының ұжымдық типі 11 адамда
Сонымен қатар балалардың қабылдауымен өзара қатынастарын
Біз зерттеуіміздің эксперименталды базасы санаторий болғандықтан
Сонымен шипажайдағы уақытша балалар ұжымын зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып,
Балалардың мазасыздану дәрежесі 55 пайыздан 45 пайызға, қарым-қатынастағы шиеленесушілік
Қорытынды
Қазақсан Республикасының Білім беру заңында
Жеке тұлғаның әлеуметтенуі теория жүзінде
Әлеуметтенудің негізінде адам өмір
Әлеуметтену процесінде жеке тұлға
Біздің зерттеу жұмыстарымыздың нысаны
Дипломдық жұмыстың барысына осындай қысқа
Осы орайда әр жас
Қарым-қатынас туралы зерттеулерге талдау жасай келе, әрі
Топтың уақытша әрі құрамалылығына әрі түрлі жас
Л.И.Уманский мен оның қызметтестерінің топты ұжым ретінде
Жарасымды психологиялық ахуалды қалыптастыру мақсатын көздеп жүргізілген
Жүргізілген түзету жұмыстарынан кейін мынадай нәтижелерге
а) агрессивтілік мүлдем жойылды;
ә) индивидтің топты қабылдауы көпшілігінде ұжымдық типке
б) қарым-қатынастағы шиеленеушілік мазасыздану деңгейі төмендеді.
в) өзара қарым-қатынастар деңгейі жоғарылады.
Зерттеу жұмысымызда қолданылған әдістемелерді, балалардың өзара қарым-қатынасын
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.Петровский А.В. Введение впсихологию.М., 1995.
2.Ожегов С.И. Словарь русского языка. М.,1960.-с.427.
3. Буева Л.П. Человек: деятельность и общение.-М.,1978.-с.113.
4. Каган М.С. Человеческая деятельность.-М.,1974.-с.328.
5.Соковин В.М. О природе человеческого общения.-Фрунзе,1974.
6.Леонтьев А.Н. Вопросы детской психологии. М., 1948.
7.Лисина М.И. Общение, личность и психика ребенка. М.,1997.
8.Шерьязданова Х.Т., Суркова Т.И. Педагогу о стиле общения
9.Исмайлова Д.А., Абишева Ж.А. Развитие личности ребенка в процессе
10.Леоньтев А.А. Деятельность и общение //Вопросы философии.-1979.-№1. -с.
11.Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. В 2-х томах. М.,
12.Бодалев А.А. Общение и развитие психики. М., 1986.
13.Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. Алма-Ата, Изд-во КазГУ 1992.
14.Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения: опыт теротического и экспериментального
15.Андреева Г.М. Яноушек Я. Взаимосвязь общения и деятельности //
16.Леонтьев А.Н. Вопросы детской психологии. М.,1992.
17.Лисина М.И. Общение, личность и психика ребенка. М.,1997
18.Драгунова Т.В. Психологические особенности подростка. В кн:”Возрастная и педагогическая
19.Ковалев А.Г.Личность и пути ее формирования. М.,1970.
20.Обуховский К Психология влечении человека. М.,1972.
21.Мусина И.А. Псиология в заданиях к психологической практике: Уч.пособие.
22.Мухина В.С. возрастная психология. М., 1998.-с. 165-237, 364-381.
23.Коломинский Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах (общие и
24.Кан-Калик В.А.Учителю о педагогическом общении. М., 1989.
25.Агеев В.С. Межгрупповое взаимодействие и внутригрупповые социально- психологические процессы
26.Выготский Л.С. Собрание сочинений.,В.6 т. М.,1982.
27.Лисина М.И. Х.Т.Шерьязданова Специфика восприятия и общения у
28.Бехтерев В.М. Коллективная рефлексология.М.,1921.
29.Рубинштейн С.Л. Проблемы пбщей психологии. М.,1976.
30.Аникеева Н.П Психологический климат в коллективе. М., 1989.
31.Добрович А.Б. Общение:наука и искусство. М., 1978.
32.Н.Н.Обозов Психология межличностных отношений. Киев.,1990.
33.Психологиямежличностного познания. / Под. ред. Бодалева А.А. М., 1981.
34.Психология младшего школьника./Под ред Игнатьева Е.И. М.,1960.
35.Развитие психики ребенка в общении со взрослыми и сверстниками.
