МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛАРДЫҢ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың (ЕҚТТ)
түсініктері
1.2 Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың құқықтық
реттелуі
1.3 Табиғи қорғау қорын қалыптастырудың болашағы
2 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛАР ЭКОТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ
2.1 Экотуризмнің түсінігі мен түрлері
2.2 Экотуризм дамуының әлемдік тәжірбиесі
Қазақстанның экотуризм дамуындағы ресурстық потенциалы
2.4 Қазақстандағы экотуризмді дамыту қиындықтары мен оны алдын-
алу шаралары
3 АҚСУ-ЖАБАҒЛЫ ҚОРЫҒЫ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ
3.1 Ақсу-Жабағлы қорығының тарихы
3.2 Табиғи ортаны бағалау
3.3 Ақсу-Жабағылы қорығының буферлік зоналарында экотуризмді
дамыту ерекшеліктері
Экотуристік маршрутты құрастыру және оның калькуляциясын жасау 55
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Соңғы екі мың жылдықта экотуризм жақсы дамуда және болашақта
Экотуризмнің соңғы жылдары бүкіл әлемде қолдау тапқан туризмнің жаңа
Қазақстанда экотуризмді дамытудың үлкен мүмкіндігі бар. Оған негізінен аймақтың
Қазақстанда экотуризм дамуының негізі болып, көптеген елдердегі сияқты, ерекше
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар (ЕҚТТ) дегеніміз –
«Табиғат – ел байлығы», «Жері байдың – елі бай»
Берілген дипломдық жұмыстың негізгі-мақсаты ерекше қорғалатын табиғи
Дипломдық жұмыстың міндеттері-ерекше қорғалатын табиғи территориялардың негізгі
Дипломдық жұмыстың барысы негізгі 3 тараудан тұрады. Олар: кіріспе,
Негізгі тарауда 3 бөлімненен тұрады. Бірінші бөлім ерекше
Екінші бөлім ерекше қорғалатын табиғи территориялар экотуризм
Үшінші бөлім дипломдық жұмыстың негізгі бөлігі болып табылады. Бұнда
Осы бөлімде экотуристік маршрут құрастырылып, оның калькуляциясы жасалған.
Жалпы алғанда, экотуризм-экожүйенің тұтастығын бұзбайтын, жергілікті халыққа экономикалық жағдай
ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛАРДЫҢ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың негізгі
«Табиғат – ел байлығы», «Жері байдың – елі бай»
Еліміздегі табиғи ресурстарды тиімді пайдалану–табиғатты қорғау ісімен тығыз байланысты.
энергиямен қамтамасыз ету және еңбекшілердің демалуын табиғат заңдарымен ұштастыру.
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар (ЕҚТТ) дегеніміз
Қазақстан Республикасының «Ерекше қорғалатын табиғи
Ал, енді ЕҚТТ-ның негізгі түсініктеріне тоқталайық.
Қорық – аумағында барлық табиғи кешен толығымен шаруашылыққа
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында 10 мемлекеттік қорық бар.
Қорықша – жануарлардың, өсімдіктердің жеке түрлері, су,
Ботаникалық қорықша–Қазақстанда өсетін өсімдіктердің және бағалы түрлерін
Геологиялық қорықшалар–сирек және ерекше геологиялық құрлымды жер бедерінің
Үлкен маңызы бар қорықша–ландшафты қорықшалар. Бұларда барлық табиғи комплекстің
Табиғи парктер дегеніміз –құрамына адамның іс- әрекеті нәтижесінде
Ұлттық табиғи парктер деп - ЕҚТТ категориясын
«2005-2006 жылдары тағы 2 ұлттық парк
Табиғи ескерткіштер дегеніміз - өзінің ғылыми, мәдени, экологиялы –
Мемлекеттік зоологиялық парк-жануарлар дүниесін молықтыруға, қорғауға және пайдалануға
Мемлекеттік зоологиялық парктерге әдетте елді мекендердің жерінен
Отандық және дүниежүзілік фаунадағы жануарлар коллекциясын қалыптастырыда және олардың
Мемлекеттік ботаникалық бақ-өсімдіктер дүниесін қорғауға, молықтыруға және пайдалануға арналған,табиғат
Мемлекеттік ботаникалық бақтардың жергілікті және республикалық маңызы болуы мүмкін.
экспозициялық- өсімдіктерді егуге және оларды келушілерге көрсетуге арналған;
ғылыми – ғылыми зерттеулер жүргізуге арналған;
қорықтық – табиғи өсімдіктердің бірегей, типтік және сирек кездесетін
қоғамдық – келушілерге қызмет көрсетуге арналған;
әкімшілік және өндірістік шаруашылық өңірлерге бөлінеді.
Мемлекеттік ботаникалық бақтарда олардың міндеттерін орындау мен байланысты емес
Мемлекеттік дендрологиялық парк–табиғат қорғау мекемесінің мәртебесі бар және ағаш
Теңіз айдынын қоса алғанда, дағдылы өсімдіктер мен жануарлар дүниесі,
Ерекше мемлекеттік маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды
Ерекше мемлекеттік маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды
1.2 Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың құқықтық реттелуі
Туризмнің әлемдік тәжірибесі көрсетіп отырғанай, әлемдік туризм нарығында маңызды
Экологиялық туризм саласындағы мемлекеттік саясат арнайы формалар, тәсілдер және
Республикалық, облыстық және жергілікті деңгейде экологиялық туризм саласында бір
Экологиялық туризм саласының тиімді басқарылуы негізінен қабылданған және де
Жаңадан қабылданатын заңдар немесе қабылданған заңдардың қайта қарастырылуы екі
Екінші блок–экотуризм субьектісінің–туристік компания, фирма және тағы басқа–ішкі саясаты
Бірінші блок бойынша Қазақстан Республикасының 2001 жылы қабылданған «Туристік
Саланың дамуына табиғи ресурстар мен олардың алуан түрлілігі
Экологиялық туризм позициялары Заңның «Ерекше қорғалатын табиғи территорияларды
Табиғатты қорғау заңдылығының саласында келесіні істеу керек/8/:
1)Заңдылық базаны ЕҚТТ мен Биологиялық алуан түрлілікті сақтау саласындағы
2) «Ерекше қорғалатын табиғи территорияларды қорғау» туралы Заңда ЕҚТТ-да
3)Пайда түсіру мақсатында сирек және жойылып бара жатқан өсімдіктер
4)Жер кодексі мен «Ерекше қорғалатын табиғи территорияларды қорғау» туралы
5)Қазақстан Республикасының Өкіметіне экологиялық, қоршаған ортаны қорғау және ғылыми
Қоғамдық бақылауды дамыту саласы мен инспекция, био алуан түрлікті
1) Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігіне жоғарғы оқу
2) Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі, Ауыл шаруашылық
3) Жергілікті, облыстық және республикалық деңгейдегі Заңды органдар ішінде
Сондай-ақ:
4)Қазақстан Республикасының Өкіметіне Глобальды экологиялық фондтың жұмысын ретке қою
5)Орталық Азияның табиғатын сақтаудағы актуальды проблемаларды шешу үшін жылына
Экологиялық туризм сферасының дамуында жеке меншік және шетелдік инвистициялардың
Экологиялық туризм обьектілерін қорғау мен қайта қалпына келтіруге қаржы
Экологиялық туризм саласына тарихи-мәдени ескерткіштердің кіретінің ескере отырып, Қазақстан
Сондай-ақ, браконьрелік іс әрекеттер үшін, туристердің осалдығынан пайда болған
Сонымен қатар, экотуризмнің дамуына себебін тигізетін салалардың дамуын реттейтін
Қорыта айтқанда, жоғарыда айтылған шараларды заң жүзінде реттеу арқылы,
1.3 Табиғи –қорғау қорын қалыптастырудың болашағы
Қазақстан Республикасында табиғи қорғау қорын қалыптастырудың үлкен болашағы бар.
