МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ӘДЕБИ ШОЛУ 4
1.1
Химиялық эксперименттің химиядан білім берудегі рөлі және орны
4
1.1.1 Химиялық эксперименттің атқаратын функциялары 5
1.1.2
Химиялық эксперименттің түрлері
7
1.2
1. 2.1
1.2.2
1.2.3
1.2.4
1.2.5
2 Химиялық экспериментті жетілдіру әдістері
Химиядан білімдендіруде эксперименттің маңызы
Химиялық экспериментті орындаудың әдістемелік негіздері
Проблемалық эксперименттер жүргізу әдістері
Бағдарламадан тыс эксперименттер жүйесі
Химиялық экспериментті сыныпта жүргізу нәтижелері
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША
15
16
16
20
22
23
24
57
58
60
КІРІСПЕ
Химияны меңгеруде химиялық эксперимент оқу процесінің құрамды бөлігі
Химия пәні бойынша оқу тәрбие процесінде оқушыларда терең
Ең бастысы – химиядан берілетін білім: техникалық, әлеуметтік,
Жұмыстың мақсаты: Химия сабағында оқушыларға химиялық экспериментті көрсете
Химиялық эксперимент 2 белсенді қатысушысы (оқытушы мен оқушы)
Эксперимент оқушылардың білімін, іскерлігін және алған дағдыларын тексерудің
ӘДЕБИ ШОЛУ
Химиялық эксперименттің химиядан білім берудегі рөлі және орны
Сөз – көрнекі және сөз – көрнекі –
К.Я.Парменов эксперименттің техникасына қана назар аудармай, сонымен қатар,
Химияны меңгеруде химиялық эксперимент оқу процесінің құрамды бөлігі
Химия пәні бойынша оқу тәрбие процесінде оқушыларда терең
Таным – белгілі бір нәрсені (затты), құбылысты,
Химиялық таным – химиялық құбылыстар мен процестерді қабылдау
Химиялық эксперименттің әртүрлі түрлерін пайдалана отырып мұғалім оқушыны
Мұғалім еңбегінің ең бастысы сыныптағы оқушылармен жұмыс істеуге
Химиялық эксперимент – құбылыстардың сырын ашудың негізгі құралы.
Эксперимент оқушылардың білімін, іскерлігін және алған дағдыларын тексерудің
Химиялық эксперименттің атқаратын функциялары
Химиялық эксперимент маңызды функцияларды атқарады. Олар: білім, тәрбие
Ақпараттық функция химиялық эксперимент пәннің алғашқы таным
Эвристикалық функция енгізілген фактілерді ғана емес, сонымен қатар,
Жоғарыда келтірілген мысалдардың барлығынан эвристикалық шешім жасауға қолдануға
Зерттеушілік функция заттарды синтездеу мен талдау бойынша практикалық
Оқу құралы ретінде химияның “бейнесін”, ерекшелігін, бірегейлігін, қамтамасыз
Химиялық эксперимент:
тәрбиенің қалыптасуына көмектеседі (еңбектік, мәдениеттілік, үнемдік, этикалық, эстетикалық,
дамытушылыққа үйретеді (есте сақтау, ойлау, елестету, сезіну, қажеттілік
танымдық қасиетін дамытуда маңызы зор әдіс функциясын орындайды
оқу құралдар функциясын орындайды (көрнекіліктер, зерттеулер, жетістіктер, қорытындылар,
Сапалық талдау.
Нағыз зерттеушілер әрекет жасайды,
бақылайды және жазады.
1 сурет. Оқушылардың химия
сабағында эксперимент жасау барысы
Химиялық эксперименттің ең басты атқаратын функциясы – оқушылардың
Танымдық іс-әрекет дегеніміздің өзі – шәкіртің білімге деген
Химияны оқытуда танымдық іс-әрекетті белсендіру – бұл оқушының
Химия сабағында танымдық белсенділікті арттыруда түрлі жаңа технологияларды
Оқушы танымдық іс-әрекеті арқылы қоршаған ортаны ғылыми түрде
1.1.2 Химиялық эксперименттің түрлері
Химия ғылымында және оны білім ретінде оқыту процесінде
демонстрациялық эксперимент (демонстрациялық столда мұғалім өзі жасап көрсетеді);
2. оқушылар жасайтын эксперименттер (практикалық жұмыстар, зертханалық тәжірибелер
Эксперименттің түрлерін оқушылар өздерінің жұмыс орындарында мұғалімнің және
Демонстрациялық эксперимент негізінен жаңа материалды түсіндіру кезінде оқушыларда
Демонстрациялық эксперимент сөз – көрнекі әдіс ретінде оқытылады.
Демонстрациялық эксперимент жүргізуге қойылатын талаптар. Сабақтың мазмұнына онда
эксперимент көрнекі түрде жүргізілуі керек;
оқушыларға түсінікті болу үшін тәжірибені жүргізу техникасы қарапайым
эксперимент мазмұнын, мақсатын түсінуі үшін оқытушы оқушыларға алдын
оқушылар қондырғының әрбір тетігінің қандай рөл атқаратынын түсінуі
эксперимент қауіпсіз жүргізілуі керек;
эксперимент сәтті өтуі керек;
2 сурет. Химиялық эксперименттің түрлері
Демонстрация аяқталған соң байқалған құбылыстарға анализ жасау керек,
Демонстрациялық эксперименттің педагогикалық нәтижесі, оның білімге және білік
3 сурет. Демонстрациялық үстел
Демонстрациялау әдісі – эксперименттің жақсы, көрнекі, сәтті, түсінікті
Демонстрациялық эксперименттің әдістері:
тәжірибенің мақсатын қою қажет, яғни эксперимент не
тәжірибе жүргізілетін құрылғыны суреттеу, тәжірибе шартын және реактивтерге
Зертханалық тәжірибелер – мұғалімнің бақылауымен оқушылар өз бетінше
Фильтрлеу процесін үйренеміз.
Колбалар, таяқшалар… және ұқыптылық.
4 сурет. Эксперимент жасау барысы
Зертханалық тәжірибелер, теориялық ұғымдар, ережелер және кейбір түсініктерді
Кейде жаңа материады тәжірибе арқылы түсіндіру үшін зертханалық
Ұқсастығы: жаңа материалды практикалық тұрғыда толықтырушы ретінде
Практикалық жұмыс – тақырыпты немесе тарауды оқып болғаннан
Практикалық сабақтарға қойылатын талаптар және ондағы мұғалімнің ролі.
