Тұжырымдама.
Курстық жұмыстың қарастырылып отырған тақырып бойынша мектеп
Сөйлеу тілі мен айналадағы адамдармен, құрбыларымен белсенді түрде
Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................3-4
1 Тіл дамыту әдістемесінің маңызы
1.1 Балалардың тілін дамыту әдістерінің негіздері...............................5-10
1.2 Тіл дамытудың мақсаты мен оған қойылатын әдістемелік
1.3 Балабақшадағы балалардың тілін дамытудың әдісі мен
2 Мектепке дейінгі балалардың
2.1 Еркін сөйлеу қатынасында арнаулы сабақтарда
2.2 Мектепке дейінгі бала тілінің
Қорытынды............................................................................................34-35
Пайдаланылған әдебеттер тізімі.............................................................36
Қосымша.................................................................................................37-38
Кіріспе
Балабақшалар да балалардың өз бетінше ойлау қабілетін қалыптастыру
Зерттеудің мақсаттары:
- Мектепке дейінгі балаларды тіл
Зерттеудің міндеттері:
-Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
- Мектепке дейінгі балаларды тіл
Зерттеудің әдістері:
- Мектепке дейінгі балаларды тіл
- Мектепке дейінгі балаларды тіл
-Зерттеу жұмысы барысында,
Теориялық қолданылымы:
Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
Практикалық қолданылымы:
Мектепке дейінгі балаларды тіл дамыту
1 Тіл дамыту әдістемесінің маңызы
1.1 Балалардың тілін дамыту әдістерінің негіздері
«Балабақша жас ұрпақтарды олар болашақта өмір
Балабақшалар да балалардың өз бетінше ойлау қабілетін қалыптастыру
Сөйлеу әрекеті алдымен ішкі және сыртқы сөйлеу деп
Кинестетикалық түйсікке негізделген шығарма мен мазмұндама жазу балалардың
Психологтардың анықтауынша, ересек топ балаларының қиял дүниесіне бой
Шығарма мен мазмұндамада психикалық таным процестерінің қызметін, түйсік,
Шығарма мен мазмұндама жүргізуге дайындалу барысында, әсіресе ересек
Тексті алдын ала синтездеу жұмысына ерекше назар аударған
1. Сөз таңдағанда бала әңгімеленгелі отырған оқиғаға сай
2. Сөйлем құрастыруда — анализ — субъектілер мен
3. Текст құрастыруда анализ — тұтас, тексті бірнеше
4. Шығарма жазу барысында анализ үнемі синтезден бұрын
5. Психология оқулықтарында мектеп жасындағы балалардың қабылдауы
Балабақшада балаларды мазмұндама мен шығарма жазуға үйрету жұмыстарында
Шығарма, мазмұндама жазу кезінде балалар негізінен мыналарға әдеттенеді:
Қорыта келе, психологиялық педагогикалық және методикалық әдебиеттердегі пікірлерді
1. Мазмұндамада оқылған тексті меңгеріп, сол
2. Шығармада ұсынылған материалға түсініп, оның идеялық-мазмұнын ұғу.
3. Шығарма жазу үшін материал жинау, яғни материал
4. Жинаған материалдарын жүйелеуге бастауыш
5. Оқушылардың өз ойын дұрыс және түсінікті жеткізіп,
6. Балаларлардың жазба жұмыстарын тексеру, түзету,
7. Жазған әңгімені белгілі бір тұлғада баяндай білу.
Осы жұмыс түрлернің бәріне оқушыларды қалай үйрету керек?
Балаларды орфографиялық, пунктуациялық, морфологиялық, синтаксистік машықтарға бірден үйрете
Балалардың психологиялық ерекшеліктеріне сай көрсетілген педагогикалық талаптарды басшылыққа
Мазмұндама мен шығарма жазудың
Стилистиканы білу сөйлеуде немесе жазуда кеткен қателерді байқап,
- балаға тілді меңгертуді тек тіл біліміне сүйеніп
- қарым-қатынас жасау қажеттілігі баланы тіл үйренуге итермелейтін
- тіл өзара сөйлесу үстіде дамып жетіледі, ұшталады,
- баланың тіл үйрену заңдылықтарын білу тіл дамыту
сабақтарын дұрыс ұйымдастыруға бағыт береді.
«Ана тілі – жан дүниесінің айнасы, мәңгі құламайтын
- балаға тілді меңгертуді тек тіл біліміне сүйеніп
- қарым-қатынас жасау қажеттілігі баланы тіл үйренуге итермелейтін
- тіл өзара сөйлесу үстіде дамып жетіледі, ұшталады,
- баланың тіл үйрену заңдылықтарын білу тіл дамыту
сабақтарын дұрыс ұйымдастыруға бағыт береді.
