ЖОСПАР
Кіріспе 2
Түркі тілдес тайпа халықтарының наным-сенімдері мен
Ұлы Жібек жолындағы діндердің таралуы 11
Мұсылман дінінің шапағаты мен нұрының таралуы
Қорытынды 18
Қолданылған әдебиеттер 19
Кіріспе
Тарихи жадығы тиесілі тарихының өң бойына
Мәдениеттегі діннің рөлін әрбір мәдениеттің жүйі
Дін - қоғамдық құбылыстардың ішіндегі ең
Түркі тілдес тайпа халықтарының наным-сенімдері мен
Ежелгі қазақ жерін қоныс еткен түркі
Қазақта күн мен айдың құдіретті сұлулығы
X ғасырда Еділ болгарларына келген араб
Түркі тілдес халық тайпаларының сенім-нанымында шамандық
Үйеңкінің түбінен
Үйіріп алған қобызым!
Қарағайдың түбінен,
Қайырып алған қобызым,
Қызыл қыршын тобылғы
Жәшік қылған қобызым,
Желмаяның терісінен
Қапшық қылған қобызым
Жүйрік аттың құйрығын
Ішек қылған қобызым!
Ортекенің мүйізін
Тиек қылған қобызым!
Тасқа шыққан ырғайдан,
Құлақ қылған қобызым!
Сексендегі кемпірдей,
Белі бүкір қобызым!
Буаз қатын секілді
Арты шөмек қобызым!
Әбденде болжа, қобызым! - деп сарнайды.
Қобыз - түркі тілдес халықтардың ертеден
Бақсы баба сен қолда.
Мен сиындым тар жолда
Мен сиындым сіздерге,
Медет бергін біздерге, - деп, Қорқыт
«Қорқыт Ата» дастанының «Ұлы бақсы» аталатын
Жын, періште, пір бақсылардың жебеуші, демеуші,
Қазақтар жаны қысылғанда сол періште пірлерге
Көл егесі Қамбар-ау
Шөл егесі Қамбар-ау
Қарағыма көз сал-ау,
Рахым қылсаң құдая-ау!
Сенен өзге кім бар-ау?
Ғашықтардың пірі едің
Ләйлі-Мәжнүн Сәруар-ау!
Сүрінсе қолдап алып жүр,
Пәлекет келсе қағып жүр
Қосақтап қойдай бағып жүр,
Бір ғашықтың дертінен
Қарағым менің неғып жүр?
Ғазіреті ер сұлтан
Рахым қылып сен тұрсаң,
Баба түкті шашты Әзіз
Баламды Сізге тапсырдым.
Бұл қисса біз сөз етіп отырған
Ү-Х ғасырларда ежелгі қазақ даласын қоныс
Малды қадірлемейтін халық малды құрбандыққа шалу,
Тақ Сүлеймен, Сүлеймен
Сенен медет тілеймін!
Ат басындай ақ бұлт,
Алла сенен тілеймін!
Қой мойындай көк бұлт
Қожам сенен тілеймін!
Қоғалы көлдер құрыды
Құба жондар шөлдеді.
Қолдан қара жауын бер
Қара сабам қаусады,
Сары аяғым қаусады
Қасымнан қараң-құраң кетті ғой
Маңдайымнан ащы шуақ өтті ғой,
Жандай досым, ақ бұлт,
Омыраудан соқ бұлт!
Танап-танап ақ бұлт,
Омыраудан соқ бұлт
Есек желді сұр бұлт.
Еріктірмей жете көр,
Мен тасымды торлайын
Торсыққа салып қорлайын,
Тәңірі өзің берсең зорлайын
Тұңғиық қара көздерден
Шөп алайық, ақ бұлт,
Ербек-сербек бап атап,
Еркек қана күрең тай,
Шиып қара, шиып қара,
Құлан-жылан бұлан тай,
Мартай-Мартай,
Тері шоқым мар
Шұрғай, қап шырғай
Түрлен қара бұлтым,
Мен де сенің ұлтың!
Дария шор, Дария шор!
