Кіріспе 2
Негізгі бөлім 6
1.Қазақтың ортасын қақ жарып шыққан, құдіреті
«Дүние кілті – орыс тілін үйренуде.»(Абай)
Отаршыл үкіметтің тұсында қазақтың ана тілінде
«Бізде бірлік болып, іс қыла білетін
«Атамекеніңді орыс тепкісінен құтқарып, азат тәуелсіз
«Жасасын Алаш, жасасын!!!»(С.Торайғыров) 11
Қорытынды 13
Әдебиеттер тізімі 16
Кіріспе
Ұ лт-азаттық көтеріліс…
Елінің намысын жыртып, елдігін, жерін қорғап,басын
Дұрыс сипат.
Әлем тарихына көз жүгіртсек отаршыларға,басқыншыларға қарсы
Бостандық күресі жолында тартқан азабы басынан
Ұлт-азаттық көтеріліс - әділетсіздікке, басқыншылыққа, қанау,
Бүкіл халықты осындай қандыбалақ жолға түсуге
Өз елін өзі тонаған имансыз авторитарлық
Халықтың жерін басып кірген отарлаушы ата
Иә, жеке адамның намысына тиіп, құқын
Сол себепті де, ұлт-азаттық көтерілісі адамзат
Қандайда болмасын халықтың көтерілісі артында
Дегенмен, көтерілістің сол кездегі елге, оның
Апатты селдей заман өтіп кеткеннен кейін,
Бірақ, сол күнді бастан кешірген елге,
Қазақ халқының 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі
«Мың өліп, мың тірілген » деген
Сорқы, өктем отарлаушы күштің салмағы жаны
Оның тарихи рөлі, көз ұшы биікте,
Сонау XVIII ғасырдың басындағы ел аузында
Ең алдымен, әділеттік үшін және пікір
Ол – мынау:
1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс бір өңірде
Сол себепті, қазақ халқының тағдыры мен
Бұл – қазақ халқының ғұлама перзенті
Иә, 1916 жылғы көтерілістің ел өміріндегі
Дегенмен, басы оңайшылықпен қосыла қоймайтын, қарыны
Бұл отаршыларға жеңіл жол ашты, араны
Бір тайпа ел білімнен, мәдениеттен, өскелең
Фридрих Энгельс: «Пендені мал сияқты халге
Патша үкіметінің сиқырлы «бөлшекте де билігіңді
Иә, «бөлінгенді бөрі талайды» деген осы
Абайдың:
Көрмесең істің бәрі бос»-
деп, жалынды ой шашуының төркіні, осындай,
«Жүректе қайрат болмаса,
Ұйықтаған ойды кім түртпек!»-
деп, бекер күйінді ғой дейсіз бе!?
Тек, 1916 жылы ғана титығына әбден
Академик М.Қозыбаевтың: «1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс
«Керегесіз үй болмайды, басшысыз ел болмайды»
Негізгі бөлім
1.Қазақтың ортасын қақ жарып шыққан, құдіреті
XIX ғасырдың соңында, әсіресе XX ғасырдың
Олар елінің, жерінің отаршыларға жем болып
Бұл да қазақты «орыстандыруың» тиімді бір
Сол себепті, латын жазуын негізінде жасалған
Осындай, халқының білімі, ой-өрісі ойсыраған заманда,
«Дүние кілті – орыс тілін үйренуде.»(Абай)
Зиялылыардың негізгі тобы орыс тілін үйреніп,
Бұл қозғалыстың алғашқы туын көтеруші ұлы
Ол:
«Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай баптанба» - дей келе
Абай:
«Дүние де өзі, мал да өзі,
Ғылымға көңіл бөлсеңіз.
Білгендердің сөзіне,
Махаббатпен ерсеңіз» - деп, елді надандықтан
XIX ғасырдың бас кезіндегі халық қамын
Бұл топ қазақ халқы сияқты езілген
Олар тілінің ұшымен елім деп өтірік
Бұлардың бәрі дерлік ғұлама Абайдың құдіретті
Олар тек ұран тастап қойған жоқ.
