Мазмұны
Кіріспе ……………………………………………………………………...
1-тарау. Халықаралық еңбек бөлінісінің халықаралық
экономикадағы алатын орны мен ролі
1.1. Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні мен ерекшеліктері………………………………………………………...
1.2. Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісінің алатын орны мен
2-тарау. Біріккен кәсіпорындар-халықаралық еңбек бөлінісінің
негізгі нысаны
2.1. Қазақстандағы біріккен кәсіпорындардың қазіргі жағдайына талдау…………………………………………………………...........
2.2. Қазақстандағы біріккен кәсіпорындардың даму деңгейін бағалау………………………………………………………………
3-тарау. Қазақстан Республикасында біріккен кәсіпорындардың дамыту болашағы
3.1. Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісінің қатысу болашағы мен кейбір
3.2. Қазақстан Республикасында біріккен кәсіпорындарды дамыту мүмкіндіктері мен болашағы……………………………................
Қорытынды…………………………………………………………….....
Пайдаланған әдебиеттер тізімі…………………………………………..
3
7
17
28
49
58
62
66
70
Кіріспе
Әлемдік экономикадағы құрылымдық өзгерістер интерназионализациялау процесінің белсенділігіне қолайлы жағдайлар
Технология деңгейінің тез өсуі мен жаңа қаржылық орталықтардың қалыптасуы
Халықаралық біріккен кәсіпкерліктің дамуының кең тәжірибесі оның бейімділік қабілетінің
Қазақстанда тұрақтылықтың негізгі нақты шамалардың бірі болып әлемдік ғылым
Қазіргі кезеңдегі біздің еліміздің даму кезеңі барлық қоғамдық өрісінде
Шаруашылықты әкімшілік-әміршілдік басқару жүйесінен бас тартып, біртіндеп қатаң орталықтан
Нарықтық экономикаға көшу кезеңі басталды. Нарықтық қатынастарды ынталандырып және
Халықаралық экономикалық қатынасты, зерттеуде, оның объективті негізгі ұлттық экономикадағы
Қазақстан Республикасы да халықаралық еңбек бөлінісі процесіне енген. Оның
Біріккен кәсіпкерлік Қазақстан сыртқы экономикалық қызметінің жаңа механизмінің дамуы
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - Қазақстан Республикасының халықаралық байланыстың
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері мыналар жатады:
Қазіргі кездегі хрттеуде
Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісіндегі орнын сипаттау.
Экономиканы интернационалдырудың келешегі мен түрі ретіндегі артықшылықтарын негіздеу.
Біріккен кәсіпорындарды ұйымдастырудың түрлері мен принциптерін жүйелендіру және сыныптандыру,
Біріккен кәсіпорындардың жеделдік даму тәжірибесін талдау негізінде оның нысандарын
Нарық және өтпелі экономика жағдайындағы елдердегі Біріккен кәсіпорындардың ерекшеліктерін
Өтпелі кезеңге тап басу жағдайындағы бүгінгі Біріккен кәсіпорындардың қалыптасу
Біріккен кәсіпкерлікті экономикалық тетіктерін жетілдіру үшін маңдай алды бағыттарын
Біріккен кәсіпкерлікті дамытуды күшейтуге бағытталған жалпы бағдарламаның және саяси
Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу мәселелері мен міндеттерін
Бұл дипломдық жұмыстың методологиялық және теориялық негізі отандық және
Жұмыста жазылған жалпылама ойлар, қорытындылар Қазақстан Республикасының үкіметінің қаулы,
Жұмыстың мәліметтік негізін статистика және талдау комитеті деректері құрайды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер негізінен
1-ТАРАУ. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕК БӨЛІНІСІНІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ АЛАТЫН ОРНЫ МЕН
1.1. Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні мен ерекшеліктері
Халықаралық экономикалық қатынастардың мәнін және мазмұнын анықтайтын категориялардың бірі
Халықаралық еңбек бөлінісі қатысушы елдер мен аймақтарға қосымша экономикалық
Халықаралық еңбек бөлінісі – ел ішіндегі және еларалық бөлінісінің
Өндірістік процестің ойдағыдай жүруі ондағы атқарылатын әртүрлі еңбек процестерінің
Еңбек бөлінісі – бұл қоғамдық еңбектің тарихи анықталған жүйесі.
Еңбек бөлінісі тек қана бөлектену процесі емес, сонымен қатар
Қоғамдық еңбек бөлінісі өндірістік әрекет түрлеріне байланысты мынадай нысандарға
1) қоғамдық еңбек бөлінісінің жалпы түрі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,
2) қоғамдық еңбек бөлінісінің дербес түрі (сала ішіндегі еңбек
3) қоғамдық еңбек бөлінісінің жеке-дара түрі (кәсіпорын ішіндегі еңбек
Еңбектің аймақтық бөлінісі ел ішіндегі бөлініс және еларалық бөлініс
Халықаралық еңбек бөлінісі дегеніміз - қоғамдық еңбектің аларалық бөлінісінің
Халықаралық еңбек бөлінісінің қазіргі кездегі мәні бөліністің диалектикалық бірлігінен
Халықаралық еңбек бөлінісіне қатысатын көптеген елдердің кәсіпорындары ішкі тұтынушылық
Дүниежүзілік шаруашылықтағы үдемелі өндіріс процестерін жүзеге асыруда халықаралық еңбек
Халықаралық еңбек бөлінісі ғылыми теориясы классиктерінің басты еңбегі –
Өндірістік шығындардың салыстырмалы теориясы бойынша өндірілетін өнімнің бір түріне
Өндірістік шығындардың салыстырмалы теориясы. Халықаралық еңбек бөлінісі ғылыми теориясындағы
Салыстырмалы артықшылықтар теориясының негізіне әртүрлі жағрафиялық және табиғи ортада
Салыстырмалы шығындар теориясымен белгілі бір тауарды өндіруде маманданудың бір
Егер де халықаралық деңгейден төмен шығындармен бір де бір
Еркін бәсекенің капитализмі үшін салыстырмалы артықшылық теориясының мәнді, ғылыми
Сонымен бірге салыстырмалы артықшылықтар теориясы өзінің тууы кезінде шектеулі
Осы модельдің жетілмеуі мынадан тұрады:
ол еркін бәсеке принципін абсолюттейді;
ол тек қана белгілі бір тауарлар мен елдерді қарастырумен
онда тауардың тауарға тікелей айырбасталуы болжамдалады;
өндіріс және көлік шығындар масштабтарына әсер етуі ескерілмейді.
Бұдан басқа халықаралық экономикалық қатынастардың мәнді белгілеріне көңіл бөлінбейді:
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуына әсер етуші факторлар. Бұл факторларға:
Елдің ішкі нарығының көлемі.
Нарығы дамыған ірі елдерде қажетті өндіріс факторлары мен тұтынушы
Ел экономикасының даму деңгейі.
Елдің экономикалық потенциалы неғұрлым төмен болса, соғұрлым елдің халықарлық
Елдің табиғи ресурстармен қамтамасыз етілуі.