36.Донцов А.И. Проблемы групповой сплоченности. М., 1979.
37.Мудрик А.В. Общение как фактор воспитания школьников. М.,1969.
38.Левитов Н.Д. Психолгические особенности младших школьников. М., 1955.
39.Уманский Л.И. Психология организаторской деятельности школьников. М., 1980.
40.Хохлова Л.П. Формирование межличностного восприятия у детей и подростков.
41.Уманский Л.И. Критери диагностики общественной активности группы как коллектива
42.Конникова Т.Е. Роль коллектива в формировании личности ребенка. М.,
Қосымшалар
Қосымша А
Айзенк сұрақнамасы.
Сен өзіңе қатысты айналаңдағы думанды ұнатасың ба?
Иық сүйер достарыңның болғанын жиі қажет етесің бе?
Бір нәрсе жайлы сұрағанда тез арада жауап бересің бе?
Бір нәрсеге ашуланатын кездерің бола ма?
Көңіл-күйің жиі өзгеріп тұра ма?
Балалармен араласқаннан гөрі, кітап оқығанды жақсы көресің бе?
Әртүрлі ойлар ұйқыңды бұзатын жағдайлар жиі болып тұра ма?
Сен басқалардың айтқанымен жүресің бе?
Біреуді күлкіге айналдырғанды ұнатасың ба?
Сен еш себепсіз өзіңді бақытсыз сезінген күндерің болды ма?
Сен өзіңді көңілшек, еті тірі адаммын деп ойлайсың ба?
Сен мектеп ережелерін бұздың ба?
Сенің бір нәрселерге жиі ашуланатының рас па?
Саған барлығын тез қарқынмен орындаған ұнай ма?
Аяғы жақсы аяқталғанымен, орын ала жаздаған қиын жағдайларды ойлап
Саған кез келген құпияны сеніп айтуға бола ма?
Сен зерігіп отырған құрбыларыңның көңілін көтере аласың
Еш себепсіз жүрегіңнің соғысы жиілей ме?
Сен біреумен достасу үшін тез әрекет етесің бе?
Өтірік айтқан күндерің болды ма?
Өзіңді немесе жұмысыңды сынға алғанда, тез көңілің бұзыла ма?
Достарыңа күлкілі оқиғаларды айтып жиі әзілдесесің бе?
Сен өзіңді жиі шаршағандай сезінесің бе?
Сен үнемі барлығын кейінге ысырып қойып, сабақтарыңды орындайсың ба?
Әдетте бәріне көңілің толып, көреңкі күйде жүресің бе?
Сен кейігішсің бе?
Сен басқа балалармен араласқанды қатты үнатасың ба?
Туысқандарыңның үй шаруасына көмектесу жайлы сұрауларын үнемі орындап отырасың
Басың айналатын кездерің бола ма?
Сенің әрекеттерің мен қылықтарың басқа ададарды ыңғайсыз жағдайға қалтыратын
Бір нәрсе жалықтыратындай күйді жиі сезінесің бе?
Кей-кейде мақтанғанды ұнатасың ба?
Бейтаныс адамдардың арасында жиі үндемей отыра бересің бе?
Бір орында отыра алмай, қобалжитын кездерің бола ма?
Әдетте сен тез шешім қабылдайсың ба?
Мұғалім болмаған жағдайдың өзінде де, сен тәртіпсіздікке бой ұрмайсың
Сені жиі қорқынышты түстер мазалай ма?
Достарыңның арасында емін-еркін көңілді көтере аласың ба?
Сені тез ренжітіп алуға бола ма?
Біреу жайында жаман айтқан кездерің болды ма?
Әдетте сен көп ойланбастан көңіліңдегіні тез айтып,
Өзіңнің басыңнан кешірген ыңғайсыз жағдайларды ойлап, көпке дейін күйзелесің
Шулы, әрі көңілді ойындар саған өте қатты ұнай ма?
Сен саған ұсынған тағамдардың барлығын жей бересің бе?
Бір нәрсені сұрағанда”Жоқ”деп жауп беруге қиналған кездерің болды ма?
Жиі қонаққа барғанды ұнатасың ба?
Өмір сүргің келмей кететін кездерің бола ма?
Сен ата-аналарыңа дөрекілік таныттың ба?
Басқа балалар сені көңілшек, еті тірі адам де есептей
Сабақтарыңды орындау барысында жиі көңілің бөліне ме?
