Жоспар
Кіріспе…………………………………………………………………………. 2-3
1-бөлім. Ұйымдардың есеп саясаты ………………………………………4-23
1.1. Есеп саясаты туралы түсінік және оған қойылатын
1.2 Есеп саясатын қалыптастыру …………………………………………….6-23
2-бөлім. Есеп саясатының ұйымдық техникалық аспектілері ……...24-27
2.1. Есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілері …………..24-25
2.2. Есеп саясатының өзгеріске түсу жағдайлары ………………………...25-27
Қорытынды ………………………………………………………………….28-30
Пайдаланылған әдебиеттер ……………………………………………………..31
Қосымшалар ………………………………………………………………. ..32- 41
Кіріспе
Қазақстандық бухгалтерлік есеп тәжірибесіне «есеп саясаты» термині кезіндегі Қазақстан
Кейіннен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 17 қаңтар 2003 жылғы
Есеп саясаты ұғымы екі жағдайда; біріншісі - мемлекеттік және
Есеп саясаты деп қандай мазмұнды түсінеміз?
Халықаралық қаржылық есеп стандартында (ХҚЕС) есеп саясаты; «Қаржылық қорытынды
Қазақстандық 30 «Қаржылық қорытынды есеп тапсыру» жөніндегі стандарттың 2-ші
Ары қарай осы стандарттың 19-шы бабында: «Ұйымдарда бухгалтерлік есеп
Осы заманғы нарықтық экономика жағдайында шаруашылык операцияларының түрлері әр
Елімізде көптеген типтегі ұйымдардың әр кайсысы әр түрлі экономикалық
Ұйымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп әдістері
Сонымен есеп саясаты деп — ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің
Сондықтан әрбір ұйымда бухгалтерлік есеп пен қорытынды есеп жүйесінің
Жоғарыда қойылған талаптарға сай, біздер, мейлі студенттер. мейлі атқарушы
Есеп саясатының мазмұны белгіленген жағдайда ұйым әкімшілігінің басқару процесін
1Бөлім. Ұйымдардың есеп саясаты
Есеп саясаты туралы түсінік және оған қойылатын талаптар
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен
Есеп саясаты – бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және
Есептік бағалаудағы өзгеріс – бұл активтің немесе міндеттемелердің баланстық
Ұйымның өзінің есеп саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтарлік
Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының
Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті)
Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің маңызды
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық
салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы
Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және
салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық
материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да оргтехника
кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап
Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның есептеу жолын толық
Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп пен беруде уақытында
Сақтық.Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы күнтізбелік күніне
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру
Есеп саясатының тиімді бағытын қалыптастыру үшін бухгалтерлік есеп принциптері
Есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесіне тән қойылған талаптар мен
Осы кезеңдегі нарықтық қатынастар, меншіктік экономика және кәсіпкерлік процестің
Сенімділік пен толықтылық терминдері бірінің маңызын бірі сипаттайтын кең
мазмұны мен мәніне қарай есеп саясаты тәжірибеде қандай дәрежеде
есеп саясатын қалыптастыруда әр түрлі варианттардың іске асырылуын және
Есеп саясатын қалыптастыру процесінде бухгалтерлер белгілі авторлардың және ресми
Сонымен қатар бухгалтерлер білімі мен кәсіби деңгейі жоғары дәрежеде
Есеп саясатын жасаушы мамандар есеп саясатының негізгі элементтерін, бастапқы
Есеп саясатын қалыптастыру барысында мына төмендегі базистік принциптер маңызын