Елдің моноресурстармен (мысалы, мұнаймен) жоғарғы дәрежеде қамтамасыз етілуі елдің
Ел экономикасы құрылымындағы негізгі өнеркәсіп салаларының (энергетика, металлургия, қағаз
Негізгі салалардың үлес салмағы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым елдің
Осы аталған факторлар өзінің көрінуінде абсолютті емес екенін ескеру
Халықаралық еңбек бөлінісінің даму процесінде бастығы – бұл әрбір
Халықаралық еңбек бөлінісінің артықшылықтарына экспортталатын тауарлардың халықаралық және ішкі
Дүниежүзілік еңбек бөлінісіне белсенді түрде қатысу барлық мемлекеттер үшін
Дүниежүзілік еңбек бөлінісіне қатысу адамзаттың бүкіл әлемдік проблемалары -
Мамандардың болжауы бойынша болашақта өнеркәсібі дамыған елдердің өндірісі сыртқы
Үстіміздегі ғасырдың соңғы онжылдығы дүние жүзіне орасан зор саяси
Халықаралық еңбек бөлінісі дамуының көрсеткіштері. Халықаралық еңбек бөлінісінің даму
Халықаралық еңбек бөлінісін өлшеу үшін экономистер бірқатар коэффициенттерді ұсынады.
өндірілген өнімнің жалпы көлеміндегі экспорттық үлес салмағы;
экспорттың жалпы құнындағы саланың үлес салмағы;
мемлекеттің барлық өнеркәсібінің өсу қарқынымен салыстырғанда экспорттық мамандану саласының
Аймақтық деңгейде халықаралық еңбек бөлінісінің даму көрсеткіштері мыналар:
әрекеттесуші елдердің қоғамдық өндірісінің өсуімен салыстырғанда өзара тауар айналым
осы елдердің қоғамдық өндірісте өзара тауар айналымының үлесі;
жалпы сыртқы сауда айналымының өсуімен салыстырғанда өзара тауар айналым
Кейбір экономистердің ойынша халықаралық еңбек бөлінісінің негізгі көрсеткіштерін мыналар
Халықаралық мамандану және өндірісті кооперациялау. Халықаралық еңбек бөлінісінің ішкі
Өндірістің халықаралық мамандануы екі бағытта, өндірістік және территориялық болып
салааралық;
салалық;
маманданған жеке кәсіпорындар болып үшке бөлінеді.
Өндірістік территориялық мамандануына:
жеке елдердің;
бірнеше елдер тобының;
аймақтардың, дүниежүзілік нарық үшін белгілі тауарлар өндірісін ұйымдастыруы жатады.
Өндірістің халықаралық мамандануы түрлеріне заттық (дайын өнім өндіру), бөлшектік
Дүниежүзілік шаруашылық байланыста заттық мамандану түрлері ішінен ең кең
Соңғы жылдары жекелеген өнімдерді өндіру бойынша мамандану дамуда. Кәсіпорындардың
Технологиялық мамандану елдердің дайын өнімді бөлек операциялар орындау арқылы
Өндірістің халықаралық мамандануы қоғамдық байланыстарды есепке ала отырып даму
Өндірістің халықаралық кооперациялануы, өзінің жетілген формаларында кооперациялаудың әртүрлі сфераларын
1. Халықаралық өндірістік-технологиялық кооперациялау.
Бұл сфераның құрамына:
меншік құқығын пайдалану және лицензиялар беру сұрақтары;
жобалау-конструкторлық сызбаларды жасау, технологиялық процестер жөнінде алдын-ала келісу, өнімнің
өндірісті басқаруды жетілдіру, стандартизация, сертификация, унификация жұмыстары кіреді.
Кооперант-елдер бірлескен бағдарламаларын жүзеге асырудың ұйымдастырушы формасы қымбат және
2. Кооперацияланған өнімді өткізумен байланысты сауда-экономикалық процестер.
3. Техниканы сатудан кейінгі қызмет көрсету. Мысалы, А300 аэробусының
Кооперациялық байланыстарды қалыптастыру барысында негізінен үш түрлі әдіс қолданылады,
бірлескен бағдарламаларды жүзеге асыру;
келісім шартқа сәйкес мамандану;
бірлескен кәсіпорындар құру.
Бірлескен бағдарламаларды жүзеге асыру өз кезегінде өндірісті кооперациялардың мердігерлік
Өндірісті кооперациялаудың мердігерлік нысаны бойынша жұмыс атқарушы тапсырыс берушінің
Бірлескен өндірістік кәсіпорын құрудағы басты мәселелерге фирманың мүдделеріне сай
Сонымен, бірлескен кәсіпорын деп қатысушылардың жинақталған капиталдарын пайдалану арқылы,
Халықаралық өндіріс. ХІХғ. Соңында өндірістің және капиталдың интернационализациялануы, дүниежүзілік
Халықаралық өнімнің жоғарғы дәрежелі стандартизация, унификация, сапалы және бәсекеге
Халықаралық өндіріс “ескі” дәстүрлі халықаралық еңбек бөлінісіне, сонымен қатар
Халықаралық корпорациялар шоғырланған елінен тыс өзінің өндірістік қызметін жетілдіре
Дамушы елдерде өнеркәсібі дамыған елдердегі сияқты халықаралық корпорациялар өз
Халықаралық корпорациялармен қалыптасатын халықаралық өндіріс олардың дүниежүзілік шаруашылық байланыстарының,
Халықаралық өндіріске халықаралық қызметінен басқа, шаруашылық субъектілер арасында фирмааралық
Ағылшын экономистердің айтуы бойынша халықаралық өндірістің көлемі 1970 ж.
ХХ ғ. Ортасында өрістеген халықаралық экономикалық қатынастарды мемлекетаралық реттеу
Халықаралық еңбек бөлінісі жоспарланатын, басқарылатын процеске ауыса бастады. Халықаралық
1.2. Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісінің алатын орны мен
Қазіргі кезде дүние жүзіндегі бірде-бір ел, ғылыми-техникалық және экономикалық
Қазақстан нарықтық экономикаға өту жолында халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу
Бұрынғы КСРО-да өндірістің интернационализациялануы “жоғарыдан” әкімшілік басқару арқылы, саяси
Экономикалық өзара көмек кеңесі (ЭКК) елдері сыртқы экономикалық қызметінде
біріккен жоспарлы іс-әрекет;
ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіру;
өндірістің мамандануы және кооперациялануы;
халықаралық еңбек бөлінісі жүйесіндегі сыртқы сауда мына принциптер арқылы
“шикізат – дайын өнім”;
“дайын өнім – дайын өнім”.
- “шикізат – дайын өнім” принципі “КСРО – экономикалық
Дүниежүзілік нарықтық кеңістікте Қазақстанның өз бетімен экономикалық дамуы болашақта
Дүниежүзілік өндірісте түсті металлургия, уран рудасы, фосфор тыңайтқыштары, алтын
Қазақстан Республикасының экономикалық потенциалы. ТМД елдерінің ішінде Қазақстан территориясы
Бұл, ең біріншіден, мұнай. Мұнайдың негізгі кен орындары Батыс
Тас көмір. Тас көмірдің 200 млрд.тонна қоры бар. Тас
Темір рудасы. ТМД елдерінің ішінде қор көлемдері бойынша (8
Фосфор. Фосфордың дүниежүзілік қорының 60 % Жамбыл облысында шоғырланған.
