МАЗМҰНЫ
Кіріспе___________________________________________3-5
I ТАРАУ. Кәсіпорынның дағдарысқа қарсы басқаруының мәні
1.1. Нарық кезеңіндегі дағдарыс салдары_______________3-13
1.2. Дағдарыстарды мемлекеттік реттеу: шетел және Қазақстан Республикасының
II ТАРАУ. Дағдарысқа қарсы басқару - кәсіпорынның қауіпсіздігін
2.1. Мемлекет тарапынан кәсіпорындарға қолдау көрсету____22-27
2.2. Кәсіпорындағы дағдарыстарды айқындау диагностикасының әдістемелік негіздері________________________________27-36
Қорытынды___________________________________37-38
Қолданылған әдебиеттер тізімі:_______________39-41
Кіріспе
"Қазақстан-2030" Стратегиясында дамудың ұзақ мерзімді басым мақсаттарына ұлттық
Мемлекеттің ұлттық дағдарысқа қарсы басқаруының ұлттық мүдделерінің
Мемлекеттің экономикалық кәсіпорындарының дағдарысқа қарсы басқару импортты
Кәсіпорындарды дағдарысқа қарсы қамтамасыз ету мақсатында қалыптасқан
Кәсіпорындардың экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруын зерттеу өрісі әлі
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорындардың қызметтерін жан-жақты зерттей отырып,
Белгіленген мақсатқа жету үшін зертеу жұмысының келесі міндеттері
дағдарысқа қарсы қатысты анықтамаларды зерттеу және олардың мазмұнын
дағдарысқа қарсы басқарудың экономикалық тигізетін әсерін анықтау;
жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің әлемдік нарығының даму беталысын бағамдау;
Қазақстан Республикасы өнеркәсібінің және сала кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа
ғаламдану жағдайындағы кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа қарсы басқару бағдарларын
Экономикалық дағдарысқа қарсы басқарумен байланысты ұйымдастырушылық – экономикалық
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорындардың экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруын
I ТАРАУ. Кәсіпорынның дағдарысқа қарсы басқаруының мәні
1.1. Нарық кезеңіндегі дағдарыс салдары.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынға қоршаған орта тарапынан көптеген
Қаржылық-экономикалық дағдарыстар, әдетте, өнеркәсіп кәсіпорындарға кері әсерін
Кәсіпорын алдына өзіне тән өндірістік қызметтерді орындауына байланысты
Әрбір кәсіпорын үшін өзінің экономикалық дағдарысқа қарсы басқарудың
Кәсіпорын тұрақты қызмет ету жағдайында экономикалық дағдарыстың
Қазақстан Республикасының егемендік
Үлкен заңгерлік сөздікте экономикалық дағдарысқа келесідей
ҚР-ның «ҚР-ның Ұлттық қауіпсіздігі туралы « Заңында экономикалық
Біз жоғарыда тоқталып өткен экономикалық дағдарысқа қарсы басқару
Отандық және ресейлік авторлардың ғылыми жұмыстарында кәсіпорынның экономикалық
Бір авторлардың пікірінше, кәсіпорынның (фирманың, ұйымның) экономикалық қауіпсіздігі
Келесі авторлар кәсіпорынның (шаруашылық субъектісінің) экономикалық дағдарысқа қарсы
Басқа авторлардың пікірінше, экономикалық дағдарысқа қарсы басқару дегеніміз
Кейбір авторлар экономикалық дағдарысқа қарсы басқару кәсіпорын
Осы пікірлерде кәсіпорынның экономикалық дағдарыспен байланыстыруға талап болмағаны
Кәсіпорындағы экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруын қамтамасыз ету үшін
Капитал ресурсы;
Персонал ресурсы;
Ақпараттар және технологиялар ресурстары;
Техника және жабдықтар ресурстары;
5. Құқық ре сурстары: патенттер, лицензиялар,
Экономикалық субъектілердің іс-әрекеттері әлеуметтік-экономикалық мәртебені анықтайтын экономикалық қызығушылықтардан
Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқару ең алдымен менеджерлердің
Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруда төнетін қатерлерді келесі
Субъективті, кәсіпорынның немесе оның басшылығының тиімсіз
Объективті, кәсіпорынға тәуелсіз жағдайлардан болатын қатерлер. Мысалы: инфляция
Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқару функционалдық тұрғыдан келесі
Технико-технологиялық;
Интеллектуалдық және кадрлық;
Қаржылық;
Саяси-құқықтық;
Ақпараттық;
Экологиялық.