а) осы ұйымның активтері мен міндеттемелері меншік иелерінің активтері
б) ұйым өз қызметін белгісіз уақытқа дейін үздіксіз жалғастыра
в) таңдалып алынған есеп саясаты бір жылдан келесі жылдарға
г) дайын өнімдерді сатудан түскен немесе түсетін ақшалардың
Ұйымдар есеп саясатын ыңғайлы қалыптастыру мақсатында активтер, меншікті капитал
бухгалтерлік есептің счеттар жоспарына қарай материалды емес активтер мен
бухгалтерлік баланс құрамындағы активтік баптардың, яғни өтімділік дәрежесінің жоғарылауына
активті қаражаттар көздерінің пайда болуына қарай (меншікті капитал, міндеттемелер)
Ұйымдар есеп саясатын жасауға ыңғайлы және икемді басқа да
Жоғарыда айтылған мәселелер мен ұсыныстар мазмүны түгелімен есеп саясатын
Ұйымдардың есеп саясаты мына төмендегі принциптерді сақтау арқылы қамтамасыз
а) шаруашылық өрісіндегі фактілерді бухгалтерлік есеп жүйесіне толығымен тіркеу
б) пассивтердің азаймайтындығын қамтамасыз ету, сондай-ақ жасырын
в) әрбір айдың біріне қарай аналитикалық счеттар айналымы мен
Есеп саясатын қалыптастыру барысында ұйымдар төмендегі факторларды есепке алуы
- меншіктің түрі, шаруашылық қызметінің ұйымдық және құқықтық үлгісі;
- ұйымның көлемі және технологиялық ерекшеліктері (өнімдер өндіру, сатудың
- шаруашылық өрісі;
- кадрлармен қамту (инженер-техниктер, менеджерлер, бухгалтерлер білімінің кәсіби деңгейі);
- салық салу және салық есебі ерекшеліктері;
- есептеу техникалары мен бағдарламалармен қамту дәрежесі;
- өнімдерді сату принципі (базардағы жағдай, баға қалыптастырудың бостандығы,
Есеп саясатын тәжірибеде қолдану мен қалыптастыру барысында ұйымдар құқылы
Егер ұйымдар қызметінің нәтижесін шығару кезінде есеп мәліметтерінің кейбір
Есеп саясатын қалыптастыру процесі - қаржылық қорытынды есепке, басқарушылық
Есеп саясатын жасау алдында ұйымдардың міндет атқарушы бухгалтерлері осы
Сонымен есеп саясатын қалыптастыру процесінде ұйымдар өз таңдауы бойынша
Есеп саясатын қалыптастыруға тән бухгалтерлік есеп жүргізу әдістеріне мыналар
- шаруашылык операциялары мазмұнын экономикалық тұрғыда топтастыру;
- бухгалтерлер арасында атқаратын міндеттерді бөліп тарату және бухгалтерлік
- құжат айналысы және есеп регистрларын жүргізу әдістерін
- түгендеуді ұйымдастыру, шаруашылық фактілері операцияларын бағалау және активтер
Қысқасы ұйымдар өрісінде қалыптасатын есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүргізудің
Есеп түрлерін бөліп қарау мен бұлардың көптігі (оперативтік, бухгалтерлік,
Ұйымдардағы есеп саясатын қалыптастырудың негізгі элементтері есеп саясатының әдіснамалық
Төменде іс-тәжірибеде қолданылынатын, бухгалтерлік есеп жүйесінің құрамдас бөлігі болып
Негізгі кұралдарды бағалау мен бұларға амортизация есептеу. Есеп саясатының
әдісін қолданудың мақсаты, бүларды қайта жөндеп, алдағы уақытта пайдалану
Негізгі құралдарды қайта бағалаудан өткізу әдісі. Есеп тәжірибесінде индекстік
3. Негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу тәсілдері бірқалыпты түзу
Мысалдар келтіріп, жоғарыда айтылғандарды дәлелделік.
1-ші мысал Құны 950000 теңге тұратын, пайдалану мерзімі 5
(1 қосымша)
Көрсетілген осы тәсіл арқылы амортизациялық сома негізгі құралдардың бастапқы
2-ші мысал Мына төмендегі көрсеткіштерге қарай негізгі құралдарға шапшаңдату
Мұның үшін шапшаңдату коэффициентін 2-ге тең деп алып, негізгі
ЖА = Нқ х Ан;
Мұндағы ЖА - жылдық амортизацияның сомасы; НҚ - негізгі
Бүдан амортизациялык норма төмендегі формула бойынша анықталады.
Мұндағы Ан - амортизациялық норма; К - шапшаңдату коэффициенті;
Яғни, ЖА = НҚ х
Біздің мысалымызда амортизациялық норма 40% қүрады (яғни коэф. 2x1:5).
3-ші мысал . Бастапқы құны 3000 000 теңге тұратын,
Амортизация = 200 км x теңге.