Жер көлемі 2,754 мың шаршышақырым ұлан – байтақ
Жер құнарын, орманның әсем келбетін, өзендер мен көлдердің мөлдір
Бұл отырыста Қазақстанның ірі ғалым-биологтары қорықтар санын көбейту және
Қазақстанның ғалым–биологтары келешекте Қазақстан Республикасының барлық географиялық зоналарын
Республикамыздың табиғи ресурстарын қорғайтын жаңа қорықтарды ұйымдастыру үшін алдымен
Бетпақ дала қорығы территориясында Шу өзенінің солтүстігінде жатқан ұсақ
Екінші–далалы аймақ. Оған Жезқазған облысына жататын Ағадыр ауылының батысындағы
Үшінші – шөлейтті аймақ қорықтары. Бұл қорықтарда ең көлемділері
Шөлейтті аймақтық қорық, оған Торғай өзнінің төменгі ағысы Нұра
Алматы облысы. Балқаш ауданындағы Күрті өзенінің Ілеге құя
Балқаш ауданының территориясында тағы бір қорық ашылмақ, ол
Шөлейті аймақта тағы да бірнеше жерде қорықтар ұйымдастыруға
Қазақстан Республикасында алдағы уақытта ұйымдастырылатын қорықтардың бір тобы –
Тарбағатай (Шығыс Қазақстан облысы) өңірінде қорық ұйымдастыруға келетін 50-60
Қазақстан территориясында осы айтылған қорықтардан басқа 12
Міне, осының бәрі Қазақстан Республикасында табиғи қорғау қорын қалыптастырудың
2 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛАР ЭКОТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ
2.1 Экотуризм түсінігі және түрлері
Туризмнің әлемдік шаруашылықтың жетекші салаларының ішінде болуы оның қоршаған
Туризмнің даму проблемасы әрқашан актуалды болып келген, бірақ қазіргі
Туризмнің қазіргі даму этапының ерекшелігі экологиялық туризм түсінігі арқылы
«Жұмсақ туризм» негізгі мақсаты көп пайда түсіру болып келетін
Бұл саланың іс-әрекетінің сферасын түсіну үшін ең алдымен оның
Экотуризмге берілген анықтамаларды қорыта отырып, экотуризмге сай келетін негізгі
табиғатты және табиғи ресурстарды толығымен пайдалануға негізделуі керек;
экологиялық тұрақты, яғни адамның қоршаған ортасына зиян келтірмейтін болуы
экологиялық білім мен танымдықтың және адам мен
жергілікті әлеуметті–мәдени ортанын қорғалуын қамтамасыз етуі қажет.
экономикалы эфективті және өзі тараған аудандардың тұрақты дамуын
Экотуризм–соңғы жылдары бүкіл әлемде кең қолдау тапқан туризмнің
Экотуризмнің туризмнен айырмашылығы, яғни оның өзіне тән ерекшеліктері
Үшіншіден, экотуризм ЕҚТТ-да өзін-өзі ұстаудың айтарлықтай қатаң ережелерін
Бірқатар авторлар экотуристерді олардың қызығушылық деңгейіне байланысты топтастырады. Мысалы,Lindberg
1)бірінші топқа білім беру мекемелерінің мүшелері, табиғатты зерттеумен айналысатын
2)екінші топты жабайы табиғатты тамашалау арқылы жергілікті жердің тарихымен
3)үшінші топқа табиғаттың алыс бұрыштарында демалуды ерекше саяхат
4)төртінші топқа табиғат шығу ұзақ саяхаттың ажырамас бөлігі деп
Экологиялық туризмді жиі көпшілік туризмнің альтернативасы ретінде қарастырады және
Экотуризмнің әлемдік нарығының дамуына әсер ететін бірнеше факторлар бар.
Экотуризмнің әлемдік нарығының дамуына әсер еткен факторлар
Сурет 1.
- //География. – 1997.- 15 бет.
Экотуризмнің табиғи территориялармен, тарихи, мәдени және сондай-ақ архитектуралық
Экотуризмнің түрлерін бірнеше бағыттарға топтастыруға болады/15/:
1) Табиғи-танымдық туризм–экотуризмнің аса масштабты бағытының бірі–адамның
2) Реабилитациялық туризм–соңғы жылдары көп назар аударылып келе жатқан
3) Ғылыми бағыт–сирек кездесетін және жоғалу қаупі төніп
4) Спорттық бағыт–тау туризмі мен су сплавы, спорттық бағдарлау
5)Соңғы жылдары кең танымал болып келе
6) Экологиялы–этникалық туризм соңғы жылдары аса танымал болып келеді.
7)Ауылшаруашылық туризм-өнеркәсібі жақсы дамыған европа елдерінде белсенді дамуда. Бұл
2.2 Экотуризм дамуының әлемдік тәжірбиесі
Экологиялық туризм Солтүстік Америкада натуралистердің жеке, әлі
Қазіргі уақытта туризмнің бұл саласы әлемдік масштабта басқа туризм
«Экотуризм» термині пайдалануға ХХ ғасырдың 80-жылдары енгізілген. «Алғаш рет
Табиғатты және табиғи ресурстарды қорғаудың халықаралық бірлестігі
АҚШ экотуризм бірлестігінің (The Ecotourism Society) 1991 жылы
Жабайы табиғаттың әлемдік өз анықтамасын ұсынды : «Экотуризм –
ДТҰ қабылдаған анықтама бойынша «экотуризм-туристердің негізгі мотивациясы табиғатпен араласу
Соңғы он жылдықта әлемнің дамушы елдеріндегі тұтынушыларда экологиялы көзқарастың
АҚШ-та туризмнің бұл бағытының дамуы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
Экотуризмді дамытудағы мемлекеттің негізгі стратегиялық рөлі Йеллоустон паркі, Үлкен
50 жылдардан бастап экотуризм әлемнің артта қалған провинцияларын дамушы
Экологиялық туризмнен пайда түсіру әдісі жердің әр аудандарында
Экотуризм саласындағы сұраныс пен ұсыныс географиясының алуан түрлігі оны
Экотуризмді дамыту ерекшеліктері бойынша елдердің топтастырылуы
Сурет 2.