Осы элементтерге толығырақ тоқталып кетейік.
Технико-технологиялық элемент. Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуде
Интеллектуалдық және кадрлық элемент. Қазіргі экономикалық жағдайларда экономикалық
Қаржылық элемент. Бұл элемент кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы меншікті
Саяси - құқықтық элементті қорғаудың үрдісін келесі түрде
кері әсерлерді анықтау;
қорғаудың қазіргі деңгейін талдау;
осы деңгейді жетілдіру бойынша шараларды жоспарлау.
Ақпараттық элемент. Кез-келген ұйым немесе кәсіпорынның құрамында ақпараттарды
Экологиялық элемент. Кәсіпорын экологиялық мөлшерлерді бұзудан болатын айып
Осы ретте, біздің ойымыз бойынша, келесі шаралар алгоритмі
Мүмкін болатын экономикалық қатерлерді талдау;
Қарсы шараларды жоспарлау;
Қабылданған шаралардың орындалуын бақылау;
4. Экономикалық дағдарысқа қарсы басқару жүйесінің тиімділігін талдау.
Кәсіпорындардың экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету үрдісі,
Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етудің ағымдағы жағдайын
Ешкім және ешқашан дағдарыстан қорғап қалуға кепілдік бермейді.
Қазақстан кәсіпорындарында дағдарыс мүлде күтпеген, "көктен түскендей" тосын
.1.2. Дағдарыстарды мемлекеттік реттеу: шетел және Қазақстан Республикасының
Мемлекет нарықтық экономиканың сыртқы жүйесі емес, оның құрамдас
Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызды міндеттерінің бірі болып, кәсіпорын
Дағдарысты мемлекеттік реттеу тәжірибесін нарықтық экономикалы елдердің бірі
жоғары деңгейін, және оның салдары ретінде жоғарғы ұйымдастыру
Экономиканы мемлекеттік реттеудің құралы ретінде банктік несиелер бойынша
Кәсіпорынның нақты қаржылық жағдайын анықтау
кәсіпорынның қызмет етуінің құқықтық жағдайларын талдау оның ұйымдық
кәсіпорын филиалдарының орналасуын, өндірістік бағдарламасын талдау өндіріс
кәсіпорынды өндіріс ресурстарымен жабдықтау жүйесін талдау
барысында шикізат пен өнім қорының бар-жоғы, тауар айналым
кәсіпорынға қаржы ресурстарының қажеттілігін
ұйымдастырушылық жағдайларды талдау кәсіпорынды басқару тиімділігін, менеджмент құрылымының
кәсіпорынның қызмет етуінің сыртқы жағдайларын бағалаудың да маңызы
Осы аталған факторлардың және заңдылықтың ресми мөлшерлерінің жиынтығы
Италияның банкроттылық туралы заңдылығы бірнеше құқықтық нормаларды бөліп
Басқару органдарын күштеп тарату ерекшелігі - стратегиялық маңызы
Банкроттық туралы Италияның заңдылығы үнемі жетілдіріліп отырғанын айта
Чехия Республикасында өтпелі кезең экономикасының күрделігіне қарамастан, кәсіпорындар
егер конкурстық өндіріс
мемлекеттік кәсіпорындарды банкрот деп танудың ерекше тәртібі
банкроттылық туралы зандылық мемлекет қарыздары бойынша субсидиарлық жауаптылықты
Чехия заңдылығында банкротты ажыратудың басқа елдерден ерекшелігі жоқтың
АҚШ Конгрессінің мәліметтері бойынша, елдегі жұмыссыздардың көп
АҚШ-та дағдарысты мемлекеттік реттеуді жетілдірудің екінші маңызды бағыты
қаржы ресурстарын басқаруды жетілдіру;
басқару құралдары мен үрдістерін ұтымдау;
бас инспектор қызметін үйлестіру;
қылмыстар санын қысқарту жөніндегі әртүрлі ұйымдардың күшеюі, т.б.