(4 қосымша)
4. Негізгі құралдарды жөндеуден өткізу шығындарының резервін жасау есебінің
1) Негізгі құралдарды толық жөндеуден өткізуге дейінгі жинақталған шығындар
2) Негізгі құралдарды жөндеуден өткізу шығындарының сомасы өндірілген өнімдер
5. Материалды емес активтер және бұлардың амортизациясы. Материалды активтер
тұжырымдамасының нәтижесі бойынша анықталады. Егер материалды емес активтерді пайдаланудың
Материалды емес активтер амортизациясы мына төменде келтірілген тәсілдердің бірімен
- материалды емес активтердің бастапқы құны және бұларды пайдаланудың
- материалды емес активтердің баланстық қалдық құнымен және бұларды
- материалды емес активтердщ бастапқы құнымен және бұларды пайдаланудың
6. Инвестицияларды бағалау. Мұнда екі түрлі тәсіл қолданылады. Олар:
Инвестицияны бағалауда қолданылатын екі түрлі бағалау әдісі баланстық құн
Инвестицияларды ағымдағы құнмен бағалау - баланстағы инвестициялар құнын (құнды
Есеп тәжірибесінде инвестицияларды бастапқы кезде сатып алғандағы және ағымдағы
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды бағалау тәсілі.
Бұларды сатып алу немесе қайта бағалаудағы құнмен есепке алынып,
Мысал «Асан ж К"» ұйымы 1 сәуір 2004 жылы
Сатылып алынған инвесгицияның құнын төлеу
Дт «Қаржылық инвестиция» 150000 теңге.
Кт «Есеп айырысу шотындағы ақша» 150000 теңге.
2) 8 айға, 31 желтоқсан 2004 жылға дейін есептелінген
Дт «Берешектердің басқа да қарыздары» 4200 теңге '(140000x3:100)
Кт «Қаржылық инвестиция» 500 теңге (150000-140000): (5x4)
Кт «Негізгі қызметке жатпайтын табыс» 3700 теңге (4200-500)
3) Есептелінген пайыздық соманы 4200 теңгені алудағы жазу:
Дт «Есеп айырысу шотындағы ақша» 4200 теңге
Кт «Берешектердің басқа да қарыздары» 4200 теңге.
«Асан ж К» ұйымының 1 қаңтар 2005 жылға жасаған
Мысал. Есепті жыл ішінде «Асан ж К» ұйымы «Даулет»
Барлық акциялардың сатып алу құнымен нақтылы құнының нарықтық айырымы
Айырым есептеу нәтижесінде шығарылған айырым сома 1000000 теңге есепті
7. Тауарлы-материалды босалқыларды бағалау. Іске асырылып келе жатқан бухгалтерлік
ТМБ: нақтылы өзіндік құнымен, есепті бағамен, орташа өлшенген бағамен,
ТМБ-ны өзіндік құнымен бағалау - құндылықтарды сатып алуға немесе
Орташа өлшенген баға сатуға жарайтын құндылықтардың орташа кұнын есептеу
Келесі әдіс ФИФО әдісі. Бұл әдістің мағынасы - бірінші
ЛИФО әдісі бойынша алғашқы сатылып алынған босалқыларды бағалау. Бұл
Бөлшек саудадағы бағамен бағалау - есептегі (счеттардағы) тауарлар бүларды
Мысал. Босалқыларды бағалау әдісін төмендегі мәліметтермен көрсетеміз.
Алғашқы мәліметтер саны
Босалқылар қалдығы 400 15
Түсті (5.04.200-)
Сатылды (7.04.200 -) 200
Түсті (15.04.200-) 400 13
Сатылды (18.04.200-) 300 - ? ..?
Түсті (24.04.200-) 100 12 1200
Орташа бағамен бағалау әдісі
Босалқылар қалдығы 400 х 15 = 6000 теңге
Сатылып алынды 300 х 17 + 400 х 13
Сатуға жарамды тауарлар 1000 өлшем 11200 теңге
Орташа баға (11200 : 1000)= 11,2теңге
Соңғы қалдық 300 х 11,2 = 3360 теңге
Сатылған өншнщ өзшдік құны 11200 - 3360 = 7840
8. Өндірістік шығындар есебі және өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялау.
