Жоспар
Бет
КІРІСПЕ ............................................................................................................
1 Ақша нарығы ................................................................................................
1.1. Ақша жүйесінің мәні және түрлері ...................................................
1.2. Ақшаға сұраныс пен ұсыныс ..............................................................
1.3. Ақшаның өндіріс көлеміне ықпалы ...................................................
ҚОРЫТЫНДЫ ................................................................................................
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
2
4
4
10
18
22
КІРІСПЕ
Икемді ақша саясаты қоғамдық ұдайы өндірісті мемлекеттік реттеудің
Монитаристердің кейнсшілерден өзгешелігі сол, олардың пікірінше, ақша көлемін
Ақшалай ұсыныстың артуы тек қысқа мерзім ішінде ғана
Сонымен ұлғаймалы ақша саясаты қысқа мерзімдік өндірістің ұлғаюына,
Ақша көлемі мен айналымын қатаң салыстырмалы бағалар құрылымының
Жаңа классиктердің орталық идеяларының бірі экономикалық объектілер қолда
1 АҚША НАРЫҒЫ
1.1 Ақша жүйесінің мәні және түрлері
Дүние жүзінде әр түрлі ақша айналымының жүйелері бар,
Ұлттық ақша өлшемі (доллар, теңге, сом, франк, марка,
Несие және қағаз ақшалар, монеталар жүйесі, олар қолма-қол
Ақша эмиссиясы жүйесі, яғни айналымға ақша шығарудың заңды
Ақша айналымын реттеп отыратын мемлекеттік органдар.
Ақша айналымы жүйесінің негізгі екі түрі бар:
Меттал ақшалар аиналымы жүйесі. Мұнда толыққанды алтын немесе
Несие және қағаз аұша айналымы жүйесі. Бұлардың ерекшелігі
Тарихи металл ақша айналымының (жүйесінің) биметализм және монометаллизм
Монометаллизмнің үш тірі белгілі: біріншісі- алтын монеталы стандарт.
20 ғасырдың 30-жылдарынан бастап батыс елдерінде бірте-бірте несие
Қазіргі кезде қағаз бен несие ақшаларды шығаруды мемлекет
Ақша массасы дегеніміз не?
Ақша массасы – халық шаруашылығындағы тауарлар мен қызметтің
Ақша массасы құрылымының белсенді – активті бөлігіне шаруашылыққа
Қазіргі рыноктық экономикада банктік ақша дәуірі басталады. Банктік
Профессор П.Самуельсон квази-ақшаларды өтімді активтер деп атады. Өтімді
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып ақша айналымы құрылымды мынадай
Біздің елімізде соңғы уақытқа дейін ақша агрегттары есептелмеді
12-кесте АҚШ-та ақша агрегаттары мен өлшемді ақша айналымының
Кесте 1 – АҚШ-тағы ақша массасы және оның
өсу қарқыны, млрд. долл.
жыл М1/М2 М1 Өсімі % М2 Өсімі %
1960
1970
1980
1981
1982
1983
1984
1985 45,4
34,4
25,4
24,6
24,6
24,1
23,5
23,4 141,8
216,6
414,8
441,8
480,8
528,0
558,5
626,3 0,6
5,2
6,6
6,5
8,8
9,8
5,8
12,1 312,3
626,2
1631,4
1794,4
1954,9
2188,8
2371,7
2654,1 4,9
6,6
8,9
10,0
8,9
12,0
8,4
8,1
Бұл деректер АҚШ-та 1960-1985 жылдар арасында ақша массасының
Ақша массасы көлемінің тез ұлғаюы себебі неде?
Бұл процесс қалай жүреді? Бұл сұрақтардың жауабы мынада:
Келесі кезеңде төлем ретінде 81 мың доллар алған
Банктік депозиттердің ұлғаюы шегі:
100 мың долл. + 90 мың долл. +
Сонымен, резерв ережесінің 10% деңгейндегі 100 мың доллар
Ақша массасы көлемінің банктің жаңа ақшаларымен ұлғаюы нақты
Ол мына формуламен есептеледі m= 1/r*100 мұндағы r-
Біздің мысалымызда m=10, резервтегі әрбір доллар депозиттінің 10
Нақтылы өмірде банк депозиттері ұлғаюының мультипликациондық әсерінің нәтижесі
Банктердің жаңа ақша жасауларының демек, ақша массасының өзгеруінің
1.2 Ақшаға сұраныс пен ұсыныс
Макроэкономикалық тепе-теңдік ақша рыногында белгілі бір пропорциялардың болуын
Ақшаға сұраныс шаруашылық агенттерінің сақтап жүрген ақша қаржыларының
Ақша деген сұраныстың монетарлық теориясы неоклассикалық дәстүрлерге сүйеніп,
Монетаристер экономиканы даиытуда ақшаның рөліне үлкен мән берді.
M-S = KPY
Мұнда М-s – ақшаның номиналды саны: к –
Егер K мен Y - өзгермейтін тұрақты мөлшер
Американ профессоры И. Фишер өзінің «Ақшаның сатып алу
Теңдіктің екі бөлігін V-ге бөлсек, мына формуланы аламыз:
Ақшаға сұраныстың неоклассикалық теорися математикалық тұрғыдан үш теңдік
M2 = KPY
Екіншіден, бұл теңдеу ақшаның ұсыну қызметін сипаттайды: MS
Үшіншіден, бұл теңдеу нарықтағы теңдіктің жағдайларын көрсетеді:
Демек, ноеклассиктердің түсінігінде ақша рыногының макроэкономикалық үлгісі мынаған
График түрінде бұл үлгіні былай көрсетуге болады.
