Жоспар
Кіріспе 3
1 Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру 4
1.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі 6
1.2 Күмәнді дебиторлық борыштар 14
1.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі 19
1.4 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі 22
2 Кредиторлық қарыздар есебі 26
2.1 Алдағы кезең шығындарының есебі 26
2.2 Берілген аванстар есебі 27
2.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің алашақ (кредиторлық) қарыздарының есебі 29
2.4 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі 30
2.5 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі 31
2.6 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебі
2.7 Салық міндеттемесінің есебі 37
2.8 Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу
Қорытынды 41
Қолданылған әдебиеттер тізімі 42
Кіріспе
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің қандай
Саудалық дебиторлық берешек – негізгі іс-әрекет нәтижесінде өткізілген тауарлар
Саудалық емес дебиторлық берешек – іс-әрекеттің басқа түрлері нәтижесінде
1) алынуға тиісті шоттар;
2) алынған вексельдер;
3) басқалар.
Алынуға тиісті шоттарға : ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен қызметке,
Қарыз капиталының қозғалысын несиелеу – ол пайыз түрінде қарызға
1 Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлағалардан оларға
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелетін)
Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген)
Тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
Вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
Негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар негізінде
Ұйымның лауазымды адамдарыны (тұлғаларанының) дебиторлық борышы;
Басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома басқа
Ұйымның қаржы қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық борыштардың
Кейбір жағайларда сапаның төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу себебінен
Дт: 6030 баға шегерімі – шоты
Кт: 1210 алынуға тиісті борыштар – шоты
Түріндегі бухгатлтерлік жазуы жэазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын
Дт: 6020 Сатылған тауралардың қайтарылымы – шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар – шоты
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу барысында мына төменде
Нөмірі 7 Журнал-ордер – 1250 «Жұмысшылар мен басқа да
Нөмірі 9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – 1610 «Берілген аванстар»
Нөмірі 10 Журнал-ордер – 1290 «Күдікті қарыздар бойынша резерв»,
Нөмірі 11 Журнал-ордер – 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады:
1210 «Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы».
1290 «Күдікті қарыздар бойынша резервтер».
1220 «Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы».
1280 «Басқадай дебиторлық борыштар».
1620 «Алдағы кезең шығындары».
1630 «Берілген аванстар».
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
1.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
1210 «Алынуға тиісті шоттар»
1210 «Алынған вексельдер»
1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары»
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» шоттарына қатысты
Мысалы: сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш жүз
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Дт: 7010 Сатылған өнімдердің
өзіндік құны 300000 тг
Кт: 1320 Дайын өнімдер 300000 тг
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Дт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты 420000 тг
Кт: 6010 Дайын өнімдерді сатудан алынатын табыс шоты 420000
Сатылған тауарлар үшін есептелеген ҚҚС сомасына:
Дт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты 80000 тг
Кт: 3130 Қосылған құн салығы сомасы 80000 тг
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» 500000тг
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты 500000 тг
Жоғарыда екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпоырндар мен ұйымдардың
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар бойынша
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді баға
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына 1210 «Алынуға тиісті борыштар»,
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған жұмыстар
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі себептермен кейін
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің сомасына
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары операциялары
Тауралрды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар, жеткізу
Тұрақты баға келісімшартта көрсетліп, тауарларды төлеу кезінде қадағалаанды және
Тұрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау қиын
Мысалы: бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта (кезде).
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін
Вексель дегеніміз – ооынң иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт
Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық міндеттеме болып
ВЕКСЕЛЬ
100000 (жүз мың) теңге 25.03.2004 жыл
Төленуге тиісті сома мөлшері Вексельдің берілген уақыты
«ККК» фирмасы
Вексель бойынша ақша алушы ұйымның аты
13.12.2004 жыл
Төлену серзімі
«НҰР» акционерлік қоғамы
Вексель беруші ұйымның аты
Нұрхан_______________________________МО
Тиісті адамдардың қолдары және ұйымның мөр таңбасы
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім аралығында
Дебиторлық қарыздың өтелу серзімін белгіді бір уақытқа ұзарту;
Шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды нақты
Пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
Айналымға жіберу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік есепте весельдер сатлыған, вексельге айырбасталған тауарлар және қызметтердің
Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға арнайы
Аударылмалы вексель – (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге (трассатқа) белгілі
Вексельдерде сонымен қатар пайыздық және пайыссыздық деп екіге бөлуге
Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз алдында
Пайыссыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бірақ
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық болып
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр түрлі банктер
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттің ішкі
Вексельдер эмитенттер бойынша:
Қазыналық және жекеше.