1.2 Тіл дамытудың мақсаты мен оған қойылатын әдістемелік
Балабақшада жүргізілетін тіл дамыту жұмысының өзінің программасы,
Балабақшада жүргізілетін тіл дамыту жұмысы негізінен мынадай мақсаттарды
1. Балалардың ойлау қабілеттері мен тілін, дүние танымын
2. Балалар қазақ әдеби тіл нормасына сай өз
3. Қазақ тіл ғылымының зерттеу жұмыстарының негізінде балалардың
4. Тіл дамыту жұмыстары арқылы балаларды
5.Балаларды ана тілін сүюге, оның алтын қорын, тамаша
Тіл дамыту жұмысына қойылатын талаптар да балаларға білім
Осындай мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалім белгілі бір
Балалардың тілін дамыту жұмысы мектептерде негізінен балаларды мазмұндама
1. Берілген тақырыптың мазмұнын ашып көрсете білу, бла
2.Жазылған жұмыстың мазмұнды болуы.Жұмыстың мазмұнды болуы да
3. Бала түсінгенін ешбір қайшылықсыз,
4. Балалар сөзді, айтатын ойын дәлме-дәл
5. Артық сөз, қыстырма сөз қолдану, бір сөздің
6. Бала сөйлегенде болсын сөйлемдерді
7. Балалардың жазба жұмыстарында ауызекі сөйлеуде қолданылатын сөздердің
8. Жазба жұмыстарын жетілдіруді міндетті түрде
Сөйтіп, балабақша балаларының тіл дамыту жұмыстарына қойылатын негізгі
«Тіл» немесе «тіл дамыту» — пән аралық түсінік:
Қазақ тілі мен әдебиетіне арналған бағдарлама: «...тіл
дамыту жұмыстарында оқушының сөздік қорын, сөз байлы-
ғын толықтыру, өз ойын анық дұрыс етіп ауызша,
жеткізе білуге баулу, қазақ әдеби тіл нормасында жатық,
епті сейлеуге дағдыландыру»,—десе, тілді меңгеру сөз мағынасын білумен
Балабақшадағы оқу-тәрбие процесінің міндеті балаға тек білім беру
Тіл дамыту деп — балаға тіл заңдылықтарын үйрету,
Дамыған тіл деп сипаты жағынан мазмұнды, көркем әдеби
Енді тіл дамытудың алғышарттарына келейік.
Баланы қандай болмасын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы күш
Қажеттіліктер адам бойындағы белсенділік сезімін оятады. Мысалы: үш
Адамның қажеттіліктері: материалдық, рухани және қоғамдық қажеттіліктер болып
Тіл үйренудің қалыптасқан өз заңдылықтары бар. Бұл заңдылықтардың
Психологиялық зерттеулерде балалардың жас шамасына қарай сөздік қорының
Бірінші заңдылық бойынша, балалардың сөздік қоры бір-келкі дамымайды,
Екінші зандылық бойынша сөздік қоры 300-ден асқан бала
Үшінші заңдылық бойынша, сөздік қор белгілі бір шамаға
Төртінші заңдылық бойынша, тілді үйрену, сөздерді есте сақтау
Бұл балабақша балаларына тән құбылыс. Байыпыптап қарасақ бесінші
Тіл үйренудің қалыптасқан өз заңдылықтары бар. Бұл заңдылықтардың
Бұл балабақша балаларына тән құбылыс. Байыпыптап қарасақ бесінші
1.3 Балабақшадағы балалардың тілін дамытудың әдісі мен
Оқыту процесінің қоятын талаптарының бірі - оны көрнекі
Оқу материалдарыи сөз арқылы түсіндіру толық нәтижеге ие
Балабақша топтарында көрнекіліктердің жиі қолданылатын себебі баланың ой-өрісі
Сабақта кернекіліктерді үнемі көрсетс беру нәтиже бермеуіде мүмкін,
Сөз бен көрнекілікті қалайша ұштастыруға болады? Л.В.Занковтың зерттеу
Балалар көрнекілікті назар сала бақылай отырып, оның мазмұнын
Сөз бен көрнекілік ұштасуының екінші түрі. Көрнекілік мазмұнын
Сөз бен көрнекілік ұштасуының үшінші түрі. Мұнда көрнекілікті
Сөз бен кернекілікті ұштастырудың төртінші түрі. Төртінші жағдайда
Біздің ойымызша, балаларды бақылампаздыққа үйретуде осы тәсілдердің ішінен
Балабақша топтарында казақ тілінен берілетін білімнің мазмұны негізінен