2002.- 37 бет.
Экотуризм географиясының өзіндік ерекшелігі бар. Егер халықаралық
Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Испания, Франция–яғни кіру туристік ағымы
Экотуризм дамуына әсер ететін негізгі фактор–ол адамдардың табиғатпен араласуға,
Демалыстарын өз елінде өткізетін Германия халқы үшін «жабайы табиғатты»
Туризмді дамыған дерліктей барлық мемлекеттерде комфорттық деңгейіне, ұзақтығына
Экологиялық туризмнің бүкіл әлемде дамуы табиғи және мәдени құндылықтардың
2.3 Қазақстанның экотуризм дамуындағы ресурстық потенциалы
Қазақстан Республикасы – Еуразия материгінің ортасында орналасқан, жер көлемі
Республика территориясы орманды-дала, дала, шөл және шөлейтті зоналардан тұрады.
Жалпы, Қазақстан Республикасының табиғаты алуан түрлі болып келеді. Мұнда
Қазақстанда экотуризмді дамытуда ерекше қорғалатын табиғи территориялар (ЕҚТТ) үлкен
ЕҚТТ экотуризмді дамытудағы ең басты фактор болып табылады. Өйткені
көбінесе танымдық жағынан қызық, көрікті және тартымды жерлерде
туристік топтарды қабылдау мен оларға қызмет етуде қалыптасқан жүйенің
арнайы инфроқұрлымды, транспортты, персонал мен байланыс желісін иеленеді.
ЕҚТТ ішінде экотуризмді дамытуда қорықтар аса маңызды рөл атқарады.
Қалқан тауларының арасында туристер үшін аса танымал, әрі қызық
Марқакөл қорығы-Шығыс Қазақстан облысының территориясында, Оңтүстік Алтай тауында
Жалпы алғанда, қорықта өсімдіктердің алуан түрлері тараған. Тіпті, орманның
Туристерде үлкен қызығушылыққа техникалық таулы Марқакөл
Барсакелмес қорығы 1939 жылы ұйымдастырылған. Ол Қызылорда облысының
Қорғалжын қорығы 1958 жылы Ақмола облысы, Қорғалжын ауданында ұйымдастырылған
Қорықта жоғары сатыдағы өсімдіктердің 331 түрі, атап айтқанда,
Батыс Алтай қорығы–Шығыс Қазақстан облысында, Батыс Алтай тау жоталарындағы
Қорық жерінен Ақ Оба, Қара Оба, Үлкен, Тұрғысын өзендері
Алакөл қорығы–бұл Еуразия орталығындағы тауаралық шөлді шұңқыр аралдары мен
Наурызым қорығы–Қазақстан орманды даласының оңтүстігіндегі Торғай ойысында, Сарымойын
Үлкен қызығушылыққа қорық төбесін өтетін ұлы Торғай құс
Үстірт қорығы–Маңғыстау облысының Ерали ауданында орналасқан. Қорық ландшафтысы
Олар экотуризм обьектісі болып табылатын ескі қалашықтар, бекініс қалдықтары,
Ақсу–Жабағлы қорығы – Талас Алатауының солтүстік–батыс бөлігінің біразын
Экотуризмді дамытуда ерекше орын алатын ЕҚТТ категориясы– ұлттық табиғи
Бұнда экотуристер үшін қызық обьектілер болып ерекше табиғи комплекстер
Парк территориясында табиғатты қорғау режимін сақтай отырып, экотуризмнің
Алтын–Емел - Алматы облысының Кербұлақ ауданының аумағында 1996
Саябақ археологиялық ескерткіштер мен ежелгі таңбалар және суреттер
Көкшетау ұлттық табиғи паркі–Көкшетау қаласынан оңтүстік-батысқа қарай
Бұнда экотуризмдік көзқарас жағынан үлкен қызығушылықты тірі емес
Баянауыл–Павлодар облысының Баянауыл ауданында орналасқан Қазақстандағы тұңғыш
Іле Алатау – көптеген қызық табиғи комплекстермен сипатталатын,
Парк территориясында экотуристер үшін үлкен қызығушылық тудыратын
Парктің орналасқан орны, оның функциональды ерекшеліктері, әдемі
Жоғарыда айтылғандардан басқа, яғни қорықтар мен ұлттық табиғи парктерден
Қазақстанда экотуризмді дамыту қиындықтары мен оны алдын-алу шаралары
Қазақстанда экотуризмді дамытудың үлкен мүмкіндігінің болуына қарамастан, оны дамытудың
Республикамызда экотуризмді дамытудың ең басты проблемасы қазіргі уақытқа дейін
Экотуризм мен туристік нарығын дамытудың аса маңызды және кешенді
Сондай-ақ маңызды проблемелар қатарына туризм сферасында жұмыстың практикалық тәжірбиесінің
Басқа туризм түрлерінің дамуы сияқты экотуризмнің дамуы да қаржы
Қазақстанда экотуризмнің нашар дамуына келесідей себептерді жатқызуға болады:
-экологиялық туризмнің нормативті-құқылық базасының дамымауы;
-экотуризмді туризм обьектілерінің жағдайы мен саны бойынша статистикалық есептің
-салық саясатының жетілмеуі, нәтижесінде шетел туристерін қабылдайтын және шетелге
-көптеген ЕҚТТ-да экотуризм маршрутын дамытуға қажетті қаражаттың жоқтығы;
-келушілерге қызмет көрсету мен таныстыруда арнайы дайындалған мамандардың болмауы;
-негізінен магистралдар мен ірі жолдардан айтарлықтай алшақ жерлерде орналасқан
-экотуризмді ұйымдастыруда халықаралық тәжірбиенің және қалыптасқан халықаралық қатнастардың болмауы.
