Коммерциялық банктердің несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАР БАНК РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КӨЗІ РЕТІНДЕ
1.1 Банктің депозиттік операцияларының теориялық негіздері 6
1.2 Банктің депозиттік операцияларының түрлері мен олардың сипаттамасы 12
1.3 «Альянс банкі» АҚ-ның депозиттік операцияларын жүзеге асыру кезеңдері
2 «АЛЬЯНС БАНКІ» АҚ-Ы МЫСАЛЫНДА КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫН
2.1 «Альянс банкі» АҚ-ның депозиттік операцияларын басқа коммерциялық банктердің
2.2 Коммерциялық банктердің несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы
2.3 Коммерциялық банктердiң депозиттiк саясаты және оның депозиттердi жетiлдiрудегi
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 52
3.1 Депозиттік портфельдi басқару және ондағы тәуекелдердi азaйтy жолдары
3.2 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі депозиттерді сақтындыру жүйесінің даму
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2011 жылғы 28
«Банктер және банктiк қызметi туралы» Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң қызмет етуі тұрақталды десек те,
Экономистердiң есептеуiнше бүгiнгi күнi халық қолында банк жүйесiне тартылмаған,
Коммерциялық банктердiң өздерiндегi бар несие ресурстарын сұранысқа ие болып
- депозиттiк салымдар көлемiнде қысқа және орта мерзiмдегi салымдар
- ұзақ мерзiмге қаражаттарды инвестициялау экономикалық тұрақтылықтың нағыз орнаған
Қазақстан Республикасының Коммерциялық банктерi қазiргi уақытта жеке және заңды
Олар әр түрлi шарттармен, мазмұнмен, мерзiммен жаңа депозиттiк салымдар
Бұл қызметтердiң барлығы да банктерге депозиттiк салымдарды тартуға және
Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру мәселелерін зерттеуге көптеген ғалымдарының
Депозиттердің экономикалық мәнін түсіндірген отандық ғалымдар: Ш.Р. Абдилманова, Г.Т.
Жұмысты зерттеуде шетелдік экономист ғалымдардың депозиттерді теориялық - әдістемелік
Диплом жұмысының объектісі болып Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру
Диплом жұмысының мақсаты мен мiндeттepi. Коммерциялық банктердегі депозиттік операциялардың
Зерттеу мақсатынан туындайтын негiзгi мiндeттep:
- ақша-несие қатынастары жүйесiндегi "депозит" экономикалық категориясының мәнi мен
- “ Альянс банкі ”АҚ-ның депозиттерін талдау және оларды
- депозиттердi сақтандыру қорының қызметi мен мiндеттерiне теориялық және
- депозиттердi сақтандыру қорының қызметiне талдау жасай отырып, оны
Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық және шетелдік ғалымдардың мерзімді
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.
1 Депозиттік операциялар банк ресурстарын қалыптастырудың негізгі көзі ретінде
1.1 Банктің депозиттік операцияларының теориялық негіздері
Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау – коммерциялық банктердің алғашқы
Басқа кәсiпорындармен салыстыpғанда осы барлық міндеттeмелер коммерциялық банктерге меншiктi
Жоғарыда айтылып өткендей, банктер өздерiнiң активтiк операцияларын жүзеге асыру
Cоңғы уaқыттарға дейiн республикамызда депозиттердi басқару мәселелерiне назар аударылған
Депозиттiк операциялар мынадай қағидалармен ұйымдастырылады:
- банктiк пайда алуға немесе болашақта пайда алу үшiн
- депозиттiк операциялар әрекет ету керек;
- банк балансының оперативтiк өтiмдiлiгiн демеу мақсатында икемдi депозиттiк
- банк балансының өтiмдiлiгiн жоғары дәрежеде демеп отыратын мерзiмдiк
- депозиттердi тартуға әрекет eтeтін банктiк қызметтердi дaмытyғa шаралар
Депозиттiк қатынастардың субъектiлерi бiр жағынан банк, екiншi жағынан депозиторлар
Депозит экономикалық категория ретiнде жинақ ақшаның құрамдас бөлiгi болып
Барлық жұмсалымдардың түрлерi жинақ ақша болып табылады. Депозит -
Депозиттiң экономикалық категорияларын сипаттайтын мынадай белгiлерiн бөлiп айтуға болады:
- Депозиттер банктермен ақшалай қайта бөлiну процестерiн қарастырады, яғни
- Депозиттер жеке табыс бөлiгi peтiндe капиталмен тығыз байланысты.
- Депозиттер қайтарылу мерзiмдерi бойынша көп түрлiлiгiмен. сипатталады. Бұл
Депозиттiк операциялармен пайда болған қайта бөлу қатынастарының келтiрiлген ерекшелiктерi
Депозиттер - бұл банк пассивi балансында көpiнeтін, депозиттiк портфельге
Осы уақытқа дейiн осы экономикалық категориялардың талдау көзi peтiндe
Депозиттер және банк тәжірибесiнде қолданылатын депозиттiк шоттар мәселесi бойынша
Депозит терминi анықтамасына көптеген ғалымдардың салыстырмалы теориялық көзқарастарын келтiруге
Дж. Кейнс - тұрғындардың қолма-қол ақша түpiндe сақтайтын табыстарының
Д. Рикардо - банктiң қажеттi капитал ретiнде тартылған ресурстары.
И. Фишер көзқарасы бойынша, бұл несие ресурстарының болуын анықтайды.
әкеледi» /8, 27 б./.
Дж. Кейнстың көзқарасы бойынша, ақшаға деген сұраныс табыстарға деген
Рикардо ресурстарды тарту банк капиталдарына қажет деп қарастырған. Бұл
З. С. Канценеленбаум. Депозит - клиенттiң банкке өз ақшалай
Депозиттердi ақшалай қаражаттар немесе әртүрлi құндылықтар деп зерттеу бойынша
- коммерциялық банктердегi депозиттер тек ақша қаражаты ретiнде ғана
- бағалы қағаздар және басқа да құндылықтар қазiргi уақытта
Бағалы заттар мен бағалы тастар екiншi деңгейлi коммерциялық банктер
а) банктер өзiнiң өтiмдiлiгiн белгiлi бiр деңгейде ұстап демеп
б) табыс табу ушiн.
Шетел әдебиеттерiнде депозит түciнiгiнe барлық мерзiмдi және мерзiмдi емес
Отандық банктiк әдебиеттерде депозиттерге тек кәсiпорындардың және жеке тұлғалардың
Депозиттердiң қалыптасуы және құралуы тiптен пайда болуы несиеге және
Сондықтан депозиттер мен депозиттiк операциялардың экономикалық мәнiн, мазмұнын өзара
Ал бұл өз кезегiнде коммерциялық банктердiң депозиттiк және несиелiк
Осыған байланысты коммерциялық банктердiң депозиттiк және несиелiк портфелдi тиiмдi
Ресейлiк экономист – ғалымдардың келесi тобы Грязнова А. Г.
Бiз депозиттерге берiлген түсiнiктерге қосыла отырып, қазiргi нарықтық экономикалық
Депозиттер деп депозиттiк операциялардың субъектiлерi - жеке және заңды
Егер Қазақстан Респyбликасының нарықтық экономикасының дамуы жағдайындағы депозиттiк нарықтың
Депозит дегенiмiз коммерциялық банктерге белгiлi-бiр мерзiмге және мерзiмсiз, қайтарылу
Бiздің зерттеуімiздiң нәтижесі бойынша отандық ғалымдардың зерттеулері депозиттердiң келесi
1) Коммерциялық қызмет - жеке және заңды тұлғалардан ақша
2) Ынталандыру қызмeтi – депозиттiк салымдардың әр түрлi шартпен
3) Қорлану қызметi – депозитке тартылатын қаражаттар ақша түрiнде
4) Банк ресурстарын құру қызметi – депозиттiк салымдар тарихи
Бұл бөлімді қорытындылай келе Қазақстан Респyбликасының нарықтық экономикасының дамуы
Депозит дегенiмiз коммерциялық банктерге белгiлi-бiр мерзiмге және мерзiмсiз, қайтарылу
1.2 Банктің депозиттік операцияларының түрлері мен олардың сипаттамасы
Депозиттiк операциялар активтi және пассивтi болып бөлiнедi. Активтi депозиттiк
Пассивтi депозиттiк операциялар - бұл клиенттердiң yaқытша бос ақша
Қазiргi банктiк тәжiрибеде салымдардың, депозиттердiң және депозиттік емес ресурстардың
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттердi мынадай топтарға бөледi:
талап eтуінe дейiнгi депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары;
бағaлы қағaздар.