жұмыс жүргізілуі үшін кейбір өзгерістер болған жағдайда, мұғалім
оқушылар үйде жұмысқа дайындалу барысында туындаған сұрақтарына мұғалім
жұмыстың кейбір қиындау бөліктерін немесе алғаш жасалайын деп
әрбір оқушының жұмысқа дайындығы толық тексерілгеннен кейін ғана
химиялық талшықтарды танып білу;
оқушыларға алдын – ала тапсырма беру;
әртүрлі пластмассаның, талшықтың үлгілерін алып келу;
физикалық қасиеттерін танып білу (түсі, исі, иілгіштігі, созылғыштығы);
спиртшамның жалынында қыздыру;
әртүрлі еріткіштерде (су, ацетон, спирт қышқылдарда, сілтілерде, бензинде,
әртүрлі талшықтардың, пластмассаның тығыздығын анықтаулары қажет [28].
Оқытушы осындай эксперименттің нәтижесінде оқушылардан қандай білік пен
спиртшаммен жұмыс жасай білуі;
заттардың сыртқы қасиетіне қарап, ажырата білуі;
әртүрлі ерітінділермен жұмыс жасай білуі;
өздерінің эксперимент нәтижелерін қорытындылап, анықтамалық мәліметтермен салыстыра білуі
Жұмысты орындап болғаннан кейін оқушылар дәптерлеріне жазбаша есеп
қандай заттарға тәжірибе жасағандығы;
қандай тәжірибе түрлерін жасағандығы;
байқаған құбылыстары, сол құбылыстарды түсіндіру;
қорытынды қамтылуы қажет.
Осы арқылы оқушының теориялық білігі де, практикалық білігі
Эсперимент есептердің оқу – тәрбиелік маңызы мен типтері.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында білім берудің мемлекеттік стандартына
Ұстаз міндеті – оқушыға кез–келген білім саласын меңгертудің
Эксперименттік есептер - тек тапсырмалардан тұратын оқушылар өз
Эксперименттік есептерді шешуде әртүрлі жаңа технологияларды қолдануға болады,
Химиялық есептер шығару оқытудың жалпы жүйесінде сарамандық әдістердің
Химия есептері сан және сапа есептері болып екіге
Эксперименттік есептерді орындаудың мақсаты – теориялық білімді практика
Практикалық сабақтар мен зертханалық тәжірибелерден эксперименттік есептердің айырмашылығы
Эксперименттік есептерге арнайы нұсқаулар жоқ. Сондықтан оны орындау
Эксперименттік есептерді орындау мұғалімдер оқушылардың материалды қаншалықты меңгергендігін
Химиялық эксперимент есептерін шығарту жолдарының негізгі кезеңдері.
1 – кезеңде берілген есеп теория жүзінде талқыланады.
2 – кезеңде есепті шығару жоспары көпшілік оқушылармен
3 – кезеңде арнайы практикалық сабақтарда оқушылар эксперименттік
Эксперименттік есептер оқушылардың танымдық іс – әрекетінің сипатына
заттарды бір – бірінен ажырату;
химиялық құбылысты бақылау және түсіндіру;
заттарды алу;
заттардың сапалық құрамын анықтау;
қоспаның құрамын анықтау және бөлу;
берілген заттарға тән реакциялар жасау;
әртүрлі концентрациялы ерітінділерді даярлау;
химиялық сапасын құрастыру және оны қолдану.
Эксперимент есептерінің аталып өткен типтерін шешу жолдары:
сынау және қателесу тәсілі;
есте қалғаны бойынша шығару;
анализ және синтез;
гипотеза жасау;
алгоритм тәсілі.
Экспериментті есептердің типтері
химиялық формулалар мен заттың молекулалық массасын қатынасын есептеу.
реагенттер мен өнімнің белгілі бір санымен химиялық теңдестіруді
реагенттер мен өнімдердің белгілі бір санымен газ
ерітіндідегі заттың массалық бөлігі мен заттың массасын есептеу.
Химия пәнін оқу барысында оқығанда маңызды орынды экспериментті
Ой эксперименті оқушылардың танымдық іс – әрекеттерін блсендіру
сабақтың тақырыбына сәйкес эксперименттің мақсаты қойылады;
шешілетін міндеттер анықталынады;
проблема туындайды;
гипотеза (болжам) сыналынады;
проблеманы шешу жолдары қарастырылады;
экспериментті жүргізу жоспары қарастырылады;
жоспар бойынша эксперимент ойша жүргізіледі;
нәтижесі де теория жүзінде талқыланады;
қажетті есептеулер жүргізіледі;
реакция теңдеулері және қорытынды жазылады.
Химия кабинетінде экспериментті жүргізуге қажетті құрал – жабдықтар
Ой экспериментін жүргізуде мұғалімнің рөлі өте жауапты. Мұғалімнің
Кейбір орта мектептерде, әсіресе, шалғай ауыл мектептерінде нақты
Айқындау эксперименті. Бұл бағыт бойынша мектеп оқушыларының химия
Оқыту эксперименті – экспериментке дейін байқалған кемшіліктерді ескеріп,
Химиялық экспериментті жетілдіру әдістері
Орта мектепке арналған химия бойынша бағдарлама оқытушының демонстрациялық
Қазіргі кезде химияны оқытудың жаңа этаптары пайда болды.
бұл мәселені шешуде бағдарлама мен оқулықтың теориялық құрылымын,
1.2.1 Химиядан білімдендіруде эксперименттің маңызы
Қазіргі уақытта оқыту әдісінің жүйесі ретінде эксперементтік әдістің
Бақылау және тәжірибе арқылы оқушылар көп қырлы заттардың
Химиялық эксперемент – химияны оқытуда теория мен практиканы
Химияны оқыту барысында химиялық эксперемент оқу-тәрбиелік есепті шешуде
алғашқы таным көзі;
қате және дұрыс жасалған болжамдар, гиипотезалар, тұжырымдарды анықтауда,
заттарды алу мен оларды өндіруде практикалық дағдыны қалыптастырады
теориялық білімді дамыту, жүзеге асыру және қорытындылау үшін
оқушылардың білімі мен қабілетін тексерудің әдісі;
химияны оқуда оқушылардың қызығушылығын қалыптастыратын және оқушылардың
Мұның барлығы эксперементті химияны оқытуда негізгі әдіс
Көпшілік жағдайда оқушылар тәжірибе нәтижесінде не алатыны турулы
Химиялық экспериментті орындаудың әдістемелік негіздері
Химиялық экспериментті орындаудың әдістемелік негізі ең алдымен химиялық
Газ күйіндегі заттармен жұмыс жасау кезіндегі техника қауіпсіздігі.