Экотуризмнің жақсы дамуы үшін табиғи және тарихи-мәдени ресурстар толығы
-экологиялық туризм обьектілерінің жағдайы мен қазіргі және болашақтағы қорғау
-туристік маршруттар және туристердің ағымын қалыптастыруда маршрут экожүйесіне жіберілетін
- әр экотуристік обьектілерде болу регламентін ұйымдастыру;
-ЕҚТТ-да экотуризмді ұйымдастыруда табиғатты – қорғау режимін қатаң орындау;
-табиғатты қорғауды толық қамтамасыз ететін туристік фирмалар мен ұйымдарға
-экотуризм ресурстары жағдайынын моноторингін жүргізу және тағы басқа шараларды
ДТҰ экотуризмді туризмнің тұрақты дамуының негізгі элементі деп қарастырып
Экотуризмнің жалпы қолайлы дамуы, яғни экотуризмнің жоспарлануы және тұрақты
-экотуризм табиғи территориялардың сақталуына, жақсаруына және тұрақты дамуына жағдай
- экотуризм әр елге, аймаққа және территорияға арнайы саясаттың,
- экотуризм үшін барлық қызығушы жақтардың, оның ішінде мемлекеттік
-экологиялық туризмді дамытқан зонада инфрақұрлымды табиғи ландшафтқа айтарлықтай күшті
-экотуризмнен түскен табысты негізінен қорғалатын территориялардың қажеттілігіне жұмсау;
-білім беру мен мамандық дайындау экотуризмнің тұрақты дамыту мен
-экотуризм бойынша жарнамалық материалда баратын территория туралы айтарлықтай ақпарат
Сонымен, экотуризмнің дамуы табиғатты қорғау жұмыстарының эффективтілігін арттыруда, экологиялық
Осы айтылған факторлардан басқа, экотуризмді дамытуда экологиялық білім
Экологиялық мәдениет дегеніміз-адамның ойында, сөздерінде жұмысында және іс-әрекеттерінде көрінетін
Экотуризм халықты экологиялық білім беру мен тәрбиелеуде
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар демалушы адамның экологиялық білім беруі
Білім беретін соқпақ жолдар немесе экологиялық соқпақ жолдар негізгі
1.Келушілерге арналған соқпақ жолдар тартымдылығы үш компоненттен тұрады:
2.Келушілерге қолайлы болуы. Білім беретін соқпақ жолдар елді-мекендерден алыс
3.Ақпараттылық-бұл адамдардың география, биология, экология салаларындағы танымдылық сұранысын қанағаттандырады.
Ең алғаш білім беретін соқпақ жолдар ХХ ғасырдың басында
Адам мен табиғаттың ара-қатынасы экологиялық туризм арқылы шешілетіні
Жалпы айтқанда, экологиялық білім беру мен тәрбиелеу Қазақстанда экотуризмді
3 АҚСУ-ЖАБАҒЛЫ ҚОРЫҒЫ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ АНАЛИЗІ
3.1 Ақсу – Жабағлы қорығының тарихы
Талас Алатауының батыс бөлігінде қорық ұйымдастыру мәселесін, Орта Азия
Осы комитеттің тапсырмасымен 1922-1923 жылдары Орта Азия мемлекеттік университетінің
Тау орманының етектеріндегі жерлерді суаландыруға маңызын ескере отырып, ғылымдардың
Сол уақытта таулы алқапта 30 мың гектар жері бар
Батыс Тянь-Шань тауында құрылған алғашқы қорықтың штатында
Б.П Тризна бастаған бұл коллектив қорықтың алдына қойған
Одан кейін бұл қорықта зерттеу жұмыстарын жүргізуге геологтар В.Г.Мухин,
Бірақ, бұл мәселе, біршама уақытқа дейін шешуін таппай келді.
Ақырында Б.П.Тризнаның көп жылғы әрекеті 1935 жылдың жазында табыспен
Міне, Ақсу –Жабағлы қорығының алғашқы қалыптасу кезіндегі
1976 жылы Қазақстан жұртшылығы республикамыздағы тұңғыш қорық Ақсу–Жабағылы қорығының
Талас Аалатауының осы әсем өңірін, оның өсімдігі мен жан-жануарлар
Осы қорықта 15 жылдай қызмет істеген, қазір С.М.Киров атындағы
Табиғат байлығын қорғауға ондағы ғылыми-зерттеу жұмыстары да сөзсіз әсерін
Жалпы алғанда, қорықтағы ғылыми жұмыстар дұрыс жолға қойылған. Онда
Ақсу-Жабағылы қорығында жабайы өсімдіктер мен хайуанаттар дүниесін және басқа
Дегенмен, осындай игі істер атқарып жатқан Ақсу-Жабағылы қорығын бүгінгі
Жалпы қорықтың 57,5 мың гектар жерінде колхоз, совзоздардың 111
Табиғат «эталоны» деп қорғауға алынған өңірде мал жаю қорық
Сондай-ақ қорық жерінде ара-тұра заңсыз аң аулаған немесе аршаны
Қорықтағы табиғат комплекстерін қорғау мен ғылыми жұмыстар табысты жүргізілуі
Орта Азия мен Қазақстандағы ең байырғы Ақсу–Жабағлы қорығы
2000 жылдың мамыр айында Глобальды Экологиялық Қордың Бүкіл Әлемдік
1)Ақсу – Жабағылы (Қазақстан)
2)Сары-Челек және Беш – Арал (Қырғызстан)
3)Чаткал (Өзбекстан)
Жобаның негізгі мақсаты – Батыс Тянь-Шань аймағындағы осал және
Жобаның соңғы нәтижесі–құрамына ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын (ЕҚТА); жануарлардың
Жергілікті тұрғындар кіші грант бағдарламасы арқылы буферлік белдеулерде табиғи
Ақсу-Жабағылы қорығы өзінің жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің байлығы
Ақсу-Жабағылы мемлекеттік қорығы бүгінде совет ғалымдарын ғана емес, шет
Ақсу-Жабағылы қорығын табиғаттың адамға тартқан тамаша сыйы деп бағалай
3.2 Табиғи ортаны бағалау
Жер бедері мен ауа райы. Ақсу–Жабағылы қорығы Талас Алатауының
Қазірде қорықтың жалпы жер көлемі 74416 гектар, оның 20616
Ең биік шыңдары мәңгі мұзбен таласқан, ірі құзды Талас
Қорық территориясынан ағып өтетін өзендер, Топшақ пен Майданталдан басқалары
Мысалы, 1959 жылы жабағылы өзені тасығанда, бұрқыраған күшті су
Ақсу-Жабағылы қорығында көлдер жоқтың қасы. Тек көлемі бірнеше ондаған
Баяғыда, жаздың жайма шуақ күндерінің бірінде, осы көл маңына
Қорық жерінде бұлақтар да бар. Бірақ көбі күзге қарай
Талас Алатауының жоталары негізінен қалыңдығы 2000 метрге дейін жететін
Қорықтың Қаратаудағы палеонтологиялық бөлімінде юра дәуірінің сланецтері көп-ақ. Бұл
Өткен дәуірлерде қорық территориясы мен оған көршілес жатқан жерлер
Мұнда пайдалы қазбалар да мол. Темір, мыс, қорғасын қорлары
Қорықта ауа райы өте құбылмалы. Қысы суық, кейде қалың
Таулы өңірде биіктікке байланысты да ауа райы өзгеріп отырады.