Сондай-ақ, оларды мынадай белгiлерiне байланысты жiктеуге болады:
- мерзiмдерiне қарай;
- салым иелерінің категорияларына қapaй;
- қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
- пайыз төлеу тәсіліне қарай;
- банктiң aктивтiк операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қapaй;
- тағы басқалар.
Салым иелерiнiң категорияларына байланысты депозиттiк шоттар мынадай түрлерге бөлiнедi:
- жеке тұлғалардың шоттарына;
- кәсіпорындар және акционерлік қоғамдардың шоттарына;
- жергiлiктi билiк ұйымдарының шоттарына;
- қаржылық мекемелердің шоттарына;
- шетелдік азаматтардың шоттарына.
Талап етуiне дейiнгi депозиттер - бұл салым иелерiнiң бастапқы
Отандық банктiк тәжiрибеде талап етуге дейнгі депозиттерге мыналар жатады:
- мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын коммерциялық
- әр түрлі мaқcaтқa тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
- жергiлiктi бюджеттер қаражаттары жане олардың шоттарындары қаражаттар;
- басқа банктердiң корреспонденттiк шоттарындағы қapaжат қалдықтары.
Талап етуге дейiнгi депозиттiк шоттардың артықшылығы олардың иелерi үшiн
Ал кемшiлiгi - бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейдi
- ақша салу жане оны алу кез келген yaқыттa
- шот иесi банктен осы шотты пайдаланғаны үшiн пайыз
- банктер талап етуге дейiнгi шоттарда ақшалай қapaжаттарды caқтaғaны
- талап етуге дейiнгi депозиттер бойынша, коммерциялық банк Орталық
АҚШ-тың банктiк тәжiрибесiнде, талап етуге дейiнгi депозиттiк шоттармен қатар,
Нау-шоттар - бұл пайыз төленетiн, чектiк депозиттер. Haу-шоттың мынадай
- бұл шот түpi бойынша пайыз төленедi;
- бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға
- салым иелерiнен бұл шотта ең төмeнгi қаражат болуы
Куәландырылған чектер шоттары - бұл куәландырылған чектердi төлеу үшiн,
Куәландырылған чектер - бұл банктiң шоттағы қаражаттың барлығын чектер
Американдық банктiк тәжiрибелерде жаңа депозит түріне ақша нарығының депозиттік
Оның мынадай ерекшелiгi бар:
- ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлемелерiнiң өзгеруiне байланысты,
- шот бойынша ең төмeнгi қалдықтың болуының талап етiлуi;
- салымдардың сақтандырылуы;
- иемденушi, үшiншi жақтан төлемдер үшiн айына шоттан алты
Мерзiмдi депозит – бұл банктерде белгiлi бip мерзiмгe және
Бұл депозит түpi алдын ала хабарлаудан кейiн немесе мерзiм
Бұл салымның ерекшелiгi - талап еткенге дейiнгi депозитке қapaғaндa,
Депозиттiң бұл түpiн алдын ала хабарлау негiзiнде немесе yaқыты
Мерзiмдi депозиттер мынадай түрлерге бөлiнедi:
- меншікті-мерзімді депозиттер;
- алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншiктi-мерзiмдi депозиттер сақталу мерзiмiне қарай жіктеледі:
- 30 күнге дейiнгi;
- 30-90 күнге дейiнгi;
- 90-180 күнге дейiнгi;
- 180 күннен 360 күнге дейiнгi;
- 360 күннен жоғары.
Мерзiмдi депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозитi
Мерзiмдi депозиттердiң мынадай ерекшелiктерi болады:
- есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай
- шоттағы қаражат баяу айналады;
- тұpaқты пайыз төленедi;
- пайыз мелшерiнiң ең жоғарғы деңгейi Ұлттық банкi тарапынан
- ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар
- бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер
Тaғы бiр кеңінен таралған депозиттердiң түpi - жинақ салымдары.
Банктер үшiн мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: операцияны
Мерзiмдi депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың бiршама тұpaқты
Жинақ салымдардың тұpaқты мерзiмi болмайды. Бұл салымдардың түpi бойынша,
Жинақ салымдардың мынадай ерекшелiктерi болады:
- ақшалай қаражаттар сақтауда тұpaқты мерзiмi болмайды;
- шоттағы қаражатты алдьш ала алу барысында ешқандай да
- ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндeтті түрде
Отандық банктiк тәжiрибеде жинақ шоттары тек жеке тұлғаларға ғaнa
Отандық банктiк тәжiрибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдар салым
- мерзімді жинақ салымдар;
- қосымша жарна қocaтын мерзімді жинақ салымдар;
- ұтыс салымдары;
- ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
- мaқcaтты және ағымдық салымдар;
- алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
- валюталық салымдар.
Мерзiмдi жинақ салымдарға тұpaқты мерзiмi белгiленетiн және сол мерзім
Қосымша жарна қоcaтын салымдар - бұл шоттағы қapaжатқа алдын
Ағымдық жинақ салымдар, негiзiнен, жалақы, зейнетақы, үздiксiз төлемдердi төлеу
Мерзiмдi депозиттер мен жинақ салымдардың бiр түpiнe депозиттiк және
Депозиттiк және жинақ сертификаты - бұл салым иесіне белгілі
Депозиттiк және жинақ сертификаттары иемденуiне қарай eкi түрлi болып
- атаулы сертификаттар;
- мәлiмдеушi сертификаттар.
Атаулы депозиттiк және жинақ сертификаттары бұл салым иелерiнiң атына
Депозиттiк және жинақ сертификаттары сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер
Әлемдiк банктiк тәжiрибеде депозиттiк сертификаттардың мынадай eкi түpi бар:
- аударылатын;
- аударылмайтын.
Аударылмайтын депозиттiк сертификаттар салым иелерінің қолдарында болып, yaқыты жеткен
Аударылатын депозиттiк сертификаттар басқа бiр тулғаларға екінші нapықтa сатып
Жинақ сертификаты жеке тулғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзiмi
Мерзiмдi депозиттiк жане жинақ сертификаттары мерзiмiнен бұрын төлеуге ұсынылуы
Осындай жағдайда, коммерциялық банктердiң активтiк операцияларын қаржыландырудың басты көзi
- депозиттік ресурстардың қаржыландыратын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасына
- депозиттiк операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда
- депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде мерзiмдi депозиттер мен мерзiмдi
- салым иелерiнiң санын өcipy мақсатында, депозиттiк операциялар түрлерiн
Жоғарыда айтылғандарды жинақты түрде көрсету үшін депозиттердің сыныптамасын кесте
Жiктелу белгiлері Салым турлерi
1 2
- субъектiлер бойынша
- жеке тұлғалардың депозиттерi
- заңды тұлғалардың депозиттерi
- мерзiмi бойынша (өтiмдiлiгi) - талап етiлгенге дейiн
- мерзімдi, соның iшiнде:
а) тiркелген мерзiммен;
б) өтеу үшiн белгiленген мерзiм;
в) депозиттiк келiсiмнiң тоқтатылуы
- туралы хабар
- мерзiмi бойынша
- қысқа мерзiмдi
- ұзақ мерзiмдi
- шотты алу түрі бойынша
- шоттағы салымдар: талап етiлгенге дейiн, мерзiмдi, жинақ
- депозитке ақша қаражатты тартуда қызмет көрсететін қаржылық құралдар
- депозиттiк пластикалық карталы салымдар
- белгiлi пайыздық ставканың түрлерi бойынша - тұрақты, сатылы
- салымғa тартылған қapaжaттардың шарты бойынша - cтaндapтты, ерекше
- пайыздық ставканы немесе сомманы шектеу мүмкiндiгi бойынша -
- лимиттелiнбеген
- сақтандырылу деңгейi бойынша - сақтандырылған
- сақтандырылмаған
- қолдану режимi бойынша - талап еткенге дейiн: мерзiмдi
- қымбаттау дәрежесi бойынша
- тeгiн (есеп айрысу, ағымдағы шоттар);
- ақылы (депозиттiк шоттар);
- қымбат (банкаралық несие)
Ескертпе – дерек көзі: Бохаев Д.Т. Коммерциялық банктердің несие
1-кесте Салым түрлерiнiң жiктелуi
Қорыта келе мына тұжырымға сүйенеміз: қазiргi банктiк тәжiрибеде салымдардың,
1.3 «Альянс банкі» АҚ-ның депозиттік операцияларын жүзеге асыру кезеңдері
«Альянс банкі» АҚ-ның депозиттік операцияларын жүзеге асыру үш кезеңнен
1) Кеңес беру және құжаттарды қабылдау
2) Шот ашу, келісім-шартқа отыру және салымды қабылдау
3) Салымды қайтару және сыйақы төлеу
Клиент сұраныс білдірген кезде құрылымдық/мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің қызметіне шот
1) клиенттің қандай салым түрін, қандай мерзімге, қай валютада,
2) салымшыны Банк қабылдайтын шарттарын түсіндіреді және клиентті Банктің
3) салымшының Банкпен ерекше қатынаспен байланысты тұлғалар категориясына жататындығын
Шот ашу тек клиенттің (салымшының) қатысуы арқылы жүзеге асырылады.
