Жоспар
Кіріспе
І Валюталық жүйелер және
Валюталық жүйе оның түрлері
Дүниежүзілік валюталық жүйе
ІІ. Әлемдік валюта нарығының қызмет
2.1. Валюталық нарықтар және олардың
2.2. Дүниежүзілік валюта нарықтарының құрылымы
ІІІ. ҚР Валюталық қатынастардың даму
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп
Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық
Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі басымдығы
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде
Мұнан кейінгі бес жыл ішінде теңгенің еркін құбылмалы
Осы валюталық режимді сақтау өндірістің және әлбетте экспорттың
Егер экономиканың осы тәуелділігі еңсерілсе, онда, әрине, ұлттық
Сонымөн бірге, экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қолдауға бағам саясатының
І.Валюталық жүйе және оның түрлері
1.1.Валюталық жүйе оның түрлері
Халықаралық валюталық қатынастар — ұлттық шаруашылық тарының қызметтерінің
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері ерте Грецияда және Ертедегі
Халықаралық валюталың қатынастар халықаралық экономикалық қатынастарды жалғастырады. Валюталық
Капиталдық шеңбер айналысы процесінде ұлттық нарықтан әлемдік нарыққа
Шаруашылықтың интернационализациялануы жағдайында ұдайы өндірістің сыртқы факторларға
Шаруашылық байлапыстардың интернационализациялануы негізінде халықаралық валюталық қатынастар біртіндеп
Валюталық жүйе — ұлттық заңдылықтармен немесе
■ Ұлттық валюталық жүйе.
■ Дүниежүзілік валюталық жүйе.
Аймақтық немесе мемлекетаралық валютилық жүйе. Тарихта ұлттың валюталық
Ұлттық валюталық жүйе — халықаралық ақша жүйесінің
Ұлттық валюталық жүйе — елдің ақша жүйесінің бір
Ұлттық валюталық жүйе дүниежүзілік валюталық жүйемен тығыз байланысты.
Дүниежүзілік валюталық жүйе — бұл халықаралық несие
Дүниежүзілік валюталық жүйелердің қызмет ету сипаты мен турақтылығы
Ұлттың және дүниежүзілік валюталық жүйелер арасындағы байланыс пен
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйенің, элементтері
Ұлттық валюталық жүйе Дүниежүзілік валюталық жүйе
1) Ұлттық валюта 1) Резервтік валюталар
2) Ұлттық валютаның алмастырылуы шарты 2)
3) Ұлттық валюта паритеті 3) Валюталық
4) Ұлттық валюта бағамының режимі 4)
5)Валюталық шектеудің, валюталық бақылаулардың болуы
6) Елдің халықаралық валюталық өтімділігін ұлттық реттеу
7) Халықаралық несиелік айналыс құралдарын
8) Елдің халықаралық есеп айнырылысуы
9)Ұлттық валюталық нарық пен алтын
10) Елдің валюталық қатынастарын басқаратын
Аумақтық валюталық жүйе өнеркәсібі дамыған елдердегі
Мұндағы, валюталық паритет — валюталық бағамның негізі болып
ХВҚ жарғысы бойынша валюталық паритет СДР негізінде (арнайы
Егер де ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға, яғни
Резервтік валюта — бұл басқа елдер үшіп валюталық,
Валюта — бұл біріншіден, сол елдін ақша бірлігі;
Валюталық бағам — бір елдің ақша бірліқтің екінші
Валюталық бағамның қажеттігі:
1) тауарлар мен қызметтермен сауда-саттықта, капиталдар мен несиелер
дүниежүзілік және ұлттық нарықтағы
фирмалардың және банктердің шетел
Валюталық бағамға әсер ететін факторлар ықпал етеді:
Инфляция қарқыны. Инфляция қаншалықты жоғары болса, ол елдің
• Төлем балансының жағдайы. Егер де төлем балансынының
Әр елдің мөлшерлемесіндегі айырма. Бұл фактордың
Валюталық нарықтар қызметі мен алып-сатарлық валюталық, операциялар.
Белгілі бір валютаның Еуронарықтпа және халықаралық есеп
Халықаралық төлемдердің, жеделдетілуі
Валютаға деген ұлттық және халықаралық нарықтағы сенімділік дәрәжесі.
Валюталық саясат. Нарықтың
1.2.Дүниежүзілік валюталық жүйе
Валюталық, жүйелердің даму заңдылықтарын ұдайы өндіріс
Дүниежүзілік валюталық жүйелердің дағдарысы тұсында оның құрылымдық қағидаларының
Жаңа дүниежүзілік валюталық жүйені құру үш басты кезеңде
I кезең — жаңа жүйенің қағидаларының қалыптасуы,
II кезең —
III кезең — толық қызмет ететін жаңа
Дүниежүзілік валюталық жүйенің мынадай эволюциялары белгілі:
1. Париждің валюталық жүйесі (1867 ж.)
