Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
Мұхаммед Хайдар Дулати-өмірбаяны
«Тарих-и Рашиди» - Хайдар Дулатидің
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Мұхаммед Хайдар Дулати
(1499-1551)
«Тарих-и Рашиди»
Мұхаммед Хайдар Дулати- қазақтың есімі әлемге
Ұлы ғалымның әкесі Мұхаммед Хусейн кезінде
Сонымен, Моғолстан ханы Сұлтан Махмұд өзінің
Хайдар Дулати - өз заманы үшін
Хайдар Дулатидің әкесі Мұхаммед Хусейн Шайбани
Сұлтан Саид хан Қашқар елінің билік
Кезінде Хайдар Дулати есімі аса дарынды
1533 жылы Сұлтан Саид хан қайтыс
Хайдар Дулати 1541 жылы Бабыр ұрпақтарының
«Тарих-и Рашиди». «Тарих-и Рашиди» - Хайдар
«Тарих-и Рашиди» - қазіргі Қазақстан, Өзбекстан,
Бұл еңбекте бір кезде ауылы аралас,
Он бесінші ғасырдың екінші жартысында мемлекеттің
Сөйтіп, Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» еңбегінде
Хайдар Дулати қазақ халқының этникалық құрамына
Хайдар Дулати тарихшы ғалым ғана емес,
Міне, соның нәтижесінде «Тарих-и Рашиди» ресми
Қазақта шежіре айту мен жазудың қалыптасқан
Біздің өлкемізде бау-бақша мен зәулім үйлер
Бірде Қасым хан: «Ел - жылқының
Хайдар Дулатидің бірқатар елдерге жасаған саяхаттары
Осы Тибет сапарында ол жол-жөнекей көптеген
Бір сәтке де жаным сенсіз жай
Маған деген мейріміңде шек болмас.
Әр тал шашым сөйлеп кетсе тіл
Алғысымның мыңнан бірін айта алмас.
Хайдар Дулати өз дәуірінің белгілі ақыны
Ақын өлеңдерінің негізгі идеясы- адамгершілік, сүйіспеншілік,достыққа
Ол өз өмірінде әлемнің көп жерлерін
Ақынның философиялық ой-толғамдарын төмендегі жырларынан аңғару
Бүкіл әлем бірден ғайып болады,
Бар тіршілік күзгі гүлдей солады.
Мәңгі ғұмыр - тек Аллаға жарасқан,
Пенделері топырақ болып қалады.
Немесе:
Бізден бұрын ғайып болып кеткендер,
О дүниеге бізден бұрын жеткендер,
Бір сәт қана бізден бұрын мас
Шарап болып қайта орадды, төкпеңдер!
Хайдар Дулати Кашмир елін жаулап алып,
Бәйіт:
Жаны жарқын адамның жылы ұшырар ауласы,
Соны сезген адамның қай кезде де
Қыста ауаның қоңыр салқындығы сондай, қардың
Бәйіт:
Мазасыздау көңілім, ұшқан тозаң - көк
Бүгінгі күн, білгенге, шарап, шатыр от
Мұндай күн Кашмирде кей-кейде болып тұрады.
Бәйіт:
Жұмақ жаққа бұрылған шықсаң жолдың шетіне,
Отын жаққан Халелдің қызғалдақтар бетіне». (80,
Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» атты еңбегінен
Ал екінші дәптердің көлемі біріншісіне қарағанда
Шынында да, «Тарих-и Рашиди» - құнарлы,
Тағы бір назар аударатын жәйт -
ХайдарДулати «Тарих-и Рашидиді»жазу үстінде өзін дарынды
Хайдар Дулати бұл неңбегінде өзінен көп
Жанрлық тұрғыдан келгенде, «Тарих-и Рашиди» -
Біріншіден, «Тарих-и Рашиди»-көне түркі, шағатай, араб,
Екіншіден, Хайдар Дулати еңбегі сан ғасырлар
Үшіншіден, қазақ зиялылары шежіре кітаптарды тарихи
Міне, Хайдар Дулати өзінің «Тарих-и Рашиди»
Еңді осы «Тарих-и Рашңци» кітабын зерттеу,
Хайдар Дулатидің бұл еңбегін тұңғыш рет
Шежіренің кейбір бөлімдерін кезінде қазақтың көрнекті
Қорыта айтқында, Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди»
Автор қазақ әдебиетіндегі көркемдік дәстүр жалғастығы
- Сақтар мен ғұндар дәуірінде өмірге
- Сақтар мен
-Ежелгі түркі поэзиясының образдар жүйесі -
-Көне түркі әдебиеті мен қазақ ақын-жыраулары
Қорытынды
Қазақ ақын-жыраулары өздерінен бұрынғы түркі шайырларының
-Ежелгі түркі поэзиясының ұйқас табиғаты, дыбыстық
құрылысы, мелодиялық -әуездік кестесі, т.б.өлең өрнектері
Бұл қамтылған тарихи, әдеби, тілдік деректер
Пайдаланылған әдебиеттер:
Н Келімбетов «Ежелгі дәуір әдебиеті» Атамұра
Түркістан газеті №6 14 ақпан
3. «Қазақ тарихы» журналы 200
4.Егемен Қазақстан газеті. 2006, № 23