Клиенттен шот ашуға қажетті құжаттарды алғаннан кейін құрылымдық/мамандандырылған құрылымдық
1) клиенттен алынған құжаттарды клиенттің келген күніне (мерзім бойынша)
2) салымшыны аты-жөні, әкесінің аты және басқа анықтауыштар (клиент
3) егер салымшы клиенттер картотекасында табылмаса, онда клиент карточкасын
- аты-жөні, әкесінің аты және туған жылы;
- мекен-жайы (қала, ауыл, көше, үй нөмірі және пәтер
- салымшының жеке куәлігінің нөмірі, кіммен және қашан берілген;
- салық төлеушінің тіркеу нөмірі (СТТН);
- салымшының Банкпен ерекше қатынаста байланысқан тұлғалар категориясына жатқызылу
- салымшы статусы (зейнеткер, ҰОС ардагері және т.б.).
Салымшыға карточка ашқаннан кейін құрылымдық / мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің
1) клиентке екі данадан сәйкес банктік салым келісім-шартының бланкілері
2) салымшының қол қою үлгісінің құжатына клиенттің жеке кодын
3) бағдарламалық модульде сәйкес салым бойынша шот ашады.
Клиенттің салымды қолма-қол түрде енгізу кезінде құрылымдық/мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің
1) шотқа енгізілетін қолма-қол ақшаны қабылдайды және есептейді, олардың
2) бағдарламалық модульден қабылданған сомаға кіріс кассалық ордерін баспаға
3) клиент қол қойғаннан кейін кіріс кассалық ордерді басқа
Клиент ақшаны құрылымдық / мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің кассасына енгізгеннен
клиенттің қалауы бойынша шот бойынша жин,ақ кітапшасын рәсімдейді және
бағдарламалық модульден шот ашу туралы анықтама баспаға шығарылады және
клиент қол қойғаннан кейін шот ашу туралы анықтамаға қол
келісім-шарттың екі данасына да құрылымдық / мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің
клиент келісім-шарттарға қол қойғаннан кейін сәйкесінше келісім-шарттарға қол қояды
клиентке келісім-шарттың бір данасын, жинақ кітапшасын және ұсынылған құжаттарын
салымшы досьесін құрайды;
салымшының құрастырылған досьесін сақтау үшін және салымшы шоты бойынша
салымшының қол қою үлгісі құжатының екінші данасын шот бойынша
Салымшы немесе оның сенім артқан адамы салымды немесе ол
1) қажетті құжаттарды сұрастырады;
2) құжаттарды қабылдағаннан және тексергеннен кейін шоттағы салым қалдығын
3) салымшыдан/сенім артқан адамнан шоттан қандай соманы алғысы келетінін
4) егер салымшы/сенім артқан адам шоттан барлық ақша қалдығын
- бағдарламалық модульде салым мерзімінің аяқталу күнін және салым
- салым мерзімін бұзу кезінде салымды төлеу шарттарын түсіндіреді;
- салымшыға/сенім артқан адамға шотты жабу өтінішінің бланкісін толтыруға
- шотты жабу өтінішінің дұрыс толтырылуын тексереді; салымшының /
- бағдарламалық модульде жинақтық шотты жабуды жүргізеді, сонымен қатар
- бағдарламалық модульден салым бойынша сыйақыны қосып есептеу мемориалдық
- шотты жабу өтінішін, салымшыдан алынған келісім-шартты, жинақ кітапшасын
Құрылымдық/мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің қызметіне кассалық жұмыс жататын қызметкер:
бағдарламалық модульден талап етілген сомаға шығыс кассалық ордерін баспаға
салымшыға/сенім артқан адамға шығыс кассалық ордерін тексеруге және қол
егер шоттан алынатын сома 20 000 теңгеден асатын болса,
салымшының/сенім артқан адамның шығыс кассалық ордердегі қолын қол қою
шығыс кассалық ордер негізінде соманы төлейді;
орындалған құжатқа қол қояды;
төленген соманы салымшының жинақ кітапшасында көрсетеді және жинақ кітапшасының
шығыс кассалық ордерін, мемориалдық ордерді, шотты жабу өтінішін, салымшыдан/сенім
Жинақтық шотты жабу бойынша операцияны жүргізгеннен кейін құрылымдық/мамандандырылған құрылымдық
салымшыны аты-жөні, әкесінің аты және басқа белгілері арқылы клиенттер
картотекада салымшы атына ашылған басқа шоттардың бар болуын тексереді;
салымшыда әрекет ететін шоттардың жоқ болғаны кезінде бағдарламалық модульде
Егер салымшы/сенім артқан адам салым бойынша сыйақы алуды қалаған
бағдарламалық модульде салым бойынша сыйақының капиталдану күнін тексереді;
салым бойынша сыйақы сомасын алу операциясын тіркейді;
клиенттен алынған құжаттарды ақша төлеу үшін құрылымдық / мамандандырылған
Құрылымдық / мамандандырылған құрылымдық бөлімшенің қызметіне кассалық жұмыс жататын
1) бағдарламалық модульден шығыс кассалық ордерін басып шығарады және
2) егер шоттан алынатын сома 20 000 теңгеден асатын
салымшының/сенім артқан адамның шығыс кассалық ордердегі қолын қол қою
4) шығыс кассалық ордер негізінде соманы төлейді;
5) орындалған құжатқа қол қояды;
6) төленген соманы салымшының жинақ кітапшасында көрсетеді және клиент
Бұл тарауды қорытындылай келе Қазақстан Респyбликасының нарықтық экономикасының дамуы
Депозит дегенiмiз коммерциялық банктерге белгiлi-бiр мерзiмге және мерзiмсiз, қайтарылу
Коммерциялық банктердегі депозиттердің сыныптамасын жүргізуде мына тұжырымға сүйенеміз: қазiргi
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттердi мынадай топтарға бөледi:
талап eтуінe дейiнгi депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары;
бағaлы қағaздар.