Дағдарысқа қарсы мемлекеттік басқару экстремальді даму кезеңдерінде күшейеді-дағдарыс
Ол кезеңдегі жапон бизнесі үшін күрделі мәселе -
Француз заңы бойынша «дәрменсіздік» ұғымы тек алыпсатарларға қолданылады,
Ресей Федерациясының «Кәсіпорындардың төлемқабілетсіздігі (банкроттығы) туралы» Заңы алғаш
Санацияның бірінші түрі қарызды қайта ұйымдастыруға бағытталған (санация
Санацияның екінші түрі бойынша заңды тұлғаның мәртебесі, меншік
баланстық және нарықтық құны бойынша банкрот -
тарату массасы анықталады;
мүлікті сатудың ең тиімді нысаны анықталады;
кредиторлар талаптарын қанағаттандыру орындалады;
- тарату комиссиясы кредиторлардың барлық талаптары қанағаттандырылған соң
Кредиторлар талаптарын қанағаттандырудың өз кезегі бар: біріншіден арбитрлық
Қазақстан Республикасында банкроттықты реттейтін негізгі заң болып, 1997
Заң қазыналық кәсіпорындар мен мекемелерден басқа, заңды тұлғалардың
Кредитордың борышкерге қоятын талаптары жиынтығында жүз елу айлық
Борышкердің өзін банкрот деп тану туралы сотқа не
Кредиторлар мүддесін қорғау және әкімшілік шығындарды азайту мақсатында
Әкімшілік және сот шығыстары борышкер мүлкінің есебінен кезектен
Біріншіден, таратылатын банкрот өміріне немесе денсаулығына зиян келтіргені
Еңбек шарты бойынша жұмыс істеген адамдарға еңбегіне ақы
Кредиторлардың таратылған банкрот мүлкінің кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемелері
Салық және бюджетке міндетті төлемдер бойынша берешек төртінші
Бесіншіден, басқа кредиторлармен есеп айрылысады.
Әрбір кезек талаптары алдыңғы талап толық қанағаттандырылғаннан кейін
II ТАРАУ. Дағдарысқа қарсы басқару - кәсіпорынның қауіпсіздігін
2.1. Мемлекет тарапынан кәсіпорындарға қолдау көрсету.
Нарық қатынастарының қазіргі кезеңінде отандық фирмалардың көріп отырған
Дағдарыстық жағдайлар көптеген себептердің әсерінен пайда болады. Олардың
Шарықтаған бәсекелестік жағдайында, нарықта өз орнын табу үшін
шаруашылық механизмдерінің қызмет етуінің өзгеруі;
басқару шешімдерін қабылдау шарттарының өзгеруі;
жаңа жағдайлардағы кәсіпорынның стратегиясын жасау және жүзеге асыру;
басқарудың жаңа мүмкіндіктерін белсенді пайдалану;
шаруашылық жүргізуде барлық заңды әдістерді пайдалану.
Осы жағдайда дағдарысқа қарсы басқарудың концепциясын анықтап алу
Экономикалық әдебиеттерде дағдарысқа қарсы басқарудың көптеген анықтамалары бар.
Кейбір авторлар дағдарысқа қарсы басқарудың ”нақты бір борышқор
Ресейлік экономист-ғалым Э.А.Уткин дағдарысқа қарсы басқару дегенде, ресейлік
Профессор Э.М.Коротков былай жазады: “дағдарысқа қарсы басқару –
Келесі авторлар тобы дағдарысқа қарсы менеджментті қазіргі менеджменттің
Батыс Еуропалық экономистер дағдарысқа қарсы басқару деп, “негізгі
Бірақ та, Хаберландтың ойынша, барлық назар жедел, қысқа
Қазақстандық экономист-ғалымдар дағдарысқа қарсы басқаруды – кәсіпорындағы базистік,
Сонымен қатар, Қазақстанда қалыптасқан кейбір көзқарастарға сәйкес, дағдарысқа
Көптеген елдердегі нарықтық экономиканың қалыптасуы мен даму тарихы,
Отандық және шетелдік экономист-ғалымдардың зерттеулерін қорытындылай келе, біз
Біздің көзқарасымыз бойынша, “ Кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз
Осы тұрғыдан алғанда, дағдарысқа қарсы басқару экономикалық қауіпсіздікті
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жағдайында уақытша қиыншылықтан өту
Дағдарысты қабылдаудың екі концепциясы бар:
Дағдарысқа деген қатынас – қолда барды сақтап қалуға
Дағдарысқа деген қатынас – жаңашылдыққа бағытталған. Бұл жағдайда
Кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету төмендегі белгілермен сипатталады:
Кәсіпорындағы дағдарысқа қарсы басқару механизмі келесі негізгі элементтерден
Қаржы жағдайының диагностикасы;
Кәсіпорынның бизнесін бағалау;
Маркетинг;
Ұйымдастырушы - өндірістік менеджмент;
Персоналды басқару;
Қаржылық менеджмент;
Инвестициялық саясат;
Дағдарысқа қарсы бизнес-жоспарлау;
Бизнес-реинжиниринг үрдісі;
Кәсіпорынның таратылуын ұйымдастыру.
