МАЗМҰНЫ
Кіріспе .............................................................................................................5б
I-тарау.ОТБАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ.........8б
1.1.Отбасында балаларды тәрбиелеудің психологиялық негіздері...........8б
1.2.Балаларды әлеуметтік қорғау жүйесі …………………………………11б
II-тарау.БАЛАЛАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ТЕХНОЛОГИЯСЫ..16 б
2.1.Девиантты мінез-құлықты балалармен әлеуметтік жұмыс
технологиясы .................................................................................................16б.
2.2.Көше балаларымен әлеуметтік жұмыс...................................................20б.
Қорытынды ....................................................................................................23б
Пайдаланған әдебиеттер ...............................................................................25б
Кіріспе
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алып, демократиялық жолға түскеннен кейін
бала - он сегiз жасқа (кәмелетке) толмаған адам;
БҰҰ «БАЛА Құқықтары туралы Конвенсиясында» «әрбір баланың өмір
Қазақстан Республикасындағы Баланың Құқықтары туралы Заңында
Отбасы - некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе
Отбасы ұғымына анықтама беру, оның атқаратын қызметтерін нақтылау,
А.Г.Харчевтің ұсынған анықтамасы бойынша - «отбасы - бұл
Бала психологиясы саласында дүние жүзіне әйгілі Дж. Уотсон,
Балалардағы негізгі әлеуметтік мәселелердің туындауы: біріншіден, психофизиологиялық, интелектуалды
Біріншілік себеп: биологиялық, психофизиологиялық факторларға байланысты туындап отырады.
Балалар тап болатын көпшілік әлеуметтік мәселелерді келесідей топқа
-Балалардағы даму сатысындағы өзгерістер (Өтпелі шақтағы тоқырау, бастауыш
-Отбасындағы тәрбиелеу стиліне (баламен қатал қарым қатынас, отбасындағы
-Балалармен жұмыс жасаушы әлеуметтік институттар мен мекемелер( мектеп
-Қоғамның әлеуметтік экономикалық және әлеуметтік құқықтық дамуы (балалар
Әрине балалардың барлық мәселелерін шешу ешқандай қоғамда болған
Зерттеу жұмысының объектісі: әр түрлі жастағы балалар
Зерттеу жұмысының пәні: бала ұғымының мәні, балалармен әлеуметтік,
Курстық жұмыстың мақсаты: балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізу технологияларын
Курстық жұмыстың осы мақсатына сәйкес келесі зерттеу міндеттері
- балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізу технологиялары жөніндегі ғылыми
- отбасында балаларды тәрбиелеу жұмысын жүргізудің әлеуметтік-психологиялық әдістерін
-Балаларға қатысты заңдармен танысу;
-Балалармен әлеуметтік жұмыскер жүргізетін әдістермен танысып,талдау жұмысын жүргізу;
-Әр түрлі топтағы балалармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс технологияларымен
I-тарау.ОТБАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ
1.1.Отбасында балаларды тәрбиелеудің психологиялық негіздері.
Отбасы баланың ең жақын әлеуметтендіру ортасы. Осы ортада
Қазақстан Республикасының Конститутциясында «балаларына қамқорлық жасау және оларды
«Қазақстан-2030» бағдарламасында балаларымызды алыс болашақта қандай сапада көруіміз
Қазіргі заманда отбасының құрылымы өзгеріп, оның мүшелер саны
Қазіргі кезде отбасы проблемаларының арасында ата-ана мен бала
Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке адамды қалыптастыру және оны
Адамның дамуында бір-біріне байланысты екі өзек байқалады, оның
Баланың қабілетін дамытуда оның өзінің белсенділігі маңызды және
Жеке адамдық дамудың ықпалды көзі – тәрбие, қоршаған
Тәрбие адамның ішкі жан дүниесіне ұнамды қозғау салып,
Балалар қабілеттілігі – тарих азығы. Көптеген іс-әрекеттің нәтижесінде
Жас ұрпақ тәрбиесі- адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні
Қазіргі қоғам жан-жақты, білімді де білікті, мәдени ой-өрісі
1.2.БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ.