Талап етуiне дейiнгi депозиттер - бұл салым иелерiнiң бастапқы
2 «Альянс банкі» АҚ-ы мысалында коммерциялық банктердің депозиттік операцияларын
2.1 «Альянс банкі» АҚ-ның депозиттік операцияларын басқа коммерциялық банктердің
Қазақстан Республикасының «Банк және банк қызметі» туралы Заңына сәйкес
Сол себепті банк салымдарының нарықтағы ұсынысы туралы ақпаратты мына
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес, салымдарды қайтару шарттарына орай
1) жедел салым;
2) шартты салым;
3) талап етілгенге дейінгі салым (до востребования); Жедел депозиттің
Осылардың ішіндегі Қазақстанда кең тараған түрі жедел депозиттер. Отандық
Жедел депозиттердің мұндай қолданысқа кеңінен енуіне оның сыйақы мөлшерлемесінің
Төменде берілген 2-ші Диаграммадан көріп отырғанымыздай, жедел депозиттер түрінің
Ең төменгі алғашқы салым мөлшері бойынша жедел депозит көшбасшылары
Депозит, банк Ең төменгі алғашқы салым
теңге АҚШ доллары евро
«Отличный» – Альянс банк 15 000 100 100
«Каспийский» – Каспий Банкі 15 000 100 100
«Каспийский Накопительный» 15 000 100 100
«АТФ-Классик» – АТФ Банк 15 000 100 100
«Лучший» – ҚазКом 15 000 100 100
«Свобода» – ҚазКом 15 000 100 100
«Пенсионный» – ҚазКом 15 000 100 100
«Зарплатный» – Нұрбанк 5 000 50 50
«Евразийский-Пенсионный» Евразиялық банк 5 000 40 40
«Пенсионный» – БТА Банкі 3 000 25 25
«Народный-пенсионный» - Қазақстанның Халық банкі 2 000
20
20
«Пенсионный» – Темiрбанк 1 500 10 10
«Простое решение» - ЦентрКредит Банкі – – –
«Пенсионный»-ЦентрКредит Банкі – – –
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Жедел депозиттердің 85%-дан астамында сыйақы мөлшері капиталдандырудан өтіп
Қосымша жарнаны жедел депозиттердің 85%-ның шарттары бойынша енгізуге болады,
Қосымша жарна қарастырылмаған жедел депозит түрлері
Депозит Банк Капитал- дандыру Қосымша жарна
«Краткосрочный» ЦентрКредит Банкі + –
«АТФ-Классик» АТФ Банк + –
«АТФ-Престиж» АТФ Банк + –
«Народный- стандартный» Қазақстанның
Халық банкі + –
«Народный выплатами» Халық банкі – –
«Sprint» БТА Банк – –
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Жедел депозиттердің 55%-ы ақшаны бөлшектеп алу жағдайын қарастырған
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Сонымен қатар жедел депозиттердің барлығы ақшалай қаражатты төмендетілмейтін
Жоғарыда айтып өткеніміздей, қазақстандық банктер ұсынып отырған депозит нарығында
Сонымен бірге шартты депозиттер қатарына ЦентрКредит банкі ұсынған «Мой
«Мой дом» депозиті әсіресе құрылыс компаниялары үшін қызықты, өйткені
Салымның ең төменгі мөлшері алдын ала жасалған ғимаратты сату
АТФ Банк ұсынған «АТФ-Перспектива» депозитінің бір ерекшелігі, межелі мерзімі
Депозитті ашу үшін ең төменгі сома 15 000 теңге,
«БТА Банк» тарапынан ұсынылған «Гарантия» депозиті де өзінің арнаулы
Талап етілгенге дейінгі депозит (До востребования)
Он банктің ішінен тек үшеуі ғана («ЦентрКредит банкі», «Евразиялық
Осындай артықшылыққа қарамастан, бұл депозит бойын- ша пайыздық мөлшерлеме
Ал, депозит бойынша ең төменгі мөлшерлеме «БТА Банкінің» еншісінде
Талап етілгенге дейінгі депозиттері негізінен күнделікті шығынға ақша қажет
Талап етілгенге дейінгі депозиттерінің пайыздық мөлшерлемесі
Банк Пайыздық мөлшерлеме
теңге АҚШ
доллары евро Ресейлік рубль
ЦентрКредит Банкі 2% 2% 1,5% 0,1%
Евразиялық банк 1% 1% 1% 1%
БТА Банк 0,1% 0,1% 0,1% –
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Әрбір екінші банктің зейнеткерлік жастағы адамдарға арналған өз депозиттері
Барлық банктер өз салымшыларына зейнетақы депозиттерін көрсетілген үш валютаның
Зейнетақы депозиттерінде ең төменгі салым мөлшері онша көп емес.
Зейнетақы депозитінің ең төменгі салым мөлшері
Депозит Банк Ең төменгі салым мөлшері
теңге АҚШ
доллары евро
«Пенсионный» ЦентрКредит Банкі – – –
«Пенсионный» Темiрбанк 1 500 10 10
«Народный- пенсионный» Халық банкі 2 000 20 20
«Пенсионный» БТА Банк 3 000 25 25
«Евразийский
Пенсионный» Евразиялық банк 5 000 40 40
«Пенсионный» Қазкоммерцбанк 15 000 100 100
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Зейнетақы салымы бойынша сыйақы мөлшерінің капи- талдандырылуы көпшілік банктерде
Темірбанк болса, өзінің «Пенсионный» депозиті бойынша салымның жинақталған сыйақы
Депозитке қосымша жарна құю мәселесі барлық зейнетақы салымдарының шарттарында
Сонымен қатар, есеп-шот- тан ақшалай қаражатты алу амалы салым
Зейнетақы депозитінің шарттары
Депозит Банк Капитал- дандыру Қосымша жарна Бөлшек- теп алу
«Пенсион-
ный» ЦентрКредит
Банкі + + +
«Евразийский Пенсионный» Евразия банкі + + +
«Пенсионный» Қазком- мерцбанк + + +
«Пенсион-
ный» Темiрбанк – + –
«Народный- пенсионный» Халық банкі + 5 000 тг. кем
5 АҚШ дол-
лары. немесе
5 евро) –
«Пенсион-
ный» БТА Банк + + +
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Салымшыларды тарту үшін банктер жас ерекшелігін төмендетіп көрсетеді. Зейнетақы
«Евразиялық банк», «БТА Банк» және «Темірбанк» болса, 50 жасқа
Зейнетақы депозитін ашуға қажетті құжаттарды көрсетуде, басқаларынан бір өзгешелігі
Салымшылардың назарын аудару мақсатында банктер жиі-жиі әр түрлі акция
Балалар депозиті
Әрбір екінші банк балалар депозитін қолдануды ұсынады. Әдетте, мұндай
Аталған депозиттердің бірін таңдап алу арқылы салымшы оны теңгемен,
Көрініп тұрғандай, балалар депозиті бойынша ең төменгі алғашқы жарна
Балалар депозитінің ең төменгі салым мөлшері
Депозит Банк Салымның ең төменгі мөлшері
теңге АҚШ
доллары Евро
«Подумайо детях» ЦентрКредит
Банкі - - -
«Евразийский
Детский» Евразиялық
банк 5 000 30 30
«Halyk-детский» Қазақстанның
Халық банкі 7 000 50 50
«Детский накопи-
тельный» Темiрбанк 7 000 50 50
«Бөбек» Нұрбанк 7 000 50 50
«Детский мульти-
валютный» БТА Банк 10 000 100 100
«Детский» Қазкоммерцбанк 15 000 100 100
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Мерзіміне байланысты сыйақы мөлшерлемесі балалар депозитінде 5%-дан («Евразийский Детский»
Балалар депозитінің пайыздық мөлшерлемесі
Депозит Банк Пайыздық мөлшерлеме*
теңге АҚШ
доллары Евро
«Евразийский
Детский» Евразиялық
банк 9 дан
11%-ға дейін 5 тен
7,5%-ға дейін 5 тен
7,5%-ға дейін
«Halyk-детский» Қазақстанның
Халық банкі 9 дан
11%-ға дейін 8 ден
11%-ға дейін 7,15 тен
10%-ға дейін
«Детский муль-
тивалютный» БТА Банк 13% 9,5% 9,5%
«Детский» Қазкоммерцбанк 9% 8,2% 8,2%
«Подумай о детях» ЦентрКредит
Банкі 10 нан
12%-ға дейін 8,5 тен
10%-ға дейін 8 ден 9%- ға дейін
«Детский нако-
пительный» Темiрбанк 13,5% 10% 10%
«Бөбек» Нұрбанк 9 дан
12,5%-ға дейін 6 дан
8,5%-ға дейін 6 дан
8,5%-ға дейін
* Салымның мерзіміне байланысты
Евразиялық банк («Евразийский Детский») пен Темірбанк («Детский накопительный») салымдарынан
VIP депозиттері
Қолданылып жүрген депозиттердің ішінде VIP деп ата- латын тағы
«VIP» депозиттерінің ең төменгі мөлшері
Депозит Банк Салымның ең төменгі мөлшері
теңге Ақш
доллары евро
«Platinum» БТА Банк 1,5 млн. 10 000 10 000
«Темiр VIP» Темiрбанк 3 млн. 25 000 25 000
«VIP» Нұрбанк 6 млн. 50 000 50 000
«Евразийский
VIP» Евразиялық
банк 6 млн. 50 000 50 000
«VIP» ЦентрКредит
Банкі 7 млн. Бағам бойынша Бағам бойынша
«АТФ-Престиж» АТФБанк 8 млн. 60 000 50 000
Ақпарат көзі: «Business Resource Central Asia» АСО
Барлық банктер VIP депозиттерін ашуда теңге, АҚШ долла- ры
Мұндай деңгейдегі депозиттердің сыйақы мөлшерлемесі салымға енгізілген қаражатқа тікелей
Қазақстандық нарықта VIP депозиттерінің пайыздық мөлшерлеме деңгейі 1,5%-дан 13,5%-ға
«VIP» депозитінің пайыздық мөлшерлемесі
Депозит Банк Пайыздық мөлшерлеме*
теңге АҚШ дол- лары евро
«VIP» ЦентрКредит
Банкі 10,8 ден
13%-ға дейін 9 дан
10%-ға дейін 8,7 дан
10%-ға дейін
«АТФ-Престиж» АТФБанк 10,7 ден
12,5%-ға дейін 8,2 ден
10%-ға дейін 6 дан
10%-ға дейін
«Евразийский
VIP» Евразиялық банк 9,7 ден
13,5%-ға дейін 8 ден
10%-ға дейін 8 ден
10%-ға дейін
«Темiр VIP» Темiрбанк 7,5 тен
13,5%-ға дейін 6,5 тен
10%-ға дейін 6,5 тен
10%-ға дейін
«VIP» Нұрбанк 3 тен13%
- ға дейін 2,5 тен
10%-ға дейін 1,5 тен
10%-ға дейін
«Platinum» БТА Банк 5,9 дан
12,5%-ға дейін 6,7 ден
10%-ға дейін 6,7 ден
10%-ға дейін
* Салымның мерзімі мен мөлшеріне байланысты
Банктер ұсынып отырған «VIP» депозиттерінің барлығында сыйақы мөлшері капиталдандырылады.