Тілдік көрнекі құралдардын, басты мақсаты - ежелер
Балабақаша балаларын қазақ әдеби тіл нормаларын игерту тілдік
Сабақта балаларды сейлеуге (ауызша, жазбаша) ынтасын арттыратын түрткінің
Осы талаптарға сәйкес бала тілін дамытуға арналған
Балаларға берілген тапсырма көрсетілген әрбір кадр мазмұнын сөз
Тілдік көрнекі құралдарды сабақтарда пайдалану тіл дамытудың психололгиялық
Байланыстырып сөйлеуді қалыптастыруға арналған сабақтар тіл дамытуға арналған
Байланыстырып сөйлеудің басты мақсаты мазмұндама мен шығарма жаздыру
Суреттеу жұмысының нәтижелілігі сипатталған іс-әрекеттің бағыт-бағдарын белгілеп білуге
Егер көрнекі құралдар балабақша бағдарламасы озат тәрбиешілер
Тілдік ситуация туғызуды мынандай түрлерін атауға болады: сөз
Кинофильм - тіл дамытудың ең маңызды құралы. Өйткені
Әңгіме түзуге жаттыру жұмыстарыньщ әрбір кезеңіне арналған диафильмдер
Балалар әңгіме айту қажеттілігін тудыратын түрткі болатын көрнекіліктің
Әрбір бала тілін дамытуға пайдаланатын көрнекі құралдардың (экранды,
Берілген тапсырма белгілі бір кезеңдегі тілдік дағдының қалыптасуыиа
Көрнекі құралдарды пайдалану барысында мұғалім көрсетілген зат пен
Сезім мен сөздің осылайша үлесуі — балалардың жекеден
Тәрбиеші сөз арқылы заттың белгілері мен бір бөлшегін
Бұрыннан таныс материалды түсіндіруге белгілі бір көрнекі құралды
Тәрбиеші балаларға әр түрлі заттардың (үй жиһаздарының, жан-жануарлардың,
Аталған олқылықты болдырмау үшін сәбилердің сөздік қорын дамытуға
Балабақшада сөз үйрету тақырыптары мектеп жасына дейінгі балалардын
2 Мектепке дейінгі балалардың
2.1 Еркін сөйлеу қатынасында және арнаулы
Еркін сөйлеу қатынасында балалардың
Біздің айтып өткеніміздей, әр баланың лексикалық
Баланың ана тілі сөздерін
Мысалы, бала шырша деген
Сөзді осылайша қабылдау поэтикалық
Егер тәрбиешілер баланың санасына
Сөздің «сезімдік негізін» меңгерген
Арнаулы сабақтарда балалардың сөздік
Фонетикалық жаттығулар сияқты лексикалық
Мысалы, байланыстыра сөйлеуді
Лексика бойынша арнайы жаттығулардың
1)сөздің жалпылау мағынасын түсінуді
2) «тұтас және оның бөліктері»
3) сөздің дерексіз мағынасын
4) морфология саласынан тіл құбылыстарын
5) антонимдерді сөздердің мағынасын
6) стилистикалық сезім қабілеттерін дамыту;
7) сөздердің тасымал мағынасы мен
Арнайы сабақтарда балалардың сөздік
Лексикалық жаттығуларды жүргізуде дидактикалық
Төменде түрлі жастағы балалардың
Аталған олқылықты болдырмау үшін сәбилердің сөздік қорын дамытуға
Балабақшада сөз үйрету тақырыптары мектеп жасына дейінгі балалардын
Жалпы сөйлеу дегеніміздің өзі адамның ойың білгенін, сезімін
Балалар өз пікірлерін әуелі ойша жобалайды, сөйлемді ойша
Егер ішкі сөйлеу адамның өзіне бағытталатын болса, сыртқы
Диалогтық сөйлеу екі немесе бірнеше адамның арасында болғандықтан
Мектептерде диалогтың жасанды түрі іске асады. Әдетте тәрбиеші
Сыртқы сөйлеу екі жақты процесс: оған коммуникативтік актінің
Ал тыңдауда бұл процесс керісінше жүреді: тыңдап отырған
Осындай процестер ойлаудың мазмұнын тіл тақбалары арқылы жазба
Ұғымды білдіретін сөзді меңгеру ойлауға көмектеседі.
Ұғымдық ойлау балабақшада қалыптасады да адамның бүкіл өмір
Тіл дамытуды ой дамытумен біртұтас нәрсе деп қарау
2.2 Мектепке дейінгі бала тілінің
Нәресте дүниеге тек тілге потенцалдық қабілетімен ғана келеді.