MSMS – ақшаны ұсыну қисық сызығы.
ОМД – ақшаға сұраныстың қисық сызығы.
Суретте ақшаға сұраныстың (М) баға дәрежесіне тәуелділігі (Р)
Баға РА – деңгейінде тағайындалға ақшаға сұраныс пен
Мұндай жағдайда ақша құнсызданып, бағалар өсіп РА
Кейнсияндық теория ақшаға сұранысты түсіндіргенде неоклассиктерден мүлдем алшақтайды.
Трансакциондық (ағылшынның trancaction – іс жасау) қалдық
Дж. М. Кейнс ақшаға сұранысты түсіндіруде неоклассиктер теориясы
Дж. М. Кейнс ақшаға сұраныс теориясында жоғарыда аталған
Соынмен экономика ғылымныда Кейнс қоржындық таңдау проблемасын енгізді,
Сұраныс екі бөлікке бөлінеді:
- транакциондық сұраныс немесе басқаша көрінісі,
L1(y); - алыпсатарлық сұраныс немесе
L2(r-r); r – рыноктың проценттік ставкасы, - r
Ақша рыногының Кейнстің агрегаттық үлгісі трансакциондық алыпсатарлықтың ақша
2-суреттегі график ақшаға трансакциондық сұранысты білдіреді. Алыпсатарлық пиғыл
Бағалы қағаздардың (облигациялар және тағы басқалар) курсы біріншіден,
2-график ақшаға деген трансакциондық сұранысты білдіреді. Ол проценттің
Ақшаны ұсыну егер ол экзогенді автономиялық ақшаға сұраныс
МД және МS сызықтарының қиылысы ақша рыногындағы
30-жылдардағы Кейнс идеяларының кеңірек таралуы неоклассикалық теорияның деградацияланып
мұндағы МД – номиналды ақша қалдығына жоспарланған
Монетаризм ақшаға деген сұранысты шаруашылық агенттерінің ақша қорынан
М. Фридменның теориясында ақшаға сұраныс қызметінен тұраұты болатыны
Соғыстан кейінгі, алғашқы онжылдықтарда АҚШ-тың ЖҰӨ мен ақша
М. Фридменнің таза теориясын сұраныс теориясы демей, ақша
1.3 Ақшаның өндіріс көлеміне ықпалы
Неокейнсиандықтар мен монитаристердің теориялық айтыстары қалай дегенмен баға
Монитаристер неоклассиктер сияқты барлық ресурстарды толық пайдалану жағдайында
Монитаристердің макроэкономикалық үлгісі ақшаның жиынтық сұранысын реттеуге немесе
Неокейнсияндықтар жақтайтын фискалдық саясатқа мемелекеттік шығындар мен салықтарға
Егер ақшаға сұраныс тұрақты, алдын ала болжауға мүмкін
Орталық банк банкнот (эмиссия) саласында ғана монопольдық жағдайда
Орталық банктің несие – ақша саясатының басты бағыты
Есеп – прцент, дисконтты саясаттың мәні процент ставкасы
80-жылдары батыс елдері өздерінің орталық банктерінің несие-ақша саясатына
Орталық банктің монетарлық саясатының механизмі қандай? Ақша массасының
Бірінші кезеңде орталық банк өзінің әрекеттері арқылы (комерциалық
Екінші кезеңде банк депозиттерінің мультипликациондық кеңеюі болып ақшаны
Үшінші кезеңде ақшаны ұсынудың өсуі оны арзандатады, яғни
Төтінші кезеңде процент ставкасының төмендеуінің нәтижесінде жеке меншік
Бесінші кезінде күрделі қаржының өсуі табыстардың көбеюіне, өндірістің,
М-ақша массасының көлемі; І-инвестиция мөлшері; Ү-жалпы ұлттық өнім
Графикте ақша рыногы мен инвестиция рыногының өзара байланысы
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоғарыда айтылғандарға байланысты ақша саясатының қысқа және ұзақ
Монитаристер басқаша есептейді. Олардың ойынша баға мен жалақы
Процент нормасының аз болуына байланысты аблигацияларды жаппай сатып
Тәжірибеде мемлекеттің ақша және фискалды саясаттары бір-бірімен тығыз
Өткен он жылдықтарда ақша саясатын жақтаушылар тек монитаристер
Жоғарыда айтылғандай, кенсияндық үлгі бойынша ақшалай ұсыныстың ұлғаюы
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров. Экономикалық теория
Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев. Экономикалық теория
Н. Крымов. Ақша, несие және инфляция – Алматы,
Н. Әлібеков, Г. Жантаева. Экономика – Алматы, 2004
Б. Күзенбаев, Е. Оспанбеков, Н. Қайыржанова. Ақша нарықтары
Д. Саденов, С. Смағұлов. Нарықтық экономика – Алматы,
Н. Нұрмаханов, Ә. Елусізова. Экономика және бизнес –
24
График 1 – Сұраныстың баға дәрежесіне тәуелділігі
График 2 – Ақшаға деген трансакциондық сұраныс
График 3 – Экзогенді ақшаға сұраныс
График 4 – Ставка процентінің мөлшері
График 5 – Монетарлық саясаттың жалпы ұлттық өнімнің