Бақсы балгерлер ырым, әдет-ғұрыптарды уағыздаушы, орнықтырушы
Солардың ішінде қазақтар мал сүйектерінің кейбіреулерін
Алты қыры асықтық сұрақ деді,
Бізге әкепті алтауын құрап деді.
Алшыға - тойке, бүгеге - шіге,
омпыға - омпы болып жауап берсек,
бас изеп тұрады деді.
Алшымын, бүгемін деу астамдығы
Тәйке, шіге, омпы боп жауап берсек
Ашылар-ау бастағы қастандығы» - деп шешкен
Баксылардың аруаққа, пірге сиынып, әртүрлі ауруларды
Балқы жырау Төребайға:
Апаң сенің сығайдан,
Анаң сенің Құмайдан
Екі асылдың белінен
Сәттілі күні пайда боп
Жаратқан сені лайдан, -
дегенде осы екі аруақты айтады. Құмай
Ұмай анаға табыну бірте-бірте өмірге шамандық
Сөйтіп, Шоқан шамандықтың табиғатты тәңірге айналдыратынын,
Ұлы Жібек жолындағы діндердің таралуы
Жібек жолымен діни идеялар да кең
Зерттеушілердің пікіріне қарағанда, Қытайға буддизм Үндиядан
Ерте ортағасырларда буддизмнің негізгі миссионерлері қызметін
Түріктер VI ғ. бастап буддизмнің қатты
Қазақстанның оңтүстігі мен Жетісуда буддизм едәуір
Кездейсоқ табылған археологиялық олжалар ішінде Үндия
Археологтардың соңғы ашқан жаңалықтары қатарына орта
Жібек жолы бойымен, Батыстан Шығысқа қарай
Мария бике құдайды емес, адамды туды,
Сирияның бай көпестері мен қолөнершілері Константинопольдегі
VII—VIII ғғ. несториандық ағым Оңтүстік Қазақстан
Қаялықта өздерінің шіркеуі, сол сияқты оқшау
Жамұқат пен Науакет қалаларының мазарларын қазған
Осынау өлкелерде христиандардың келген кезеңінен XIV
Жетісуда христиан қауымының болғаны туралы деректі
Сөйтіп, археологиялық және эпиграфикалық олжалар, ортағасырлық
Жібек жолымен III г. Иранда пайда
Манихей дінінің үмбеттері Жетісу мен Оңтүстік
Тегі, Тараздағы қазба жұмысы кезінде табылған,
Ортағасырлардағы Қазақстан қалалары тұрғындары арасында б.
Мәселен, XII ғ. Отырар қаласының үйлері
Мұсылман дінінің шапағаты мен нұрының таралуы
Дегенмен Қазақстанда бел алған ислам бірте-бірте
VIII—IX ғғ. оқиғаларын баяндайтын деректер Оңтүстік
X ғ. бас кезінде Қарахандар әулетінің
IX ғ. мен XIII ғ. бас
Исламды тарату заманы кезінде Орта Азия
IX—X ғғ. екінші жартысында өлікті жер
Араб әрпінің көркемдік мүмкіндігін пайдалануға арналған
Қазақстанның Жібек жолы бойындағы қалаларында Батыс
Қорытынды
Мәдениеттегі діннің ролін әрбір мәдениеттің жүйе
Дін - қоғамдық құбылыстардың ішінде ең
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақтар. І-VII том, Құрастырғандар Әбен.Е.
2. Қазақ ССР тарихы, 2 том.
3. Қазақ Совет Энциклопедиясы, 1-12 томдар.
4. Машанов А., Әл-Фараби, Алматы, 1971
5. Көбесов А., Әл-Фараби, Алматы,
6. Григорян С.Н. Великие мыслители Средней
7. Ә.Дербісәлі «Ислам және Заман»
8. Д.Исабеков «Ислам және Қазақстан мәдениеті»
9. Х.Ақназаров «Ислам діні және өмір
1 Зиммель Г.К. Социологии религии//Избранное. Москва,
Тизенгаузен В.Г. Сборник материалов, относящихся к
Ш. Уәлиханов, таңдамалы, Алматы, 1985, 170
Валиханов Ч. Ч. Собр. соч. 65
1