Мазмұны
Кіріспе
1 Тарау. Бағалы қағаздар нарығы .........................................................5
1.1 Бағалы қағаздар оның мәні, жіктелуі және түрлері
1.2 Бағалы қағаздарды шығару және олардың эмиттенттері ..................14
1.3 Бағалы қағаздар нарығы - қаржы нарығынын құрамдас
2 Тарау. Бағалы қағаздар нарығының қызмет ету жағдайына
2.1 Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығының пайда болуы......................................................................................................................19
2.2 Бағалы қағаздар нарығының қызмет етуі және оны
2.3 Қ Р бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері.................................
3 Тарау. ҚР бағалы қағаздар нарғының жетілдіруі мен
3.1 Қ Р бағалы қағаздар нарығының жетілдіру жолдары.................................
3.2 Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандарын даярлау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Бағалы қағаздар кез келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды
Өзінің ұйымдық және құрыламдық ерекшелігіне орай бағалы қағаздар
90-жылдардың экономикалық тәжрибесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдірудің нарықтық әдістерін
Қазақстан Республикасының мемлекеті бағалы қағаздар нарығын құру және
эмитенттер, яғни әртүрлі бағалы қағаздаар шығаратын шаруашылық субъектілері;
инвесторлар, яғни уақытша бос ақша иелері – заңды
бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары: брокерлер, дилерлер, инвестициялық
инвестициялық компаниялары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, және тағы
қор биржалары, депозитарийлер, клирингтік және басқа бағалы қағаздарды
Осы күрделі құрылымдардың қызметін ұйымдастыратын, басқаратын және реттейтін
Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының бүгінгі кездегі
Курстық жұмыстын мақсаты Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының жағдайын
Алға қойған мақсатқа жету үшін төмендегілерді қарастырамыз:
Бағалы қағаздардың мәні мен түрлерін аңықтау, Қазақстандағы бағалы
Қазіргі кездегі бағалы қағаздар нарығы және қор нарығындағы
Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының болашағы мен проблемаларын зерттеу.
1 Тарау. Бағалы қағаздар нарығы
1.1. Бағалы қағаздар оның мәні, жіктелуі және түрлері
Бағалы қағаздар – ең алдымен мүлікті иемденуге құқық
Бағалы қағаздар бірнеше түрлі болып жіктеледі: біріншіден, түсіретін
1. Кіріс төлеу жөнінен қарызды және үлесті бағалы
Қазыналық, немесе үкімет атынан Қаржы Министрлігі шығаратын бағалы
Жергілікті әкімшіліктер мен олардың меншігіндегі кәсіпорын бағалы қағаздары.
Қаржы институттары мен корпорациялардың, яғни ашық түрдегі акционерлік
Банктердің бағалы қағаздары – олар депозиттік сертификаттар (салым
Кәсіпкерледің бағалы қағаздары – олар коммерциялық вексельдер, фьючерстік
Бағалы қағаздар қай жерде сатылады деген сұраққа жауап
Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа
Мемлекеттік бағалы қағаздар;
Корпоративтік бағалы қағаздар;
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттің бағалы қағаздарыны түрлері
Түрі Шығару мақсаты Орналастыру тәсілі Айналыс мерзімі Номинал
1 2 3 4 5
Ұлттық банктің қысқа мерзімді нотасы Айналыстағы ақша массасын
Ұлттық банктің арнайы валюталық нотасы Еркін өзгермелі валюта
Арнайы валюталық мемлекеттік облигациялар «АВМЕКАМ» Жинақ зейнетақы қорлардың
Мемлекеттің арнайы қазынашылық міндеттемесі «МЕАКАМ» Ұлттық банкке
Үкіметтің қарызын
Қайта рәсімдеу 10 жыл 1000 Теңге
1 2 3 4 5
Мемлекеттің қысқа мерзімді қазынашылық валюталық міндеттемесі «МЕКАВМ» Республикалық
Мемлекеттің индексацияланатын қазынашылық міндеттемесі «МЕИКАМ» Республикалық бюджеттің ағымдағы
Мемлекеттің орта мерзімді қазынашылық міндеттемесі «МЕОКАМ» Республикалық бюджеттің
Мемлекеттің қысқа мерзімді қазынашылық
Міндеттемесі «МЕККАМ» Республикалық бюджеттің ағымдағы тапшылығын қаржыландыру Аукцион
Мемлекеттік ішкі зайымдық ұлттық жинақ облигациялар. Республикалық
Мемлекеттік бағалы қағаздар табыстылығына қарай үш түрге бөлінеді:
Дисконттық , мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға
Купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс әкелетін
Аралас, яғни купон жене дисконт түрінде қатар табыс
Корпоративті бағалы қағаздарға мыналар жатады:
акциялар;
облигациялар;
вексель
чек
депозиттік және жинақ сертификаттары;
ипотекалық куәліктер;
депозитарлық қол хаттар;
Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес
Дивиденд төлеу тәсілінің айырмашылығына байланысты жай және артықшылықты
Акциялар шығару формасына қарай да ажыратылады: құжатты /сертификатпен/
Облигация – оның иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай екі түрге
Купондық облигация – инвестор банкке пайыз мөлшерлемесі формасында,
Дисконттық облигация – инвестор банктің облигацияны шығарушыдан номиналдық
Вексель – белгілі бір соманы алдын ала келісілген
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы.