Төлем түрлері бойынша:
Жай және аударылмалы.
Төлем кепілділігінің барлығына қарай:
Қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша:
Мерзім вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.
Вексельдерді толтыру мен ресімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді.
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер алынғанда:
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» шоты
Кт: 1210 «Алынуға тиісті борыштар» шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың борыштарының жабылуына, яғни ақша
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 1210 «Алынған вексельдер» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Айта кететін бір жағдай көпетген уақыттарда вексельде көрсетліген сома
500000+500000*5%*6/12=500000+12500=512500 теңге
Егер осы сомадағы вексель алты айға емес тоғыз айға
500000+500000*5%*9/12=500000+18750=518570 теңге.
Жоғарыда қарастырылған мысалымыз бойынша бухгалтерлік жазуларымыз келесідей түрде жазылады:
А) вексель алынғанда
Дт: 1210 Алынған вексельдер шоты 500000 тг
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты500000 тг
Ә) вексель бойынша сатып алушылардың борыштары есептелген пайыз сомасымен
Дт: 1010 Ақшалар шоты 512500 тг
Кт: 1210 Алынған вексельдер шоты 500000 тг
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
Борыштары шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген сатып
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетіліген қызметке есептеліген қосылған
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс сомасына шегерілді 1610-1610
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу шотына
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің борышы олардың кредиторлық
6 Сатылған (тиеп жіберліген) тауар, өнім, көрсетліге қызмет үшін
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдері үшін
1.2 Күмәнді дебиторлық борыштар
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың
Тікелей еспетен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен
Егер сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде есептен
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резевтер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Бұрын есептен шығарылған дебиторлық қарыз сомасы есеп берудің келесі
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 6010 Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай кірістер шоты
«Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» есебі №10 журнал-ордер жүргізіледі. Кәсіпорындар
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резерв сомасына;
Дт: 7210 Жалпы әкімшілік шығындар шоты 100000 тг
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты 100000 тг
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резервтің есебінен 80000 ( сексен
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты 80000 тг
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар 80000 тг
Артық жасалынған күдікті қарыздар резерв сомалары сторно етіледі. Кәсіпорындар
Дт: 7210 Жалпы және әкімшілік
шығындар шоты 20000 тг
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты 20000 тг
Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы дебиторлық борыштары сомасынан күдікті
Мысалы: «ҚКК» фирмасының дебиторлық қарызы 200000 (екі жүз мың)
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдары алып қарасақ та олардың
Несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі (қаржы-шаруашылық
Дебиторылқ қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік баланста)
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық борыштар нәтижесінде
Жоғарыда аталған несиеге сатудан алынатын таза табыстан еспетелегн пайыз
Мысалы: «ҚКК» фирмасының 2004 жылғы көрсеткіштері:
Сатылған тауарларының көлемі 1000000 тг
Сатылған тауарларының қайтарылғаны 50000 тг
Сауда щегерімі 10000 тг
Күмәнді қарыздар бойынша резерв 8000 тг
Соңғы үш жылдағы «ҚКК» фирмасының күмәнді қарыздар бойынша шығындары:
Жылдар Сатылғантауарларының көлемі Күмәнді қарыздар бойынша шығындары Пайыздар
900000 29700 3,3
930000 31500 3,38
950000 36100 3,8
Барлығы 2780000 97300 3,5
«ҚКК» фирмасының бухгалтері бұл жылдардағы күмәнді қарыздар бойынша пайыз
(1000000-50000-10000)*3,5%=32900 тг
Осы табылған күмәнді қарыздар соамыс бойынша «ҚКК» фирамсының бухгалтерлік
Дт: 7210 Жалпы және әкімшілік шығындары 32900 тг
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резерв 32900 тг
Жоғарыдағы сандарды есекере отырып, 2004 жылдың қаржылық есебінде күдікті
Негізінен несиеге стаудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісі
Күмәнді қарыздарда бағалу үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі
Негізгі дебиторлық борышқа жасалынған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
Алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек негізделген
Осы атап өткен екінші әдісіміз бойынша мысал келтірейік:
«ҚКК» фирмасының 2004 жылғы 31 желтоқсанға алынуға тиісті шоттарының
Сатып
алушылар Түсуге тиісті борыш
(барлығы) Уақтылы түспегені Бір тоқсан кешіктірілгені Екі тоқсан кешіктірілгені
«Арал»
фирмасы 350000
150000 200000
«Шалқар» фирмасы 250000
100000 150000
«НҰР» АҚ 500000 300000 100000
100000