Өндірістік шығындар және өндірілген өншнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін
процестер;
тапсырыстар;
- нормативтік әдістер. Бұл әдістер - көп тараған және
Процестер бойынша қолданылатын әдіс мына төмендегі ерекшеліктері бар өндірісте
қысқа өндірістік циклдағы;
шектелген номенклатурадағы өнімдер өндіруші өндірісте;
көптеген жылдар бойы біртекті өнімдер өндіру өндірісінде;
аяқталмаған өндіріс болмайтын өндірісте;
есеп объектілері өте аз өндірісте;
шығын объектілері мен өзіндік құн калькуляциялаушы
объектілер өзара сәйкес болған жағдайда.
Процестер бойынша қолданылатын әдіс негізінен тау-кен өндірісі, газ, мұнай,
Мысалы, қазып шығарушы өнеркәсіп саласында жұмыстар мен шығындар циклы
Тапсырыстар бойынша қолданылатын әдіс мына төмендегі ерекшеліктері бар өндірісте
ұзақ циклды;
көп номенклатурадағы өнімдер өндіру;
жекелеген сипаттағы өнімдер өндіруші (бүйымдар жәнг жеке тапсырыстағы жұмыстар
көп үлес салмақтағы қолмен істелетін жүмыстар атқарушы;
тапсырыстық негізге сай келетін шығындар объектілері мен калькуляциялау объектілері
- шығындарды тапсырыстар бойынша топтастырушы өндірістерде.
Тапсырыстар бойынша жүргізілетін өндірістік шығындар есебі мен өндірілген өнімдердің
Тапсырыстардың нақтылы өзіндік құны орындалатын тапсырысты ашқан күннен бастап
Нормативтік әдіс бойынша өндірістік шығындар есебі мен өндірілген өнімдердің
қысқа циклды өндіріс;
көп санды және көп номенклатурадағы өнімдер өндіру;
көп санды есеп объектілері бар өндірісте;
шығындар объектілері мен ендірілген өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялаушы объектілер
аяқталмаған өндіріс.
Номативтік әдіс негізінен көп сериялы, көп массалы және күрделі
Нормативтік әдістің ең негізгі принципі - шығындар деңгейін бірқалыпты
Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде барлық шығындар екі вариантпен — жартылай
Жартылай фабрикатты әдіс жекелеген ауыспалы кезеңдер бойынша өңделген өнімдердің
Кейбір өндірісте бір мағынадағы фабрикаттар әр түрлі мақсатта пайдаланылуы
Жартылай фабрикатсыз әдіс. Жартылай фабрикаттар өндірістің бір стадиясынан екінші
Жартылай фабрикаттар қозғалысы тек қана сандық өлшеммен өлшеніп, бұлардың
Ұйымдар бухгалтериясындағы синтетикалық счеттарда тек қана дайын өнімдер қозғалысының
«Фабрикат» (латын) термині өнеркәсште толығымен өндірілген, кайта өңдеуді қажет
Өндірілген өнімнің бір өлшемін калькуляциялау әдістері. Өндірістік шығындар есебін
тікелей есептеу;
коэффициенттік калькуляциялау;
нормативтік калькуляциялау;
шығындарды сомалау;
аралас калькуляциялау әдістері.
Жоғарыда келтірілген әдістер өзіндік құн шығару әдіснамаларына қарай бір-бірінен
Тікелей есептеу әдісін қолдану аркылы өнімдер әндіруге жұмсалған барлық
Өндірілген өнімнің нақтылы өзіндік құны мына формула бойынша шығарылады:
Өқ= Жш : Нс, Мұндағы: Өк - өнімнің өзіндік
Жш - жұмсалған барлық шығындар;
Нс - өндірілген өнімдердің натуралды саны;
Мысал. Тау-кен өндірісі саласындағы ұйым бір ғана өнімнің түрін
40000 : 40 = 1000 теңге.
Коэффициенттік калькуляциялау әдісі бойынша өндірілген өнімдердің өзіндік құны арнайы
бір өлшемдегі өнімнің нормативтік өзіндік құны;
өнімнің сметалық ставкасы;
өнімді жөнелтудегі (босатудағы) баға;
басқалары.
Мысал. Ағаш тілу зауытында дайындалған қарағайдан әр түрлі сорттағы:
Есепті ай ішінде осы зауыт ағаш тілуден 20000 куб.м
Өндірілген барлық өнімдерге жұмсалған шығындар 3450000 теңге болып анықталды.