Көңілді ортаның белсенді мүшесі болғаннан гөрі, көрермені болғанды ұнатасың
Әдетте әртүрлі ойлардың әсерінен ұйқтай алмайсың ба?
Орындайтын жұмысыңа күшіңнің жететініне сенімдісің бе?
Жалғысырайтын кездерің бола ма?
Жаңа адамдармен бірінші болып сөйлескенге ұяласың ба?
Бір нәрсені жөндеуден кеш қалып саныңды соғып қалған кездерің
Балалардың біреуі саған айғаласа сен де оған айғайлайсың ба?
Еш себепсіз өзіңді көңілді немесе көңілсіз сезінетін кездерің бола
Құрбыларыңның көңілді тобынан шынайы рахал алу қиын деп ойлайчың
Бір нәрсені ойланбай істегенде жиі қобалжисың ба?
Қосымша Ә
Анкета
“Индивидтің топты қабылдауы”
Топтағы ең жақсы серігім:
А – менен көп білетін
Ә - барлық мәселелерді бірігіп шешетін
Б – мұғалімнің көңілін бөлмейтін
Ең жақсы ұстаздар:
А – әр балаға жеке басының ерекшеліктеріне қарай
жасайтындар
Ә - басқалардың тарапынан жәрдем алуға жағдай жасайтындар
Б - ұжымда өз ойын іркілмей
қолдайтындар
Мен риза болар едім, егер достарым:
А – менен көп біліп, маған көмектесе алса
Ә - ешкімге кедергі келтірмей, өздігінен жетістікке жете алса
Б – жағдайға байланысты басқаларға көмек көрсете алса
Менің көңілімді толтыратын топтағы қасиет:
А - ешкім көмекті қажетсінбесе
Ә - тапсырмаларды орындауға кедергі келтірмесе
Б – басқалардың даярлығы маған қарағанда нашар болса
5. Мен көп нәрселерге қол жеткізер алар
А – Басқалар жәрдемдесіп, қолдау көрсетсе
Ә - менің талабым тиісті бағасын алса
Б – барлығына пайдалы құлшынысты тудырар мүмкіншілігім болса
6. Маған ұнайтын ұжымның өздіндік ерекшелігі:
А - ұжымның әр мүшесі басқаларының да жоғары
жеткізуге ынталы болса
Ә - басқаларға кедергі келтірмей, әркім өзіне тиісті
шұғылданса
Б - әркім өзінің міндетін шешуде бақаларды пайдалана
Оқушылардың көзімен бағалағандағы ең нашар ұстаздар:
А – оқушылар арасында бақталастық ахуалын тудыратындар
Ә - оқушыларға тиісті көңіл бөлмейтіндер
Б – топтың өзіне көмектесуіне жағдай жасай алмайтындар
Өмірде ризашылдық сезімін тудыратын әрекет:
А – ешкім кедергі келтірмейтін жұмысты орындау мүмкіншілігі
Ә - басқа адамдардың тарапынан жаңа ақпаратты алу
мүмкіншілігі
Б – басқа адамдарға пайдалы іспен шұғылдану мүмкіншілігі
Адамның өмірінде ұстанған негізгі бағыт-бағдары.
А – басқалардың алдында борыш сезімі бар адамдарды тәрбиелеу
Ә - өз бетінше дербес өмір сүруге беімделген адамдарды
тәрбиелеу
Б – басқа адамдармен қарым-қатынасынан жәрдем ала алатын
адамдарды қалыптастыру.
Егер де топтың алдында қандай да бір қиыншылық пайда
А – оны басқалардың шешкенін қалар едім
Ә - басқаларға қарайламай ақ дербес шешуді ұстанған болар
Б – топты, мәселені ортақ шешуде, өз үлесімді қосуға
едім.
Мен әлдеқайда жақсы оқыған болар едім, егер мұғалім:
А – маған жеке дара қарым-қатынас жасаса
Ә - басқалардың тарапынан маған көмегі тиердей жағдай жасаса
Б – Ортақ табысқа жетуде балалардың құлшынысын мадақтаса
Мен үшін ең сәтсіз жайт:
А - өз бетінше табысқа жете алмауым
Ә - топта өзімнің керексіз екендігімді сезіну
Б – Егер айналадағылардың ешқайсысы жәрдемдеспесе.