Барлығы 1100000 300000 250000 200000 100000 250000
Күмәнді борыш пайызы
5 10 20 30 50
Күмәнді борыш бойынша резерв
15000 25000 40000 30000 125000
Жоғарыдағы берілген мысалымызда «ҚКК» фирмасының алынуға тиісті шоттарының сомасы
Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты арқылы жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Күмәнді қарыздарға резерв жасалды 7440 1290
2 Күмәндіқарыздар бойынша құрылған резерв сомасының есебінен дебиторлық борыш
3 Жыл соңында күмәнді қарыздар бойынша құрлған резерв сомасының
4 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде есептен
5 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде есептен
1.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі
Жалпы кез келген ұйымның бухгалтерлік есебіндегі мына шотта:
1220 «Еншілес серіктестіктердің борышы»
1220 «Тәуелді серіктестіктердің борышы»
1230 «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» 1240 сол ұйымның
«Шаруашылық серіктестіктері» дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген және жарғылық
«Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаның» қатысушысы өзінің жеке қаржылық есеп
Меншіктің осы түрлерін айқындайтын анықтамалар азаматтық кодексте толық түрде
Еншілес, тәуелді серіктестіктерге, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға ұйым ақша
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты түріндегі
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес активтер
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Кт: 6010 «Негізгі қызметтен алынатын кіріс» немесе «Негізгі емес
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес активтер
Дт: 1220, 1230 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 3130 « Қосылған құн салығы шоты» түріндегі корреспонденция
Шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімді бағамдық айырмашылыққа;
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Кт: 6250 «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты түрінде корреспонденция
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық борыштарының
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» немесе 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» шоттарының тиістілері;
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дт: 3510 «Тауарлы-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін алынған аванстар»
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін алынған аванстар» деп
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Осы жоғарыда айтылғандармен қатар шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімсіз
Дт: 7430 «Бағамдық айырмашылық бойынша шығындар» деп аталатын шот;
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға тиеп
Өз бағасына;
Қосылған құнға салынған салық сомасына 2120-2130
2120-2130 3010-
Шоттардың тиістілері
3130
2 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешек
3 Ай соңында (аяғында) еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын
4 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген негізгі
5 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген негізгі
6 Алынған қарызға, кредитке есептелген пайыз сомасы 1270 6120
7 Акция дивидендіне есептелген пайыз сомасы 1270 6120
8 Есептелген дивиденд және пайыз ретіндегі борыш сомасы есеп
1.4 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті дебиторлық борыштар
1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы».
1280 «Есептелген пайыздар».
1250 «Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы».
1280 «Өзге де дебиторлық борыштар».
Бұл шоттарда «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер» бөлімшесінде есептелуге
«Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты ұйымның сатып алынған
Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар мен
Дт: 1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты немесе
Дт: 1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
Кт: 1280 «Басқадай несиелік борыштар мен аударымдар» шоты түріндегі
1280 «Есептелген пайыздар (проценттер)» шотында ұйымның шартта қаралған жалға
Жылдағы негізгі құралдар, алынған вексельдер, берілген заемдар бойынша пайыздар
Дт: 1280«Есептелген пайыздар» - деп аталатын шот,
Кт: 6120 «Акциялардың дивидендтері және пайыз түріндегі кірістер» деп
Есептелген пайыздар бойынша борыштардың жабылуына:
Дт: 1030 «Ақшалар» шоттарының тиістілері,
Кт: 1280 «Есептелген пайыздар» деп аталатын шоты түріндегі бухгалтерлік
1250 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» деп аталатын шотта
Жалпы әкімшілік-шаруашылық қажеттілігі (шығындары! Және қызметтегі іссапарлары үшін есеп
Дт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» шоты
Кт: 4420 «Алдағы кезеңдердің кірістері» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу
Есеп беру тиісті тұлғалар өздерінің борыштарын өтеген уақытта :
Есеп беруге тиісті тұлғалардың аванс ретінде алған сомаларының пайдаланғаннан
Дт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы» шоты
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты түріндегі
Есеп беруге тиісті тұлғалардың кәсіпорынның есебінен шығарған шығындарының сомасына:
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар»;
деп таталатын шоттардың тиістілері.