Коэффициенттік негіз құрау үшін екі жағы тілінген тақтайды шартты
Сонда: 1) екі жағы тілінген тақтай
тілінбеген тақтай (960:120) .................0,8
кесінді тақтай
Осы мәліметтер негізінде өндірілген өнімнің бір өлшемін калькуляциялауға арналған
Осы кестеде көрсетілген мәліметтерге қарағанда тілінген ағаш материалдарының шартты
екі жағы тілінген тақтай (20000 куб.м х 100)=2000000 теңге,
тілінбеген тақтай (15000 куб.м. х 0,8) = 1200 000
кесінді тақтай (5000 куб.м. х 0,5) = 250000 теңге,
Барлық жинағы 3450000 теңге - деп, жұмсалған шығындар
сомасын тілінген ағаштың әрбір сортына тараттық. Қажет болған жағдайда
20000000 : 20000 =100 теңге екі жағы тілінген тақтай;
1200000 : 15000 = 80 теңге тілінбеген тақтай;
250000 : 5000 = 50 теңге кесінді тақтайдың өзіндік
Нормативтік калькуляциялау әдісі. Бұл әдіс өндірістік
шығындар мен өнімнің өзіндік құнын нормативтік мөлшер мен деңгейде
Мысал. 2004 жылдың сәуір айында машина жасау зауыты 110
Осы есептеулердің нәтижесінде өндірілген бір бұйымның нақтылы өзіндік құны
Аралас калькуляциялау әдісі. Бұл әдіс тікелей калькуляциялау және коэффициенттік
Жанама шығындарды тарату тәсілдері:
еңбек ақы шығындары көлеміне;
тікелей шығындар көлеміне;
жұмысшылардың істеген адам-сағаты санына;
- басқа да көрсеткіштерге пропорционалды жолдармен таратылады.
Жанама шығындарды өз мазмұнына карай тарату процесі өиімдердің езіндік
Мысал. Ұйым әр түрлі тапсырыс дайындаумен айналысады. Таратылатын жанама
Аяқталмаған өндірісті бағалау әдісі:
шығындардың тікелей баптары;
материалдық шығындар сомасына;
нормативтік (жоспарлы) өзіндік құн,
шартты бірлік тәсілі бойынша бағаланады.
Аяқталмаған өндіріс шығындарыныц тікелей баптары әдісіне сай аяқталмаған өндірістегі
Аяқталмаған өндірісті материалдың шығындар сомасына қарай бағалау өндірісі аяқталмаған
Аяқталмаған өндірісті нормативтік (жоспарлы) өзіндік құнмен бағалау үшін аяқталмаған
Аяцталмаган өндірісті шартты бірлік тәсілі бойынша багалау. Есепті жылдағы
Мысал. Керамикалық бұйымдар өндіру цехында шай кеселері дайындалады. 01.03.2004
Өндірілетін өнімдердің дайындалған дәрежесі түгендеу (инвентаризация) немесе аяқталмаған өндірісті
9. Берешек және алашақ қарыздар есебі. Есептің осы объектісі
Қоюшы үйымдар өз өнімдері мен тауарларын женелте отырып, жүмыстар
Біріншісі, сатылған өнімдер, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтердің жалпы көлеміне
Екіншісі, счеттарды мерзіміне қарай төлеу әдісі бойынша берешектер қарызын
10. Еңбек ақы төлеу есебінің саясатында еңбек ақы төлеудің
Сонымен қатар есеп саясатында еңбек ақы өрісіне тән бухгалтерлік
Ақшаларға тән есеп саясатында кассалық операциялар жүргізу, шетелдік
Табыстар мен шығындар жөніндегі есеп саясатының мазмұнында негізгі қызметтен
Негізгі қызметтен түскен табыстар төмендегілерді сатудан түседі:
1)Тауарлы-материалды босалқылар:
дайын өнімдер;
-тауарлар;
материалдар;
аяқталмаған өндіріс.
Орындалған жұмыстар:
құрылыс-монтаж;
зерттеу-жобалау;
геологиялық барлау;
ғылыми-зерттеу;
басқалар.
3)Қызмет көрсету:
тасымалдау (жүктерді жеткізу, жолаушыларды тасымалдау ж.б.);
байланыс;
коммуналды және энергетикалық;
күзет және қоймалау;
жалдағы активтер бойынша (негізгі қүралдарды уақытша пайдалану мен
делдалдық;
басқалар.