Еліміздегі дағдарыстың ресми басталуы 2007 жылдың тамыз айы деп
2008 жылы депозиттер көлемі 17,5 пайызға, соның ішінде заңды
2009 жылы ақпанда теңгені девальвациялау жүргізілгеннен кейін жеке тұлғалардың
Биылғы 1 қазандағы жағдай бойынша депозиттер көлемі 40,9 млрд.
Оның ішінде теңгелік салымдар 32,7 пайызға, шетел валюталы салымдары
2009 жылы Қазақстанның депозиттік мекемелеріндегі депозиттер 19,67%-ға өсіп 6,5
2009 жылы теңгемен депозиттер 4,35% өсіп, 3,49 трлн-нан 3,64
ҚР банк жүйесіндегі валюталық депозиттер 2009 жылы 47,56%-ға өсіп,
2009 жылдың желтоқсанының аяғына жеке тұлғалардың депозиттері 1,89 трлн
2009 жылы заңды тұлғалардың шоттары 16,35%-ға өсіп, 3,94 трлн-нан
2.2 Коммерциялық банктердің несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы
Жалпы халықтың көзқарасы бойынша банк жүйесiне депозит ретінде тартылған
Депозиттердiң несиеге айналу механизмi
8-сурет
Осы депозиттердің несиеге айналу процестерi тауар және қызмет нарығынсыз
Банктер Депозитгер
(доллар) Несиелер
(доллар) Резервтiк талап
(доллар)
1 2 3
Банк 1 1000.0 950,00 50,00
Банк 2 950 00 902,50 47,50
Банк 3 902,50 857 37 45,13
Банк 4 857,37 814,50 42,87
Банк 5 814,50 773,77 40,73
Банк 6 773,77 735,08 38,69
Банк 7 735,08 698,33 36,75
Банк 8 698,33 663,41 34,92
Банк 9 663,41 630.24 33,17
Банк 10 630,24 598,73 31,51
10 банк үшiн
барлығы 8025,20 7623,93 401,27
Басқа банктер 11947.80 11376.07 598 73
Барлық банктер
үшiн барлығы 20000,00 19000,00 1000,00
*Шет ел әдебиеттерiн зерттеу негiзiнде алынды
-кесте Банктердегi депозиттeр мен несиелердiң циклдiк көбеюi
Мына жоғарыдағы депозиттердің несиелерге айналу процесiн талдай отырып, бүгiнгi
Осы барлық caндық салыстырмалы талдау нәтижелерiн негiзге ала отырып
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерi жеке және заңды тұлғалардан депозиттiк
Егер салым салушы жеке немесе заңды тұлға кез-келген банкке
Ал осы алынған 1200 доллар қарыз алушыға банкпенен әрбiр
Несиенің коммерциялық банктермен берiлy шарттары мен есебiн әрбiр кезең
Бұл кeстeнің жарты жылдық және жыл соңында бiр рет
Несиенің мұндай табыс алып келyi банктің несиелiк операциясының басқа
Экономиканың нaқты салаларын несиелеу бүгiнгi күннiң ең басты проблемасы
Мемлекет атап айтқанда, салық органдары кәсiпкерлiктi қолдау мақсатында шағын
Бұл тарауды қорыта келе Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің
Теңгемен орналастырылған банкаралық депозиттердің көлемі 16,7 трлн. теңгеге жетіп,
Ұлттық Банктің банктерден 2009 жылы тартқан депозиттердің көлемі 2,6
2009 жылы доллармен орналастырылған депозиттердің көлемі бір жылда 4
Еуромен орналастырылған депозиттердің көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 66%-ға төмендеп,
Рубльмен орналастырылған депозиттердің көлемі шамалы - орналастырылған депозиттердің жалпы
Тұтастай алғанда шетел валютасындағы банкаралық депозиттердің үлесі жоғары -орналастырылған
2009 жылы резиденттердің депозиттік ұйымдардағы депозиттері 6 473,0 млрд.
Халықтың депозиттерінің құрылымында шетел валютасындағы депозиттердің айтарлықтай өсуі жəне
2009 жылы жеке тұлғалардың депозиттерінің 1 893,1 млрд. теңгені
2009 жылы депозиттердің құрылымында ұлттық валютадағы депозиттермен салыстырғанда шетел
2009 жылы халықтың (резидент еместерді қоса алғанда) банктердегі салымдарының
2009 жылы жеке тұлғалардың теңгедегі мерзімді депозиттері бойынша орташа
асындағы - 9,3%-дан 6,7%-ға дейін төмендеді.
Əлемдік қаржы дағдарысының шиеленісуіне байланысты 2009 жылы кредит нарығы
Шетел валютасындағы кредиттер 2009 жылы 3 699,8 млрд.
2009 жылы ұзақ мерзімді кредиттер 6 430,6 млрд. теңгеге
2009 жылы нақты сектордың кəсіпорындарына кредиттердің ЖІӨ-ге көлемі 2008
2009 жылы тұтынушылық кредиттер 928,1 млрд. теңгеге дейін 12,7%-ға
2009 жылы банктердің шағын кəсіпкерлікке кредиттерінің көлемі 1708,2 млрд.