ХХ ғасырды «балалар ғасыры» деп атаймыз. Оған
Қазіргі заманғы Қазақстандағы балалар мәселесін шешу қоғамдағы гуманизация
Заңдық және ғылыми әдебиеттерде «балаларды қорғау» түсінігінің түрлі
«Қорғап қалу» түсінігінің жалпы қолданылатын мағынасы: қорғау, сақтау,
Жүйе (грек. тілінен systema- бүтін, бөліктерден құралған; бірігу)
оның қызмет ету құралдарын, формаларын, міндеттерін және мазмұнын
өзара байланысқан және өзара әрекеттесетін элементтердің белгілі бір,
оның элементтерінің функционалды құзіреттілігінің белгілі бір сатылылығы (үйлестірушілік,
Балаларды әлеуметтік қорғау жүйесі түрлі деңгейлі, баланың тұлғалық
Балаларды әлеуметтік қорғау жүйесінің қалыптасуын О.В. Степанов
балаларды әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуы қоғамның барлық институттарының
ұлттың өмір сүруін, адамзаттық потенциалдың жаңадан өндіруді қамтамасыз
балаларды әлеуметтік қорғаудың құрылымы, әдістері, формаларының қалыптасуы қоғам
Балаларды әлеуметтік қорғауды жүйе ретінде қарастыру кезінде жалпы
заңмен қамтамасыз ету және құқықтық –нормативтік өрісінің ұйымдастыру
басқару тетіктері, мекемелер мен органдардың құзіретті өзараәрекеттесу тәртібі,
атқару тәртібі;
қаржылы-экономикалық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
ғылыми-әдістемелік және кадрлық қамтамасыз ету;
ағарту.
Балаларды әлеуметтік қорғау жүйесі дегенде балалардың қызығушылықтары мен
Қазақстан Республикасында балалардың жағдайларын жақсарту бойынша мемлекеттік
балаларды құқықтық қорғауды нығайту;
балаларды өмірлік қамтамасыз етудің табиғи ортасы ретіндегі отбасын
ана мен бала денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету;
балалардың тамақтануын жақсарту;
балаларды тәрбиелеу, білім алу және дамуын қамтамасыз ету;
ерекше қиын жағдайға түскен балаларға қолдау көрсету.
Балаларды әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі құрылымдық компоненттеріне
Құзіретті органдардың шешімдері мен үкімдері. Балаларды әлеуметтік қорғау
Бағдарламалар. Бұл форма балаларды әлеуметтік қорғаумен айналысатын мемлекеттік
Балаларды әлеуметтік қорғау бойынша шаралар жоспарлары. Оған балалардың
Балаларды әлеуметтік қорғау үшін материалдық базаны құрастыру мен
қаржылық база (бюджеттік қаражаттар, бюджеттен тыс қаражаттар,
көпсандық ғимараттар, құрал-саймандар. Бұл мектептер, мектептен тыс және
балаларға төленетін мемлекеттік жәрдемақылар жүйесі: әйелдерге төленетін бір
Балаларды әлеуметтік қорғау әдістеріне: балаларды әлеуметтік қорғауда қажетінше
Қазіргі таңда балаларды әлеуметтік қорғау саласындағы объектілері мен
Балаларды әлеуметтік қорғаудың объектісі кең мағынада алғанда бұл
Бірақ әр баланың өзінің өмірінің әртүрлі кезеңдерінде
жастық кезеңдерінің дамуына байланысты: нәрестелік шақ (1 жасқа
денсаулығына байланысты: мүгедек балалар, психикалық стрестерге ұшыраған, суицидке
көмек көрсету бағыттарын сәйкес (қиын өмірлік жағдайға байланысты):
девиантты мінез-құлықтағы балалар: кәмелетке толмаған немесе құқық бұзушы
ерекше жағдайдағы балалар: талантты балалар, жәнеде баланың
Балаларды әлеуметтік қорғау жүйелерінің негізгі субъектілерінің ең негізгілеріне
II-тарау.БАЛАЛАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ТЕХНОЛОГИЯСЫ.