Кәсіпорындағы экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету оның құрылған мезетінен
Кәсіпорынның әр түрлі қызмет саласымен байланысты факторлар кәсіпорынның
Фирманы құру бастамасынан-ақ, фирманың экономикалық қорғау (қауіпсіздік) жүйесін
Осылайша, кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету механизмін қалыптастыру
2.2. Кәсіпорындағы дағдарыстарды айқындау диагностикасының әдістемелік негіздері.
Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету жүйесінің
Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету
Қаржылық дәрменсіздіктің, ұйымдастыру дисфункциясының және басқа да ауытқулардың,
Кәсіпорын қызметін диагностикалық және превентивті зерттеу нәтижелеріне сүйене
Диагностика - бұл сонымен қатар ағымдағы қаржылык есеп
Біздің зерттеулердің нәтижелері тиімділік, оған жетудің сатылары келесідей
Осылайша, диагностика функциялар, құрылым, байланыстар тәртібіне ие экономикалық
Тәжірибеде бар, күнделікті қолданылып жүрген теоремаларды қарастыра отырып,
Сондықтан, экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету жүйесінің
- әлеуметтік - экономикалық жүйенің шаруашылық қызметінің базалық
- кәсіпорынның қаржылық-экономикалық және техника, технологиялык жағдайына ішкі
- жүргізілген шаралар мен қаржылық сауықтыру мен превентивті
Қазақстан Республикасындағы ресми дағдарыстық жағдайды анықтайтын әдістемені қарастырайық.
«Төлем қабілеттілігі жоқ кәсіпорындарды қаржылық-экономикалық сауықтыру мәселелері бойынша,
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың мақсаты болып, кәсіпорынды-төлем кабілетсіз,
Баланс құрылымының қанағаттанарлығын бағалау мен талдау келесі көрсеткіштер
1.Ағымдағы активтердің (баланс активінің II бөлімі) ағымдағы міндеттемелер
2.Меншік айналымы қаражаттардың (меншік капиталынан үзақ мерзімді активтерді
Келесі шарттардың біреуінің орындалуы, кәсіпорын балансын қанағаттанарлықсыз деп,
есепті кезеңнің соңында ағымдағы өтімділік коэффициенті мәнінің 2,0-ден
есепті кезеңнің соңында меншікті
Кәсіпорынды төлем қабілетсіз деп тану оны дәрменсіз деп
Біздің ойымызша, жоғарыда айтылған кәсіпорындардың
экономикалық қаушсіздік жағдайын диагностикалау әдістемелерінің қай-қайсысының да бірқатар
1. Екі-үш факторлы
2. Э.Альтман, У.Бивер, Таффлер модельдері
Қазақстан Республикасы мен дамыған нарықтық экономикалы
елдердің арасындағы экономикалық жағдайлар, бизнесті ұйымдастырудағы
Шет ел авторларының модельдерінде Қазақстан нарығына тән
кейбір негізгі көрсеткіштер есептелмейді.