Жай вексель /соло/ - вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген
Аудармалы вексель /тррата/ - вексельде көрсетілген соманы
Кесте 1- Бағалы қағаздардың жіктелуі.
Эмитентінің сипатына қарай
Қарызды, үлесті
Жергілікті әкімшілік
Мемлекеттік
1.2. Бағалы қағаздарды шығару және олардың эмитенттері
Шығаруы жөнінен бағалы қағаздар нарықтық және нарықтан тыс
Эмитент
Мемлекет Мемлекет қолданудағы мекемелер, ұйымдар Акционерлік қоғам
Мемлекеттік Резиденттері Еместер
Өндіріс секторының
Жекеменшіктенген кәсіпорындар Осы секторда жаңа құрылған қоғамдар
Несие саясатындағы қоғамдар
Биржалар
Қаржы құрылымдары
Инвестициялық компаниялар Инвестициялық қорлар
Республикалық Басқару органдары
Желгілікті басқару органдары
1.3. Бағалы қағаздар нарығы – қаржы нарығының құрамдас
Қазақстан Республикасынын жоспарлы экономикадан түбегейлі жаңа, нарықтық, мемлекет
Соның үшіншісі, бағалы қағаздар нарығы. Бұл нарықтың
2 Тарау. Бағалы қағаздар нарығының қызмет ету жағдайына
2.1. Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарғының пайда болуы
Бағалы қағаздар нарығының кейбір элементтері 20-шы жылдары КСРО-да
Елде дамыған бағалы қағаздар нарығы қалыптасуы үшін оның
сұраныс пен ұсыныс;
делдалдар мен басқа қатысушылар;
нарықтық инфрақұрылым яғни коммерциялық банктер, қор биржалары, инвестициялық
нарықты реттейтің және өзін-өзі реттейтін жүйелер;
Нарықтың осы құрамдас бөліктері қазіргі уақытта негізінен құрылып
Дегенмен, Қазақстан экономикасының дағдарысы жағдайында толыққанды бағалы қағаздар
Қазақстандағы бағалы қағаыздар нарығының құрылымы және өтімдісі қандай
Біріншіден, мемлекеттік бағалы қағаздардың эмитенті – Қаржы Министрлігі;
Екіншіден, Ұлттық банк – оның (Қаржы министрлігінің) қаржы
Мемлекеттік бағалы қағаздар:
мемлекеттік қазыналық вексельдер;
мемлекеттік қазыналық облигациялар;
Қазақстан Ұлттық банкінің қысқа мерзімдегі ноталары;
Жекеменшіктендіру купондары;
Мемлекеттік қазыналық вексельдер мен мемлекеттік қазыналық облигацияларды ішкі
2.2. Бағалы қағаздар нарығының қызметі және оны реттетейтін
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтардан өзінің айрықша тауарымен
Бағалы қағаздар нарығын құру және дамыту шаруашылықты бір
Бағалы қағаздар нарығының міндеті – бағалы қағаздарды сатушылар
Қазақстан Республикасының заңында көрсетілетін бағалы қағаздар нарығының
әрбір потенциялды инвестор үшін бағалы қағаздарды эмиссиялаудан барлық
Бағалы қағаздар нарығының қатынасушыларының (инвестициялық фирмалардың, қор биржалары
Бағалы қағаздар нарығына қатысты мемлекеттік саясатың негізін жасауда
Бағалы қағаздар нарығына мемлекеттік ықпал етудің мақсаты мынадай:
макроэкономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз ету;
нарықтық ортаның бәсекелестік қабілетің қамтамасыз ету;
бағалы қағаздар нарығы агенттерінің мүдделерін құқықтық және экономикалық
Құқықтық қорғау – бағалы қағаздарды әкімшілік-мемлекеттік тіркеу; бағалы
Экономикалық қорғау – бағалы қағаздар мен жасалатын операциялар
Өзін - өзі реттеу екі негізгі элемент арқылы
стратегияны анықтаумен айналысатын ұйымдардың өздері мәміле жасау тәжірибесіне
өзін-өзі реттеуші ұйымдар қоғамдық органдар есебінен емес, негізінен
Өзін - өзі реттейтін ұйымның міндеттері мен мақсаттары:
Өзін - өзі реттейтін ұйымның негізгі міндеті өзін-өзі
Өзін - өзі реттейтін ұйымның негізгі мақсаттары:
өзін - өзі ұйым мүшелерінің кәсіби қызметінің бірыңғай
өзін - өзі реттейтін ұйым мүшелерінің қызметін және