Газдардың адам ағзасына бірігіп келтіретін әсері және олардың
Гигиеналық – дәрігерлердің зерттеулері физиологиялық активті газдар адам
Газ дара күйінде улы болмауы да мүмкін, мысалы
Газдардың адам ағзасына әсері көбінесе олардың молекулаларының құрамына
1 кесте. Химиялық экспериментке қолданылатын кейбір газдардың
Жанғыш газ немесе булар Ауадағы көлемдік мөлшері
Төменгі шегі (Б) Жоғарғы шегі (А)
Ацетилен
Сутек
Көміртек оксиді (ІІ)
Сірке альдегиді
Диэтил эфирі
Этанол
Аммиак
Ацетон
Метан
Бензол 2,5
4,0
12,5
4,0
1,0
3,3
15,5
2,5
5,0
1,4 80,0
74,2
74,2
57,0
40,0
19,0
27,0
12,8
15,0
6,7
Көптеген газдар және бу-газ қоспалар жүйесі араласатын компоненттердің
Кестеден көрініп тұрғанындай ең қауіпті қоспа ацетилен мен
Қазақстан білім мен ғылым министрлігі бұйрығы бойынша орта
Көрсетілген тартпа шкафтардың өлшемдерінен размерлері, параметрлері басқа да
2 кесте. Тартпа шкафтардың мемлекеттік стандарттар өлшемдері
Тип Өлшемдері
Биікігі Тереңдігі Ұзындығы Жұмыс істеуші
ДС
ЛС 2500
2500 640-700
640-700 960-1050
960-1275 900
900
Жеңіл оталғыш сұйықтармен жұмыс істеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.
Мемлекеттік стандарт бойынша өрт қауіпсіздігі бойынша жеңіл оталғыш
өте қауіптілер (түтану температурасы t - 18°С-тан төмен
тұрақты қауіпті (тұтану температурасы t - 17°С-тан +23°С-қа
ауа температурасы жоғарылаған кездегі қауіптілер (тұтану температурасы t
61°С-тан жоғары температурада буланатын сұйықтықтар жанғыш сұйықтарға жатады.
Төртінші топ реактивтерінің құрамына кіретін жеңіл буланғыш сұйықтармен
Жеңіл буланғыш сұйықтармен жұмыс істеу барысында төменгі ережелерді
ашық от көздері (спирт ошақтары, газ ошақтары) барлық
демонстрациялық тәжірибелер жасау барысында (мысалы, диэтил эфирін алуда)
жеңіл буланғыш сұйықтар ыдыстары жұмысқа қажетті көлемдегі сұйықтарды
жеңіл буланғыш сұйықтармен жұмыс бастар алдында өрт сөндіруге
лабораториядағы жеңіл буланғыш сұйықтар қыздыруға арналған қондырғылардыбөлме температурасына
спирт ошақтарының ішінде спирт мөлшері оның биіктігінің ¼
көп мөлшерде спирт ошақтарын толтыру барысында бөлмені ауаландырған
жеңіл буланғыш сұйықтар тек зауыт ыдыстарында немесе қалың
жеңіл буланғыш сұйықтардың қалдықтарын тек жағу арқылы жоюға
Тәжірибелер аяқталған соң мұғалімнің іс – әрекеті. Тәжірибенің
Жұмыс барысында жиналған сулы ерітінділер мен «жеңіл буланғыш
Егер жұмыс барысында қапелімде ерітінді төгіліп аллынса оны
Адсорбентті 40%-тік кептіріліп үгітілген балшықтан дайындайды, балшық түйірлерінің
Адсорбент көмегімен қатты заттардың төгіліп қалған қалдықтарына жинауға
1.2.3 Проблемалық эксперименттер жүргізу әдістері
Қазіргі заманда орта мектептерде дәстүрлі оқытумен қатар бірнеше
интерактивті (өзара белсенді) оқыту;
модульдеп оқыту;
шоғырландырып қарқынды оқыту;
проблемалы оқыту және т.б.
Білім сапасын арттыру үшін өзіне тән ерекшелігі бар
проблемалы жағдай тудыру;
проблеманы түсіне білу;
проблеманы шешу үшін іздену (теориялық білімін жетілдіру, толықтыру,
проблеманы шешуге ерналған іс –әрекеттер жасау (жоспар құру,
Проблемалы оқыту кезінде оқушыларға танымдық міндеттер қоя отырып,
Проблемалық жағдай – белгілі бір оқу міндеттерін шешу
туындаған проблемалық жағдай олар үшін тек қиын ғана
проблемалық жағдайдың жаңа элементтері қызығушылық тудыру керек және
Тұздар гидролизі тақырыбын практикалық жағдай тудыра отырып түсіндіру.
Мақсаты: тұздардың сумен әрекеттесуін ала отырып, олардың химиялық
Қажетті реактивтер мен құралдар: NaCl, Na2CO3, Cu2S, NaOH,
Білімді өзектендіру: тұз қышқылының, натрий гидроксидінің ерітінділері және
Проблемалық жағдай тудыру: NaCl ерітіндісіне индикатор қағазын
Болжам ұсыну: индикатордың түсі өзгерген тұздардың ерітінділерде Н+,
Оқушылар тұзының гидролизін молекулалық және толық иондық, қысқартылған
күшті қышқыл мен күшті негізден түзілген тұздар гидролизге
әлсіз негіз бен күшті қышқылдан түзетін тұздар, сонымен
Әртүрлі әдістердің көмегімен, көрнекі құрал – жабдықтармен
Тәжірибенің мазмұны оқушыларға белгілі құбылыстармен құндыылықтарға негізделген болуы
Кейбір жағдайда проблеманы қоюдың алдында оған сәйкес бір
Проблемалық жағдай арқылы жүргізілетін тәжірибе оқушыларға қызықты болу
Оқушы проблемалық жағдай тудыратын сабақ өткізуі үшін алдын
1.2.4 Бағдарламадан тыс эксперименттер жүргізу әдістері
Бағдарламадан тыс эксперимент ретінде үй эксперименттерін жатқызуға
Үй эксперименті оқушылардың ой шығармашылығын активтендіріп,
Үй эксперименті - оқушылардың өзіндік жұмыстарының,
Үй эксперименті мақсаттары:
оқушылардың химияны үйренуіне деген ұйымшылығын көрсету, олардың ғылымға
білім беретін орта мектепте химиялық білімді қалыптастыру, оқушыларға
оқушылардың өзіндік білімін тәрбиелеу.