2.1.ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ БАЛАЛАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС.
Әлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль
Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес
Девиантты мінез-құлықтың көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқудан, еңбектен бет
Девиацияның негативті формалары әлеуметтік патология болып табылады: алкоголизм,
Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу
• жанұяда берекенің болмауы;
• ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;
• тәрбие берудегі кемшіліктер;
• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды
• сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз
• психоактивті заттарды жиі пайдалануы;
• агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;
• мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары,- деп
Оларды жекеше қарастыратын болсақ:
1. Биологиялық факторлар – баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі
- ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс
- психофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал, келіспеушілік
- физиологиялық факторлар: сөйлеу дефекттері, адам бойындағы соматикалық
Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген
2. Психологиялық факторлар. Бұған баладағы психопатологиялар мен мінездегі
Баланың әрбір даму сатысында, олардың психикалық қасиеттері, тұлғалық
Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда,
3. Әлеуметтік-педагогикалық факторлар. Олар мектептік, отбасылық, қоғамдық тәрбиедегі
- оқудағы декомпенсация – баланың жалпы мектепке деген
- мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққа
- әлеуметтік бейімсіздік – баланың оқуға, мектепке, ұжымға
- криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте
Баланың психоәлеуметтік дамуындағы ауытқушылықтардың негізгі факторы - ата-ана.
- дисгармонды стиль - бір жағынан ата-ана баланың
- тұрақсыз, конфликті стиль – толық емес отбасындағы,
- асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор
Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық, физикалық, эмоционалды,
4. Әлеуметтік-экономикалық факторлар. Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның кедей және
5. Моралді-этикалық факторлар. Қазіргі қоғамның адамгершілік қасиеттерінің
Девиантты мінез-құлықты балаларды түзету күрделі әрі қиын әрі
• балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;
• оның жағымды қасиеттеріне сүйену;
• оның адамгершілік күшіне, потенциалды мүмкіндіктеріне сену;
• оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жасалған
• салауатты өмір салтын қалыптастыруға, қауіпсіз тіршілік етуге
• девиантты мінезге ие балалардың білім алуы мен
Қорыта айтқанды, девиантты мінез-құлықты балалармен тәрбиелік жұмыстарын жүргізуде
2.2.КӨШЕ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС
90 жылдардан бастап басқа посткеңестік кеңістіктегі елдердегідей Қазақстанда
Қараусыз қалған балалар, көше балалары-бұл, көше олар үшін
Кедейлік;
Жұмыссыздық;
Отбасы тұрақтылығының әлсізденуі;
Отбасыдағы жағымсыз жағдайлар(ата-ана маскүнемдігі; ата-аналық құқығынан айырылуы; ата-ананың
Қараусыздық-Қазақстанның заманауи әлеуметтік-экономикалық және рухани-құндылықтық жағдайларының салдары болып
Көше балалары арасындағы қылмыстың жоғарылауы қоғамның әлеуметтік жағдайына
Отбасында тұрақтылық көрмеген балалар үшін көше тартымдылығы жоғары
Көше балаларын тамақ пен ақшаны жеңіл табуға болатын
Көптеген көше балалары өмірлік қиыншылықтармен күресу үшін түрлі
Кәмелет жасқа толмаған көше балаларының мәселесімен айналысатын бейімдеу
Әлемдік тәжірибеде көшедегі әлеуметтік қызмет жұмысы-қараусыз қалған кәмелет
Қараусыз қалған кәмелет жасқа толмаған көше балалар категориясы:
ата-анасы бар, бірақ олардың асоциалды әрекетінен(нашақорлық, маскүнемдік, зорлық,т.б.)
