Жоспар
Кіріспе
I.Рынокты мемлекеттік реттеу механизі
1.1 Рыноктық мемлекеттік реттеудің теориялық негіздері туралы жалпы
1.2 Рыноктық экономикадағы мемлекеттік реттеудің мәні, әдістері және
1.3 Мемлекеттің рыноктық экономикада атқаратын рөлі
II. ҚР макроэкономикалық саясаты еңбек рыногын мемлекеттік реттеу
2.1 ҚР-ғы еңбек рыногының ерекшелігі
2.2 Халықты жұмыспен қамтудағы мемлекеттің әрекеттері
2.3 Рынок жағдайындағы баға. Бағаның мәні және атқаратын
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кез-келген экономикалық жүйенің қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етуде
Қазақстанның орталықтан басқарылатын шаруашылықтан рыноктық экономикаға көшуі экономика
Тоталитаризмді қабылдамау, либералды-демократиялық құндылықтар жүйесіне бағдар ұстау абстрактылық
Толығымен laіssez faіre-ға (мемлекеттің араласпауына) негізделген жүйе жоқ,
Мемлекеттің өте үлкен рөлі және оның экономикалық процестерді
Мемлекет қоғамдық жүйенің жемісі болып табылады, биліктің барлығына
Сондықтан мемлекеттің жаратылып, қызмет етуі тарихи қажеттілік
Мемлекеттің экономикалық саясаты нарық жүйесінің құрамында буынына және
Нарық механизмі экономикалық өсудің барлық мәселелерін шешпейді. Мемлекеттік
1. Нарықтық мемлекеттік реттеу механизмі
1.1 Нарықтық мемлекеттік реттеу негіздері туралы жалпы
Мемлекет экономикалық ғылымды саяси экономикасымен бірдей деп есептелген.Сондықтан
Нарықтық шаруашылықтак үкімет алдында тауарлар өндіріс пен ресурстарды
Белгілі жағдай, монполияланбаған жоғары дамыған нарықтық экономиканың қозғғаушы
Қазқыстан экономикалық құрылымдары реформалау жолының бастапқы кезеңінде келеді.
Мемлекеттік және рыноктық реттеу қандай мөлшерде үйлестіру қажет,
Мемлекеттік монополизмнің аса жоғары дәрежесі жүзеге асқан шаруашылықтың
Жоспарлы экономикада бұрмаланған болса да, тура байланыстар бар
Экономиканы басқарудағы мемлекеттік монополизмнің нұсқасында нарықтық экономиканың тиімділігі
Кез- келген экономикалық жүйеде, соның ішінде рыноктық экономикада,
1.2 Рыноктық экономикадағы мемлекеттік реттеудің мәні, әдістері
Экономиканы мемлекеттік реттеу құралдарына фискальдық ("фикс"- мемлекет қазынасы),
Фискальдық саясат. Ол мемлекеттік бюджетпен байланысты реттеу құралдарын
Салықты реттеу фискальдық саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
кейбір экономикалық процестерді көтермелеу және щектеу мақсатында салық
Салық нарқын өзгеріссіз қалдыра отырып, оны төлеудің тәртібін
Салық жеңілдіктерін ендіру немесе алып тастау.Салалық жеңілдіктерді ендіру
Несие-ақша саясаты. Мемлекет нақты салалық және аймақтық проблемаларды
эмиссиялық банктың есептеу нарқын өзгерту.Есептеу нарқы(немесе дисконттық)- бұл
эмиссиялық банкке ақша салудың міндетті минимумін арттыру. Эмиссиялық
"ашық нарықтағы операциялар". Мемлекет өзінің облигацияларын сатуға немесе
Бағаны және табысты реттеу саясаты. Фискальдық және несие
Әкімшілік реттеулер. Оларға кейбір әдейі ерекшеленген салалар, мысалы,
Қысқа мерзімді реттеулер. Оның мақсаты- бірнеше айдың ішінде
Ұзақ мерзімді реттеу- бірнеше жыл бойына нәтижелер алуға
Нақты шаруашылық немесе белгілі бір әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу
Нарықты реттеуде, монополиялық үстемдікке қарсы шаралар жүйесі маңызды