Жоғарыда айтылған әдістер мен модельдердің
үш-алты айдан бес жылға дейін, ал кейбір
мүлдем көрсетілмейді. Қазақстан Республикасының экономикалық жүйе жағдайында бес
Қазақстан Республикасында пайдаланатын дәрменсіздік критерийлердің
Көрсетілген әдістемелер коммерциялық ұйымға экономикалық
қатер жақындығының ықтималдылығын анықтауға ғана мүмкіндік
береді, ал өсу фазасының басталғанын және өмірлік циклдің
Көрсеткіштердің нормативті мәнінің дифферециалданбаған сипаты,
Белгіленген кемшіліктерді дәлірек анығырақ қарастырайық. Ағымдағы өтімділік коэффициенті
Баланстық ара қатынасынан көретініміздей, кредиторлық қарыздың өзінен-өзі азаюы
Ағымдағы өтімділік коэффициенті кәсіпорынның төлем қабілеттілік деңгейін объективті
Одан басқа, көрсеткіштің нормативті мәні отандық кәсіпорынның нақты
Экономикалық дамыған елдерде осы коэффициенттің нормативті мәні салалар
Қазіргі кезде экономикалық дамыған елдерде, ағымдағы өтімділік коэффициентінің
Анықтағанымыздай, кәсіпорын ағымдағы міндеттемелер бойынша жауап беру мүмкіндігі
Мүмкін болатын деңгейін есептеу мына ережеге негізделеді: өтімділіктің
1. Жабдықтаушыларға тоқтаусыз төлеуді қамтамасыз етуге қажетті аымдағы
2. Ағымдағы міндеттемелердің мүмкін болатын сомасын анықтау. Есептеудің
Икемді және қатаң нұсқаларды пайдалану арқылы қарастырып отырылған
Кәсіпорын балансының құрылымын бағалау үшін пайдаланатын келесі көрсеткіш
Осындай жедел диагностика негізінде оның қаржылық жағдайы туралы
Өндірістік бағдарламаның орындалуы;
Өнім сапасы және бәсекеқабілеттіліктің көрсеткіштері;
Өндірістік әлеует көрсеткіштері;
Еңбек әлеуетінің көрсеткіштері;
Қаржылық дағдарысқа қарсы басқару көрсеткіштері;
Іскерлік белсенділік көрсеткіштері;
Инвестициялар және инновациялар көрсеткіштері;
Шығындар және өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштері;
Маржиналдық талдау
Қорытынды
Жүргізілген зерттеулер негізінде келесі қорытындылар мен ұсыныстарды жасауға
1.Қазақстан Республикасы ашық нарықты экономикалы ел екенін әлем
2. Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету
3.Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды барлық құрамдас бөліктерін талдай
ұйғарымға келдік. Осы
шаралар алгоритмі тиімді болар еді: мүмкін болатын экономикалық
қатерлерді талдау; қарсы
шаралардың орындалуын
4.Шетелдік және дағдарысқа
аспектілерін салыстыра зерггеп
мемлекеттік реттеуді бірнеше белгілері
жіктелу бойынша Қазақстандағы дағдарысқа қарсы мемлекеттік
реттеуді кредиторлар
бойынша төлемқабілеттілігін анықтайтын, реабилитация
алты айға дейінгі, әлеуметтік бағытталған, жедел
заңдылық деп қарастыруға болады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы
Назарбаев Н. Ә. Қазақстан - 2030.
Қазақстан Республикасының "Ұлттық қауіпсіздік туралы" Заңы. 26. 06.
Антикризисное управление. Учебник под ред. Короткова Э.М. М.:
Антикризисный менеджмент Под ред. Грязновой А.Г.М:Экмос,1999.
Теория и практика антикризисного управления. Учебник под
Мухамбетов Т.И., Нукушев А.Г. Банкротство и антикризисное
Справочник кризисного управляющего. Под ред. Уткина Э.А. М.:
Управление развитием организации: модульная программа для менеджеров. Модуль
Клейнер Г.Б., Качалов Р.М. Предприятие в нестабильной
экономической среде: риски, стратегии, безопасность. М.:Экономика, 1997.
Экономическая стратегия фирмы. Под ред, Градова А.П. СПб.:
Востриков П. О банкротстве предприятий заемщиков и банков
Монич Ю. Банкротство предприятий в странах Центральной
8.01.1998 №-6-ФЗ "О несостоятельности (банкротстве)" РФ
Федералдық Заңы//Экономика и жизнь: ваш партнер консультант,
Хоа Л. Новый закон РФ о несостоятельности (банкротстве):
ҚР-ның 21.01.1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы 2003
жылдың 1 қыркүйегіне өзгертулермен және толықтырулармен.Алматы.:
Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент..: Финансы и
Крюков А.Ф., Егорычев И.Г. Анализ методик
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Алматы, Экономика,
Мамыров Н.К. Развитие экономики РК в условиях глобализации
2