Үй экспериментінің маңызы. Үй эксперименті «өзіндік жұмыс»
Үй экспериментін жүргізу барысында оқушылар жаңа практикалық
Үй экспериментін орындау барысында оқушылардың бақылаушылық қасиеті
Химия пәнінің мұғалімі үй экспериментін өткізу үшін
1.2.5 Химиялық экспериментті сыныпта жүргізу нәтижелері
Мектепте химияның негізін үйрету деңгейі жоғарылауы сабақ үстінде
химиялық экспериментті аяқтамау;
химиялық эксперименттің методикалық және техникалық қауіпсіздігін сақтамау.
Мектептегі химиялық эксперименттің қиындығы жоғары методикалық деңгейдегі келесі
көпшілік мұғалімдер химиялық эксперименттің маңыздылығын бағаламайды, бұл танымдық
мектепті жабдықтандыру жүйесінде кемшіліктер болады. Мұғалімдер білім алуда
тәжірибенің орындалу ретінің техникасы мен методикасының сәйкес келмейтін
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Химияны меңгеруде химиялық эксперимент оқу процесінің құрамды бөлігі
Химия пәнін үйретудің тиімділігі оқу материалын жалпы жоспарлаумен
оқу процесін тиімді қарастыру;
оқу материалының көлемін анықтау;
сабақ кезіндегі және үйге берілетін тапсырмаларды жинақтау;
зертханалық тәжірибелерді және практикалық сабақтарды жүргізу;
эксперименттік есептеулерді шешуге арналған сабақтарды жоспарлау және уақытын
Химия пәнінің мұғалімі барлық тақырыптар бойынша және белгілі
Ақыл – ойдың дамуында теория маңызды роль атқарады,
1-этап. Химиялық тәжірибені жасауды теориялық негіздеу;
2-этап. Тәжірибе барысын жоспарлау;
3-этап. Тәжірибеге қажетті құрал – жабдықтар мен реактивтер
4-этап. Тәжірибе барысында қажет техника қауіпсіздігі ережелерін еске
5-этап. Тәжірибені жоспар бойынша жүргізу, бақылау, қажетті мағлұматтардыжазып
6-этап. Тәжірибенің аяқталуын мұқият қадағалау;
7-этап. Тәжірибе нәтижесінде қорытындылау қажетті реакция
8- этап. Тәжірибе барысын және нәтижесін бағалау
Химиялық эксперименттің негізгі мүмкіншіліктері.
Химиялық эксперименттің бірнеше түрлері бар, оның әрқайсысың өзіндік
Мұғалім үшін химиялық эксперимент бір жағынан ,
Оқушы үшін химиялық эксперимент – өзіндік шығармашылық қабілеті
Мұғалім еңбегінің ең бастысы сыныптағы оқушылармен жұмыс істеуге
Зерттеу барысында тынымсыз ізденіс арқасында кей кездері мектепте
Химияны білмейінше, дүниенің қазіргі ғылыми көрінісін жасау мүмкін
Химиялық экспериментке қойылатын талаптар. Химиялық экспериментке қойылатын талаптар
оқушыларды оқылатын заттармен, олардың қасиеттерімен, химиялық процестермен таныстыру;
химияның негізгі заңдарымен таныстыру;
химиялық өндірістің ғылыми негізгін ашу;
оқушылардың білімі мен біліктерін ұйымдастыру.
Химиялық эксперименттің дамуы келесі қатардың орындалуымен жүзеге асады:
материалдық жағдайдың сәйкес құрылуы;
тәжірибенің қауіпсіздігін жоғарылату;
лабораториялық жұмыс пен практикалық жұмыстың үлесінің
Методикалық әдебиетте химиялық эксперимент келесідей топтасады:
қажетті заңдар мен теорияларды анықтауға арналған эксперимент, яғни
оқушылардың маңызды химиялық процестермен танысуына арналған эксперимент. Мысалы,
заттармен танысуға және олардың қасиеттерін зерттеуге арналған эксперимент.
лабораториялық білік пен дағдыны жетілдіруге арналған эксперимент [25].
Тұрмыстық химияны мектептегі экспериментке енгізу, соның ішінде оқушылардың
оқушылардың тәжірибе мақсатын білуі;
оқушылардың қажетті заттар мен жабдықтарды таңдап алуы;
оқушылардың құрал қарастыруы;
оқушылардың тәжірибе жасауы және оны химиялық тілмен
Демонстрациялық экспериментке қойылатын талаптарда мұқият дайындылықтан басқа бірінші
Демонстрациялық эксперименттер төмендегідей жағдайларда жасалады:
дәріс негізінде;
кейбір тәжірибелерді жүргізу қауіптілігі бар зауыттарды қажет ететін
эксперимент орындауға қажетті құрал – жабдықтар мен реактивтердің
тәжірибе күрделі, оны оқушылар өз бетінше жүргізе алмайтын
тәжірибенің жүргізу техникасын оқушылар меңгерген жағдайда;
кейбір тәжірибені реактивтердің микромөлшерімен жүргізу қажет болған жағдайда
сурет. Сынауықтар қойылған демонстрациялық үстел
Демонстрациялық экспериментің технологиясы. Демонстрациялық эксперимент жүріп жатқан уақытта
1 вариант. Алюминий пластинкасын алдын – ала натрий
вариант. Алюминий пластинкасын алдын – ала дайындаусыз ақ
Көптеген жағдайларда арнайы биіктікті қадағалаушы көтергіш орындықтарды қолданған
Сынауықты ұстап тұрушы штативтер мұғалімге қаратылып, ал бет
6 сурет. Демонстрациялық үстелдегі газометр мен
Кипп аппаратының орналасуы
Дидактикалық міндеттерді шешу тәсілдері бойынша демонстрациялық эксперименттер
заттың қасиеттерін зерттейтін эксперименттер;
белгілі бір заттардды алуға немесе қосуға арналған эксперименттер;
негізгі химиялық түсініктер, заңдар – теорияларды түсіндіретін эксперимент
Зертханалық тәжірибелерді орындау техникасы. Оқушылар химия пәнін алғаш
Жаңа материалды түсіндіру кезінде оқытушы белгілі бір теориялық
Аммоний тұздарының термиялық ыдырауы:
NH4Cl → NH3↑ + HCl
NH4NO3 → N2O + 2H2O
(NH4)2CO3 → NH3 ↑ + CO2 ↑ +
Осылайша зертханалық тәжірибелерді өз бетінше орындау арқылы оқушылардың
Зертханалық тәжірибелерді жүргізуге қойылатын негізгі талаптар.