Таудың альпі белдеуінде қыс 6-7 айға дейін созылады. Қар
Өсімдіктер дүниесі. Жер бедері мен ауа райының әр түрлі
Ақсу-Жабағылы қорығы өсімдіктер дүниесіне бай. Оның территориясында мүктің 61,
Қорық территориясы түгелімен дерлік биіктігі 1200-дан 4200 метрге дейін
Бұталы ағаштың 60-тай түрі бар. Олардың ішінде ұшқаттың 8
Ақсу-Жабағылы қорығында өсімдіктер тұқымдастарының жалпы саны 438, түр саны
Қара арша. Ақсу өзені маңында тау жотасының күнгей бетін
Қара арша, әсіресе Ақсу, Кіші және Үлкен Балдыбірек өзендері
Қазір арша орманының көлемін ұлғайту мақсатында қорықта біраз жұмыстар
Жалпы алғанда Ақсу-Жабағылы қорығы территориясының 30 пайызы аршалы алқап.
Ақсу-Жабағылы қорығында жапырақты орман көлемі онша көп емес, бар
Қорық территориясында жайқалып өскен тау шабындағы 22-23 мың гектардай
Қорық территориясында жем-шөптік, дәрі-дәрмектік, техникалық эфир майлы, жеміс беретін
Жеміс-жидек беретін өсімдіктерден жабайы алманы, шетенді, шиені, қарақатты, қарлығанды,
Сондай-ақ тауға әр түрлі реңді сән беретін қызғалдақ, құртқашаш,
Қорық ұйымдасқан 50 жыл ішінде Талас Алатауындағы бұл жерде
Жалпы алғанда, Ақсу–Жабығалы қорығының өсімдік дүниесі жақсы зерттелген, әлі
Жануарлар дүниесі. Қорық жерінің таулы және ауа райының құбылмалы
Соңғы деректерге қарағанда, қорық территориясында және оған жақын тау
Қорықта қанаттылардың кекілік, ұлар, шіл, бөдене, кептер секілді кәсіптік
Кекілік көбіне орманды-дала, субальпі белдеулерінде қоныстанған, қыс айларында таудың
Көктем, күздегі құстардың келуі мен қайтуы кезіндегі қорық территориясы
Қорықты тамашалауға келген табиғи әуесқойларының көңілін аударатын қанаттының бірі–жұмақ
Оның негізгі мекендері – терек пен тал аралас өскен
Көктемде жылы жақтан ұшып келген жұмақ шыбыншы торғайдың ағаш
Жалпы алғанда бұл құстың Қазақстанда таралу аймағы шағын ғана,
Қыс айларында таудың күнгей беткейі көбіне қарсыз болады да,
Ақсу-Жабағылы қорығында мекендейтін құстың бір түрі – үнді қара
Талас Алатауында қорғауға алынған иқұстар қатарына 3000 м биіктікке
Ақсу-Жабағылы қорығында саны өте аз, ерекше қорғауды керек етіп
Ақсу-Жабағылы қорығының, әсіресе, кәсіптік маңызы бар сүт қоректілерді қорғауда
Қорғауға алудың нәтижесінде мұнда бұрын саны күрт азайып кеткен
Арқарға қарағанда қорық жері таутекенің мекенденуіне қолайлы. Тау-тасты, тік
Арша орманының негізгі тұрғындарының бірі – елік. Ол Жабағылы
Қорықтағы бұталы өзендер жағасында жабайы шошқаларда кездеседі. Бірақ қоры
Таутеке мен арқалар қорық территориясында таралған барыстың негізгі қорегі
Батыс Тянь-Шань жоталарында маң-маң басып, марғау қозғалған қоңыр аюларды
Қорық территориясында кемірушілерден кең таралғаны–ұзын құйрықты суыр. Оның үлкен
Сол сияқты қорықта басқа кеміршілулерден қарақас, тоқалтістердің тіршілік ететін
Ақсу-Жабағылы қорығында бауырымен жорғалаушылардан сарықарынды кесіртке, қалқантұмсықты, қарашұбар және
Қорық территориясынан ағып өтетін кейбір өзендерде қара балық және
Қорықтан сондай-ақ біздің заманымыздан миллиондаған жылдар бұрын өмір сүрген
Қорыта айтқанда қорықтың табиғи ортасы өте бай болып келеді,
3.3 Ақсу-Жабағлы қорығының буферлік зоналарында экотуризмді дамыту ерекшеліктері
Ақсу-Жабағлы қорығының буферлік зоналарында экотуризмді дамытуға арналған көптеген мүмкіндіктер
1)экотуристік ресурстардың болуы. Ақсу-Жабағлы қорығындағы ресурстарға: қолайлы географиялық орнын,
Қолайлы географиялық орналасуы. Ақсу-Жабағлы қорығы Оңтүстік Қазақстан облысының Түлкібас
Климаты мен жыл мезгілдері. Климаты-континентті қоңыржай болып келеді. Батыс
Елді-мекендердің бар болуы. Жақын маңайдағы елді-мекендерге Жабағлы (2100 адам)
Ақсу-Жабағылы қорығында үңгірлер, алуан түрлі пейзаждар мен шатқалдар сияқты
Табиғи обьектілермен қатар, мәдени мұралар да туризмде үлкен қызығушылыққа
2)Туристік инфрақұрлым мен қызмет көрсету.
Туристерге жету қолайлығы. Ең жақын қала болып Шымкент қаласы
Туризмге арналған жағдайлар. Орналастыру қызметтері Жабағылы да жақсы дамыған,
Сонымен қатар, Жабағылыда басқа да қызметтер түрлері жақсы дамыған.
Ауыз суы, денсаулықты сақтау және энергия мен жабдықтау/40/. Ауыл
3)Нарық пен маркетинг.
Мекенде тұрғылықты және халықаралық нарығы айтарлықтай жақсы дамыған. 2004
Жергілікті және халықаралық нарық үлкен потенциалға ие. Ішкі туристерді
Маркетингке арналған құрылымдар. Ақсу-Жабағылы қорығын өз турларының қатарына қосқан
Экотуризмді Ақсу-Жабағылы қорығында экотуризмді дамыту анализі.
Жинақталған ақпарат нәтижесінде және зерттеулер қортындысы бойынша Ақсу-Жабағылы қорығында
Күшті жақтары/41/:
1)алуан түрлі және сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктер дүниесі
2)тартымды әрі алуан түрлі таңғажайып жер бедері;
3)үңгірлер, көлдер мен шатқалдар сияқты көптеген табиғи құңдылықтар;
4)жазғы маусымдағы қолайлы климаттық жағдайлар;
5)әр түрлі топтық дәстүрлі ауылдық бірлестіктер;
6)тыныш әрі тұрақты ауылдық жер атмосферасы (аз транспорт, төменгі
7)қонақ жайлылығы;
8)салыстырмалы саяси жағдайдың тұрақтылығы;
9)Жабағылыдағы қызмет көрсету сферасының жақсы дамуы;
10)жергіліктің ақпараттық қолайлығы;
11)Жабағылыда туристік орталықтың бар болуы;
12)қорықтың әкімшілік мекемесінде орналасқан Жабағылыдағы мұражай;
13)Алматыда орналасқан ақпараттық ресурстық орталықтың ақпараттық қолдауы.