2. Генуэз валюталық жүйесі (1922 ж.)
3. Бреттон-вудс валюталық жүйесі (1944 ж.)
4. Ямайск валюталық жүйесі (1976 — 1976
5. Еуропалық валюталық жүйе (1979 ж.)
Бірінші дүниежүзілік валюталық жүйе стихиялы түрде XIX ғасырда
Париж валюталық жүйесі мынадай құрылымдық қағидаларға негізделеді:
— оның негізі алтын монета
— әр
— нарықтық сұраныс пен ұсынысты ескере отырып,
Алтын монета стандартының тиімді қызмет ету уақыты бірінші
Бірінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесіндегі дағдарыстан кейін алтынға және
Халықаралық есеп айырысуларға арналған шетел валютасындағы төлем құралдарын
Генуэз валюталық жүйесі мынадай қағидаларда қызмет етті.
— оның негізі болып алтын
— алтын валюталардың құрамы сақталды;
— еркін валюталық бағам режимі қайта қалпына
— валюталық реттеу, валюталық саясат халықаралық конференциялар,
1922 — 28 жылдарға дейінгі валюталық тұрақтылық сақталды.
— Алтын монеталық стандарт орнына, ақша және
— Валюталарды тұрақтандырудың бірнеше жылға созылуы;
— Валюталардың тұрақтандыру әдісі, олардың кейбір елдерде
— Валюталардың тұрақтылығы
Бұл валюталық тұрақтылық та 30-жылдардағы дүниежүзілік дағдарыстың әсерінен
— циклдік сипат: валюталық
— құрылымдық сипат: дүниежүзілік
— ұзаққа созылуы: 1929 жылдан 1936 жылдың күзіне
30-жылдардағы дағдарыс нәтижесінде Генуэз валюталық жүйесі өзінің қатысты
БҰҰ-ның Бреттон-Вудстағы (АҚШ) 1944 ж. болған валюталық қаржылық
алтынға және екі резервтік валютаға — АҚШ доллары
Бреттон-Вудск келісімі дүниежүзілік валюталық жүйенің негізі ретінде алтынды
а) валюталардың алтын құрамы сақталып, оларды ХВК,-да
ә) алтын халықаралық төлем және резервтік құрал қызметінде
б) АҚШ өзінің валюталық-экономикалық потенциалының
в) осы мақсатта АҚШ қазынашылығы долларды шетелдің
валюталардың бағамдық шекті қатынасы мен олардың алмастырылуы долларға
• бірінші рет тарихта халықаралық валюталық-несиелік ұйымдар: Халықаралық
60-жылдардың аяғынан бастап, Бреттон-Вудс валюталық жүйесі дағдарысқа ұшырады.
— Экономикалық тұрақсыздығы және қайшылықтар;
— Инфляцияның ұлғаюы, әлемдік бағаларға және фирмалардың
— Төлем балансының тұрақсыздығы, яғни кейбір елдердің
— Бреттон-Вудс жүйесінің
— Евродоллар нарығының активизациялануы. Қаншалықты АҚШ өзінің
1976 жылғы қаңтардағы ХВК,-ға мүше елдердің Кингстондағы (Ямайка)
— Алтын-девиз стандарты орнына СДР (арнайы қарыз
— Алтынды демонетизациялау заңды түрде аяқталды, яғни
— Елдерге кез келген валюталық бағам
— ХВК, Бреттон-Вуде жүйесінен сақталған мемлекетаралық
СДР-дің қызмет етуінің мынадай басты мәселесі болды:
1) эмиссиялау және бөлу; 2) қамтамасыз ету; 3)
1 СДР бірлігі 1970 жылдары 0,888671г. алтынға тең
Доллар бағамының төмендеуі мынадай факторларға байланысты болды:
• АҚШ экономикасы өсуінің баяулануы;
• доллар бағамының, оның сатып алу қабілетімен
АҚШ-тың төлем балансының тапшылығы мен мемлекеттік бюджет тапшылығының
Инфляцияның ұлғаюы:
• АҚШ-тың ішкі және сыртқы қарыздарының
Сонымен, Ямайка валюталық реформасында
Ямайка валюталық жүйесінің тұрақсыздығына жауап ретінде Еуропалық қоғамдастың
Еуропалық валюталық жүйе экономикалық интеграциялану процесін ынталандыру мақсатында
1973 жылдан бастап, ЕЭК,-қа Ұлыбритания, Ирландия, Дания елдері
ЕК-тың мақсаты:
1) шаруашылықты мемлекетаралық реттеу базасында экономикалық және
2) Батыс Еуропа орталығының, АҚШ және Жапонияның
3) Батыс Еуропалардың бұрынғы отарлары ретінде дамушы
Батыс еуропалық интеграция өзінің үш ерекшеліктерімен ажыратылады:
Біріншіден, ЕК, құрылуы көмірдің ортақ нарығынан басталады және
Екіншіден, ЕК-ның институционалдық құрылымы мемлекеттің құрылымына жақын және
Еуропалық кеңес (1974 жылдан бастап, оған мүше елдердің
Министрлер кеңесі — зат, шығарушы орган.