оқушы жұмыстың мақсатын түсінуі және білуі керек;
жұмысқа қажет әрбір құрал мен реактивпен таныс болуы
жұмысты белгілі жоспар бойынша ретпен саналы түрде орындау
химиялық құбылыстың ең маңызды сәтін байқай білу керек;
қарапайым тәжірибенің өзінде де техника қауіпсіздік ережесін ұмытпау
Оқушылардың арасындағы туындаған кейбір сұрақтарға олардың білімі жетіспеген
Зертханалық тәжірибелерге қарағанда практикалық жұмыс оқушылардан өз бетінше
Практикалық жұмыс жасау кезінде оқытушының рөлі:
оқушының сабаққа дайындығын тексеру;
жұмыс барысында кездесетін техника қауіпсіздгі ережелерін білуін және
тәжірибенің дұрыс орындалуын бақылау;
оқушы тәжірибені түсініп орындап жатқанын бақылау;
қажет болған жағдайда жеке дифференциалды көмек көрсету керек;
жұмыс үстеліндегі реттілік тазалықты бақылау.
7 сурет. Көміртегі (ІV) оксидін
алуға арналған қате сызба-нұсқа
Практикалық сабақ кезіндегі оқушының іс – әрекетін және
әрбір тәжірибені қатесіз және ұқыпты орындау;
реактивтермен, құралдармен жұмыс жасай білу;
сабақ барысында тәртіпті және техника қауіпсіздігін сақтау;
есепті (жазбаша) дұрыс, сапалы жазу (реакция теңдеулерін жазу).
Әрбір практикалық жұмысты жүргізу уақыты оқу жоспары бойынша
реактивтерді немесе құрралдарды ауыстыру мүмкіндіктері (Мысалы, реакция нәтижесінде
кейбір жағдайларда тіпті тәжірибенің ауыстыру мүмкіндіктері (Тәжірибенің мазмұнын
оқушының сабаққы теориялық дайындығын тексеруге дайындығын тксеруге арналған
тәжірибені орындау техникасы бойынша нұсқаулар беріледі және т.б.
9 сурет. Аммиакты алу
тәжірибесінің
қате сызба-нұсқасы
11 сурет. Практикалық жұмысты жүргізу технологиясы
Теория мен практиканы ұштастыру мақсатында О.Жәутіков атындағы Республикалық
Жалпы білім беретін мектептердің 9 сыныбына арналған химия
Химиялық эксперименттерді жүргізу барысында оқушылардың білім, білік,
Химиялық экспериментті өткізу нәтижелері төменде келтірілген:
Мұнай өнімдерімен танысу
Сабақ жоспары
Сабақтың тақырыбы: Мұнай
Сабақтың мақсаты:
А) Білімділік: Оқушыларға жалпы мұнай туралы түсінік қалыптастыру.
Ә) Дамытушылық: Оқушылардың білімін одан әрі жетілдіру, мұнай
Б) Тәрбиелік: Оқушыларға мұнай жайлы түсініктерін
Сабақтың типі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Сөз - көрнекі сарамандық
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі;
Үй тапсырмасын тексеру;
Жаңа сабақ;
Жаңа сабақты бекіту;
Білімді бағалау;
Үй тапсырмасын беру;
Сабақты қорытындылау.
Жаңа сабақ
Мұнай жер қыртысында 1,2-2 км тереңдікте немесе одан
Қазақстан республикасы мұнайға бай елдердің бірі. Мұнай Атырау,
Біздің елімізде мұнай өндіріле бастағанына 100 жылдан асты.
Мұнай – әртүрлі көмірсутектердің күрделі қоспасы. Негізінен қаныққан
Мұнай - көміртегілер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық;
Мұнайдың элементтік құрамы мен гетероатомдық компоненттері
Көміртектермен қатар мұнай құрамында тағы басқа заттар да
12 сурет. Мұнайды өндіру жері
Пайдасы
Мұнай дүние жүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор
Химия мен мұнай-химия өнеркәсіптерінің қарқынды дамуына байланысты
13 сурет. Мұнай және мұнайды алу орны
пластификатор, бояғыштар т.б. (әлемдік өндірістің 8%-нан астамы) өндіру
14 сурет. Бұрғылап мұнай өндіру.
1-5 жер қыртыстары
Мұнайды қыздыра бастағанда, әуелі оның құрамындағы ең оңай
Мұнайдың ашық түсті өнімдерін айдағаннан кейін қара түсті,
Крекинг – үлкен молекулалы көмірсутектерді қыздырып ыдыратып, кіші
15 сурет. Мұнайды айдау
Мұнай және оның өнімдерінің қолданылуы. Мұнайдың еліміздің экономикасындағы
Мұнайды өңдеу арқылы тек жанармайлар мен жағармайлар ғана
16 сурет. Мұнайды өңдегенде алынатын өнімдер
Лабораториялық тәжірибе
«Мұнай өнімдерімен танысу»
Реактивтер
Талап етілетін тізімдегі барлық раективтер саналады.
Жұмыс барысы
Мұнай өнімдерін көріп төмендегі кестені толтырамыз.
3 кесте. Мұнай өнімдері
Өнімнің атауы Агрегаттық күйі Түсі Қолданылуы
Лигроин
Керосин
Бензин
Мазут
Лигроин
17 сурет. Мұнай өнімдері
Сабақты қорытындылау
Мұнай – әртүрлі көмірсутектердің күрделі қоспасы.
Мұнай өнімдері жанармай, жағармай ретінде қолданылуы мен қатар
Мұнай – біздің елдің байлығы. Еліміздің экономикасының өркендеуі
Болашақтың энергия көзі – сутегі отыны
Сабақ жоспары
Сабақтың тақырыбы: Отын
Сабақтың мақсаты:
А) Білімділік: Оқушыларға жалпы отын туралы түсінік қалыптастыру.
Ә) Дамытушылық: Оқушылардың білімін одан әрі жетілдіру, отын
Б) Тәрбиелік: Оқушыларға отын жайлы түсініктерін
Сабақтың типі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Сөз - көрнекі сарамандық
Сабақтың барысы:
1 Ұйымдастыру кезеңі;
2 Үй тапсырмасын тексеру;
Жаңа сабақ;
Жаңа сабақты бекіту;
Білімді бағалау;
Үй тапсырмасын беру;
Сабақты қорытындылау.