Техникалық алмаздардың - 60 %, түсті металдардың - 97
Қазақстанның орны толассыз байлығына оның жері жатады. Жалпы жер
Қазақстанда ғылыми және техникалық потенциалы, мәдениеті, ғылымы, білім беру
Экономикалық потенциалы негізінде сыртқы сауда және халықаралық еңбек бөлінісіне
Қазақстанның экспорттық потенциалы. Көптеген елдер нарықтық экономиканың негізін құруда
Қазақстанның экономикалық жағдайы оның байлығымен, яғни Қазақстанның басқа да
Ең алдымен, әлемдік шикізат нарығын тауар өндірушілер өзара бөліп
Социализм тұсында республика мынандай жағдайда болды: соншама тонна тас
Экспорттық -импорттық операциялар - Өнеркәсіп және сауда министірлігімен және
1992 жылдан бастап Қазақстан өзінің сыртқы сауда байланыстарын өз
1999 жылдың бірінші жарты жылдығында енгізген кеден декларациясының берілгені
Сыртқы сауда тауар айналымында орында Қытай, Швейцария, Алмания, АҚШ,
Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 2004 жылы жалпы 29539.5 млн.
1-кесте
Қазақстан Республикасының сыртқа саудасы
(млн. АҚШ доллар)
2002 2003 2004
Тауар айналымы, барлығы
-ТМД елдері
-ТМД елдерінен тыс
Экспорт, барлығы оның ішінде;
-ТМД елдері
-ТМД елдерінен тыс
Импорт, барлығы оның ішінде:
-ТМД елдері
-ТМД елдерінен тыс
Сальдо, барлығы оның ішінде:
-ТМД елдері
-ТМД елдерінен тыс
15085.1
5954.1
9131
8639.1
2644.6
5994.5
6446
3309.5
3136.5
1086,2
109,9
976,3
16254.3
5237.6
11016.7
9670.3
2194.4
7475.9
6584.0
3043.2
3540.8
1911,5
-105,6
2017,1
21335.4
6912.8
14422.6
129926.7
2980.5
9946.2
8408.7
3932.3
4476.4
4087,4
-336,9
4454,3
Мұнда біз Қазақстанның сыртқы сауда айналымының жалпы көлемінде экспорттың
1-диаграмма. Қазақстанның сыртқы сауда айналымының жалпы
2004 жылы жалпы көлемі қыйыр шетелге 48 %, таяу
Қазақстан экспортының құрылымында металл бұйымдарының үлес салмағы жоғары: минералды
Табиғи күйінде жеткізілетін өнімдер қатарына мыс, қара металдар прокаты,
Бұдан біз Қазақстан Республикасының қазіргі кезде шикізат және материалдар
Қазақстан Республикасының серіктес елдермен және тауарлар топтары бойынша экспорттың
2-диаграмма. Қазақстан Республикасының 2004 жылдың қаңтар-қараша айындағы
3-диаграмма. Қазақстан Республикасының 2004 жылдың қаңтар-қараша айындағы
Қазақстан табиғи материалдық ресурстар шығаруға маманданған, яғни арзан ресурстарды
4-диаграмма. Қазақстан Республикасының 2004 жылдағы тауардың негізгі топтар бойынша
Яғни мұндағы тауар бойынша негізгі үлесін машиналар мен құрал-жабдықтар
Импорттық саясат ең алдымен импортты қатаң түрде бақылауға бағытталуы
Қазіргі кезде республика территориясына негізінен ішімдік бағыттағы және төменгі
Бұдан біз Қазақстанның импортындағы негізгі үлес салмақты Ресей Федерациясы
Бұдан біз минералды ресурстар шығаруға маманданған, яғни арзан ресурстарды
Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу формалары. 1987 жылдан
Осыған дейін сыртқы экономикалық және республикалық байланыстар халықшаруашылық кешеннің
Тыңшы органдарының шешімімен кәсіпорындардың, салалық, аймақтық, республикалық органдардың құқықтары
1987 жылы “Казахимпорт” республикалық сыртқы сауда бірлестігін құрылды, 1989
Республиканың өндірістік потенциалы тиімді пайдалану, нарық қажеттілігін қанағаттандыру, республиканың
Министрлер кабинеті аппаратында, Экономика, Қаржы министрліктерінде, Ұлттық банкте арнайы
Шетел мемлекеттерінің несиелерін тарту жөніндегі жұмыстарын үйлестіру және қауырт
Қазақстан Республикасы шетелдік несиелерді тарту, пайдалану, қызмет ету және
Қазақстан Республикасының экономика министрлігінде ашық 24 кредиттік желілер шеңберінде
6260 млн. АҚШ доллар соммасына шетел капиталының қатысуымен 15
Республика ішілік және республикадан тыс отандық бизнес қарым-қатынасында делдал
Облыс орталығында республикалық палаталық уәкілдігімен дербес сауда өндірістік палаталар
Республикада кәсіпкерлік қызметті ынталандыру, отандық экономиканың дүниежүзілік шаруашылық байланыс
Қазақстан Республикасында шетел фирмаларының 160 өкілдіктері тіркелді, шетел капиталының
ТМД елдерінің ішінде Қазақстан бірінші болып егеменді мемлекеттің сыртқы
Осының барлығы Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі дамуының халықаралық экономикалық
Егер біз мемлекетіміздің дамуын, халықаралық еңбек бөлінісіндегі рөлінің жоғарылауын
2-ТАРАУ. БІРІККЕН КӘСІПОРЫНДАР – ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕК БӨЛІНІСІНІҢ НЕГІЗГІ НЫСАНЫ
2.1. Қазақстандағы біріккен кәсіпорындардың қазіргі жағдайына талдау
Казіргі кезде дүниежүзілік өндіргіш күштердің даму кезеңі дамыған материалдық-техникалық
Батыс экономистері “экономиканың интернационализациялануы” түсінігін бірқатар факторлардың көрінуімен байланыстырады,
Интернационализациялану феноменін, біріншіден, ТҰҚ сияқты ірі шаруашылық бірлестіктердің қызмет
Біріншіден, бұл мемлекеттер арасындағы өндірістік қатынастардың дамуына жағдай жасайтын
Екіншіден, БҰҰ Бас Ассамблеясы резолюцияларымен расталып, құрылуына құқық берілген
Үшіншіден, еркін экономикалық аймақтар;
Төртіншіден, мемлекетаралық немесе трансұлттық қаржылық өндірістік топтар;
Бесіншіден, біріккен банктер түріндегі біріккен қаржылық институттар;
Алтыншыдан, бір уақытта капиталдар қозғалысының формасы болып табылатын шетел
Жетіншіден, қазіргі кезде экономика интернационализациялауының формасы ретінде негізгі мәнге
Тауарлармен, технологиямен, капиталмен халықаралық айырбастың жаңа жолдардың бірі ретінде
Сөйтіп, біріккен кәсіпкерлікті зерттеу экономика интернационализацияланудың басқа формалары алдында
Екінші, біріккен кәсіпкерлік негізінде мердігерлік және серіктестік қарым-қатынастардың ірі
Үшінші, өндірістік қуаттардың, ұлттық компаниялардың керек-жарағының өзгеруінсіз қосылу мүмкіндігі;
Төртінші, ынтымақтастықтың әрбір “таза” формаларына жататын компоненттердің біртұтас құрамдас
Бесінші, бірігуге жататын қаржылық міндеттемелерге байланысты әрбір серіктестіктің қаржылық
Алтыншы, протекционистік тосқауылдарды жою және ірі халықаралық инвестициялық жобалар
Жетінші, шоғырланған елде үкіметтік жеңілдіктерді, субсидияларды, тапсырыстарды пайдалану;
Сегізінші, біріккен кәсіпкерлік процесінде мақсаттарға тез жетуге мүмкіндік беретін
Соңғы жылдары экономика ғылымында “біріккен кәсіпкерлік” ұғымы “біріккен кәсіпорын”
Біріккен кәсіпорындардың формасы мен құрылу мақсатына байланыссыз, біріккен кәсіпорындарды
Біріншіден, әрбір серіктестіктің капитал салымы ретінде қарастыруға болатын, активтерді
Екіншіден, серіктестер арасындағы пайдамен тәуекелді болу әрбіреуінің капитал алымын
Үшіншіден, біріккен кәсіпорындардың қызметі қабылдауышы ел заңдылығына сәйкес жүзеге
Төртіншіден, серіктестер басқару жауапкершілігін әрбіреуінің капитал салымына сәйкес бөліседі.