Негізгі қызметке жатпайтын табыстар мыналар:
1). Ұзақ мерзімді (айналыс сыртындағы) активтерді сату:
материалды емес активтер;
негізгі құралдар;
инвестициялар;
ұзақ мерзімді берешектердің қарызын.
Дивиденттер:
акциялар, облигациялар, басқа да құнды қағаздар бойынша;
басқа да ұйымдардың жарғылық капиталға үлес қосуынан;
бірлескен қызмет нәтижесінен;
Пайыздық түрдегі табыстар:
берілген қарыздар мен займдардан;
сатылған қарыздардан;
басқалардан.
Басқада табыстар:
шетелдік валюта айырбастау операциялары бойынша жағымды курстық айырым;
шаруашылықкелісім-шартталаптарының бұзылғаны үшін басқалардың
қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар құнының ағымдағы өзгерістеріне сай;
заңды және жеке тұлғалардан ақысыз алынған активтер;
заңды және жеке тұлғалардың осы ұйымға шектірген зиянын төлеуден;
есепті жылы анықталған өткен жылдың табысы;
басқалардан.
5) Төтенше жағдайлардан түскен табыстар (апат, табиғат құбылысы, өрт,
Есеп саясаты жөніндегі құжатка түскен табыстар ағынын көрсететін құжаттарды,
Қарыз каражаттары жөніндегі есеп саясаты. Мұнда қысқа және ұзақ
Салық есебінің саясаты. Салық және салық салымы жөніндегі есеп
пайдаға салынатын салықтың базалық көрсеткішін анықтауға;
бюджет алдындағы салықтық
мүліктерді бағалауға;
- шеккен зиянды салық кезеңдеріне қарай таратуға.
Мұндай жүмыстарды
Салық есебіне тән есеп саясатын қалыптастыру барысында салық есебін
салық есебін ұйымдастырудың тәртібі;
есеп ақпараттарын өңдеудің тәртібі;
салық есебін жүргізудің әдістері;
салық есебінің сеншді жүргізілуше байланысты басқа да аспектілер толығымен
Сонымен қатар салық есебін жүргізуге арналған аналитикалык жіктеу мен
Егер ұйымдар қызмет атқарудың бірнеше түрлерімен айналысатын болса, онда
Сонымен қатар есеп саясатына табыстар мен шығындарды тану, мысалы,
Салық есебіне тән табыстар мен шығындарды классификациялық топтарға бөлу
Салық есебі саясаты жөніндегі ақпараттар мен мәліметтер қаржылық қорытынды
Есеп саясатының сапалы және оңтайлы әдістерін таңдап алып, тәжірибеде
Мұндай шаралар іске асырылған жағдайда ұйымдар қызметінің нәтижесін, бұлардың
2 бөлім. Есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілері
2.1. Есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілері
Ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын жасау мен қалыптастыру
арнайы комиссия құрылып, мұның мақсаты мен атқаратын міндеті;
есеп жүргізудің жаңа әдістері айқындалып,бухгалтерлік есеп стандарттары мен принциптері
есеп саясатын сапалы жасау үшін
есеп саясатын қалыптастырудың кезеңдік шаралары, қажетті құжаттар
есеп объектілерінде қолданылатын әдістер мен тәсілдерді таңдап алу, бұлардың
Есеп саясатының үйымдық және техникалық аспектілеріне мыналар жатады:
- ұйымдардың ұйымдық құрылымы, оның көлемі мен сипаттамасы, қызмет
- ұйымның жарғысы, құрылтайшылар мен үлес қосушылар, акционерлер мен
- акционерлермен өткізілетін жиылыс, кездесулер, т.б. ұйым қызметіне байланысты
Осы жоғарыда айтылған мақсатты шаралар мен атқарылатын мәселелер стандарттық
Есеп саясатының қысқаша мазмүны ұйым басшысының шығарған бұйрығында көрсетіледі.
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру;
есеп жүргізудің техникалық тәсілдері;
негізгі есеп объектілеріне тән қолданылатын әдістер.