ЕҚ, комиссиясы (ЕҚК) — атқарушы орган.
Еуропалық, парламент — кеңес беруші орган. Бұл орган
ЕҚ соты — құқықтық нормалардың сақталуын қадағалау
Әлеуметтік және экономикалық комитет — кәсіпкерлер, кәсіподақтар өкілдерінен
Үшіншіден, интеграциялық процестің материалдық негізі болып, ЕҚ-тың бюджетінің
Экономикалық интеграцияның ажырамас элементі валюталық интеграция болып табылады.
Ямайка валюталық жүйесіне қарағанда Еуропалық валюталық жүйе қағидалары
ЕВЖ, ЭКЮ — еуропалық валюталық бірлікке негізделеді (1999
ЕВЖ-дегі мемлекетаралық аймақтық реттеу орталық банктерге уақытша төлем
ІІ. Әлемдік валюта нарығының
2.1.Валюталық нарықтар
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық
Халықаралық есеп айырысудың өзіндік
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргізуге халықаралық сауда
Валюталық нарықтар - сұраныс пен ұысыныс негізінде ондағы
- шарушылық байланыстардың интернационалдануы негізінде валюталық
- байланыстың жаңа жүйелерін пайдалану;
- әлемнің барлық
- банктердің корреспонденттік
- коммерциялық валюталық
Валюталық операциялардың көлеміне,
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында шоғырланған.
Аймақтық және жергілікті нарықтарда белгілі
Ұлттық валюталық нарықтар
Күніне барлығы 1000 млрд.
Сол немесе басқа елдің ішкі валюталық заңдылықтарының ырықтандырылуына
Институтциональдық көзқараспен қарағанда, валюталық нарық банктер, банкирлер үйін,
Қалған банктер мен брокерлік фирмалар өздерінің валюталық операцияларын
Валюталық операцияларды жүргізуге
Девиздік банктердің валюталық нарықтағы операцияларға қатысу
Әдетте, валюталық операциялар банктер арасында тікелей жүргізіледі (телекс
Нарықтың қатысушы барлық мүшелерін екі негізгі топқа бөлуге
Дүниежүзінің тек өте
Банктердің басқа да топтары ірі, бірақ азырақ диверсификацияланған
Брокерлік фирмалар 30%-ға жуық валюталық операцияпарға қызмет етеді
Брокерлер делдал ретінде
Брокер мәміле жасайтын және баға белгілейтін өзінің банк-клиенттеріне
Банктердің валютамен жасалатын операциялары
Шетел валютасы халықаралық төлем
Аударма - бұл басқа елдергі
Банктік чек - шщетелдік банк-корреспондентке
Банктік вексель - осы елдің
Бұл жерде чектер мен тратталарды
Несиелік айналыс құралдары халықаралық
2.2. Дүниежүзілік валюта нарықтарының құрылымы және инфрақұрылымы
1944 жылы Бреттон-Вудс қаласында (АҚШ)
ХВҚ-ға кіргенде, әрбір мемлекет
Кватаның маңызы әр түрлі болып
ХВҚ саясатын анықтауға керекті
ХВҚ-ның әрбір мемлекет губернатор
- халықаралық валюталық ұсыныстарды әзірлеу;
- экономиканы қайта құру жөнінде өте
- жаңа мүшелерді қабылдау, квоталарды
Қалған уақытта губернаторлар, штвб-пәтері
өкілдері арқылы, ХВҚ-ның күнделікті
Атқарушы кеңестің шешімді
- займ тек
- займ сәйкес үкіметтермен кепілдендірілуі
- займ беру
ХВҚ-ның қызметкерлері 2 мыңға жуық адамнан
ХВҚ-ның мүшесі болып кірген ел: өз ақшасының басқа
Алғашқыда ХВҚ-ды құрған кезде оның мақсаты ретінде: оған
Қазіргі уақытта, Бреттон-Вудс ыдырағаннан соң, яғни Валюталық бағамдар
ХВҚ несиелері арқылы және шартты болып табылады. Төлем
ХВҚ-ға мүше-елдер, сонымен қатар, СДР жүйесінің қатысушысы болып
Әрбір мүшенің ХВҚ-дан квота бойынша жазылған сомадан бірнеше
Халықаралық валюталық жүйені бақылау
90-жылдардың басында өзінің әдеттегі
1. Экономикалық саясаттың әр түрлі
2. ХВҚ төлем балансының мәселелерін
3. ХВҚ-ның сарапшыларының ұсынған, ұлттық
III. Қазақстан Республикисы ұлттық валюта -теңгенің тұрақтандыру мәселесі
Валюта — бұл ақша бірлігі және оны тауар
Валюта қолдану саласы мен тәртібіне қарай былай бөлінеді:
а) еркін конверсияланатын (толық қайтарымды) және ол кез-
келген шетел валютасына белгілі баламамен шексіз айырбасталады;
ә) барлық валюталық операция бойынша ішінара (ішінара қайтарымды)
б) басқа шетел валютасына айырбасталмайды. Еркін
конверсияланатын валютаға: АҚШ доллары, ағылшын фунт
стерлингі, швейцария франкісі және жапон иені жатады.