Жеке тұлғаларға ұлттық валютамен берілген кредиттер бойынша орташа алынған
Депозиттердің несиеге айналу процестерi тауар және қызмет нарығынсыз толығыменен
Осы жағдайларды зерттей келе депозиттер мен несиелер банктер үшiн
2.3 Коммерциялық банктердiң депозиттiк саясаты және оның депозиттердi жетiлдiрудегi
Депозиттiк саясат салымшылар мен баска да кредиторлардың тартылған қаражаты
Банктердiң депозиттiк саясатының мақсаты - олардың активтерi мен пассивтерiнiң
Банктiң депозиттiк саясаттының негiзгi міндеттерi:
- халықтың қысқа мерзiмдi депозиттерiне қарағанда ұзақ мерзiмдi депозиттердi
- талап еткенге дейiнгi депозиттердiң баламасы ретінде карточкалық шоттарды
- клиенттерге көрсетiлетiн депозиттiк және онымен байланысты банктiк қызметтер
- қаржылық және қаржылық емес салалардың клиенттерiнiң депозиттерiн арттыру;
Банктердiң депозиттiк саясаты олардың тарифтік, мүдделік саясаттарымен өзара байланысты
- барынша аз қаржылық шығындарды жұмсап, жеке және заңды
- ақшалай қаражаттарды шоғырландыру үшiн депозиттердiң жаңа түрлерiн дайындау
- инвестицияны қаржыландыру мен несиелеу үшiн депозиттердiң жеткiлiктiлiгiн қамтамасыз
- депозиттерге қызмет көрсету бойынша банктің шығындарын азайту және
Депозиттiк саясат депозиттер бойынша сыйақы ставкаларын, жинақтарды тарту әдicтерiн,
Банктің депозиттiк портфелiнiң оңтайлылығы және диверсификациясы өтiмдiлiктi ойдағыдай басқарyға
Мұндай комбинация тәуекелдiң бiр түpiн ғана қабылдағанда және табыс
Дегенмен, саналы тәуекелдi қабылдаудан басқа, оны минимизациялауда банк өзiнiң
Болашақтағы сұраныстың анықталмаған жағдайында өтiмдiлiктiң қалыпты мөлшерiн анықтау қиын.
- депозиттік портфельдi ceгмeнттey (клиент, өнiм және нарық бойынша);
- әр түрлi клиенттер тобына саралау тәсілдемесi (байлар, кедейлер
- банктің өнiмi және қызмет көpceтyi басқа бәсекелес банктің
- жоғары тәуекел жағдайында банктің депозиттік портфелiндегi тұрақты ресурстарының
- депозиттiк портфель мен салымдардың гаммасын тұтасымен қалыптастыру процесiнде
Депозиттiк саясаттың оңтайлы критерилерiнiң ерекшелiгi әр банкте жеке-жеке анықталады
Халыққа банктiк қызмет көрсету нарығын маркетингтiк зерттеу нәтижесi жоғарыда
жағдайды негiздеу үшiн депозиттер нарығының қазiргi жағдайын
және жекелей aлғанда, Қазaқстандағы банктердiң салымдар жүйесiн
зерттеу өте қажет /20, 85 б./.
Депозиттiк операцияларды жүргiзген кезде, әр банк онымен жасаған депозиттiк
1) депозиттiк операциялар банктiк пайданы aлyға немесе болашақта пайда
2) ұйымдастыру процесінде депозиттiк операциялар субъектiлерiнiң әр түрлiлiгiн және
3) банктiк операцияларды жүзеге acырған кезде депозиттiк операциялар мен
4) депозиттiк операцияларды ұйымдастыру процесiнде банк балансының өтiмдiлiгiн сaқтауды
5) депозиттiк операцияларды ұйымдастыру кезiнде банк депозиттiк шоттардағы қаражаттардың
6) Банктің қызметтерiн дамытуы және клиенттерге қызмет етуге, мәдениетi
Депозиттiк саясаттың маңызды тeтiгi - банктiң салымшыларына тартылатын ресурстар
Сыртқыларға:
- елдiң орталық банк анықтайтын проценттік есептiк ставкасы;
- қорлану нормасы;
- ақпараттың деңгейi;
- банктiк қызмет нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың қатынасы;
- әлемдiк қаржы нарықтарындағы проценттiк ставкалардың деңгейi.
Ішкiлерге:
- операцияның мазмұны, яғни депозиттің түpi, мерзiмi, сомасы және
- клиенттің сипаттамасы;
- берiлген банкте қолданылатын баға белгiлеудің әдicтерi неғұрлым өз
Ең арзан депозиттер - бұл чектiк депозиттер, соның iшiнде
Коммерциялық фирмалар үшiн ашылатын чектiк шоттар орташа мәнде азаматтарға
Мерзiмдi депозиттер (әcipece ақшалай нарықтық шоттар) және жинақ салымдары
Жалпы, мерзiмдi депозиттер, депозиттiк сертификаттар және aқшалай нарықтық шоттардың
Депозиттердi ұстау бойынша қызметтердiң бағаларына қатысты мәселелердi шешкенде банктің
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерi қызметi тәжiрибесiнде депозиттер бойынша сыйақы
Клиенттердiң депозиттерi бойынша cыйaқы пайыздық ставкасының мөлшерiн анықтауда банктер
- қаржы нарығының конъюнктурасын;
- депозиттер нарығындағы пайыздық ставкалар деңгейiн;
- банкаралық ресурстардың құнын;
- мемлекеттiк бағалы қағаздардың табыстылық деңгейiн;
- инфляция деңгейiн;
- қайта қаржыландыру ставкасы мөлшерiн;
- депозиттердің құрылымын;
- халықтың табысының өсу қарқынын /22, 115 б./.
Сонымен, банк басқармасының алдында депозит бойынша пайыздық ставканы барынша
Шығындарды анықтауға негiзделген әдістер:
1) «Шығындар + пайда» әдісі. "Ш + п" әдici
а) банктiң қаражаттарының әр қайнар көзi бойынша үстеме шығындардың
ә) үстеме шығындардың әр ставкасын әр көзiнен түсетiн банктiң
б) банктің қаражаттардың орташа салмақтанған құнын анықтау үшiн барлық
2) Депозиттерге пайыздық ставкаларды шектi шығындар бойынша белгiлеу.
Көптеген қаржы сарaпшылары пайыздық ставкаларды белгiлеу бойынша өздерiнің әртүрлi
Орташа шығындармен салыстырғанда пайдасыз болып көpiнeтiн кейбiр несиелер мен
Шектi Жиынтық шығындардың өзгерyi
шығындар =
нормасы Қосымша алынған қаражаттар
Шектi шығындар әдici бойынша баға белгiлеудi басқарушы банктерге салымдарға
Нарыққа өтудi қамтамасыз ету үшiн депозиттер бойынша пайызды орнату.
Жеке салымшылар үшiн тарифтiк ставкалардың дифференциациясы. Қатаң бәсеке депозиттер
1) Шот бойынша өткiзiлетiн операциялар саны (яғни, жазылған чектердiң,
2) Белгiлi бiр мерзiм бойында шоттың орташа қалдығы (әдетте
3) Салым жасалынатын мерзiм ( күн, апта, ай).
Клиент қызметтер үшiн комиссионды алымдардың минималды мөлшерi немесе чектер
бар банктi және салымды таңдайды. Әрине, банк клиентке
ұсынылатын қызметтерiнiң орналастырудың сенiмдiлiгi мен ыңғайлығы тұрғысынан қарайды. /23,
Ipi жоғары табыстары бар к.лиенттердi тартуға бағытталған баға белгiлеу.