туғаннан көше өмір салтын ұстанушы кәмелет жасқа толмаған
ата-анасынан айырылып, әлеуметтік жетімдікке ұшыраған қараусыз қалған кәмелет
қамқор органдарында, балалар үйінде тәрбиеленуші, бірақ қашып кеткен
көше өмір салтына бейімделіп кеткен қараусыз қалған кәмелет
Әлеуметтік Қызметкердің атқаратын қызметі:
қараусыз қалған кәмелет жасқа толмаған көше балалардың жағдайы
қараусыз қалған кәмелет жасқа толмаған көше балаларды әлеуметтік,
түрлі сипаттағы алғашқы көмек түрлерін (әлеуметтік, медициналық, психологиялық,
Көше өмір салтынан арылу тәсілдері туралы балаларды ақпараттандырады;
Балалардың отбасыға қайта оралуында және қамқорлыққа алу органдарына
Балаларды қоғамдық жұмыстарға араластыру әрекеттерінде септігін тигізу(еріктілер қозғалысы);
Белгіленген тәртіпке сәйкес азық-түліктер, гигиеналық жиындарды (сабын, тіс
Алғашқы медициналық көмек көрсету (алғашқы диагностика, шұғыл дәрігерге
Кризистік жағдайда психолог бөлімше жағдайында психологиялық кеңес пен
Көше өмір салтын ұстанған балалардың маңызды мәселелері бойынша(АҚТҚ
Бала құқықтарын қорғау мекеме, ұйымдар мен қайырымдылық қорлар
Көше өмір салтынан арылған балалармен байланысты сүйемелдеу, қарым-қатынасты
Қоршаған ортаның қорлық, қысым, кемсіту, мәжбүрлеу әсер факторларынан
Психологиялық коррекция, тренинг жұмыстарын жүргізу;
Қараусыз қалған көше балаларына қатысты түрлі сипаттағы акциялар
Қорытынды:
Бала әр қоғам мен мемлекеттің асыл қазынасы.Баланы жастан
жастық кезеңдерінің дамуына байланысты: нәрестелік шақ (1 жасқа
денсаулығына байланысты: мүгедек балалар, психикалық стрестерге ұшыраған, суицидке
көмек көрсету бағыттарын сәйкес (қиын өмірлік жағдайға байланысты):
девиантты мінез-құлықтағы балалар: кәмелетке толмаған немесе құқық бұзушы
ерекше жағдайдағы балалар: талантты балалар, жәнеде баланың
Балалар тап болатын көпшілік әлеуметтік мәселелерді келесідей топқа
-Балалардағы даму сатысындағы өзгерістер (Өтпелі шақтағы тоқырау, бастауыш
-Отбасындағы тәрбиелеу стиліне (баламен қатал қарым қатынас, отбасындағы
-Балалармен жұмыс жасаушы әлеуметтік институттар мен мекемелер( мектеп
-Қоғамның әлеуметтік экономикалық және әлеуметтік құқықтық дамуы (балалар
Балалар мәселесі ұлттық міндеттердің басым бағыты саналады. Сондықтан
Пайдаланған әдебиеттер:
«Бала құқықтары туралы» БҰҰ Ковенциясы.
Большой энциклопедический словарь. 2-е издание перереб. и доп.-М.,1998.С.1102.
Степанов О.В. Мир детства в условиях выживания.(Социально-прововые проблемы
Варывдин В.А. Управление системой социальной защиты детства: Учебное
Поддубная Т.Н. Управление системой социальной защиты детства /
6. Педагогика / под ред. В.А.Сластенина и др.
7. Подласый И.П. Педагогика. В 2-х кн. Кн.1.
8. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. – Астана,
9.Кузнецова Л.П. Основы технологии социальной работы: учебное
10. «Бала тәрбиесі»
4