Жаңа туған балада дыбысқа ұқсас реакциялар (жылау, іңгәлау,
Таным процестерінін бірте-бірте дамуы бөбектің тіліне де әсер
Бөбектің сөйлеуі көбіне ситуацияға (жағдай) тәуелді болып келсе,
Бала қарым-қатынас жасауға қажетті жаңа сөздер мен грамматикалық
Егер тіл арқылы қарым-қатынас барлық негізгі кезеңде сөйлеушіге
Балаға ызың дауыссыздар мен (ш.ж.) ысылдап шығатын дау-ыссыздарды
11-12 ай толғанда нәресте тілі шыға бастайды. Әуелгі
Н.М.Щелованов, Н.М.Аксарина, Г.Я.Розенгарт-Пупко, М.И.Лисиналардың ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесі
Тіл үйренуге тек адамнын, перзенті ғана қабілетті. Тіпті
Бөбек бір жарым жаста 200-дей сөз біледі. Осы
Бала, үш жасқа жеткенде 1200-1300 сөз біледі. Бұл
Үш жасар баланың сөздік қоры ете тез молайып,
5-7 жас аралығында балалар тек үй ішіндегілермен ғана
Егер бөбектің сөздерден сөйлем құрастыру мүмкіндігі шектеулі болса,
Егер баланың айтайын деген оқиғасы жайында тыңдаушы хабардар
Ситуациялық тілмен катар контекстік тіл де мектепке дейінгі
Балаларда мектепке дейінгі кезеңде ана тілінің жүйесіне бейімделу
Мектепке дейінгі кезеңдегі балалардың тағы бір ерекшелігі олар
Балаларда мектепке дейінгі кезеңде ана тілінің жүйесіне бейімделу
Ересектер күнделікті іштей сөйлегенде ойын соған тіркейді. Бала
Бұл пікірді А.А.Степанов қолдайды. «Іштей сөйлеу сырттай сөйлеудің
Ал, М.М.Мұқановтың пікірінше, мектепке дейінгілерде іштей сөйлеу болмайтынын,
Мектепке дейінгі кезеңде бала тілінін, қалыптасуына ересектердің сөзінің
Отбасында баланың сөйлеу әрекетінің дұрыс қалыптасуына жеткілікті көңіл
Мәдениетті тіл үшін сөздің, сөз тіркесінің, сөйлемнің қалай
Біз үшін баланың сөздік қоры және оның контекстік
Мектепке дейінгі бала тілінін дамуы мынадай үш кезеңнен
Бала тілінің дамуына аса нәтижелі және нәтижесіз кезеңдер
Сензитивтік көзге неге мән берілуі тиіс? Өйткені бала
Ғалымдардың пікірінше, ана тілін меңгерудің сензитивтік кезі мектепке
Бала ақыл-ойының даму кезі тілді меңгеруге қарағанда кеш
Кейбір жағдайда баланың алғашқыда белгілі бір нәрсеге ықыласы
Мектепке дейінгі кезеңде тілді практика жүзінде қолдану ауызша
Мектеп жасына дейінгі балалардың ауызша
Мектептегі оқу жүйесінде аса қажетті сөйлем құрамынан сөзді
Қорыта айтқанда, "мектепке дейінгі кезеңдегі балалардың өзіне тән
1. Баланың алғашқы сөздері «сөз-сөйлем», яғни ол бір
2. Егер бөбекке (1-2 жас) көбіне ситуациялық (жағдай)
сөйлеу формасында болса, мектепке дейінгі балаларда (3-7
жас) контекстік және эгоцентрлік сөйлеулер тән.
3. Тілі шықпаған нәрестенің алдымен сөйлеу мүшелері
дамиды. Баланың сыртқы дүние әсеріне реакция жасауы жылаудан
4. Бөгде адамдардың сөзін түсінуден баланың өзінің сөй-
леу процесі өте кеш қалыптасады.
5. Бұл дәуірде балалар іс-тәжірибе жүзінде ана тілінде
сөйлеудің негізгі еріжелерін іс жүзінде меңгеріп алады.
6-7 жасар баланың стихиялы түрде дамыған тілін соншалықты
Қорытынды
Қорыта келе тілдің қатынас құралы болып қызмет аткаруы
Сөйлеу әрекеті алдымен ішкі және сыртқы сөйлеу деп
Баланың ана тілі сөздерін
Таным процестерінін бірте-бірте дамуы бөбектің тіліне де әсер
Тіл үйренуге тек адамнын, перзенті ғана қабілетті. Тіпті
Бала қарым-қатынас жасауға қажетті жаңа сөздер мен грамматикалық
Ғалымдардың пікірінше, ана тілін меңгерудің сензитивтік кезі мектепке
Пайдаланылған әдебеттер тізімі
Л.П. Федеренко, Г.А.Фомичева, В.К. Лотарев, Мектеп
Мұқанов М. Ақыл -ой өрісі.