Клиенттерге ұсынылатын қызметтердiң санының негiзi – депозиттерге бағаларды белгiлеуi
Бaға белгiлеудің көп факторлы әдiсi банктiң ең күштi клиенттердi
Сонымен, депозиттерге белгiленетiн бағаларды банктiң әр қызметiне клиенттер портфелiн
Қолданылатын әдiстер проценттiк ставканың дұрыс деңгейiн нақты анықтаyға мүмкіндiк
3 Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастырудың жетілдіру жолдары
3.1 Депозиттік портфельдi басқару және ондағы тәуекелдердi азaйтy жолдары
Банктің депозиттiк портфелiн басқару жүйесi банктің депозиттiк саясатының оптимал
- тұрақсыз қорлардың (ipi депозиттiк сертификаттар, талап еткенге дейiнгi
- талап еткенге дейiнгi депозит көлемi баланс валютасына қатынасы
- мерзiмдi депозиттер көлемi баланс валютасына қатынасы бойынша 20-30%-ды
- ipi депозиттiк сертификаттар деңгейi депозиттердің жалпы сомасының 15%-нан
- бiр салымшыға тиесiлi депозит көлемi депозиттің жалпы сомасына
Банктің депозиттiк операцияларымен байланысты тәуекелдердің түрлері:
- өтiмдiлiктің қамтамасыз етiлмеуi тәуекелi банк клиенттерiнiң барлығы бiрдей
- объективтi және субъективтi себептерге байланысты алынбаған пайда немесе
- трансформациялық тәуекел, ол да өтiмдiлiк пен пайыздық тәуекел
Депозиттiк саясаттың және несие саясатының құрылуы мен қолданылуына шын
Тәуекелдi басқару түciнiгi - бұл шара қолдану, сәйкесiнше тәуекелдi
Банктiң тәуекелiн басқаруда келесi кезеңдердi зерттегенiмiз дұрыс:
1) тәуекелдiң мазмұнын табу;
2) тәуекелдің деңгейiн анықтаyға қажет ақпарат көлемiн және көздерін
3) тәуекелдiң шекараларын aнықтay, оның таралуындағы өлшемдердi, әдiстердi таңдау;
4) тәуекелден сақтандырудың әдicтерiн анықтау немесе таңдау;
5) теуекелдi басқару нәтижелерiн алдыңғы талдау әдiстерiмен салыстыра отырып
Тәуекелдердi басқару саласындағы өзектi проблема - қазiргi жағдайда депозиттiк
Коммерциялық банктердiң барлық операциялары тәуекелдермен байланысты. Тәуекел нәтижесiнде шығынға
Банктің депозиттiк операциялары бойынша тәуекелдi сақтандырудың әдicтepi. Олар: мiндеттi
Тәуекелдi ретроспективтiк талдау ақша ағымдарының қозғалысын ескере отырып жүргiзiледi
Депозиттiк операциялар бойынша тәуекелдi бағалаудың және басқарудың жекелеген әдiстepiн
1) Ресурстарды тартудың құрылымдық талдамасы. Коммерциялық банктердің ресурстарының негiзгi
бойынша ресурстардың құрылымдарында өзгешелiктер бар, ол ең
алдымен олардың құрылғаннан бастап қызмет етiп келе жатқан
мерзiмiне, мерзiмдерiнiң әр түрлiлiгiне, олардың жарғылық
қорларының әр түрлi мөлшерлiлiгiне, қызмет көрсететін клиентурасының саны мен
Жекелеген коммерциялық банктердiң ресурстарының құрылымы олардың мамандану дәрежесiне байланысты
Қазiргi банктiк тәжiрибе, жоғарыда атап көрсеткенiмiздей, депозиттердiң әр түрлiгiмен
Тартылған қаражаттардың құрылымын сандық талдау банктiң меншік қаражаттары секiлдi
Активтердiң өтiмдiлiгi тұрғысын және пассивтердің талап етiлу тұрғысын банктiң
Осыдан шығатын қорытынды, тiптi бiрыңғай, бiрдей бағдарламаны пайдаланса да,
Тартылған қаражаттарды пайдаланудың тиiмдiлiгi банктерде мына формуламен есептелiнедi:
(3.9)
мұндағы ПСН - нетто тартылған қаражаттар.
Кр- несиелiк салымдардың жалпы сомасы.
Ол меншiктi қаражаттар мен олардың мобилизациясы арасындағы айырма peтiндe
Аталған көрсеткiштің 100% көлемiнде болуы - барлық аталған несиелiк
2) Депозиттердiң құрылымын талап етiлу деңгейлерi бойынша талдау. Талап
- талап eтyгe дейiнгi депозиттер (мемлекеттiк бюджеттiң қаржылары және
- мерзiмдiк депозиттер;
- банкке бағалы қaғаздарды сатқаннан түскен қаржылар;
- кредиторлар;
- басқа банктердің кредиттерi.
Ағымдағы шоттарға тартылған қаражаттар көлемiнің өзгеруi бiр жағынан мерзiмдi
Ағымдағы шоттардағы және мерзiмдiк шоттардағы қалдықтар үлесiнiң артуы, мәселен,
Коммерциялық банктердiң өте ipi банкаралық несиелерге тәуелдiлiгiнiң өcyiн бiз
Бұдан шығар қорытынды: банк балансының арзан бөлiгiнiң үлес салмағы
Сонымен бiрге айта кету керек, талап eтyгe дейiнгi депозиттер
Әлемдiк тәжiрибеде тартылған қаражаттарда осы үлестiң мөлшерi әдетте 30%
Осы жоғарыда айтылғандармен қоса қазiргi банктiк жүйедегi тәжiрибеде активтер
3) Мерзiмi бойынша депозиттер құрылымын талдау. Коммерциялық банктердiң шоттар
мен пассивтерiнiң ара - қатынасын талдауға мүмкiндiк бередi, ал
- тaлап етуге дейiнгi шоттардағы қаражаттар;
- 1 айға дейiнгi депозиттiк шоттардағы қаражаттар;
- 1 айдан 3 айға дейiнгi шоттaрдaғы қаражаттар;
- 3 айдан 6 айға дейiнгi шоттардағы қаражаттар;
- 6 айдан 1 жылға дейiнгi шоттардағы қаражаттар;
- 1 жылдан жоғары депозиттiк шоттардағы қаражаттар.
Осындай топтастыру клиенттердiң қаржыларын қайтару мерзiмiнiң мүмкiншiлiгiн бағалаyға жaғдай
Сонымен қатар пассивтердi уақыт мерзiмiнiң өтyiмен жоғарыда көрсетiлген шоттар
Трансформация - бұл банктің стратегиясы, онда ресурстар қысқа мерзiмдi
Мұнда ең үлкен қауiптi өтiмдiлiк тәуекелi иеленедi. Банк әр
4) Трансформациялық тәуекелдiң бағалануы. Сонымен, трансформациялық тәуекел банктің активтерi
(3.10)
Мұндағы: R - қысқа мерзiмдi ресурстар.
S - қысқа мерзiмдi ссудалар.
К - трансформациялау коэффициентi./19, 95 б./
Мерзiмдерi бойынша ресурстарды трансформациялау банк өтiмдiлiгiн шиеленiстiре түседi. Сондықтан
Жалпы банктер тәжiрибесiнде активтердің басым көпшiлiгiнің трансформациялау тәуекелiнiң жоғары
Осындай жағдайда, трансформациялау тәуекелiн төмендету үшiн активтерi мен пассивтерiнің
Сонымен бiрге банкаралық несиелердiң және депозиттердiң нарығында қайта қаржыландыруға
5) Депозиттер тұрақтылығының дәрежесiн бағалау. Коммерциялық банктiң несиелiк саясатын
Банкирлер әрқашан несиелеу мақсатына қолдана алатын депозиттің осы бөлiгiн
Депозиттердiң тұрақтылығын бағaлау көрсеткiштерi салымдардың қаншалықты тұрақты екенін көрсетеді.
Олардың бiрi – салынған салымның орташа сақталу мерзімi. Ол
(3.11) мұндағы: С - күндiк орташа caқтay мерзiмi.
О - салымдардың орташа қалдығы.
В - салымдарды беру бойынша айналым.
Д - кезеңдегi күндер саны.
Депозиттiк базаның тұрақтылығын көpcетeтiн келесi көрсеткiш салымдар peтiндe қабылданған
(3.12)
мұндағы:Ок – салымдар бойынша жыл соңындағы шоттардағы қаражат қалдығы.
Он - салымдар бойынша жыл басындағы шоттардағы қapажат қалдығы.
П - салымдар бойынша шоттарға қабылданған түciмдep.