Жаңа сабақ
Тарихи дамудың барлық сатысында адамзат эергияны пайдаланды. Ертедегі
Энергия көзі ретінде отын энергиясынан басқа атом, су,
Агрегаттық күйлеріне байланысты отын үш түрге бөлінеді:
18 сурет. Отынның түрлері
Қатты отынға: қоңыр көмір, таскөмір, антрацит, шымтезек, ағаш,
Сұйық отынға – мұнайды өңдеу арқылы алынатын өнімдер:
Газ тектес отынға: табиғи газ бен мұнайға серіктес
Отынның сапасы оның жылу шығарғыштық қабілетіне, яғни 1
4 кесте. Түрлі отындардың жылу шығарғыштығы
Көрсеткіші Табиғи газ Мұнай Антрацит Тас -көмір Қоңыр
Жану жылуы, кДж/кг 49400 45000 35280 35100 28000
Басқа отындармен (сұйық және қатты) салыстырғанда, газ тектес
Жуырда, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев әл-Фараби атындағы Қазақ
Қорыта айтқанда болашақтың энергия көздері күн батареялармен сутегі
Сутегі газына жалпы сипаттама.
Қышқыл және металдармен әрекеттесу барысында бөлінетін газды ХVI
А. Лавуазье сутекке hydrogène (ескі грекше ὕδωρ —
Табиғатта таралуы.
Жер жүзінде. Сутек – жер жүзінде кең тараған
Тірі организмде және жер бетінде. Жер бетіндегі
Сутегі барлық органикалық заттардың құрамына кіреді және барлық
Алу жолы. Табиғатта кездесетін түріне байланысты алынады. Ал,
СН4 + 2Н2O = CO2 ↑
Негізінен лабораторияда сутекті мырыштың тұз қышқылымен әрекеттесуі арқасында
Өнеркәсіпте алу жолы.
тұздың сулы ерітіндісін электролиздеу:
2NaCl + 2H2O → H2↑ +
1000 °C температура кезіндегі кокске су буын жіберу:
H2O + C ⇄ H2 +
табиғи газдан.
Су буымен конверсия: CH4 + H2O
Қышқылмен каталитикалық тотығу: 2CH4 +
мұнайды өндіру процесіндегі көміртекті крекинг леу және риформинг
Лабраторияда алу жолы.
Сұйытылған қышқылдың металға әсері. Мұндай реакцияны өткізу үшін
Zn + 2HCl → ZnCl2
Кальцийдің сумен әрекеттесуі:
Ca + 2H2O → Ca(OH)2
Гидридтерді гидролиздеу:
NaH + H2O → NaOH
4.Сілтілердің мырышқа немесе алюминийге әсері:
2Al + 2NaOH + 6H2O
Zn + 2KOH + 2H2O
Электролиз көмегімен. Сілті немесе қышқыл сулы ерітіндісін электролиздегенде
2H3O+ + 2e− → H2↑ + 2H2O
Физикалық қасиеті:
Сутегінің эмиссиялық спектрі.
Сутегі екі түрде (модификацияда) болуы мүмкін: орто- және
19 сызбанұсқа. Пара-сутегінің тепе –
теңдіктегі мольдік концентрациясы
Сутегінің модификациясын сұйық аазоттың температурасы кезіндегі активтірілген көмірдегі
Сонымен қатар, сутегі молекуласы басқа газдардың молекуласына қарағанда
Сутегі молекуласы екі атомды — Н2. Қалыпты жағдайда
Қатты сутегінің балқу температурасы −259,2 °C, тығыздығы
20 сызбанұсқа.
Сутегінің фазалық диаграммасы
Барлық химиялық элементтердің изотоптарының физикалық және химиялық қасиеттері
−259,10 °C, қайнау температурасы −252,56 °C) ядролық спиндері
5 кесте. Химиялық элементтердің изотоптарының физикалық қасиеттері
Балқу температура,
K Қайнау
температура,
K Үштік
нүктесі,
K / kPa Критикалық
нүктесі,
K / kPa Сұйық / газдың
тығыздығы,
кг/м³
H2 13.96 20,39 13,96 / 7,3 32,98 /
HD 16,65 22,13 16,60 / 12,8 35,91 /
HT
22,92 17,63 / 17,7 37,13 / 1,57 158,62
D2 18,65 23,67 18,73 / 17,1 38,35 /
DT
24.38 19,71 / 19,4 39,42 / 1,77 211,54
T2 20,63 25,04 20,62 / 21,6 40,44 /
Дейтерий мен тритий де орто- мен пара- болып
Изотоптары
Сутегі жеке атауы бар үш изотоп түрінде кездеседі:
6 – кесте. Сутегі изотоптарының қасиеттері
Изотоп Z N Массасы (м.а.б. ) Жартылай
1H 1 0 1,007 825 032 07(10) төмен
2H 1 1 2,014 101 777 8(4) төмен
3H 1 2 3,016 049 277 7(25) 12,32(2)
β− 18,591(1) кэВ
4H 1 3 4,027 81(11) 1,39(10)×10−22 с 2−
-n 23,48(10) МэВ
5H 1 4 5.035 31(11) >9,1×10−22 с (1⁄2+)
-nn 21,51(11) МэВ
6H 1 5 6,044 94(28) 2,90(70)×10−22 с 2−
−3n 24,27(26) МэВ
7H 1 6 7,052 75(108) 2,3(6)×10−23 с 1⁄2+
-nn 23,03(101) МэВ
Сутегінің 3Н (тритий) изотобы стабильді емес.
сызбанұсқа. Сутегінің әртүрлі
изотоптарына арналған бу қысымы
Химиялық қасиеттері.
Сутегі молекуласы Н2 жетерліктей мықты, ол реакцияға қатысуы
Н2 = 2Н − 432 кДж
Сондықтан да қалыпты температурада сутегі өте активті металармен,
Ca + Н2 = СаН2
Және жалғыз бейметалл — фтормен фторсутек түзе әрекеттеседі:
F2 + H2 = 2HF
22 сызбанұсқа. Сутегі молекуласының
диссоциацияланушы үлесі
Көбінесе сутегі металл мен бейметалмен жоғары температурада әрекеттеседі
О2 + 2Н2 = 2Н2О
Ол кейбір оксидтерден оттегіні «тартып» алуы мүмкін, мысалы:
CuO + Н2 = Cu +
Келтірілген теңдеу сутегінің қалыптастырушы қасиеті болып табылады.