Кт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы» түріндегі
Жабдықтаушыларға олардан алынған ақау материалдарды қайтаруға байланысты дебиторлық борыштың
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1310 «Материалдар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Банктегі шоттан қателесіп есептен шығарылған сомаға:
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты түріндегі
Құны акцептелген (төленген) тауарлы-материалдық қорлармен айналымнан тыс активтер қоймаға
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1210 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты түріндегі
Ағымдағы жал бойынша алынуға тиісті жал төлемдері мен айыппұлдарға,
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты,
Кт: 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс»
Төтенше жағдайлардан болған залалдардың орнын толтыру бойынша дебиторлық борыштың
Дт: 1280«Басқадай дебиторлық борыштар» шоты,
Кт: 6310 «Тоқталынған операциялардан болатын кірістер (зияндар)» шоты түріндегі
Сонымен қатар «басқадай дебиторлық борыш» шотында төленуге тиісті жал
Басқадай дебиторлық борыш шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге қызметтегі іссапары және басқа да
2 Жұмысшылар мен қызметкерлерге берілген банк несиелері 2150 3010
3 Жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымның кассасына бұрын аванс ретінде
4 Жұмысшылар мен қызметкерлерге аванс ретінде берліген соманың жұмсалғаннан
2 Кредиторлық қарыздар есебі
2.1 Алдағы кезең шығындарының есебі
1620 «Алдағы кезең шығындары» деп есеп беретін кезеңде шығарылған,
Алдын ала (мерзімінен бұрын) төленген сақтандыру полисінің сомасы,
Келесі кезеңдерге жазылған газет, журнал және басқа да ақпарат
Маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық шығындары және тағы да
Осы айтылғандармен қатар алдағы кезең шығындарына жаңа өндірісті дайындау
«Сақтандыру полисі» шотында төленген сақтандыру полисінің сомасы есептеледі.
Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан төленген сомаға:
Дт: 1620 «Сақтандыру полисі» шоты;
Кт: 1030«Есеп айырысу» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасын есеп беретін
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар» шоттарының тиістілері;
Кт: 3210 «сақтандыру полисі» шоты.
«Жал төлемі» шот алдағы кезеңдер үшін төленегн жал төлемдерінің
Алдағы кезеңдер үшін төлем төленген жағдайда:
Дт: 1620 «Жал төлемі» шоты;
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты түріндегі
Ал есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемі есептен шығарылған уақытта:
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар» және тағы да басқа шоттардың тиістілері;
Кт: 1620 «Жал төлемі» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы.
«Басқадай алдағы кезең шығындары» шоты «Сақтандыру полисі» мен «Жал
Алдағы кезең шығындары шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот Тип
1 2 3 4 5
1 Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу шотынан төленген
2 Сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасы есеп
3 Алдағы кезеңнің жал төлемі есеп айырысу шотынан аванс
4 Есеп беретін уақытта жал төлемі есептен шығарылды 7110,
2.2 Берілген аванстар есебі
Берілген аванстардың есебі келесі шоттарда есептелінеді:
«Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар» шоты;
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген аванстар» шоты.
Ал берілген аванстар 1610 дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет
Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай корреспонденциялар
«Тауарлық-матриалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар» шоты немесе
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты.
Несие есебінен берілген аванс сомасы:
Дт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар»
Кт: «Банктен тыс мекемелердің несиелері» шоты немесе «Басқадай несиелер»
Шетелдік ақша бірлігі, яғни валюта түрінде берілген аванстар бойынша
Дт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар»
Кт: 6250 «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты.