өзін-өзі реттейтін ұйым мүшелерінің және олардың клиенттерінің құқықтары
өзін-өзі реттейтін ұйым мүшелері арасындағы дауларды, сондай-ақ мүшелері
мемлекеттік өкімет пен басқару органдарында, сот және өзге
Өзін - өзі реттейтін ұйымның қызметтері
уәкілетті органға бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызметті жүзеге
бағалы қағаздар нарығындағы өзін-өзі реттейтін ұйымның мүшелері арасында
уәкілетті органның тиісті рұқсаты болған жағдайда бағалы қағаздар
бағалы қағаздар нарығында қызметті жүзеге асыруға ниет білдірген
өзін -өзі реттейтің ұйым мүшелерінің рейтингтерін жасау және
уәкілетті органның бастамасы бойынша өзін-өзі реттейтін ұйым мүшелерінің
бағалы қағаздар нарығында өз мүшелерінің қызметін бақылауды жүзеге
2.3 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздері
Кез-келген заңның мазмұны қоғамда орын алып және одан
Бағалы қағаздар нарығын құқықтық ережелермен қамтамасыз ету деген
Бағалы қағаздар туралы Қазақстан заңдары орыстың азаматтық құқықтарына
2-бап. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңдары Қазақстан
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халық аралық шартта осы
Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, осы
Бағалы қағаздар нарығын құру және дамыту шаруашылықты бір
Бағалы қағаздар нарығының міндеті – бағалы қағаздарды сатушылар
Қазақстан Республикасының заңында көрсетілетін бағалы қағаздар нарығының
әрбір потенциялды инвестор үшін бағалы қағаздарды эмиссиялаудан барлық
Бағалы қағаздар нарығының қатынасушыларының (инвестициялық фирмалардың, қор биржалары
Бағалы қағаздар нарығына қатысты мемлекеттік саясатың негізін жасауда
Бағалы қағаздар нарығына мемлекеттік ықпал етудің мақсаты мынадай:
макроэкономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз ету;
нарықтық ортаның бәсекелестік қабілетің қамтамасыз ету;
бағалы қағаздар нарығы агенттерінің мүдделерін құқықтық және экономикалық
Құқықтық қорғау – бағалы қағаздарды әкімшілік-мемлекеттік тіркеу; бағалы
Экономикалық қорғау – бағалы қағаздар мен жасалатын операциялар
Өзін - өзі реттеу екі негізгі элемент арқылы
стратегияны анықтаумен айналысатын ұйымдардың өздері мәміле жасау тәжірибесіне
өзін-өзі реттеуші ұйымдар қоғамдық органдар есебінен емес, негізінен
Өзін - өзі реттейтін ұйымның міндеттері мен мақсаттары:
Өзін - өзі реттейтін ұйымның негізгі міндеті өзін-өзі
Өзін - өзі реттейтін ұйымның негізгі мақсаттары:
өзін - өзі ұйым мүшелерінің кәсіби қызметінің бірыңғай
өзін - өзі реттейтін ұйым мүшелерінің қызметін және
өзін-өзі реттейтін ұйым мүшелерінің және олардың клиенттерінің құқықтары
өзін-өзі реттейтін ұйым мүшелері арасындағы дауларды, сондай-ақ мүшелері
мемлекеттік өкімет пен басқару органдарында, сот және өзге
Өзін - өзі реттейтін ұйымның қызметтері
уәкілетті органға бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызметті жүзеге
бағалы қағаздар нарығындағы өзін-өзі реттейтін ұйымның мүшелері арасында
уәкілетті органның тиісті рұқсаты болған жағдайда бағалы қағаздар
бағалы қағаздар нарығында қызметті жүзеге асыруға ниет білдірген
өзін -өзі реттейтің ұйым мүшелерінің рейтингтерін жасау және
уәкілетті органның бастамасы бойынша өзін-өзі реттейтін ұйым мүшелерінің
бағалы қағаздар нарығында өз мүшелерінің қызметін бақылауды жүзеге
3 Тарау. ҚР бағалы қағаздар нарғының жетілдіруі мен
3.1 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарғының жетілдіру жолдары
Қазіргі кезде Республикада бағалы қағаздар нарығы қалыптасу шағында.