N2 + 3H2 → 2NH3
Галогендермен галогенсутек түзеді:
F2 + H2 → 2HF , реакция
Cl2 + H2 → 2HCl , реакция
Көмірмен күшті ұыздыру кезінде жүреді:
C + 2H2 → CH4
Сілтілік және сілтілік жер металдармен әрекеттесуі
Белсенді металдармен әрекеттесуі барысында сутегі гидридтер түзеді:
2Na + H2 → 2NaH
Ca + H2 → CaH2
Mg + H2 → MgH2
Гидридтер — тұз тәрізді, қатты зат, жеңіл
CaH2 + 2H2O → Ca(OH)2
Металл оксидтерімен (d-элементов) әрекеттесуі
Оксидтер металдарға дейін тотығады:
CuO + H2 → Cu +
Fe2O3 + 3H2 → 2Fe +
WO3 + 3H2 → W +
Органикалық қосылыстарды гидридтеу
Органикалық қосылыстарды түзу кезуге арналған органикалық синтезде молекулалық
Сутегінің геохимиясы
Жердің құрамында күнге қарағанда сутегі аз, яғни
23 сурет. Сутек айналымы
Экономикада. Сутегінің көтерме айналым бағасы – 2-5$ за
Химиялық өндірісте: пластмасс а, аммиак, метанол ,
Тамақ өнеркәсібінде: Сұйық өсімдік майынан маргарин алуда;
Әуе өндірісінде: сутегі өте жеңіл және ауада әрқашан
Отын: Сутегі жанармай ретінде зымранда қолданылады. Су
Қорытынды
Сутегі — жер шарында кең тараған (90
Сутегі — ең жеңіл газ.
Лабораториялық тәжірибе
“Болашақтың отыны – сутегі газы” атты тақырыпқа сабақ
Лабораториялық жұмыстың мақсаты:
Сутектің қасиеттерін негізін ала отырып, алыну жолымен танысу;
Қауіпсіздік ережесін сақтау;
Оқушыларды ұқыптылыққа, үнемділікке қорытындылау және бақылау жүргізуге тәрбиелеу.
Реактивтер Мырыш, тұз және күкірт қышқылы
Жабдықтар штатив, сынауық, газ шығатын түтік, тығын, құйғы
Жұмыс барысы
Суретте көрсетілген газ алатын қондырғы құрастырып, оның герметикалығын
24 сурет. Сутек газын Кипп аппаратында алу
Сынауықтан аузын төмен қаратып сутек газын жинаңдар.
Жүру жағдайы:
Zn + HCl → ZnCl2 + H2 ↑
Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2 ↑
Қорытынды:
Сұйықтың бетінде газ көпіршіктері болса, сутек газы сынауықты
Қыздырғанда О2 шабытты әрекеттеседі, су түзіледі.
S балқытып, H2 жіберсе, шіріген жұмыртқа иісіндей күкіртсутек
H2 + Cl2 → 2HCl
2NaCl + H2 → NaH2
Сабақты бекіту кезеңі – оқушыларға сутегі туралы не
Өтілген сабақтардың қайсысы тиімді екенін білу мақсатында оқушыларға
Оқушылардың эксперименттік білігі мен дағдысын қалыптастыру нәтижесінде мынадай
7 кесте. Оқушылардың білігі мен дағдысын тестілеу
Білік пен дағды
9 «А» сынып оқушылары 9 «Б» сынып оқушылары
№
Әнуаров Бексұлтан %
Жумабек Асем
%
Шалқымбай Беглан
%
Төребектегі Айгерім
%
1 Берілген
бөлшектерден
құрал құрастыру 80 77 52 62
2 Герметикалылығын тексеру 82 80 60 58
3 Қатты заттың
мөлшері 75 73 55 60
4 Қышқылдың
мөлшері 77 73 59 54
5 Сақтық ережесін
ескеруі 90 91 62 59
6 Штативке бекітуі 83 75 51 52
7 Газ жүретін түтін ұшының
орналасуы 71 73 53 54
8 Қыздыру
техникасын біліуі 89 92 65 61
9 Қыздыру
аспабымен жұмыс
ережелерін сақтауы 85 90 69 65
10 Құбылысты
бақылауы 90 77 57 55
Тест нәтижесінен оқушыларға химиялық эксперименттің қызықты да, маңызды
25 диаграмма. 9 «А» және 9 «Б»
«Болашақтың энергия көзі – сутегі отыны» тақырыбына
9 кесте. 9 «А» сынып оқушыларының тізімі
№ Аты – жөні Бағасы
1. Абдикаримова Ұлдана 5
2. Алтыжанов Арлыбек 4
3. Әнетбай Керимжан 4
4. Әнуаров Бексұлтан 4
5. Бейімбетов Арыстан 4
6. Дағжан Ақжолтай 4
7. Дарынова Жұлдыз 5
8. Дулатов Мади 5
9. Емберген Мағжан 5
10. Жұмабек Әсем 5
11. Жұмажан Ержан 5
12. Жүсіпов Дінмұхаммед 4
13. Кабденова Камила 5
14. Кемембеков Ақылбек 4
15. Қарабай Түймебек 5
16. Қосжан Серікжан 5
17. Мереке Аділет 4
18. Лесбек Абай 4
19. Мұхан Даулет 4
20. Сапарұлы Абай 5
21. Сайлау Айтолқын 5
22. Садуақас Назар 4
23. Сабырқұлова Алия 5
24. Сайлаубеков Ерназар 3
25. Сейсембиев Сабыралы 5
26. Сейіт Айдана 4
27. Табыс Данияр 4
28. Тәжиев Қуаныш 5
29. Тілектесов Таир 5
30. Тоқтарбай Ерлан 3
31. Пайзов Шыңғысхан 5
32. Төребектегі Айгерім 5
33. Төреқұлов Олжас 4
34. Черкешов Даурен 4
35. Шалғымбай Беглан 5
«Болашақтың энергия көзі – сутегі отыны»
10 кесте. 9 «А» сынып оқушыларының жалпы
Оқушылар саны Бағалау шкаласы
2 3 4 5
35 0 2 15 18
26 диаграмма. «Болашақтың энергия көзі – сутегі
«Болашақтың энергия көзі – сутегі отыны»
«Мұнай» тақырыбында өтілген 9 «Б» сынып оқушыларының сабақты
11 сурет. 9 «Б» сынып оқушыларының тізімі
№ Аты – жөні Бағасы
1. Айдар Фейсал 5
2. Ақтанберді Ерсұлтан 5
3. Аталиева Ақмарал 4
4. Әріпбай Еркебұлан 4
5. Әріпбай Ерболат 4
6. Байқадамова Әсел 4
7. Бекбасарова Жанбола 4
8. Беккулиев Айдос 5
9. Борамбаева Ақмарал 5
10. Жамалбеков Мәди 5
11. Жаңабаев Дархан 3
12. Жасулан Мәди 4
13. Жолтаев Әлібек 4
14. Исатай Асылзат 4
15. Қабдолқайыров Қайырбек 5
16. Қаділбеков Арнұр 4
17. Қадыржан Досжан 4
18. Қалиев Тұрар 5
19. Керімқұлов Дархан 3
20. Күлембаев Оразалы 4
21. Құттыбаева Нұрханым 5
22. Нұрдаулет Ерден 4
23. Сапенов Тимур 4
24. Серік Еркебұлан 4
25. Сүлейменов Ербол 4
26. Сұлтан Мейрамбек 4
27. Табарек Рысберген 4
28. Таубалдиев Жәнібек 4
29. Тойғанбекова Құралай 5
30. Төкен Ғазиза 4
31. Тұрсынхан Марғұлан 5
32. Шамғұн Ғазиза 4
«Мұнай» тақырыбында өтілген 9 «А» сынып оқушыларының
12 кесте. 9 «Б» сынып оқушыларының жалпы
Оқушылар саны Бағалау шкаласы
2 3 4 5
32 0 2 20 10
27 диаграмма. «Мұнай»
28 диаграмма. 9 «А» және 9 «Б»
үлгерім бағаларын салыстыру
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі таңда әрбір білім алушыға жеке тұлға ретінде
Химиялық эксперимент әдістерін жетілдіру мақсатында зерттеу барысында
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нұғманов И. Химияны оқыту әдістемесі. «Рауан», 1993 ж.
Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О., Химияны оқыту әдістемесі практикумы.
Т. С. Назарова, А. А. Грабецкий, В. Н.
З. О. Өнербаева. Сарамандық жұмыс және эксперименттік есептер.
З. О. Өнербаева. Сапалық есептер оқушылар эксперименті. Биология,
И. Нұғыманұлы, Ж.Ә. Шоқыбаев, З.О. Өнербаева. Химияны оқыту
А. Мырзабайұлы. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық негіздері. Алматы.
Г.М. Чернобельская. Методика обучения химии в средней школе.
М.В. Здева, Н.Н. Гара. Школьный практикум. Химия. 8-9
Н. Көшекбаев. Оқыту теориясы. Мектеп мұғалімдеріне арналған көмекші
И.Н. Чертков. Химический эксперимент с малыми количествами реактивов.
Программа по химии для средней школы. М. Из-во
Ф.Г. Фельдман, Г.Е. Рудзитис. Химия. 9-й класс. М.
Н.С. Ахметов. Актуальные вопросы курса неорганической химии. М.
Начала химии. Современный курс для поступающих в вузы:
Учебный справочник школьника. Учебное издание. — М.: Дрофа,
В.Н.Верховский, А.Д.Смирнов. Техника химического эксперимента. Том 1. М.
Химия в школе. Сборник нормативных документов. М. Просвещение.1987
И.И.Балаев. Домашний эксперимент по химии. М. Просвещение.1977 г.
Химический эксперимент на уроке: экспериментальные материалы в помощ
Краткая химия энциклопедия. Т. І-V. М., 1961-1967.
Химия в школе и в жизни. Сборник нормативных
Жалпы химияя бойынша лабораториялық жұмыс. Сборник нормативных документов.
Химиядан практикалық сабақтар.
Агаханянц Е.А., Агаханянц В.А. Техника и методика химического
В.Н.Верховский. Техника и методика химического эксперимента в школе.
В.Н.Верховский и др. Методика преподавание химии в средней
Иванцева М.А., Левченко В.В. Практические работы. М. Просвещение.1987
Химия мектепте. 2010ж. №4
Полосин В.С. Школьный эксперимент по неорганической химии. М.,
Каримов А.Н. химия кабинеті мен химия өндірісіндегі еңбекті
Вайнштейн Б.М. и др. Практические занятия по химии.
Парменов К.Я. Демонстрационный химический эксперимент. М., 1954;
Злотников Э.Г. Химический эксперимент в условиях развивающего обучения.
Химические эксперименты. http//www.himschool.ru.
ҚОСЫМША
ҚОСЫМША А
1 - кесте. Зерттеу барысында өткізілген сабақтар тізімі
Саны Сабақ тақырыбы
1 Металдардың адам өміріндегі маңызы.
2 Металдардың периодтық жүйедегі орны. Металдардың құрылысы.
3 Металдардың физикалық қасиеттері. Құймалар.
4 Металдардың химиялық қасиеттері. Металдардың электрохимиялық кернеу қатары.
5 Металдардың жемірілуі және онымен күресу жолдары.
6 Табиғаттағы металдар. Қазақстанда кендерден металл алу.
7 Металдардың қосылыстары. оксидтер мен гидроксидтер.
8 Кальций және оның қосылыстары. Судың кермектігі.
Осы аралықта тақырыпқа сай тәрбие сағаттары мен ашық
2-кесте. Алғашқы сауалнама.
№ Сұрақтар Жауабы, %
1 Химия сабағы қаншалықты ұнайды? 69
2 Химиялық эксперимент деген не? 51
3 Әр сабақта химиялық эксперименттің өткізілгенін қалайсыз ба?
4 Химия сабағында өткізілген тақырыптардың қайсысына түсініп, қызығушылық
3-кесте. Соңғы сауалнама.
№ Сұрақтар Жауабы, %
1 Химия сабағы қаншалықты ұнайды? 75
2 Химиялық эксперимент деген не? 55
3 Әр сабақта химиялық эксперименттің өткізілгенін қалайсыз ба?
4 Химия сабағында өткізілген тақырыптардың қайсысына түсініп, қызығушылық
ҚОСЫМША Б
Сауалнамалар нәтижелері төмендегі диаграммада көрсетілген.
25 – сурет. Бақылау сұрақтарына жауап берудің нәтижелері
Алғашқы сауалнама қорытындысы бойынша оқушылардың химия сабағына қызығушылығы
ҚОСЫМША В
9 «А» сынып оқушылары
9 «Б» сынып оқушылары
2
Химиялық эксперимент
Практикалық жұмыс
тар
Экспери
менттік есептер
Ой экспери
менті
Зертхана
лық тәжірибе
лер
Демонстрациялық
Отын
Қатты
Сұйық
Газ тәрізді