Бұрынырақта аванс ретінде берілген соманың пайдаланғаннан қалғаны қайтарылғанда:
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты;
Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген аванстар»
Бұрынырақта берілген аванс есебінен жабдықтаушыларға тиісті қарыз соамлары өтелгенде:
Дт: 1210 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты;
Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар»
Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлық-матреиалдық қорларды жеткізгені үшін алдын
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Жабдықтаушыларға олардн алдағы уақытта алынатын тауарлар, материалдық құндылықтар
2 Мердігерлерге олардың алдағы уақытта атқаратын жұмыстары мен көрсететін
3 Бұрын төленген аванс соамыс есебінен қоюшы мердігерлерге қарыз
4 Аванс ретінде жабдықтаушы-мердігерлерге алдын ала аударылған сомалардың пайдаланбаған
2.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің алашақ (кредиторлық) қарыздарының есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі «Еншілес серіктестіктердің алашағы»,
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен сатып
Дт: 1310 «Материалдар» шоты;
Кт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы»,
2120 «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын өнімдері,
Дт: 2700 «Материалдық емес активтер» шотының тиістісі ;
2410 «Негізгі құралдар» және тағы да басқа шоттар;
Кт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы»,
2120 «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына:
Дт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы»;
2120 «Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын
Бас кәсіпорын мен еншілес серіктестіктер арасындағы есеп айырысуларды салыстырып,
Дт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «Тәуелді серіктестіктердің алашағы» және
Кт: 1220 «Еншілес серіктестіктердің берешегі», «Тәуелді серіктестіктердің берешегі» және
2.4 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатылатын тауарлар немесе көрсетілетін
Осы аталған операцияларға сәйкес кәсіпорынның алынған аванс сомасына:
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты;
Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған аванстар» немесе
Ал сатып алушыларға босатылған тауарлар, көрсетілген қызметтер құнынан алдын
Дт:1610 «Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған аванстар» немес «Жұмыстарды
Кт: 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі» немесе
Кәсіпорынның алған аванстарының талдамалық есебі әрбір аванс берген ұйым
Алынған аванстар бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дт Кт
1 2 3 4
1 Сатылатын тауарлық-материалдық қорлар немесе көрсетілеін қызметтер үшін алдын
2 Сатып алушы немесе тапсырыс беруші тұлғаның қарыз сомасы
3 Сатып алушы немесе тапсырыс беруші тұлғалардан аванс ретінде
2.5 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы
Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа да
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 «Келіп түскен
Фактураланбаған жабдықтар есебі
Кейбір жағдайларда келіп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары (шот-фактуралары) болмауы
Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушілермен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналда
Құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық қорлар,
Фактураланбай қалған жабдықтар бойынша есеп айырысудан;
Мерзімінде төленбеген есеп айырысулардан.
Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай шоттар
Кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларжан сатып алынған тауарлық-материалдық
Дт: 1310 «Материалдар» немесе 1330 «Тауарлар» деп аталатын шоттардың
Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп аталатын
Ал бұл тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығы сомасына:
Дт: 3130 «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шоты;
Кт: 3310«Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоты
Жабдықтаушылардың шот фактурасының қай шоттан төленгеніне қарай:
Дт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп аталатын
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын
Шот-фактура бойынша кәсіпорынның жабдықтаушылрағ таураларды сатып алу барысында төленген
Дт: 3130 «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шот;
Кт: «Орны толтырылатын қосылған құнға салынған салық» деп аталатын
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Келіп түскен тауарлық-материалдық қорлар үшін, жабдықтаушы мердігерлердің шот
Сатып алу құнына:
Сатып алынған тауарларға есептелнген (жұмыс, қызмет) қосылған құн салығының
3310
2 Жабдықтаушы-мердігерлердің шоттары акцептелді:
Материалдарды жеткізу және өңдеу қызметтерінің құнына;
Қосылған құн салығының құнына 1310-1317, 1330
1420 3310
3310
3 Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін мердігерлердің талап еткен шоттарына:
Жұмыстың құнына,
Қосылған құн салығы сомасына 2524
1420 3310
2.6 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебі
Жалдық міндеттемелердің есебі
Бұл міндеттемелер есебі 3390 «Жалдық міндеттеме» деп аталатын шотта