Осал жақтары/41/:
1)Жабағылыда жақсы дамыған қызметке қарағанда, Төңкерісте туристік қызметтің жоқ
2)Жергілікті аумақта бәсекелестіктің жоқ болуы (нәтижесінде орындастыру орындағы жоғары
3)Жабағыладағы тамақтанудың нашар дамуы;
4)Ауыл сыртында туристер үшін жағдайдың жақсы дамымауы (дәретханалар, пикник
5)Ауыл ішіндегі жол көрсеткіш белгілерінің аз болуы, бұл жеке
6)Инвестициялық капиталдың аз болуы;
7)Шағын бизнесті дамытудағы несие алу жолдарының жетіспеуі;
8)Шетел тілдерін аз меңгерушілер (орыс тілінен басқа) бірінші жедел
Мүмкіншіліктер/41/:
1)туризмнің әр түрлерін біріктіретін турпакеттерді дайындау;
2)Жабағылыдағы бірлестік туризм топтарының дамуы;
3)халық қолөнері мен сувенирлерді дайындау және оларды сату мүмкіндіктерінің
4)турларды жақсарту мен дамыту (автомобильді, атты, жаяу, велосипедті);
5)Жету қолайлығын жақсарту (жолдарды қалпына келтіру, қоғамдық транспортт жұмысының
Қауыптілік:
1)туристердің көптеп келуі бұндағы туристік тауардың ерекшелігіне зиян келтірілуі
2)туристерден түсетін табыс монополизациясы туризмнің бақылаусыз дамуы;
3)әлеуметтік мүмкіндіктер мен экологиялық потенциялдың шексіз қолдануы нәтижесінде, туристік
Осының бәрі туристік нарыққа келесідей әсер етуі мүмкін/41/:
1)төмеңгі сападағы тауарларды жеткізу арқылы жаңадан алған имиджді жоғалту;
2)Төңкеріс үшін Жабағылы үлкен бәсекелестікті құрайды.
Ақсу-Жабағылы қорығында экотуризмді дамытудағы стратегия лар мен іс-әрекеттердің жоспары.
Жыл сайын көп мөлшерде қорыққа шетел туристері келеді. Осының
Ақсу-Жабағылы және оның территориясында экотуризмді дамыту үшін координатталған және
Туристік тауарлар мен инфрақұрылым/42/.
Тұрғылықты аймаққа жеке немесе қоғамдық транспортпен жетуге болады (темір
Қызығушылығы мол жерлермен, тарихи және табиғи құңдылықтар.
Туристерді қызықтыратын аумақ Ақсу-Жабағалы орны болып табылады, онда көптеген
Туристік маршруттар мен турлар/43/.
Қорық қарамағында экотуризм бойынша 10 маршруттар жасалған еді, көп
1)ұсынылған маршруттың толық есебі;
2)жасалған және өнделетін маршруттар үшін қажет ресурстарды есептеу;
3)соңғы үш маршруттарды тарату үшін қажетті инвестиуцияларды есептеу;
4)әрбір маршруттың сипаттамасы;
5)туристік маршруттардың басылымнан шығуы;
6)жеке келушілер мен туроператорларға маршрут жарнамасы;
Жергілікті мәдениет.
Осы тұрғылықты аумақта мәдени мұралар мен халық салт-дәстүрлері жақсы
Туристік қызмет бойынша сектордың дамуы.
Туристік қызмет көрсету бойынша мамандырылған сектор туризм дамытудағы алғы
Орналастыру секторы/44/.
Жабағылыда орналастыру қызметі жақсы дамыған. Төңкеріс мекенінде даму жұмыстарын
1)Жабағылыда орналастыратын бар орындарды есепке алу;
2)Қажеттілктерге байланысты Жабағылыда орналастыратын бар орындардың жағдайын жақсарту;
3)Төңкерісте қонақ үйлерін дамыту;
4)Қорықта орналасу жағдайы және тағы басқалар.
Тамақтандыру қызметі бойынша ұсыныстар.
Жабағылыда тамақтандыру тек қана орналастыру қаражаты бойынша ұсынылады. Төңкерісте
1)кафе және мейрамханаларды дамыту. Жабағылы мен Төңкерісте кем дегенде
2)әр түрлі туристерге тамақтану қызметін көрсету үшін олардың ерекше
3)жергілікті азық-түліктерді ұсыну жолдары. Жергілікті эканомиканы дамыту үшін, жергілікті
Гид-нұсқаушылар қызметі.
Жаяу және ат маршруттары жолдаушыларды талап етеді. Туризмді бірлестіру
1)гидтерді таңдау. Жабағылыда гидтер болғандықтан, гидтерді таңдау Төңкерісте
2)гид-нұсқаушыларына тренингті жүргізу. Жабағылыда қызмет көрсететін және Төңкерісте таңдалған
Ат пен қызмет көрсету турлары.
Жабағылыда белгілі ақы үшін атты жалға алуға болады, Төңкерісте
Автомобильдерді ұсыну қызметі/47/.
Қорық әкімшілігінен Жабағылыда автомобильдерді жалға алуды ұйымдастыруға болады, осы
1)Жабағылыдағы машиналардың есебі мен оларды қалпына қайта келтіру;
2)Төңкерісте машиналарды ұйымдастыру;
3)Төңкерісте шопырларды таңдау;
4)Бірлестікке негізделген Қырғыз туризм ассоциация стандарттарына сәйкес шопырларды оқыту.
Тренингтер және мүмкіншіліктерді күшейту.
Тренингтер және мүмкіншіліктерді күшейту қолданыстағы қызмет түрлерін жергілікті стандарттар
Қорғалатын табиғи территорияларды әкотуризмді дамыту/48/.
Туризм табыс әкеле отырып, қорғалатын табиғат іс-шараларын жүзеге
Ерекше қорғалатын табиғи территорияларда туризмді енгізу үшін қажетті құқықтық
Ақсу-Жабағалы қорығының болуы экотуристерді қызықтыру үшін маңызды басты шарт
1)Ерекше қорғалатын табиғи территорияларда туризмді дамыту үшін тұрақты стандарттарды
2)Экотуризмнің дамуы бойынша ерекше қорғалатын табиғи территориялар анық көрсетілуі
3)ерекше қорғалатын табиғи территорияларға келушілердің кіруі мен төлем ақы
Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың қызметкерлері үшін тұрақты туризмнің дамуы
Ақсу-Жабағылы қорығында туризмнің жақсы дамуына қарамастан, тренинг және мүмкіншіліктерді
Ақпараттық қызмет түрлері.