Бесіншіден, басқару қайта құрылған басқару органдарының көмегімен жүзеге асырылады.
Әлемдік тәжірибе біріккен кәсіпорындардың акционерлік қоғам формасында немесе серіктестік
сурет. Біріккен кәсіпорындардың түрлілігі.
Қазақстанда біріккен кәсіпорындар барлық біріккен кәсіпкерлік формаларының элементтерін иеленетін
Салалық құрылымында есепке ала отырып, біріккен кәсіпорындар статусын дифференциациялау,
Екіншіден, капитал сыйымды салалардағы ірі батыс фирмаларының қатысуымен құрылатын
Үшіншіден, Қазақстанның инвестициялық мүмкіндігі үлкен рөл атқаратын салаларында келісім-шарттық
Бүгінгі күнде Қазақстанда біріккен кәсіпорындарды құру процесінің жағымды және
Қазақстан экономикасына шетел инвестициясын тартудың тиімді формаларының бірі -
Біріккен кәсіпорын құру кезінде қазақстандық серіктестер белгілі бір мақсаттарды
тауардың нарықтағы, саладағы бәсекеге қабілеттіліктің жоғарылауы;
қосымша қаржы және материалдық ресурстардың тартылуы;
алғы шетел техникасы мен технологиясын қолдану;
бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату және өткізу процесін жақсарту үшін серіктестерінің
өндірістік процесс пен кадрларды басқару өрісінде тәжірибелерін қолдану;
қаржылық тоқырау кезінде шетел серіктесімен коммерциялық тәуекелді бөлісу.
Біріккен кәсіпорын формасында тікелей шетел инвестициясын тарту формасын таңдау,
Шетел инвестициялары жүйесіндегі біріккен кәсіпорындардың нақты алатын орнын келесі
2-сурет. Шетел инвестициялары жүйесіндегі біріккен кәсіпорындардың нақты алатын орны
Қазақстанда біріккен кәсіпорындарды құру кезінде шетел серіктесттерінің өз мотивтері
жаңа нарықты игеру;
өндіріс шығындарды азайту;
ресурстар ағымы (шикізаттың жаңа көздерін қалыптастыру және өндірістік базаларын
Шетелдік серіктестердің біріккен кәсіпорын құру кезіндегі ең негізгі мотивтерінің
Ұлттық немесе аймақтық нарықтардың потенциалын нарықтың кейбір ерекшеліктерін және
Тағы бір мақсаты - қызметкерлерге неғұрлым аз шығын жұмсаумен
Сонымен қатар, біріккен кәсіпорындар құру туралы шешім қабылдауға ерекше
ұлттық инвестор болып осы елдің бұрынғы азаматтары болса
жекелеген, егер де біріккен кәсіпорындар құру шешімін туысқандар арасында
экологиялық, егер де экологиялық зиянды қалдықтар шығару тапсырмасы шешілсе;
елдің даңқын көтеруге және басқа да әлеуметтік-психологиялық тартылыстармен байланысты
Ұлттық кәсіпкерлер үшін біріккен кәсіпорындар құрудың негізгі мақсаттары:
маркетингтік орта мен менеджмент сапасын жоғарылату;
капитал мен тәжірибелі мамандарды тарту;
материалды-техникалық негізін жақсарту;
шетел серіктестерімен тәуекелді бөлісу;
арнайы білім, техника мен технологияны қолдану және тарту;
жаңа өткізу нарықтарына шығу мүмкіндіктері;
қалыптасқан өндірісті кеңейту және жаңа жұмыс орындарын құру;
жеңілдетілген салық салу;
шетел қаржы институттарынан несие алу.
Біріккен кәсіпорындар құру процесінде және оның әрі қарай қызмет
Біріккен кәсіпорындар дегеніміз - Қазақстан Республикасының территориясында қазақстандық және
Қазақстан территориясында қалыптасқан біріккен кәсіпорындарға (өз атынан шаруашылық қызмет
Біріккен кәсіпорындар құру шегінде серіктестер пайлық жарғы формасында қалыптасып,
Біріккен кәсіпорындарға қатысушылар заңды тұлға болып табылады және өзінің
Қазақстан территориясында қызмет ететін біріккен кәсіпорындардың, шетел инвестициясымен құрылған
Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін біріккен кәсіпорындардың дамуы мен
Экономикадағы қиындылық жағдайларына қарамастан еліміздің территориясында қызмет ететін біріккен
ірі кәсіпорындар саны –191;
орта кәсіпорындар – 206;
кіші кәсіпорындар – 5147.
Бұл көрсеткіштер Қазақстан Республикасында кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту
Қазақстан Республикасы территориясында қызмет ету түрлері бойынша біріккен кәсіпорындардың
2-кесте
Қызмет ету түрлері бойынша біріккен кәсіпорындардың
тіркелген саны
2002 ж
2003 ж
2004 ж
Қазақстан Республикасы
Кіші
Орта
Ірі 2738
2505
163
70 3731
3472
190
69 5444
5147
206
91
Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман өсірушілер
Кіші
Орта
Ірі
48
45
3
-
79
75
2
2
112
100
10
2
Балық өсіру және балық аулау кәсібі
Кіші
Орта
Ірі 1
1
-
- 3
3
-
- 7
7
-
-
Тау-кен өнеркәсібі
Кіші
Орта
Ірі 88
55
20
13 97
64
16
17 131
93
20
18
Өндіру өнеркәсібі
Кіші
Орта
Ірі 511
427
49
35 674
581
61
32 910
814
59
37
Газды, суды, электроэнергияны өндіру және бөлу (үйлестіру)
Кіші
Орта
Ірі
26
17
2
7
31
25
5
1
27
22
3
2
Құрылыс
Кіші
Орта
Ірі 211
197
14
- 301
284
15
2 562
541
18
3
Үй бұйымдарын және автокөліктерді жөндеу, сауда
Кіші
Орта
Ірі
1050
1023
24
3
1511
1474
33
4
2214
2175
30
9
Қонақжайлар және мейрамханалар
Кіші
Орта
Ірі 71
62
6
3 84
75
5
4 93
84
5
4
Көлік және байланыс
Кіші
Орта
Ірі 201
185
12
4 266
239
23
4 353
326
23
4
Қаржылық қызмет
Кіші
Орта
Ірі 70
62
8
- 76
68
7
1 89
77
9
3
Қозғалмайтын мүлікпен жасалатын операциялар
Кіші
Орта
Ірі
336
319
14
3
449
438
11
-
657
639
15
3
Білім беру
Кіші
Орта
Ірі 21
19
2
- 35
31
3