Көптеген дамушы елдердің ұлттық валютасы тұйықталған болып келеді.
Нарыктык экономика жағдайында ұлттық валюта теңге нарықтың Қалыптасуына
Ұлттык валюта теңгенің енгізілуі Казақстан Республикасы -егеменді мемлекетінің
Барлық елдерде валютаны конверсиялау жетістік ретінде қарастырылады, прогрессивті
Валютаны конверсияландыру дегеніміз алдыменен -жаңаэкономиканың әлемдік нарықта бәсекелестік
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикалық тұрақсыздануда және оның
Валюта қаржылық және тауарлық конверсиялану жағдайына жүзеге асады.
Қаржылық — бұл шетел мемлекеті валютасына конверсиялануы. Тауарлық
Сондай-ақ валютаны конверсиялануы бойынша - сыртқы және ішкі
Ұлттық валютаны енгізетін уақыт жайында пікірталас көп болды.
Жаңа сом аймағына кіруге Ресей қойған талап Қазақстан
— Теңгені енгізген бетте оның АҚШ доллары жөніндегі
теңге еді. Келесі 1994 жылдың соңында ол 54Г26
11,5 есе қүнсызданды. Келесі 1995 жылдың соңында теңге
теңге болды, яғни 13,5 есеге дейін қүнсызданды. Осының
— Біздің ел үшін ұлттық валюта енгеннен кейінгі
Теңгені енгізуге байланысты есептер жасалған кезде, ұлттық валютаның
Кейінгі жылдары да теңгенің АҚШ долларына қатысты құнсыздануының
— Теңгенің одан соң қатты құнсызданып, құлдырауы 1999
еркін бағамына неге 1998 жылы көшпей, 1999 жылдың
келдік деген сұрақ бар.
— Егер Қазақстан 1998 жылғы Ресейдегі тамыз дағдарысынан
Ақшаның құнсыздануын күтудің басты себебінің сақталуы (Ресейдегі қаржы
Ақшаның құнсыздану нәтижесінде жасалған валюталық бағамның кез келген
Үкімет пен Ұлттық банктің 1998 жылдың төртінші тоқсанымен
Қазақстан Республикасының үкіметі мен Ұлттық банк экономикаға тиетін
— Ұлттық банк пен республика Қаржы министрлігінің басшылары
Ұлттық банктің мақсаты Қазақстан теңгесінің тұрақтылығын және оның
Бағамның не төмен, не жоғары болып кез келген
1998 жылғы Ресей дағдарысы және оның іле-шала сомның
1998 жылдың екінші жартысында ТМД елдерінің экспортының тым
ТМД елдерінің валюталарына қарағанда теңгенің нақты қымбаттауы валютаның
1998 жылғы қыркүйекте Ресейден арзан импорттың қаптап кетуі
Егер 1998 жылдың басында өнеркәсіп өндірісі көлемінің өсуі
Біз қалыптасқан әлемдік экономикалық қолайлы жағдайдың сақталуы және
Әрине, ұлттық валютаның бағамының күшеюі жүрттың тұрмыс деңгейінің
Бағамды айтарлықтай асыра бағалаған жағдайда жүрт екі рет
Сондықтан, Ұлттық банктің теңге бағамын артық бағалауға жол
Ұлттық банк валюта нарығын қолма-қол шетелдік валюталар нарығын
Ұлттық банктің негізгі міндеті ұлттық валюта -
2005 жылы валюталық режимді либерализациялау бағдарламасы
аяқталды. 2007 жылдан бастап валюталық
Жоғарыда айтылғапдай, КСРО-ның мемлекеттік банкінің Республикалық кеңсесі Қазақстан
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырлаиады
Осының нәтижесінде қолма-қол және қолма-қолсыз есеп айырысу айналысы
Ұлтттық банк - ақша резервтерінен, алітын валюта резервтерінен,
Заңның 9-бабына сәйкес, Ұлттық банк жарғылық қорын 10
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Орталық банкінің
оның капиталының қалыптасуы 100% мемліекеттің қара-
жаты есебінеи болатын унитарлық банк;
акцияларының бөлігі мемлекетке тиесілі немесе мем-
лекеттің қатысуынсыз) акционерлік қоғам;
бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен немесе
қатысуынсыз);
Орталық банкінің қызметін бірігіп атқаратын тәуелсіз
банктер жүйесі.