Есеп саясатының ұйымдық және техникалық мәселелерін сипаттаушы материалдар ақпараттык
Есеп саясатын жасауға қатысты жауапты мамандар, әсіресе ұйымның бас
Айтылғандарға орай есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесіндегі принциптерден, әдістер
Сонымен есеп саясатының ұйымдык және техникалық аспектілерінің мазмүны мына
Есеп саясатының мазмұнды сапалық дәрежесі қаржылық қорытынды есеп даярлап
2.2. Есеп саясатының өзгеріске түсу жағдайлары
Есеп саясатының мазмұны мына төмендегі жағдайларда: ұйымның стратегиялық бағыты,
Ресми түрде ұйымдардың есеп саясаты мына жағдайларға байланысты өзгертіледі:
Қазақстан Республикасы заң актілерінің бухгалтерлік есеп жүйесіне тән өзгеріске
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жүйесіндегі нормативтік актілердің, әдістемелік нұсқау-ережелердің
заңды тұлғалардың қайта құрылуына (біріктірілу, бөлу, қосылу факторларына байланысты);
меншік иесі мен жаңа бағыт үсынған басшылардың өзгеруіне;
активтер, меншікті капитал, міндеттемелер, шаруашылық нәтижесі және каржы нэтижесі
Сонымен қатар ұйымдар қызметіне жаңа технологиялар енгізіліп, өндірістік процесс
Есеп саясатын өзгерту процесі жөніндегі шешім есепті жыл ішінде
Есеп саясаты үзақ мерзімге арналып жасалынуы керек. Мұндай талапты
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бекіткен «Қаржылық қорытынды есеп дайындау
Түсіндірме хат тәуекелшілік пен кейбір маңызы толық ашылмаған белгісіз
Егер қаржылык және бухгалтерлік қорытынды есеп жүйелерін дайындап тапсырған
Кезеңдік (айлық, тоқсандық) қорытынды есеп жасау барысында есеп саясатының
Ұйымдардың экономикалық қызметіне байланысты сыртқы тұлғалардың қабылдайтын шешімдерінің қысқаша
Есеп саясаты мен бухгалтерлік қорытынды есеп мазмұнын ашуға арналған
Қорытынды
Кейінгі жылдары Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жүйесіне елеулі өзгерістер,
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген типтегі ұйымдар, құқылы тұлғалар өзара
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателер
Қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылар тұрғысынан қарағанда есеп саясаты
Есеп саясатының ең негізгі атқаратын міндеті ұйымдардың әр жылдар
есеп процедуралары арасындағы нақтылы фактілер мен орындалмай қалған фактілер
нәтижелік көрсеткіштерге есеп өрісінде қолданылған әр түрлі әдістердің сандық
қаржылық қорытынды есеп сенімділігін арттыру үшін қолданылатын маңызды есеп
ұйымдардың есеп варианттарын таңдап алу процесінде ұзақ және
- синтетикалық және аналитикалық счеттар тізімін жасау, тауарлы-материалды құндылықтарды
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі есеп саясатының көп варианттығы әр түрлі
Ұйымдардың есеп саясатының дәрежесі мен бағыты басқару ерекшеліктеріне, кәсіпкерлік
Бірінші, «жоғарыдан» реттеу жүйесі заңдар мен нормативтік актілер, сондай-ақ
Тәуелсіз жолдармен таңдалып алынған есеп ережелерін әрбір ұйымдар есеп
Ұйымдар өрісінде қалыптасқан есеп саясаты осы үйым қызметінің ары
Пайдаланған әдебиеттер:
Қ.К.Кеулімжаев, Н.А.Құдайбергенов
«Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Алматы 2006 жыл
2. Мейірбеков А.Қ, Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы» оқу құралы,
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі «Экономика
4. Оразалы Сәбден «Бәсеклестік экономика» оқу құралы, Алматы: Экономика