Барлық туристерді барынша ақпараттармен қамтамасыз еткен маңызды. Ақпарат ерекше
1)ақпараттар және көрсететін бағанамалар, осыған байланысты ақпаратты маңызды жерелерге
2)туристік ақпараттық орталық. Жабағылы қорығының әкімшілік ғимаратында туристік
3) өзің-өзі ұстау кодексі;
4)Ақсу-Жабағылы қорғы туралы брошюлалар;
5) ақпарат орталығының негізгі мақсаттары болып:
а) турлар мен экскурсиялар үшін тапсырмаларды қабылдау ақпарат орталық
б) туристер арасында жарнама материалдарын бөлу;
в) басқа да пунктер мен арақатнаста болу;
г)аумақ бойынша саяхат карталар мен кітаптарын сату;
д) туристердің қажеттерін, ұсыныстары мен арыздар жазу кітабын тіркеу
Ақпарат және маркетинг.
Ақсу-Жабағылы қорығында экотуризм мүмкіндіктер туралы мақсаттылық нарық нашар ақпараттандырылған.
Нарықты талқылаумен келушілердің бағасы.
Батыс Тянь-Шань аумағында экотуризм нарығы бойынша бүгінгі таңда
келушілерді тіркеу;
келушілердмен сұрақ-жауап алу.
Жарнама материалдарын дайындау.
Шығарылған анық жарнама және ақпарат материалдары үлкен игіліктерге ие.
жалпы брошюра;
интернет арқылы жарнама;
жергілікті нарық маркетингі;
Қазақстандық туристік ассоццациясы және Бірлестікке негізделген Қырғыз туризм ассоциациясы
Туроператорларымен қызметтесу.
Турлар мен экскурсия жергілікті тауарларды туристер үшін тиімді және
Ақсу-Жабағалы аумағы бойынша туропакеттарын дайындау;
Туроператорларына ақпарат;
Таныстыру сапарлары;
Халықаралық нарық туроператарларына ақпараттар.
Аумақты туризм бойынша ақпарат.
Ақсу-Жабағылы қорығына келуші туристерде көрсетілетін қызметтер мен аймақ
Бағдарлама координациясы мен қаржыландыру.
Осы бағдарлама нақты мақсаттар мен жауапкершіліктердің бөлінуін қажет етеді.
3.4 Экотурисік маршрутты ұйымдастыру және оның калькуляциясын
Ақсу-Жабағлы қорығы бүгінгі күнде Қазақсатандағы экотуризмі ең жақсы дамыған
Ақсу-Жабағлы қорығындағы қызметтердің бағасы/50/:
1)экскурсовод қызметін топқа есептегенде Қазақстан және ТМД азаматтары үшін
2)инспектор-нұсқаушының қызметі топқа есептегенде 1күні Қазақстан және ТМД азаматтары
3) аудармашының қызметі топқа есептегенде 1сағаты, шетел азаматтары үшін
4) көлік қызметтері сағатына автобус 1000 теңге, шағын автобус
5)аттарды жалға беру қызметі сағатына Қазақстан және ТМД
6) қонақ үйлер қызметі 1 күніне келісім баға бойынша.
7)палаткалар мен киіз үйлерді жалға беру: киіз үй тәулігіне
8)көлік тұрағы тәулігіне 80 теңге.
9)табиғи музейге кіру адам басына 100 теңге (Қазақстан азаматтары
10)кәсіби суреттерге түсіру Қазақстан азаматтары үшін 800 теңге, ТМД
11)кәсіби кино және таспаға түсіру Қазақстан азаматтары үшін 3200
12)туристік соқпақ жолдарды қолдану Қазақстан азаматтарына 150теңге, ТМД азаматтары
Көрсетілетін кызметтер бойынша Жабағылыдағы бағалар/45/:
1)Қонақ үй типтес үйлер тәулігіне адам басына 3800 теңге(үш
2) Кемпинг тәулігіне адам басына 4900 теңге(үш уақыттық тамақтану
3) Атты жалға алу 1 атқа күніне 1500 теңге.
4) Гид топқа күніне 3750 теңге.
Міне, Ақсу-Жабағлы қорығы мен Жабағлы елді-мекеніндегі бағалар осындай
Ал енді ұсынғалы отырған маршрутқа тоқталайық(сурет 3).
Мен ұсынғалы отырған маршрут «Жабағлы-Төңкеріс-Қасқасу» деп аталатын аймақ аралық
Маршрутты буферлік шекаралық зона арқылы өткізіп отырған себебім,кез-келген қорықты
Ал енді осы маршрутты күндер бойынша жазып, сипаттап шығайық.
1-ші күні: Жабағлы ауылына (Шымкент қаласынан 80 километр жерде
2-ші күн: таңғы астан кейін Жабағылыдан әсем де сұлу
3-ші күн: атпен таулы аймақтар арқылы Төкеріс ауылына дейін
4-ші күні: Төңкерістен Сайрансу өзенің аңғарына дейін тау
Карта!!!
5-ші күн : Сайрансу өзені аңғарының бойымен жылжи отырып,
Берілген маршрут калькуляциясы.
1) Жабағылыдағы қонақ үй 3800 теңге (үш
2) экскурсовод қызметі 130 теңге /1 адамға
3)музейге кіру 100 теңге /1 адамға
4)атты жалға алу 1400 теңге / 1 адамға
5)палатканы жалға алу 300 теңге / 1 адамға
6)Төңкерістегі қонақ үй 2500 теңге (үш уақыттық
7) жолдағы тамақтану 1000теңге /1 адамға
Нәтижесі: 3800+130+1400+300+2500+1000=9130/ 1 адамға.
ҚОРЫТЫНДЫ
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар әр уақыттта қорғауды, сақтауды керек
Экотуризм соңғы жылдары Қазақстанда дамып келе жатқан туризмнің жаңа
Экотуризмнің тұрақты дамуы үшін осы айтылған ресурстарды қорғау үшін
Экотуризмнің дамуы экономикаға табыс түсірудің көзі болып табылады. Өйткені,
Ақсу-Жабағлы қорығына анализ жасай отырып келесідей қорытындыға келдім. Ақсу-Жабағлы
Қорықта 85 американдық туристер болған.