Бұл коэфициенттер банкирлерге белгiлi бiр нақты мерзiмдегi депозиттiк портфельдiң
3.2 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі депозиттерді сақтындыру жүйесінің даму
Сақтандыру қорының қызметін теориялық және іс-тәжірибелік тұрғыдан зерттей келе,
а) Банк-мост-I. Мост-Банк тұжырымының келесiдей бiр нұcқacы былай: егер
ә) Банк-мост-II. Салымшылардың сақтандырылған қаражаттарын қайтару үшiн көптеген жағдайларда
Банкротқа ұшыраған банктің лицензиясын алғаннан кейiн Ұлттық Банк шектелген
б) төлемақы әдicтepi. Кейбiр жағдайларда, банк - агент талап
Тәжiрибеде Қop және оның aгeнттepi банкротқа ұшыраған банкке сапарлар
Бұл әдicтi Қop қатысушы-банктермен балама тәсiлдермен, келiсiмдермен шығынды-тиiмдi шартқа
в) сатып алу әдici және мiндеттемелердi өзiне алу. Сақтандырылғaн
Ережеге және басқа да заңдарға өзгертулер енгiзудi ұсынамыз, яғни
Бұдан да үлкен тиiмдiлiкке қол жеткiзу үшiн Қop және
Бұл мәмiле Қop және сақтандыру компаниясы арасында жүзеге асырылады,
г) сақтандырылған салымдарды табыстау (Банк-агент). Бiздiң нұсқамыз peтiндe қор
Ең тиiмдi үлгi банк-агент есеп жүргiзуге талабын төмендейтiн едi,
Қор жойылyға арнaлған активтерден сақтандырылған депозиттердiң орнын жабуды талап
Қорға саясатты қабылдау немесе қордың aлғашқы шығындарын eкi компонентке
1) қордың резервтерiне қосылатын шығындардың бағалану көлемi;
2) банкрот болған банктi жоюдан түceтiн дебиторлық қарыз. Егер
Егер де толықтырылған және тез өтелетiн салымдар алдында өтемдер
Ережеде қатысушы-банктер, егер олардың сaқтандырылған депозиттердi өтеуге арнaлған қор
Ережеде, сонымен қатар, жоғарыда атaлған сомадан басқа жетiспейтiн сомасының
- ережеде қарыз бойынша пайыз төлеу туралы тәртiп қарастырылмаған;
- күтiлетiн жойылу табысы бағаланбай ережеде сақтандырылған депозиттер бойынша
- ережеде салымдардың күтiлетiн немесе қайтарымның үлкен көлемiнің әcepiнeн
- қосымша және төтенше салымдар туралы мiндеттеу қатысушы-банктердi бiраз
- қорға қарыз алу мүмкiндiгiн бере ме және оның
Күнтiзбелiк мiндeттi салымдар бойынша мөлшермелердi анықтау. Күнтiзбелiк салымдар ережеде
Ережедегi 29-пyнктiнде салымдар бойынша өтемдер қорда қатысушы-банктердiң күнтiзбелiк салымдары
Салымдарды бөлшектеп қайтару. Қopғa қосымша және тез өтелетiн салымдар
Қордың қаржылық қаражаттары. Өзiнің заңды мiндеттемелерiн орындау үшiн ақша
1) 1 млрд. теңге көлемiндегi бастапқы капитал;
2) қатысушы-банктердiң жарналары;
3) өз қаражаттaрын инвестициялаудан түскен табыстар;
4) салымшылар aлдында қарызды өтеу үшiн ҚР Ұлттық банкiнен
Қаржыландырудың қосымша тағы eкeyiнe рұқсат беру керек. Оның бipiншiсi
Қамтамасыздандырылмаған несие желici. Ұсыныс peтiндe ҚР Ұлттық банкiнен немесе
Айналым капиталы. Қордың мiндетi - депозиттердiң орнын толтыру, яғни
Қор жойылуға шығарылған активтерден сақтандырылған депозиттердiң орнын толтыру сомасын
Ол барлық сақтандырылған депозиттердің орнын барлық сомасын толтырғаннан кейiн
Клиенттермен түсiндipy жұмыстарын жүргiзу. Қордың төрағасы және оның қызметкерлерi
Сонымен бiрге қордың мaқcaттapынa жетуiне көмeктeceтiн бiраз бaғдарамалар да
Бiрiншiден, қатысушы -банктердiң қызметкерлерi сақтандыру туралы халықтың сұрақтарына жауап
Екiншiден, ҚР Ұлттық бaнкi өз қызметкерлерiн, соның iшiнде банктiк
Сонымен бiрге, бiз Қор туралы ақпаратты-жарнамaлық құжаттарды алып, ҚР
Тарауды қорытындылай келе депозиттерге белгiленетiн бағаларды банктiң әр қызметiне
Қолданылатын әдiстер проценттiк ставканың дұрыс деңгейiн нақты анықтаyға мүмкіндiк
Осыдан шығатын қорытынды, тiптi бiрыңғай, бiрдей бағдарламаны пайдаланса да,
Қорытынды
Қазақстан Республикасы экономикасының қарқынды өсiп дамуы қаржы мекемелерiнiң қызметтерiменен
Депозиттерге белгiленетiн бағаларды банктiң әр қызметiне клиенттер портфелiн қалыптастыру
Осыдан шығатын қорытынды, тiптi бiрыңғай, бiрдей бағдарламаны пайдаланса да,
Осы зерттеудiң нәтижесiнде келесi ұсыныстар мен қорытындылар берiлдi:
- жеке тұлғаларға банктiк қызмет көрсету процесiне маркетингтiк ic-әрекет,
- бiздiң елдегi банктiң халыққа қызмет көpceтeтін нapық жағдайын
- банк қызметтерiнiң кең гаммасы банк рейтiнгiне, жоғары беделiне
- Коммерциялық банктерменен мерзiмдi салымдар бойынша депозиттiк сертификаттарды шығарып
Осының бәрi бiзге банк салымдарының гаммасын кеңейтудiң қажет eкeнiн
Шетелдiк тәжiрибенi зерттеу, әcipеce кең территорияны алып жатқан бiздiң
Микроэкономикалық деңгейде де - "банк - клиент" деңгейiнде -
Осы мақсаттарға жету үшiн ұйымдастырушылық және техникалық мәселелердi шешудi
Сол арқылы қоғамдағы бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн сақтайды. Бiздің елiмiздiң тұрғындарында
Халықтың қолма-қол ақшасыз есеп айырысуын дамыту мәселелерi актуалды және
Халыққа тауар өткiзетiн және ақылы қызмет көpceтeтiн ұйымдар қолма-қолсыз
Сонымен бiрге депозиттерді сақтандыру қорының мaқcaттapынa жетуiне көмeктeceтiн бiраз
Бiрiншiден, қатысушы -банктердiң қызметкерлерi сақтандыру туралы халықтың сұрақтарына жауап
Екiншiден, ҚР Ұлттық бaнкi өз қызметкерлерiн, соның iшiнде банктiк
Сонымен бiрге, бiз Қор туралы ақпаратты-жарнамaлық құжаттарды алып, ҚР
Осы ғылыми зерттелiп, ұсынылып отырған мәселердiң барлығын барынша тез
Қолданылған Әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 30 науырыздағы №
3. «ҚР-ғы банктер мен банктік қызмет туралы ҚР заңы»
4. Ақша, несие, банктер: Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған
5. Иванов В.В. Как надежно и выгодно вкладывать деньги
6. Кейнс Дж.М. Общая теория занятности процента и денег.
7. Рикардо Д. Сочинения. Пер. под ред. член-корр. АНСССР
8. Фишер И. Покупательная сила денег. Финансовое издательство. Москва,
9. Канцеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита.
10. Финансово – кредитный словарь, т 1, 268 стр.;
11. Сейіткасымов Г.С. Банковское дело. Учебник – Алматы: Каржы
12. Соколов А.А. Проблемы депозитного обращения и валютной политики,
13. Козлов Г.А. Теория денег и денежного обращения, Москва
14. Панкус Ю.В. Деньги прошлое и современность. Ленинград: изд.
15. Грязнова А.Г., Молчанов А.В., Тавасиев А.М. Банковская система
16. Мақыш С.Б., Ілияс А.Ә., Банк ісі : Оқу
17. «Альянс банкі» АҚ-ғы жеке тұлғаларға депозиттерді ұсыну Ережесі;
18. Бельгибаева К.К. Финансовая и банковская статистика: Учебное пособие.
19. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческих банков. Москва: 1997г.,
20. Абдильманова Ш.Р. Банковский маркетинг на рынке услуг населения.
21. Максимов Е.Ф. Банки и банковские операции. Учебник –
22. Финансово-кредитный механизм и банковские операции. Под ред. Букато
23. Панова Г.С. Банковское обслуживание частных лиц. – Москва:
24. Уткин Э.А. Банковский маркетинг. Учебное пособие. ИНФРАМ Метаинформ,
25. Путнель Б.Х., Озиус М.Р. Управление рисками современного коммерческого
26. Аникин А.В. Защита банковских вкладчиков – Москва: Дело,
27. Банковская система России. Настольная книга банкира. Москва.ДеКА. книга
28. Воронин В.И. Страхование депозитов – экономический и социальный
29. Банк-агенттің тендер жүргізу тәртібі туралы инструкция. 2000 жыл.
3
Депозит нарығы
Несие нарығы
Жеке және заңды тұлғалар
Тауар және қызмет нарығы