1 -
-
-
-
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету
Кіші
Орта
Ірі
25
24
1
-
37
34
2
1
40
37
1
2
Басқа да коммуналдық және жекелеген қызмет көрсету
Кіші
Орта
Ірі
77
67
8
2
88
81
7
-
46
41
4
1
Үй шаруашылығы жүргізу жөнінен қызмет көрсету
Кіші
Орта
Ірі
-
-
-
-
-
-
-
-
203
191
9
3
Экстерриториялық ұйымдардың қызметі
Кіші
Орта
Ірі
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Кестеде көрсетілген деректер бойынша, Қазақстан Республикасында тіркелген біріккен кәсіпорындардың
Шетел мамандарының бағасы бойынша Қазақстан Республикасында инвестициялау үшін неғұрлым
3-кесте
Облыстар бойынша біріккен кәсіпорындардың тіркелген саны
2002 ж
2003 ж
2004 ж
Қазақстан Республикасы
Кіші
Орта
Ірі 2738
2505
163
70 3731
3472
190
69 5444
5147
206
91
Ақмола
Кіші
Орта
Ірі 20
17
2
1 57
47
9
1 92
82
9
1
Ақтөбе
Кіші
Орта
Ірі 59
44
10
5 97
77
15
5 166
147
12
7
Алматы
Кіші
Орта
Ірі 110
93
12
5 148
127
15
6 203
187
12
4
Атырау
Кіші
Орта
Ірі 75
65
8
2 123
112
7
4 236
216
16
4
Шығыс Қазақстан
Кіші
Орта
Ірі 79
66
7
6 117
105
7
5 189
178
6
5
Жамбыл
Кіші
Орта
Ірі 27
21
3
3 29
23
3
3 36
30
4
2
Батыс Қазақстан
Кіші
Орта
Ірі 44
36
7
- 70
65
5
- 130
119
9
2
Қарағанды
Кіші
Орта
Ірі 87
67
11
9 123
107
7
9 185
169
8
8
Қостанай
Кіші
Орта
Ірі 36
33
2
1 106
96
8
2 155
150
4
1
Қызылорда
Кіші
Орта
Ірі 14
9
4
1 18
12
4
2 24
19
3
2
Маңғыстау
Кіші
Орта
Ірі 48
44
4
- 99
89
8
2 148
139
8
1
Павлодар
Кіші
Орта
Ірі 38
30
2
6 45
38
5
2 67
60
4
3
Солтүстік Қазақстан
Кіші
Орта
Ірі 50
39
6
5 87
78
8
1 144
132
11
1
Оңтүстік Қазақстан
Кіші
Орта
Ірі 121
109
8
4 264
247
9
8 414
393
10
11
Астана қаласы
Кіші
Орта
Ірі 200
190
7
3 232
222
7
3 388
377
6
5
Алматы қаласы
Кіші
Орта
Ірі 1730
1642
70
18 2116
2077
73
16 2867
2749
84
34
Қазақстан Республикасында 2004 жылы 5444 біріккен кәсіпорын тіркелген болса,
Қазақстан территориясында қызмет ететін біріккен кәсіпорындардың көбісі өндіру, сауда
4-кесте
Облыстар бойынша 2002-2004 жылдары біріккен және шетел кәсіпорындарындағы жұмысшылар
2002 2003 2004
Жұмысшылардың тізімділік саны, адам Тізімділік жұмысшылардың еңбек ақы қоры,
Барлығы 291672 115705.4 314690 144255.2 346072 180972.2
Соның ішінде: Ақмола 4422 673.5 4645 893.8 8119 2256.0
Ақтөбе 13479 5900.0 14041 6937.3 32979 16801.3
Алматы 6328 3055.6 6798 3673.5 7811 3224.9
Атырау 15871 15548.3 17497 19944.0 19740 30433.0
Шығыс Қазақстан 7274 2090.5 7832 2667.0 5768 1667.7
Жамбыл 210 14.1 272 20.8 2288 256.3
Батыс Қазақстан 12357 8788.8 16705 16314.5 13578 15119.0
Қарағанды 129874 34271.2 133901 37460.6 130273 40320.9
Қызылорда 1148 112.8 1086 140.8 1846 338.0
Қостанай 2542 2472.1 2848 2714.9 2515 2856.3
Маңғыстау 4655 3639.1 5988 4614.3 6380 5303.6
Павлодар 24058 8589.1 24985 9196.5 23785 9840.1
Солтүстік Қазақстан 4654 784,2 5011 909 5607 1064.8
Оңтүстік Қазақстан 9465 2975.3 9745 3305.4 9946 3134.5
Астана қаласы 5732 2169.9 6248 2422.1 12173 8183.2
Алматы қаласы 49603 24620.6 57068 33040.1 63254 40172.5
Қазақстанда біріккен кәсіпорындардың санының өсуі 33қазақстандық азаматтардың жұмыспен қамтылу
Біріккен кәсіпорындардың қызметі мен құрылуын экономикалық қамтамасыз ету үшін
Біріккен кәсіпорындардың капиталдық салымын қаржыландыру көздері мен құрылымына талдауды
Негізгі және айнымалы капитал құны бойынша жарғылық қорды құрайды.
Біріккен кәсіпорынға қатысушылардың ақшалай қаражаттары. Біріккен кәсіпорын құрушылардың арасындағы
3-сурет. Біріккен кәсіпорындардың капиталдық салымын қаржыландыру көздері мен құрылымы.
Біріккен және шетел кәсіпорындарының жарғылық қорын келесі кестеден көруге
5-кесте
Облыстар бойынша 2002-2004 жылдардағы қызмет етуші біріккен және шетел
2000 2001 2002
Тіркелген кездегі Нақты 31-ші желтоқсандағы Тіркелген кездегі Нақты 31-ші
Барлығы 4.93057 77685.5 137896.8 103735.6 167193.4 139817.8
Соның ішінде
Ақмола
28.9
31.7
71.1
70.8
72.3
72.0
Ақтөбе 1436.8 1238.2 16473.4 16449.9 17773.4 17625.2
Алматы 1293.4 1529.5 3020.6 2580.5 4935.1 3993.8
Атырау 4707.8 4414.0 4320.7 4247.6 4752.3 4270.0
Шығыс Қазақстан
1820.3
1986.3
976.3
947.1
1876.1
1912.2
Жамбыл 7.3 7.2 177.1 175.3 187.0 186.3
Батыс Қазақстан
376.6
997.0
119.7
856.6
252.3
985.4
Қарағанды 1844.4 1993.0 5452.3 5340.2 11665.4 14216.8
Қызылорда 644.0 646.0 731.7 748.3 731.7 796.0
Қостанай 104.6 83.1 104.4 77.2 721.8 696.9
Маңғыстау 3882.4 4097.7 3122.0 3345.4 3936.1 5964.5
Павлодар 7939.8 7961.6 7917.9 7748.8 8323.2 8161.8
Солтүстік Қазақстан
140.4
160.7
3876.6
4522.5
4098.8
4744.8
Оңтүстік Қазақстан
210.6
175.2
170.7
219.9
1064.6
1167.3
Астана қаласы 2482.7 2561.5 19044.7 3770.3 19648.7 7757.5
Алматы қаласы 66143.7 49802.8 72317.6 52626.2 87154.6 67267.3
Шетел қатысушылар жарғылық қорға салымдар машиналар мен жабдықтар, лицензиялар
Біріккен кәсіпкерліктің даму тәжірибесі, бұл процестің күрделі және тұрақсыз
Қазіргі кезде біріккен кәсіпкерлік дамуында 2 топты бөліп көрсетуге
өнеркәсібі дамыған елдерде біріккен кәсіпкерліктің дамуы;
дамушы елдерде біріккен кәсіпкерліктің дамуы.