Мен үшін ең құнды:
А – достарымның айтарлықтай үлесі бар, жеке басымның табысы
Ә - менің өз үлесім бар ортақ жетістік
Б - өз күшімен қол жеткізген жетісген табысым
Менің қалауым:
А - Ынтымақты атқарылған істің негізгі әдіс-тәсілдері
пайдаланылатын ұжымда еңбек ету
Ә - мұғаліммен жеке жұмыс істеу
Б - осы саладағы жетекші мамандармен қызметтес болу.
Қосымша Б
“Алтын сақа” сайыс сабағы.
Сабақтың мақсаты:
а) тәрбиелік мәні: Балаларға қазақтың ұлттық
Б) дамытушылық:
С) білімдік:
Сабақтың көркемділігі:
“Атын сақа ” ойын алаңы,
Есептер мен жұмбақтар жазылған карточка, материалдар,
“Қой асығы демей-ақ, қолың толса сақа тұт,
Қанатты сөздер: “Өнерлі бала сүйкімді”, “Әр
Шақыру билеті
Мақтау қағазы
Таратпа материалдар (конверт) жасау.
“Алтын сақа” эмблемасы, суретші: Амреева А.Е. “Алтын
Сабақтың барысы:
Сабақтың мақсатымен таныстыру.
Ойынға қатысытын оқушыларды ортаға шақырып,
Ойын шартын түсіндіру.
ұпай санын есептейтін сарапшылар алқасымен
І-бөлім
Құрметті “Алтын сақа ” ойын-сайысына қатысушылар мен
Өздеріңіз тамашағалы отырған “Алтын сақа” ойынның
Асық ату ойыны – көшпенділікпен өмір кешкен
ІІ-бөлім
Алдарыңда “Алтын сақа” ойын алаңы 3 бөлікке
– бөлік Көмбе алаңы.
– бөлік Олжа алаңы.
– бөлік 2 алаңы.
– бөлік тақыр алаңы.
Ойынға 8 оқушы қатысады. Ойын басталмас
Ойында “Сиқырлы қоржынның” ішінде жатқан
Ойын 3 рет айналады. Арасында білімдерін анықтау
Сабақ соңында әр ойыншының жинаған ұпайы
І-орын: “Мерген”
ІІ-орын: “Алғыр”
ІІІ-орын: “Епті”
Сабаққа ата-аналар, дәргерлер қатысып отырады. Сабақ қазақ
III- Бөлімде
Көрермендермен ойын: қызықты сұрақтар, ребус, сөз жұмбақтар.
IV-Бөлімде
1. Жинаған ұпайлары бойынша ойыншылардың
1-орын 17 ұпай, Қизатаев Айбек 3 сынып “Мерген”.
2-орын 16 ұпай, Мәтенов Фархат 5 сынып “Алғыр”.
3-орын 15 ұпай, Қожанұлов Асқар 4сынып “Епті”.
2. Ойынға қатысқан оқушыларды құттықтау қағазымен марапаттау.
3. Ойыншыларға музыкалық сәлем жолдау.
Өзбек биі: орындайтын Мәтенова Шахноза
Қосымша В
Қыз сыны байқауы
“Қыздар сұлу көрінер - қылығымен”
“Алатау ” балалар шипажайында өткізілетін “Қыз сыны ” сайысының
Жоспары.
“Қыз сыны” сайысының мақсаты. Қыз балаларды
“Қыз сыны” сайысының барысы:
Жүргізуші: “Аруларға арнау”
Бірінен-бірі асқан
“Алатаудың” арулары
Айналаға нұрын шашып
Күн көзіне шағылады.
Бақыт осы ойнап күлген
Сұлулардың арасында
Қызғалдақтай жайнап жүрген
Арулардың бәрі осында.
“Гүл өссе жердің көркі
Қыз өссе елдің көркі” дегендей, Көктемнің
Сайыс 6 бөлімнен тұрады.
І-Сайыс “Таныстыру”
Сайысқа қатысушы аруларды өлеңмен таныстырып ортаға
1. Ақылына көркі сай сұлу
Талпынар өнерімен асуларға
Өлең оқып ортасын таңдандырып,
Құрметке бөленіп жүр ару Дана.
Ән салып баурайында “Алатаудың”
Сұлу, сұлу өнерпаз Лауражанның
Ортамызда үлгілі өнерімен
Қыз ару бізді бүгін қуантады.