Баймұратова Б «Мектеп жасына дейінгі балаларды
Баймұратова Б « Тіл дамыту әдістемесінің методикасы» Алматы,-2007ж
Әуелбаев Ш. «Бастауыш класта қазақ тілін оқыту
Қ.Молдабек, Қ Сандыбай, Ы. Балқыбекова «Бастауыш мектепте тід
Бакраденова А, «Мектеп жасына дейінгі балалардың
Адамбаева Ж, «Бастауыш сыныптардағы тіл дамыту»
Баймұратова Б. «Балабақшада оқыту және тәрбиелеу программасы». Алматы,
Саубулатова С «Балалардың сөздік қорын,
//Отбасы және балабақша// №1-2003. 13-14б
Адамбаева Ж. «Орыс мектебінің бастауыш сыныптарында тіл дамыту»
Адамбаева Ж. «Орыс мектептеріндегі қазақ тілі сабақтарындағы тіл
Баймұратова Б.Б., Едепбаева З.Д. «Изучаем казахский язык
Өтебаева Г. «Ересектеп тобындағы балалардың
//Бастауыш мектеп// №8-2008. 35б
Аяпова Т. «Сөз мағынасының қалыптасу үрдісінде»
Абдуллина Г. «Тіл мен сөйлеу» //Бастауыш мектеп// №11
бет
Сардарова Ж «Бастауыш мектептің тіл сабақтарында дамыта оқыту
«Тіл құралы » №3- 2005.36-38б
Қосымшалар
Тіл үйрету сабағы
( 1-ші сәбилер тобы)
Балалардың үй жануарлары туралы білімдерін көтеріп, байланыстырып
Сабақта әңгімелесу, сұрақ-жауап әдісі қолданылады.
Ұлттық ойындар және ұлттық бұрыш жиһаздары, үй
Тәрбиеші: Балалар, біз қазір ат жеккен арбамен ақ
Балалар: Ақ әженің аулына. Сәлеметсіз бе, Ақ әже!
Ақ әже: Сәлемет пе, кішкентай ботақандарым!
Тәрбиеші: Балалар жауап береміз бе? Сандықты ашайық
Балалар: Ашайық, ашайық!- деседі.
Тәрбиеші: « Малдың баласын сүюі» туралы тақпақты білісіңдер
Білеміз, біліміз!- деп жарыса жауап берген балалар
Тәрбиеші: «Төлдердің айтысы» ертегісн ролдерге бөліп орындайық.
- Мен, апай, мен апай,- деп қолын
Тәрбиеші: Балалар келесі сұрақ жұмбақ шешу.
Басында екі таяғы бар, төрт аяғы бар. (
Адам деуге болмайды, үстінде екі тауы бар. (
Кішкене ғана бойы бар, айналдыра киген тоны бар.
Басында екі таяғы бар, төрт аяғы бар, сақалы
Тәрбиеші: Өте жақсы, балалар, тапқыр екенсіңдер, қане
Балалар: Білеміз, білеміз!
Өзі ағаштан жасалған, бидай, арпа түйеді. ( келі-келсап)
Қаз мойынды қарбыз ( торсық)
Өзі ағаштан жасалған, іші оның ойық. (тостаған)
Ақ әже: Ой, ботақандарым, жарайсыңдар! Көп жасаңдар.
Тәрбиеші: Енді «Ақ сүйек» ойынын ойнайық, сіз қарап
Тәрбиеші: Сиыр атасы- Зеңгі баба. Ал сиырдың төлі
Балалар: (Бұзау). Дұрыс айтасыңдар.
Осылайша сұрақ, жауап әдісін пайдалана отырып, балалардан сұрап,
Тапқыр қоян.
Арыстан патша бәйге жариялапты. Бір қазан суды қайнаттырып:
- Осы суды кім ішіп қойса, көп сыйлық
шарт қояды.
Қоян ақдарды түгел аралап шыққанша, казандағы су да
Аңдар бірінен соң бірі келіп, қып-қызыл ошақта сақырлап
- Ыстық ішуді жаным сүйді, — деп жан-жағына
- Мінеки, достарым, мынау ыстық су, көздерінмен көріңдер!
Ал алданғанарыстан қоянға кәп сыйлық беріпті.
36