Жаңа индустриалды елдерде бірінші және екінші топ белгілері көрініс
Өнеркәсібі дамыған елдерде біріккен кәсіпкерлік дамуының келесідей ерекшеліктері бар:
Дамушы елдердегі біріккен кәсіпкерлік процесі дамуын қарастырсақ, келесідей өзгешеліктерді
Экономикасы өтпелі елдер өз экономикаларының құрылымдық өзгеруін қалайды. Экономикасы
Біріккен кәсіпкерлік дамуының шетел тәжірибесін жасалған салыстырмалы талдау, келесі
- біріншіден, біріккен кәсіпкерлік туралы келісім-шарттардың басым бөлігі өнеркәсібі
- екіншіден, біріккен кәсіпкерліктің дамуына мынандай факторлар әсер етеді:
- үшіншіден, дамушы елдердің экономикасы өтпелі елдермен біріккен кәсіпкерлік
- төртіншіден, әртүрлі елдердегі біріккен кәсіпкерлік даму тәжірибесіне талдау
Валюталық өзін-өзі өтеуіне байланысты біріккен кәсіпорындарды келесідей жіктеуге болады:
Қазақстаннан экспорттайтын және Қазақстандағы резидент еместерге сататын біріккен кәсіпорындар.
Қазақстанда валюталық резиденттерге сататын біріккен кәсіпорындар. Мысалы, “Казфер-Импекс” БК
Импортты алмастыру мақсатындағы біріккен кәсіпорындар. Мысалы, металл құрал-жабдықтарын өндіруші
Валюталық өзін-өзі өтеуін қамтамасыз ету үшін экспортпен айналысатын біріккен
Біріккен кәсіпорындардың консорциумдар қызметіне қатысуы. Қазіргі кезде біріккен кәсіпорындардың
Еркін экономикалық аймақтардағы біріккен кәсіпорындардың қызметі. Мұнда валюталық операциялардың
Біріккен кәсіпорындардың валюталық аукциондар және валюталық биржалар қызметіне қатысуы.
Жоғарыда әрбір көрсетілген біріккен кәсіпорын стратегияларының даму мүмкіндігін болжасақ,
Бұл сатыда валюталық өзін-өзі өтеу көздерінің келесідей жіктеуге болады:
Шетел қатысушының табыс бөлігі оның ішкі нарықтағы қажетті өнімді
Қазақстан Республикасында біріккен кәсіпорындардың санының және түрлерінің көбеюі мен
сыртқы экономикалық саясаттың либерализациялануы;
ашық экономика саясаты;
экономикадағы институционалдық және құрылымдық қайта құрулар;
Қазақстанда жүргізіліп отырған басқа да оңды әлеуметтік-экономикалық реформалар.
2.2. Қазақстан Республикасындағы біріккен кәсіпорындардың даму деңгейін бағалау
Республиканың экономикалық дамуының негізгі параметрлеріне жасалған талдау ұлттық экономикадағы
Қайта өндіру процесінің экономикалық негізі болып негізгі өндіріс қорларын
Қайта өндіру процесі мәселелерін шешуде технологиялар, басқару әдістері, капитал
Қазақстан негізгі көңілді ұлттық экономикаға салынатын капитал салымдарының өсуіне
Облыстар бойынша біріккен кәсіпорындардың капитал салымдарын талдау республиканың минералды-шикізат
6-кесте
Облыстар бойынша әрекет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының капитал
Облыстар аттары 2000 2001 2002
Барлығы 94025.5 149515.5 299137.0
Соның ішінде
Ақмола
0.6
34.0
39.4
Ақтөбе 1990.0 7330.4 19052.1
Алматы 786.4 37807.6 3168.5
Атырау 50246.0 64740.8 85583.6
Шығыс Қазақстан 415.2 2449.3 1637.6
Жамбыл 0.8 6.9 25.6
Батыс Қазақстан 670.9 1172.9 126283.8
Қарағанды 969.0 5557.4 27139.7
Қызылорда 3751.4 10087.5 3175.0
Қостанай - 23.7 55.8
Маңғыстау 7418.9 4997.4 19223.1
Павлодар 4568.2 3870.2 7174.0
Солтүстік Қазақстан 3.0 1667.6 54.8
Оңтүстік Қазақстан 21.9 88.6 503.8
Астана қаласы 712.8 2058.6 3242.3
Алматы қаласы 22470.4 7622.6 2777.9
Біріккен және шетел кәсіпорындарының капитал салымдары 2000 жылмен салыстырғанда
Қазақстанда біріккен кәсіпорындарды құру кезінде өндірістік салада келесі факторларды
нарықтық экономика қалыптасуының тұрақтылығы және бір жүйелілігі;
шетел заңды тұлғаларына да таралатын қозғалмайтын мүлікке құқық орнату
мемлекеттік және муниципалды меншікті жекешелендіруге шетел инвесторларының қатыс мүмкіндіктерін
мемлекет тарапынан салықтық қысымды азайту, болашағы зор салаларға салық
еркін экономикалық аймақтарда шетел капиталының қатысуымен кәсіпорындардың дамуын ынталандыратын
Қазіргі кезде республика бойынша әрекеттегі біріккен кәсіпорындардың жалпы жарғылық
Жасалған талдау шетел серіктестерінің қатысуымен саудада және қоғамдық тамақтануда
ауыл шаруашылық біріккен кәсіпорындары үшін белгіленген баға бойынша өнімдерді
агроөнеркәсіп кешені салаларынан біріккен кәсіпорындарды біріктіретін ұйымдарды құру. Бұл
Әрекеттегі біріккен және шетел кәсіпорындарының өндіріс көлемі бойынша 2002-2004
7-кесте
Облыстар бойынша әрекет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының өндіріс
Облыстар аттары 2002 2003 2004
Барлығы 1057507.9 1257064.3 1576750.8
Соның ішінде
Ақмола 1256.3 1972.4 7809.3
Ақтөбе 59623.7 80548.3 188450.1
Алматы0 33613.5 39038.5 46921.5
Атырау 367031.4 445212.7 508481.3
Шығыс Қазақстан 13582.9 15036.5 9656.9
Жамбыл 74.2 207.9 1047.9
Батыс Қазақстан 59428.6 69507.0 86117.7
Қарағанды 231192.4 262460.3 311981.1
Қызылорда 2503.5 927.7 1215.7
Қостанай 70009.1 105648.4 126156.4
Маңғыстау 39043.9 54247.3 75362.0
Павлодар 51180.9 51748.3 57013.7
Солтүстік Қазақстан 7549.9 8186.8 10340.4
Оңтүстік Қазақстан 54142.6 44151.6 50453.5
Астана қаласы 10054.3 10881.2 13552.0
Алматы қаласы 57220.6 67289.4 82192.0
Біз көріп отырғанымыздай, біріккен және шетел кәсіпорындарының өндіріс көлемі
Сонымен қатар, біріккен кәсіпорындар өздерінің өндірген өнімдерін ішкі нарықта
8-кесте
Біріккен және шетел кәсіпорындарының өз өнімдерін ішкі нарықта ұлттық
2002 2003 2004
Барлығы Соның ішінде халыққа Барлығы Соның ішінде халыққа Барлығы
Барлығы 662226.2 109898.2 898463.2 135125.5 1203457.8 173781.5
Соның ішінде
Ақмола 1630.7 599.6
2804.6 1655.0 6659.8
Ақтөбе 27791.6 2566.3 38672.9 2815.9 48832.4 2622.2
Алматы 40320.1 26651.5 51410.3 28154.4 68845.9 31172.0
Атырау 89039.9 1555.9 110506.6 3407.4 166824.7 5063.8
Шығыс Қазақстан 6922.7 2354.0 22423.5 11152.3 22705.8 5203.2
Жамбыл 641.7 148.7 1356.3 962.4 7132.8 5605.8
Батыс Қазақстан 54249.0 2354.0 128711.3 3057.8 90083.2 1145.7
Қарағанды 48305.5 10740.2 55754.5 12260.5 66736.8 11053.8
Қызылорда 1488.2 655.3 2657.0 903.6 5840.2 2284.4
Қостанай 42029.9 108.4 36053.8 173.0 47204.0 142.6
Маңғыстау 7160.7 337.9 5371.8 454.4 10772.0 513.5
Павлодар 20980.8 1384.7 21066.6 2357.7 25627.5 1576.8
Солтүстік Қазақстан 9633.8 2910.4 10600.4 2916.0 19708.8 4904.5
Оңтүстік Қазақстан 29692.1 1210.2 59112.9 2401.3 74515.7 13043.7
Астана қаласы 26776.9 4441.4 31766.0 6524.9 68116.7 18710.5
Алматы қаласы 255562.6 52810.3 320194.7 55929.0 473851.6 68879.1
Біріккен кәсіпорындардың санының және оған байланысты өндіріс көлемінің өсуімен
Республика бойынша біріккен кәсіпорындардың өндірілген өнімдері көбінесе Атырау, Қарағанды,
Біріккен кәсіпорындар республиканың сыртқы экономикалық байланыстарына белсенді түрде қатысады.