Осы ауыр азапқа толы міндетті мойнына
Бұл - әділ түсінік еді.
Отаршыл үкіметтің тұсында қазақтың ана тілінде
Қазақтың сол кездегі интеллигенттері патша үкіметінің
Бірақ, бұл басылымдар отарлаушы үкіметтің тікелей
Енді, олар өз бетімен ана тілінде
Сол жылы «Қазақ» атты газеттің бір
1913 жылы Оренбург қаласында Ахмет Байтұрсынов
Газет патша үкіметінің отарлау саясатына ашық
Жалпы, 1911-1913 жылдар аралығында қазақ интеллигенттерінің
1913 жылы қазақ тілінде саяси-әдеби «Айқап»
Журналға қазақтың алғашқы журналист қыздарының бірі
Аталмыш газеттер мен журналды шығарушылар алдарына
Бірінші, қазақ халқын жоюға бағышталған
Екінші келешегін ойлаған халыққа ең алдымен
Үшінші, шын мағынасында бостандығы үшін, діні,
Қазақ халқының ұлт-азаттығы үшін күресуге жігерлі
«Бізде бірлік болып, іс қыла білетін
Әлихан Бөкейханов, Мұхаметжан Қаратаев, Ғұмар Қарашев
Олар халықтың ішінде жүрген дарынды ақын,
Ахмет Байтұрсынұлы: «... Келімсек элемент тұрғылықты
Әлихан Бөкейхан: «Азаттық таңы атты. Тілекке
«Атамекеніңді орыс тепкісінен құтқарып, азат тәуелсіз
Мұстафа Шоқай: «Біз, Түркістан тәуелсіздігін жақтаушылар,
Көтеріліс - езілген халықтың
Ей, жас түркістандық! Сен өзіңе жүктелген
Смағұл Сәдуақасов: «Ендігі тірек –
«Жасасын Алаш, жасасын!!!»(С.Торайғыров)
Сұлтанмахмұт Торайғыров:
«Алаш туы астында
Күн сөнгенше сөнбейміз.
Енді ешкімнің Алашты,
Қорлығына бермеіміз!
Адамдықтың жолына,
Бастаған ерлер соңында,
Басқаға көңіл бөлмейміз,
Қандай шайтан келсе де,
Алдауына көнбейміз.
Өлер жерден кеттік біз,
Бұл заманға жеттік біз!
Жасайды Алаш, өлмейміз!
Жасасын Алаш, жасасын!!!»
Қорытынды
Азаттық қазақтың ежелгі арманы еді. Түлкі
Абай, Шоқан, Ыбырай дәуірі қылыштан гөрі
Алаш деген сөзді тарихи санадан өшіру
Қазақтың өз билігі өз еркінен кеткен
...32-33-тің ашаршылығы қолдан жасалды.
...36-37-інің қырғыны әдейі істелді.
...41-45-те де ең көп қырылған қазақ
...54-55-ші жылдары Тыңды игеру желеуімен бос
...70-80-ші жылдары тілді тұқыртты, салт-дәстүрді
...86- жылы Қазақтың рухын таза құртпақшы
Осыншама нәубеттің ішіндегі ең сұмдығы 1949
XX ғасырда дүние жүзіндегі бірде-бір ел
Атом сынағынан аман өттік. Міне, XXI
Хиросима мен Нагасаки қирап қалғанда қалың
Олар Білім мен Білік жолын таңдады.
XX ғасырдың басында Қазақ оқығандары
XXI ғасырда қазақтың қасіреті аз болғай,
Сөйтіп ғылыми, мәдени, творчестволық элитаның онсыз
Әрине бұл жағдайдан келер кесапат та
Әдебиеттер тізімі
Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы.-Алматы, 1997.
Тәнекеев С. 1916 көтеріліс.-Алматы
Жас Алаш №25,2002.
Жас Алаш №14,2000.
Жас Алаш №1,2001.
Егемен Қазақстан 26 сәуір 2002.
Түркістан 23 ақпан 2001.
Ф.Энгельс Таңдамалы шығармалары., Алматы, 1982ж.
М.О.Әуезов Таңдамалы жинақ,2-т.360-бет
1