Төленуге тиісті сыйақы есебі
Алынған несие, жалдық келісімшарт және шығарылған бағалы қағаздар бойынша
Дт: 7310 «Есептелген сыйақы бойынша шығындар шоты» шоты;
Кт: 3380, 4160, 7310 «Төленуге тиісті сыйақы» шоты түріндегі
Есеп айырысу шотынан есептелген пайыздар сомасы төленегн кезде:
Дт: 3380, 4160, 7310 «Төленуге тиісті сыйақы» шоты;
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысудың есебі
Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі «Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп
Зейнетақы бойынша жарналар соамыс есептеген уақытта кәсіпорынның бухгалтериясында мына
Дт: 3350 «Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу» деп
Кт: 3220 «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу»
Ал бұл соманы кәсіпорын тиісті қорға аударған уақытта:
Дт: 3220 «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу»
Кт: 1030 «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Зейнетақы қорына төленетін жарналар жұмысшылар мен қызметкерге есептелген еңбекақы
Қазақстан Республикасының 1996 жылғы маусым айының үшінде шыққан нөмірі
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айрысудың есебі шоты бойынша жүргізілетін
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақы сомасынан жинақтаушы зейнетақы
2 Жинақтаушы зейнетақы қорына есептелген сомалар есеп айырысу шотынан
Басқа да есептелген шығындар есебі
Басқадай шығындардың есебі «басқа да кредиторлық борыштар мен есептелген
Негізгі құрал-жабдықтарды жөндеуге арналған резервтер көп уақыттарды өндірісі маусыммен
Негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу үшін арналған резерв сомасын құру барысында
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»
7210 «Жалпы әкімшілік шығындары» және тағы да басқа шоттардың
Кт: 3390 «Басқа да кредиторлық борыштар мен есептелген шығындар»
Жөндеу жұмыстарын жүргізу немесе олардың төлемақысымен байланысты нақты шығындар,
Дт: 3390 « Басқа да кредиторлық борыштар мен есептелген
Кт: 8310«Көмекші өндіріс» немесе «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу»
Жылдың аяғында пайдаланбаған резервтер сомасы сторно етіледі (шегеріліп тасталады).
Басқа да кредиторлық қарыздар шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дт Кт Тип
1 2 3 4 5
1 Негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алу бойынша пайда
2 Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар үшін жал
3 Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар мерзімі бітпей
4 Келісімшарт бойынша ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құрал
5 Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құрал үшін еспетлеген
2.7 Салық міндеттемесінің есебі
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық және
3110 Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен
Салық салынатын табыс = Жылдық табыс – Шегерімдер жиынтығы
3120 Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар
Дивидендтер;
Депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға салған
Ұтыс;
Заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау қоры,
Бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде салық
3130 Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 16
3140 Акциздік (жанама) салық – сатып алушы төлейтін тауардың
Акцизді есептеген кезде 1210 шоты дебиттеліп, 3140 шотының, «Акциз»
3150 Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді,
3160 Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығынның есебі 3140
3170 Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік
Көлік құралдарына салынатын салық жл сайын төленеді және ҚР
40 тонналық және одан да жоғары жүк көтеретін самосвалдар
2.8 Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Ұлттық
Несие мерзімділік, қайтарымдылық және төленетін жағдайында коммерциялық және келісім-шарт
Несие беру банктердің өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге
Кәсіпоырн несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану мақсаты,
Несиені пайдаланғаны үшін банк үстеме пайызын есептейді. Еспетелінген пайыздардың
Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алу (заемдық қаржыларын).
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік тоқталыдады: кепілге салынған
Қорытынды
Қазақстан Республикасындағы барлық шаруашылық субъектілердегі табыстар есептеу тәсілінен айқындайтындықтан
Қорыта келгенде, басқа да кредиторлық қарыздар мен есептесулердің есебі
Кәсіпорынның дебиторлық және кредиторлық қарыздарын басқара отырып, шикізат пен
Қолданылған әдебиеттер тізімі
«Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы 2003, В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт.
«Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» : оқулық / Қ.
Беттер 140-172, 274-287.
Қазақстан Республикасының Заңы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы»
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары (Қазақстан Республикасы Қаржы Министрінің
www.referattar.com
www.ektu.kz/cgi-bin/irbis64r/cgiirbis_64.exe
www.ularumit.kz/kaz
«Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі» оқулық/ Б.С.Мырзалиев А.А.Сәтмырзаев Р.С.
3