Ақсу-Жабағлы қорығында экотуризмды одан әрі дамыту мен жетілдіру үшін
1) ең бастысы қорықта экотурзмді дамыту мемлекет тарапынан қолдау
2) қорық маңайындағы елді-мекендерде инфроқұрлымды дамыту керек;
3) жергілікті халық арасында потриоттық сезімді оятып, табиғатты аялауға
4) қорықтағы қызмет көрсетуші кадрлардың санын көбейтіп, қызмет сапасын
5) Төнкеріс өңірінде туристік инфроқұрлымды дамыту қажет;
6) Қажеттілктерге байланысты Жабағылыда орналастыратын бар орындардың жағдайын жақсарту;
7)кафе және мейрамханаларды дамыту. Жабағылы мен Төңкерісте кем дегенде
Осы айтылған шараларды жүзеге асыру арқылы үлкен жетістіктерге жетуге
Жалпы, Қазақстан Республикасындағы экотуризмді дамыту үшін барлық ерекше қорғалатын
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Бекенов А., Жұмаділов Ә., Қыдырбеков Х. Қазақстан
2.Назарчук М.К. Перспективыразвития экологического туризма в Казахстане.-Алматы: ТОО «Экопроект»,
3.Географический термин.-М.: Советская энциклопедия,1988. 57 бет.
4.Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы. «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы.-Алматы, 2002. 4
5.Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы. «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы.-Алматы, 2002. 6
6. Егеменді Қазақстан газеті.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заң.№152,
7.Қазақстан Республикасы Өкіметінің «Қазақсатан Республикасында туризмді дамыту концепциясы»туралы қаулысы.06.03.2001.
8.Қазақстан Ресиубликасының бірқатар заңды актілеріне жасалған толықтырулар мен өзгертулер.23.01.2001.
9.Қазақстан Республикасында 2030жылға дейін Ерекше қорғалатын территорияларды дамыту және
10.Қазқстан Республикасының «Тікелей иннвестицияларға қолдау көрсету»туралы Заңы. 20.2.1997.- №75-1.
11. Қазқстан Республикасының «Мемлекеттік дәрежедегі табиғи қорықтар мен табиғи
12.Карта природно-заповедного фонда Республики Казахстан.Алматы:ККП «Картаграфия». 1998.
13.Алиева Ж.Н.Экологиялық туризм.-Алматы: «Қазақ Университеті», 2002. 4-80бет.
14.Штюмер Ю.А. О проблемах туризма и защиты окружающей среды//Человек
15.Linberg K. Policies for maximizing nature tourism ecological and
16.Храбовченко В.В. Экологический туризм.М.:Финансы и статистика, 2004.-29бет.
17.Экологический рынок Германии. Специальный доклад ВТО №107-Мадрид, 2001.
18.Руководящие принципы для наилучшей парктики по планированию охраны природы
19.Туристические маршруты Казахстана. Агентство Республики Казахстан по туризму и
20.Карпеков К., Бейсенова А., Калиев М., Молдагулов Н. Физическая
21.Туристические маршруты Казахстана. Агентство Республики Казахстан по туризму и
22.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері.-Алматы, 2003.
23. Маркевнин С.Г., Вакулин А.А., Охрана природы.-М: ВО «Агропромиздат»,
24.ТЭО планировка Заилиского государственного национального природного парка.-Алма-ата: Казгипроград.-1989.
25.Забелина Н.М. Национальный парк.-М.: Мысль, 1987.-бет170
26. Иващенко А., Книстаутас А., Аксу-Джабаглы,-Алма-ата «Кайнар», 1988.
27. Ковфарь А.Ф., Иващенко А., Заповедник Аксу-Джабаглы,-Алма-ата: «Кайнар», 1982.
28.Шевченко В.В. Государственный заповедник Аксу-Джабаглы.-Алма-ата, 1948.-Вып.1.
29. Заповеднику Аксу-Джабаглы 50 лет/сборник статей.-Алма-ата: Наука, 1973.
30.Ковшарь А.Ф. Аксу-Джабаглы:-Алма-ата «Кайнар», 1972. 3-10 бет.
31.Алиева Ж.Н. Географичиские аспекты роли экологического туризма в устойчивом
32.Мельникова Г. Быть готовим жить в ХХІ веке //Свет
33.Борейко В. Красота природы и заповедные объекты //Про ЭКО//
34.Халлема Х.Б. Принципы регулирования нагрузок рекреационных территорий // Сб.
35.Биржаков М.Б. Введение в туризм. М.-Спб.: Торговый дом Герда.
36.Ердавлетов С.Р. Основы географии туризма.- Алма-ата: КазГУ, 1991.-172 бет.
37.Чижова В.П., Добров А.В., Захлебный А.Н. Учебные тропы природы.-М.:
38. Зорин И.В., Квартальнов В.А. Туристический термонологический словарь.-М.:Советский спорт,
39.Закон о Республики Казахстан «О туризме».-2 бет.
40.Қазақ Совет энциклопедиясы. Бас редактор М.Қ.Қаратаев.-Алматы 1975. 10 том.
41.Қазақ Совет энциклопедиясы. Бас редактор М.Қ.Қаратаев.-Алматы 1975. 12 том.
42.Қазақ Ұлттық энциклопедиясы. «Қазақ энциклопедиясының» бас редакциясы.-Алматы 2002. 1
43.Қазақ Ұлттық энциклопедиясы. «Қазақ энциклопедиясының» бас редакциясы.-Алматы 2005. 6
44.Юрченко А.М. Туристическая деятельность в особо охраняемых территориях в
45.Тарасенок А. Виды экологического туризма.-// Туризм и отдых.-2000.-№21.-15 бет.
46.Тасис жобасымен құрылған Батыс Тянь-Шаньның әртүрлі биоалуантүрлілігін сақтау бойынша
47. www.zakon.kz
48. www.delkaz.cec.eu.int
49. www.wtsbio.allkg.info
50. Экотуризм Ақпараттық Ресурстық Орталықтың «Ақсужабағлы қорығының буферлік зоналарында
2
Қоғамның қоршаған ортаны қорғауға көніл аударуы
Туризмнің жалпы дамуы
Тур қызметке ұсынысты құрайтын факторлар
Тур қызметке сұранысты құрайтын факторлар
-белсенді туризм жарылысы
-белсенді өмір сүруге қызығушылық
-демографиялық өзгерістер
-жаңа тур қызметтерінің пайда болуы
-экотуристер туристер көп жиналатын жерлерден алшақ болуға ұмтылады
-экотуристер толық қауыпсіздікті талап етеді
-туристік аймақтар имиджін алға жылжыту жетіспеушіліктері
-табиғи туристік ресуртардағы әсер ету күшінің жіберілетін деңгейінен асырылуына
-қолдануға алыс әрі тиым аумақтарда туристік инфрақұрлымды дамыту қиындықтары
-жақсы дайындалған гид-нұсқаушылардың жетіспеушілігі
АҚШ, Канада, Скандинавия елдері, Жер орта теңіздік регионы
Белсенді туризм түрлерінің дамуы
Германия, Франция, Испания, Ұлыбритания
Ішкі экотуризм
АҚШ, Канада, Скандинавия елдері, Жер орта теңіздік регионы
Кения, Эквадор, Белиз, Коста-Рика, Индия, Тайланд, Индонезия және т.б.
Австралия, ОАР, Жаңа Зеландия
Халықаралық экотуризм