9-кесте
Облыстар бойынша біріккен және шетел кәсіпорындарының сыртқы саудасы
2002 2003 2004
экспорт Импорт Экспорт импорт Экспорт импорт
Барлығы 5235662.4 2979016.3 5934338.3 3383934.8 9387010.7 4350399.7
Ақмола 737.1 838.2 6944.8 2157.6 31784.5 27083.7
Ақтөбе 349728.7 189355.7 561194.8 204178.5 1380773.4 465096.3
Алматы 24003.2 104304.7 22109.7 137468.8 24080.0 198667.5
Атырау 1535418.4 1111131.1 1528728.8 1397023.0 3218331.73 1656525.1
Шығыс Қазақстан 68719.4 30238.8 76311.7 110225.6 18331.7 22811.9
Жамбыл 371.5 7015.8 1004.8 1364.3 3241.7 4170.7
Батыс Қазақстан 330079.7 32595.1 363365.5 133148.0 627643.6 149255.9
Қарағанды 1463221.3 216666.8 1561509.1 276666.1 1877488.7 242592.9
Қызылорда 7770.2 2094.6 9070.2 7163.3 16814.6 13630.4
Қостанай 30826.1 40534.6 536181.8 72374.4 838063.6 83924.2
Маңғыстау 222585.7 258673.4 375082.6 75582.3 457983.8 73818.6
Павлодар 282744.7 100466.0 245266.9 56892.1 269264.3 75040.0
Солтүстік Қазақстан 57.4 9830.7 6073.9 9371.3 26353.8 11464.1
Оңтүстік Қазақстан 2894.5 31858.2 22497.9 27483.0 52585.2 29930.1
Астана қаласы 37001.0 24881.2 37825.2 50113.7 59772.3 237066.5
Алматы қаласы 571003.5 818531.4 581170.6 822722.8 471342.4 1059321.8
Бұдан біз экспорт пенимпорттың жылдан жылға өскенін байқап отырмыз.
Экспорттың жалпы көлемінде біріккен кәсіпорындардың үлесі – 58.3%, ал
5-диаграмма. Экспорттың жалпы көлемінде шетел және біріккен кәсіпорындардың үлес
Экспорт көлемінің негізгі үлес салмағы Атырау облысындағы (34%), Қарағанды
Біріккен кәсіпорындардың экспорттық құрылымында негізгі үлес салмақ мынандай өнімдерге
Шетел инвестицияларының салалық құрылымын талдау капитал салымдарының шикізат салаларына
Республика аймақтары дамуының ерекшеліктерін талдау бәсекеге қабілетті, қызықтыратындай минералды-шикізат
Аймақтар бойынша біріккен кәсіпорындардың өндіретін өнімдері қатарына отын, қара
Қазіргі кезде Қазақстанда біріккен кәсіпкерліктің дамуына саяси-экономикалық тұрақсыздың жағдай
Бірақ Қазақстандағы мүлдем немесе дерлік өнім өндірумен айналыспайтын біріккен
Бұл жағдайда аймақтық саясаттың қолайлы инвестициялық ахуал жасауында мәні
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БІРІККЕН КӘСІПОРЫНДАРДЫ ДАМЫТУ БОЛАШАҒЫ
3.1. Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу болашағы мен кейбір
Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісі сферасындағы рөлін жоғарлату үшін
Жаңа серіктестіктерді іздеу. Қазақстан үшін капиталын тарту технологиялық артта
Қазіргі кезде Қазақстан мұнайлы аймақтарды игеру жөнінен шамамен 30
Республиканың көптеген елдермен экономикалық байланыстары бар: АҚШ-мен, Алманиямен, Франциямен,
Инвестициялық саясатты жақсарту үшін, Қазақстан елдің экспорт және импорт
Экспорттық-импорттық стратегия. Экспорттық-импорттық стратегияны “Қазақстан-2030” стратегиялық бағдарламасына сәйкес дайындау
Республиканың экспорттық стратегиясын нақты бір нарықтардың ерекшеліктерін есепке ала
Жаңа технологияны сатып алу және біріккен кәсіпорындар құру арқылы,
Екінші бағыт – республиканың халық шаруашылығының әрбір саласы импорттық
Үшінші бағыт – бұл едәуір аз шығындармен өнім шығаруға
Ғылыми сыйымы тауарлар импортымен ғана шектелуге болмайды, сонымен қатар
Қазақстан ғылыми-сыйымды өнімдер нарығында. Ғылыми сыйымды өнімдермен айырбас қызмет
Республика нарықтық экономикаға өту кезінде ғылыми сыйымды өнімдер айырбасы
ең алдымен әлемдік деңгейге сәйкес келетін жаңа технологиялардың тізімін
әлемдік нарыққа ұсыныла алатын және онда бәселекестікке төзе алатын
жоғарғы технологиялар әлемдік нарығын зерттеу, яғни әлемдік нарық коньюктурасын
жоғарғы технологиялы бәсекелестік қабілеттілігі жоғарғы өнімдерді, технологияларды сату.
Алғашқы кездерде республиканың немесе фирманың жоғарғы сапалы өнімдер өндіретіндігін
Екінші бағыт - ғылыми жұмыстар едәуір нәтижелі орындалатындай орта
Республиканың әлемдік тәжірибеде жоқ ғылыми идеяларға, жаңа технологияларға иеленбейді
Республикада пайда болған кейбір жаңа идеялар қабылданбады. Мысалығы:
Қазіргі кезде қазақстандық технологиялар артықшылықтарын танылып жатыр. Мысалы, қорғасын
Бірақ Қазақстанды жоғарғы дамыған мемлекетке айналдыру сыртқы нарыққа нәтижелі
Батыс эксперттері жаңа технологияларға және жаңа бұйымдарға жоғарғы қызығушылық
Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар батыс технологияларына
Біздің кәсіпорындардың өздері-ақ болашақта өріс алатын жобаларды ұсына алады.