Жарқырап ортамызда бірге жүрген
Шуақ шашып нұрлымен сезім берген
Таң Шолпандай жарқырап
Шолпан шықты алдымызға күлімдеген.
Бақыт осы ойнап күлген
Балдырғандар арасында
Қызғалтақтай мың құбылған
Карина тұр алдымызда.
Алатаудың ақ қарындай
Әппақ сұлу аруым
Би дегенде жанын берген
Алла шықты нұр алып.
2-Сайыста қыздар “Сән үлгісін” көрсетеді.
Жүргізушу: Көйлек киіп әдемі
Тамсамдырам елімді
Түрлі-түсті сән көйлек
Көз тартады некерек!
3-Сайыс: “Ән - өмірдің ажары”
Жүгізуші: Құлақтан кіріп бойды алар,
Әсем ән мен тәті күй
Көңілге түрлі ой салар,
Әнді сүйсең менше сүй.
деп, Абай атамыз айтқандай қыздар өз өнерлерін
4-Сайыс: Арулар алдарына әр түрлі гүлдер беріледі,
Жүргізуші: Қандай әсем көп гүлдер
Қызыл, жасыл, көпсіңдер
Келші жинап алайын
Тақияма салайын.
5-Сайыс: Ал арулар, сайысқа қалайсыңдар
Сендер өтер әлі де талай сын бар
Асығыңды ал қоржыннан қымсынбай кеп,
Жауап қатсаң сұраққа, жарайсыңдар.
“Алтын қоржыннан” сұрақ алып жауап береді.
6-Сайыс: “Ас адамның арқауы” атты тақырыпта, қыздардың сүйіп
Көрсетті өнер әр салада сайысып
Қимылдары жүргендей бір жай ұшып
Қыздарымыз келешек аспазшы ғой
Сүйеді екен қай асты білейікші.
Осы салтанатқа кештің қонағы - Арай Өмірзақова аруларға
Жүргізуші:
Кімдер жүйрік, өнерпаз, білейікші,
Аруы деп Алатаудың жүрейікші.
Әділқазыларға тек әділдікті.
Ал аруларға сәттілікті тілейікші.
Сарапшылар сайыс қортындысын шығарып, жүлделі орындар
Құтықтаулар мен музыкалық сәлем мен кеш көңілді аяқталды.
Қосымша Г
“Ырыс алды- ынтымақ” (ертегілер елінде)
Құрметті ата-аналар, шипажай қызметкерлері, балалар!
“ Ертегі туған жерге деген сүйіспеншілікті
Өкінішке орай, қазіргі кезде үлкендердің
Балаларға арналған телехабарлар балаға дүние туралы
Балалардың рухани-жан дүниесін оятып, дүниетанымын
Осы ертегілерді естіп көріп және
Күнделікті өмір жағдайындағы қиыншылықтардың күтпеген
Сонымен көремендер ертегіні естіп санаға
“Ырыс - алды ынтымақ”
Бұрынғы өткен заманда. Асқар тау бұйрат
Күндердің күнінде Арыстан аңдарды жиналысқа шақырыпты.
Түлкі:(Ортаға жүгіріп шығып) Жиналысқа келіңдер. Орман
(жан-жақтан келеді).
(Орман аңдарының бәрі жиналады.)
Түлкі: Әй тасбақа тарбандамай болсаншы.
Тасбақа: “Асықпаған арбамен қоянға жетер” деп келе жатырмыз.
Арыстан: Иә, достар, Армысыңдар! Менің сендерді жинаған
“Қыс азығын-жаз жина” дегендей кәзірден қамдансаң деген ой
(Аңдардың бәрі келісіп, мақұлдайды).
Тасбақа: “Қар-қара жердің көрпесі” дегендей, қар түскен соң
Қасқыр: “Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей” демекші,
Арыстан: ал онда іске сәт, достар!
Аңдар өз азықтарын жинауға жан-жаққа кетеді. Бір күні
Тасбақа: Иә достым қоян, саған не болды?
Кірпі: Қоянжан сен неге жылап отырсың,
Қоян (солқ-солқ жылып) Иә достарым-ай, бұл, дүниеде
Менен ит те, құс та күшті, ал мен
Тасбақа: Өте қиын болған екен қоян достым.
Кірпі: “Жақсы дос үшін жан
Тасбақа: Иә біз бәріміз доспыз, бірақ қасқыр бізден
(Бәрі үнсіз ойланады)
Кірпі: О, алақай! мен таптым, таптым.