Экономикалық мәселелерге:
нарықты реттейтін механизмнің жоқтығы;
бағалы қағаздар нарығын дамытатын бірыңғай көзқарас жүйесінің жоқтығы;
заңдардың мүлтіксіз орындалмауы;
салымдарды тіркеу жүйесінің жоқтығы;
бағалы қағаздар нарығының материялдық-техникалық негізінің аздығы;
нарық инфрақұрылымының өсу деңгейінің төмендігі жатады;
Ал, әлеуметтік – психологиялық мәселелерге бағалы қағаздар нарығында
Бағалы қағаздар нарығына мамандарды Бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық
Дүние жүзілік нарық тарихында бағалы қағаздар нарығының негізгі
Банктік үлгі – онда бағалы қағаздар нарғы механизмі
Банктік емес үлгі немесе нарықтық үлгі - онда
Аралас үлгі - бағалы қағаздар нарғы механизмі арқылы
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарғының ерекшелігі – кіші
Бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісінің банктік үлгіден айырмашылықтары
Нарықта акционер үлесінің көптігі;
Үлестік бағалы қағаздардың қарыздық қағаздардан көптігі;
Өндірісті қаржыландырудағы тура банктік несиенің аздығы;
Нарықтағы банк емес мекемелердің көптігі;
Бұлардан басқа мемлекетіміздің бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісін
Өндірісті өркендету үшін шығарылып сатылған акциядан түскен ақша
Әлі көп уақытқа дейін Қазақстан нарығында өндіріс саласын
Саясат факторы – дүниежүзіндегі сияқты, Қазақстанда да бос
Қорта айтқанда, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан бағалы
3.2 Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандарын даярлау
Бағдарламаның аталған бағаытын іске асырудын негізгі мақсаты бағалы
- оқу орындарына үш санат:
брокерлік, дилерлік қызмет;
бағалы қағаздар мен мәмілелерді тіркеуге байланысты қызмет;
бағалы қағаздардың портфелін басқару жөніндегі қызмет бойынша бағалы
- бағалы қағаздар нарығында жұмыс істеу үшін мамандарды
- бағалы қағаздар нарығында жұмыс істеу үшін мамандарды
1999 жылдын басындағы жағдай бойынша Қазақстанда Ұлттық комиссияның
1997 жылғы 1 қыркүйектен бастап Қазақ Мемлекеттік Басқару
Қортынды
Қорта айтқанда, Қазақстан Республикасының 1991 жылдан қалыптасып келе
Айтылған проблемалардың барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының бүгінгі кездегі
Пайдаланған әдебиеттер
Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республики
Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республики
Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республики
Бағалы қағаздар нарығы туралы // Егемен Қазақстан 2003.
Бексултанова А.Ж. Рынок ценных бумаг Казахстана, Алматы: Атамура,
Берзон Н.И., Булкова Е.А., Кожевников Н.А., Чаленко А.В.
Галанов В. А., Басова А. И. Рынок ценных
Государственные ценные бумаги. Итоги 2000 года. «Рынок ценных
Джолдасбеков А., Аягузов К. Краткий обзор развития фондового
Джолдасбеков А., Иванова A. Историческая справка о системе
Есенов Б. Проблемы и перспективы развития фондового рынка
Ильясов К.К. . Финансово-кредитные проблемы развития экономики Казахстана
Инвестиционные возможности Казахстана. А., 1997. С. 112.
Информационное сообщение Национальной комиссии // Рынок и право:
Каленова С.О. О развитии рынка ценных бумаг в
Карагузов Ф. Ценные бумаги и регулирование их обращения
Омаров Ж.Ж. Регулирование рынка ценных бумаг // Саясат.
Основы формирования рынка государственных ценных бумаг // Рынок
Привлекательны ли акции ?// Каржы-Каражат. N 5,
Рынок ценных бумаг / Под ред. В Л.
Рынок ценных бумаг / Под ред. В Л.
Рынок ценных бумаг Казахстана: проблемы формирования и развития
Сейткасимов Ғ.С., Ақша, несие, банктер – Алматы:
Статистический бюллетень Национального банка Республики Казахстан. Алматы, 1998.
Ценные бумаги. Учебник / Под ред. В И
14
Бағалы қағаздар
Кіріс төлеу жөніне қарай
Сатылу жеріне байланысты
ААҚ-дың, әртүрлі қорлардың
Банктердің
Кәсіпкерлердің
Акция-лары
Облигациялары
Қазыналық облигациялар
Қазыналық вексельдер
Депозиттік сертификаттары
чектері
Коммерциялық вексельдері
Фьючерстері
Кәсіпорындардың облигациялар
Қарызды
Үлесті
Облигациялар
Акциялар
Ақша нарығындағы
Капитал нарығындағы
Қарызды
Қарызды, үлесті
Опциондар
Әтүрлі эмитенттердің
Әртүрлі эмитенттердің
Депозиттік сертификаттар
Қазыналық вексельдер