Қазақстан тек қана шикізат пен материалдарын ғана емес, сонымен
3.2. Қазақстан Республикасындағы біріккен кәсіпорындарды дамыту мүмкіндіктері мен болашағы
“Қазақстан Республикасында біріккен кәсіпкерліктің даму жағдайлары мен басым факторлары”
Қазіргі кездегі халықаралық бизнес ерекшелігі - тәуелді барынша төмендетуге
- жетілген салық жүйесі;
- оңайлатылған валюталық режим;
- бюджет жүйесі;
- кедендік режим;
- тиімді есеп беру мен есепке алу;
- жетілген банк жүйесі;
- шаруашылық басқару органдарын жаңарту;
- жетілген сақтандыру жүйесі;
- әкімшілік басқару органдарын жаңарту;
- жетілген сақтандыру жүйесі.
Әлемдік тәжірибеде инвестиция тартуға қолайлы жағдай жасау, сонымен бірге
инвесторлар басының және меншігінің қорғауды қамтамасыз ету;
қаржылық валюталық, салықтық, тарифтік және тарифтік емес реттеуде құқықтық
шетел инвестициясын сақтандыру және кепілдендіру жүйесін құру және жеке
инвестицияны реттеу мәселелерін шешуде мемлекеттік және аймақтық органдар ықпалын
Қазақстада “қолайлы экономикалық ахуал” қалыптастырудың негізгі элементі “Шетел инвестициялары
Бұл заң Қазақстан территориясында шетел инвестицияларының ұлттық инвесторларға рұқсат
Тікелей шетел инвестициялары Қазақстан үшін, оның қазіргі кезеңдегі экономикалық
біріншіден, отандық тауарлар мен қызметтерді өндіруге олар шетел капиталын
екіншіден, технология трансфертін, “ноу-хау”, алдыңғы қатарлы басқару әдістерін және
1995 жылы еліміздің салық жүйесін реформалау жылы болып табылады,
Шетел қатысуы мен 100 % -ды шетел капиталы барлық
Заңды түрде қорғаумен қоса, шетел инвесторларына қосымша кепілдік беруді
“Қолайлы экономикалық ахуал” қалыптастыру көптеген факторлардан тәуелді болып келеді.
Қазіргі кезеңде, жаңа салық кодексінің, “Валюталық реттеу туралы”, 1997
Қорытынды
Сонымен біз Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуын қарастырдық.
Халықаралық экономикалық қатынас еңбек бөлінісі процесінен, өндіріс пен ғылымның
Халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуі, яғни халықаралық экономикалық қатынас табиғи
Халықаралық экономикалық қатынас рөлі, даму қарқыны, мүмкіндктері және оның
Дамушы елдер (олардың ішінде Қазақстан) халықаралық еңбек бөлінісі жүйесінде
Қазіргі кезеңде олар өнеркәсібі дамыған елдерге шикізат көзі рөлін
Қазақстан әлемдік бизнес тарапынан үлкен мүмкіндіктерге ие, ал жекелеген
Сонымен, Қазақстанның сыртқы экономикалық қызмет тапсырмаларын шеше отырып, біз
Қорыта келгенде, халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуімен Қазақстанда біріккен кәсіпорындардың
1. Біріккен кәсіпорындардың даму көрсеткіштері мен ынталандыру механизмінің болмауы.
2. Біріккен кәсіпкерлік қызметінің экономикалық салық жүйесін ырықсыздандыру. Біріккен
3. Валюталық және кедендік саясаты ырықсыздандыру біріккен кәсіпорындарда шетел
4. “Қолайлы экономикалық ахуал” қалыптастыру үшін салық жүйесін оңайлату
5. Мемлекеттік басқару құрлымын оңайлату мақсатты көрініс табады. Бүгінгі
6. Мемлекеттің тарифтік саясат жетілдіру қажет. Ол – экономикалық
Шетел инвестициясын тартудың ынталандыру маңыздылығы 2030 Қазақстанның даму стратегиясында,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана на пути к рынку:
2. Берденов Қ. Қазақстан мемлекет ретінде қалыптасуы мен экономиканың
3. Воловой В.В. Политэкономия. М, 1999.
4. Елемесов Р. Переходная экономика: проблемы методологии и теории.
5. Ермекова Э.М. Состояние и перспективы развития социальной сферы
6. Информационно-статистический сборник «Казахстан: 2003-2004годың, Алматы, Агенство РК по
7. Кубаев Е. Экономичская политика и экономический рост. Алматы,
8. Кенжегузин М.Б., Додонов В.Ю. Шевелев С.А. Формирование и
9. Курс переходной экономики. Под.ред. Л.И. Абалкина. М, 1997
10. Казахстан в цифрах за 2004 год. Агентство РК
11. Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы.//Егеменді Қазақстан 2003, 5 сәуір.
12. Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы.//Егеменді Қазақстан 2005, 18 ақпан.
13. Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономическое развитие. Москва «Экономикаң,
14. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Алматы, 1998.
15. Селезнев А. Макроэкономические факторы роста производства // Экономист.
16. Статистический сборник: Промышленность РК и ее регионов 2003-2004,
17. Сидоров М.Н., Федотов А.А. Национальный доход: факторы роста.
18. Тодаро М.П. Экономическое развитие. Москва, 1997 г.
19. Оразәлі С. ХХІ қандай экономикамен келем. – Алматы.
20. Общий обзор социально-экономического развития. Агенство РК по статистике
21. Уровень жизни населения. Агентство РК по статистике, 2004г.
22. Экономическая теория. Под. ред. А.И. Добрынина, М, 1999.
23. Экономическая теория. Учебник. Под.ред. И.П. Николаевой. М,
24. Ясин Е. Бремя государства и экономической политики//Вопросы экономики.
Қазақстан – цифрларда, 150-152 б.
Қазақстан – цифрларда, 152-154 б.
Информационно-статистический сборник «Казахстан: 2003-2004 годы», Алматы, Агенство РК
Информационно-статистический сборник «Казахстан: 2003-2004 годы», Алматы, Агенство РК
Информационно-статистический сборник «Казахстан: 2003-2004 годы», Алматы, Агенство РК
Информационно-статистический сборник «Казахстан: 2003-2004 годы», Алматы, Агенство РК
70
Біріккен кәсіпорындардың формалары
Серіктестіктер
Акционерлік кәсіпорындар
Контракциондық кәсіпорындар келісім-шарттық кәсіпорындар
Толық серіктестік
Аралас кәсіпорындар
Командиттік серіктестік
Жабық түрдегі акционерлік кәсіпорындар
Шетелдік инвестициялар формалары
Нақты инвестициялар (тікелей инвестициялар өндіріске)
Портфелді инвестициялар: ұлттық кәсіпорындардың акцияларды сатып алу, біріккен кәсіпорындардың
Интеллектуалды: кадрларды дайындау, тәжірибелермен алмасу, лицензиялар
Шетел инвестициялармен кәсіпорындар құру
100 % шетел капиталдың қатысуымен құралған кәсіпорындар
Біріккен кәсіпорындар (шетел капиталының үлесі 100 %-тен
Негізгі капитал
Жерді, басқа ресурстарды, үйлерді, ғимараттарды, негізгі жабдықтарды,
Біріккен кәсіпорындарына қатысушылардың өз
Отандық қатысушы салымы
Шетелдік қатысушы салымы
Айнымалы капитал
Шикізаттар мен материалдар, құрастыратын бұйымдар, ақшалай құралдар, соның ішінде
Қарызға алынатын құралдар
Отандық қатысушысынан тартылған
Шетелдік қатысушысынан тартылған
Тартылған біріккен кәсіпорындар