Тасбақа: Е, тағы не таптың достым.
Кірпі: Біз бәріміз бірігіп арыстан жолдасқа
Тасбақа: Е, мынауың дұрыс ақыл екен
Кірпі: ал онда арыз жазуға кірісейік. (Қол
Түлкі: Орман төресі айбарлы, Арыстан жиналысқа шақырады.
Жиналысқа келіңдер, жиналысқа келіңдер.
( аңдар жинала бастайды).
Арыстан: Қасқыр қайда, шықсын ортаға. (Қасқыр ортаға
Арыстан: Иә, қасеке, сіздің үстіңізден арыз түсті.
(Аңдардың бәрі жан-жақтан шулап, әр түрлі
Кірпі: Жардан итеру керек.
Тасбақа: Суға батыру керек.
Қасқыр: Кешір мені қоян, кешіріңдер достар, менен бір
Түлкі: “Ойламай іс қылсаң, қор боласың”. Ойлану
(жыламсырап, жалынып)
Қасқыр: “алдына келсе атаңның құнын кеш” дегендей, кешір
Қоян: Қасеке, сенің айтқан сөздерің жүрегімді
Арыстан: Ал достар, қоян ханшайым кешірсе, бізде
(Аңдардың бәрі қормен “кештік” деп айғайлады).
Аңдардың бәрі қасқырға жақындап ақыл айтады.
Кірпі: “Еңбек етсең ерінбей, тояды қарың тіленбей”
еңбек ету керек қасқыр.
Тасбақа: “еңбексіз өмір- сөңген көмір”.
Түлкі: “Татулық табылмас байлық”, тату болайық достар.
Қасқыр: кешіріңдер мені, достар, мен енді
Арыстан: (орнынан көтеріліп ортаға тұрады).
“Ырыс алды-ынтымақ ” ырысымыз мол болсын десеңдер
Ертегіге қатысқандар:
Арыстан-Еркебұлан
Кірпі- Айдос
Тасбақа-Ернар
Қоян-Арай
Түлкі-Айнұр.
Қосымша Ғ
“Мың бір мақал” интеллектуалды – сайыс ойыны
Сайыс жоспары
(2 сынып оқушылары қатысады)
Сайыстың мақсаты:
оқушыларға қазақ халқының бай, шұрайлы тіл қатынасын
сауатты, ізденімпаз, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу.
ой-өрісін дамыту.
Сайыстың көркемділігі: плакаттар, мақал-мәтелдер
Сайыстың әдісі: сұрақ-жауап, іздендіру, өз бетімен жұмыс істеу,
Өтетін орны:
Барысы: І кіріспе бөлім. Сайыскерлермен танысу
ІІ Өре сайысы
Іріктеу бөлімі 3 турдан тұрады.
Әр турға 3 оқушы қатысады. Оларға тұрақты
І тур тапсырмасы (бірінші үштік).
қол байлау болу-бөгет болу
көзі тас төбесіне шығу – қатты қорқу
аузына қақпақ болу- сөйлетпеу
ІІ үштікке
көзді ашып, жұмғанша- жылдам, тез
төбесі көкке екі елі ғана жетпеу- шаттану,
иек астында (-ға жер) -жақын жерде
ІІІ үштікке
тасы өрге домалау-жолы болу, ісі алға басу
жүрек жалғау- тамақтану
екі езуі құлағына жету-қуану, мәз болу.
Әр үштіктен бір оқушы келесі бөлімге
2 “Мақал- сөздің мәйегі” бөлімі.
1-тапсырма. (үшеуіне де ортақ) (сөз өнері туралы
Қылыш жарасы бітер... (тіл жарасы бітпес)
Тіл тас жарады ... (тас жармаса бас
Таза мінсіз асыл тас,
Су түбінде ... таза мінсіз асыл сөз
2-тапсырма. Жағдаят айтылады, сол жағдаяттың негізінде жатқан
Жағдаят:
Болат пен Қанат деген адамдар
Ал, Қанаттың жанұясы жазды ешқандай
Қыс келді. Болаттың отбасы ала жаздай
Еңбек етсең, ерінбей,
Тояды қарның тіленбей.
Кім еңбек етсе, сол тоқ.
Еңбек етпеген-ішіп жемейді.
(Осы турдан соң үшеудің ең ұпайы азы шығып қалады.)
98