5. К.Ш Дүйсенбаев, Э.Т Төлегенов, Ж.Г Жұмағалиева «Кәсіпорынның қаржылық
6.Google. kz
7.Тopface.kz
8.www. Rambler.ru
(1 қосымша)
Негізгі құралдарға бірқалыпты түзу сызықты амортизация есептеу тәсілі
Жылдар Бастапқы құны Бір жылдық амортизация сомасы Жинақталған
Бірінші Екінші Үшінші Төртінші Бесінші 950000 950000 950000
190000
190000
190000
190000 190000
380000
570000
760000
950000 760000
570000
380000 1900000
0
(2 қосымша)
Қалдықты азайту немесе шапшаңдату тәсілімен амортизацияны есептеу
Жылдар Бастапқы құны Жылдық амортизациялық сома (Шығындар счетының дебеті)
Бірінші Екінші Үшшші Төртінші Бесінші Жинағы 950000 950000 950000
X 380000
228000
136800
82080
73872
123120 380000
608000
744800
826880
950000
X 570000 342000 205200 123120
0
X
(3 қосымша)
Сандық жиынтық (кумулятивтік) және пайдалану мерзіміне қарай амортизацияны есептеу
Жылдар Бастапқы Құны Жылдық амортизациялық сома Жинақталған амортизация сомасы
Бірінші Екінші Үшінші Төртінші Бесінші 950000 950000 950000 950000
253300
190000
127000
63000 316700
570000
760000
887000
950000 633300 380000 190000
63000
0
(4 қосымша)
Компаниялар Акциялар саны Акцияларды сатып алу құны Бір акиияның
«Даулет» «Дархан» 4000 3000 3700 2900 3300 3100 13200000
Барлығы X X X 22500000
(5 қосымша)
ФИФО әдісі
Ай-күні Түскені,
теңге Сатылғаны, теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400x15 = 6000
5 сәуір 300x17 = 5100 - 1 1 1
7 сәуір - 200x15,9 = 3180 500x15,9 = 7950
15 сәуір 400x13 = 5200 - 13150 тенге, орташа
1 8 сәуір - 300x14,6 = 4380 600 х
24 сәуір 100x12=1200 - 9960 теңге, орташа баға =
Жинағы X 7560 тенге 9960 теңге
(6 қосымша)
ЛИФО әдісі
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны, теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400x15 = 6000
5 сәуір 300x17 = 5100 - 400 х 15
7 сәуір - 100x15= 1500 100x17=1700 500x17 = 8500
1 5 сәуір 400x13 = 5200 - 500x17 =
18 сәуір - 100x17=1700 200x13 = 2600 600 х
24 сәуір 100x12 - 600x13 = 7800 100 х
Жинағы - 7500 теңге 9000 теңге
(7 қосымша)
Өнімнің бір өлшемінің өзіндік құнын калькуляциялау
Өнімдердің аталуы Саны Куб.м Коэффи-циенттер Шартты
Екі жағы тілінген тақтай 20000 1.
Тілінбеген тақтай 15000 0,8 12000
Кесінді тақтай 5000 0,5 2500
Жинағы X X 34500 3450000
(8 қосымша)
2004 жылы сәуір айында өндірілген желдеткіштердің өзіндік құнын нормативтік
Көрсеткіштер
Калькуляциялық баптар
Норма бойынша Өзгеріс Нормадан ауытқу Жинағы
Негізгі материалдар 74470 680 +2 -5 677 685
Сатылып алынған жартылай фабрикаттар 9130 83
83 84
Қызметтер 4180 38 + 1 -1 38 39
Қалдықтар -330 3 - - 3 39
Материалдар жинағы (қалдықсыз) 87450 798 +3 -6 795 805
Еңбек ақы 20570 181 +1 +5 187 190
Басқа да өндірістік шығындар 4510 45 -11 -5 41
Жалпы өндірістік шығындар 17710 159 +3 -1 161 159
Ақаулық шығындар 440 - - +4 4 -
Өндірістік өзіндік кұн 130680 1183 +8 -3 1188 1200
(9 қосымша)
Жанама шығындарды тарату
Тапсырыс нөмірлері Тапсырыстар бойынша өндірістік жұмысшыларға есептелінген тікелей енбек
1 4426 6639
2 10000 15000
3 6000 9000
Жинағы 20426 30639
(10 қосымша)
Аяқталмаған өндірісті шартты бірлік тәсілімен бағалау
Рет саны Көрсеткіштер Өлшеу бірлігі дана Дайындалған дәрежесі Дайындалған
1. Айдың басындағы аяқталмаған өндірістің қалдығы 200
2. Дайындалған дайын өнімдер 1200 100%
3. Айдың аяғындағы аяқталмаған өндірістің қалдығы 300
Жинағы 1700 - _ 1520
2