АҚШ-та орталық банктердіц капиталына мемлекет қатыспайды, олардың капиталы
Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет
Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылға жатқызылатын
Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша
Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүниежүзілік экономикаға интеграциялануы
ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуғе көмектесу;
- оанктік және оасқа несиелік мекемелердің қызметін реттейтін
елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру
халық шаруашылығындагы несиелік, есеп айырысу және кассалық операцияларды
банк ісін лицензиялау, ақша-несиелік реттеудің әдістерінің формаларын талдау;
банк ісін бақылау және қадағалау;
елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау; ғылыми-зерттеу және
- валюталық операцияларды жүргізу ережелерін жәие тәртібін жасау,
меншікті қаражаттары;
басқа банктерден тартылған және келісімшарт негізінде
Ұлттық банкіге орналастырылған ақшалай қаражаттар;
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;
Қорытынды
Валюта ресурстарының аталған көздерінің қаражаттары жиынтығында шаруашылық жүргізуші
дүниежүзілік рыноктерде жұмыс істейтін компаниотардың,
фирмалардың экспорттық әлуетін үлғайту;
импортгы алмастыратын өнім өндіруді ұйымдастыру немесе
мұндай өнімнің қолданыстағы өндірісін ұлғайту; бұл мақсаттарды
жүзеге асыру үшіи валюталық ресурстар есебінен құрал-жабдық,
саймандар, материалдар, технологпялар, лицензиялар, ноу-хау са-
тып алынады, негізгі құралдардың лизнг жөніндегіі операциялар
жүргізіледі, шетел мамандары шақырылады, кадрларды оқытады.
валюталық кредитерді және оларды пайдаланынғаны үшін
пайыздар өтеу;
мамандандырылган сыртқы экономикалық , ұйымдарға сыртқы рыноктерде операциялар
меттері үшін комиссиялық сыйақылар төлеу;
капиталға қатысу рстінде шетелдік комманиялардың, фир-
малардың қаржы және кредит мекемелерінің бағалы қағаздарын
сатып алуға жұмсау;
Заңды тұлғалар өздеріне қарасты валюта қорларын дамудың: өндірістік
Бреттон-Вудс жүйесінің долларды алтынға айырбастау жөніндегі талаптары АҚШ
70-жылдардың басында Бреттон-Вудс жүйесі іс жүзінде күйреді.АҚШ алтынды
Айталық, 90-жылдардың басында АҚШ-тан тыс елдердегі доллардың көлемі
Бұл ретте жеңілдіктер берудің барлық ықтимал қиянаттарына сенімді
3. Жер мен жылжымайтын мүлікке берілетін құқық түріндегі
басым болып табылатын салаларда ғана.
4. Үкіметтің капиталды сыртқа шығаруға, әр түрлі қызметтер
5. Үйлестірілген және оралымды жұмыс жүргізу үшін тікелей
Шетелдік инвестицияларды тарту бағдарламасымен қазірдің өзінде мамандар жұмыс
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
2.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
3."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
4."Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
5.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
6.Банки и банковские операции в России / Под
7.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
8.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
9.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
10.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
11.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
12.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
13..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
14.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
15.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
16.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
17.Активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу және оларды күмәнді
және үмітзідер қатарына жатқыза отырып, провизия (резерв) құру
ережесі. ҚР Ұлттықбанк Басқармасының № 465 қаулысы. 16.11.2002.
18.Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялы-
ғымен. — Алматы: Экономика, 2001.
19.Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И.
Финансы и статистика, 1999.
20. Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под ред.