Қазақстанда, нарық қатынастарының қалыптасуы, жағдайында, экононмиканы тікелей және
Мемлекеттің реттеуші рөлі-белгілі мақсатқа жетуге мүмкіндік беретін тікелей
Мемлекеттік емес реттеу әдістері
Ассоциацияларға, бірлестіктерге біріккен, немесе өз бетінде әрекет ететін
- нарықтық қатынастардың қатысушыларыныңарасындағы нақты көрсетілген әрбір жақтың
-несие мен қарызды беру және алу туралы өзара
-кәсіпорындардың әртүрлі ассоциацияларын, ақпараттық жүйелерді, фирмалық дүкендерді, валюталық
-мамандандырылған банктер, қор және тауар биржалары арқылы нарықтық
-нақты өндірушінің тауарлары мен қызметтеріне сұранымды мақсатты түрде
Нарықты ретеу әдістері-бұл нарық механизімінің қалыпты жұмыс жасауын
Нарықты жанама зерттеу әдістері негізінен адрессіз, бірақ барлық
Мемлекеттік реттеудің түрлері
Мемлекеттік және рыноктық реттеу қандай мөлшерде үйлестірілу қажет,
Мемлекеттік монополизмнің аса жоғары дәрежесі жүзеге асқан шаруашылықтың
Жоспарлы экономикада бұрмаланған болса да, тура байланыстар бар
Экономиканы басқарудағы мемлекеттік монополизмнің нұсқасында нарықтық экономиканың тиімділігі
Кез- келген экономикалық жүйеде, соның ішінде рыноктық экономикада,
Мемлекеттік реттеудің құралдары
Фискальды саясат – экономиканың макроэкономикалық тұрақтылығына жету үшін
Маңыздылығы бойынша ақша саясатының да рөлі зор. Ақша
Кез- келген мемлекет белгілі бір әлеуметтік саясатты жүргізеді.
Экономикалық саясаттың маңызды құралдарының ретінде- сыртқы экономикалық қызмет
Экономикалық саясатты жүргізудің барлық құралдар өзара тығыз байланысқан.
Рыноктық экономиканың қалыптасуы мен дамуы тарихы үшін экономикадағы
1.3 Мемлекеттің нарықтық экономикада атқаратын рөлі
Мемлекеттің макроэкономикалық процеске қатысуы осы процестің бөлінбейтін элементіне
Нарықты экономика- таңдау және еркін кәсіпкерлікке негізделген. Мемлекет-
Біріншіден, мұның қажеттілігі нарық қатынастары механизмінің "өзегі"- бәсекелестік
Екіншіден, нарық механизміне "пайда жоқ"өндіріс түрлері аз емес.
Үшіншіден, нарықтың өзін- өзі реттеу мүмкіндігінің шектелуінен туындайтын
Қазіргі кезде дүние жүзілік экономикаға тән нәрсе- нарықты
Қазіргі кезде рентабельді емес зиян шеккен мекемелердің басым
Өндіргіш ресурстарды орынсыз шығындап, пайдалану әдісі әлі
Жаңа және прогрессивтік технологияны енгізу қажеттілігіне үстірт
XX- ғасырда дамыған елдер дағдарыс пен күйзеліс кезеңінен
Бұрынғы Одақтағы және Шығыс Еуропа елдеріндегі қалыптасқан әміршілдік-
Мемлекет белгілі бір таптардың мүдделерін қорғай отырып, бір
Буржуазиялық мемлекет мына төмендегі функцияларды орындайды:
заңдылық
салық салу
ақша айналымын реттеу
монополиялыққа қарсы әрекеттер жасау
өндірістің инфрақұрылымын жасау.
Бұл мемлекеттің, әсіресе, қоғам таптары мен қалың топтарының
Қазіргі кезде буржуазиялық мемлекет жеке меншік капиталды пайдаланудың
Мемлекеттің нарықты экономикада атқаратын қызметтерін мына топтарға бөледі:
тиімділікті қамтамасыз ете отырумен қатар, нарықтың бір
нарықты жүйе балалар мен қарттарды және кедейленген
Нарықтың бағалық механизмін жақтаушылар және оны сынаушылар нарық
Біріншіден, прогрессивті салық салу.
Екіншіден, зейнеткерлер, еңбекке жарамсыз көп балалы, жұмыссыздар жәнк
Мемлекеттің тағы бір атқаратын қызметі – экономикалық
Нарықтық экономикаға көшу процесіндегі мемлекеттің атқаратын экономикалық қызметі
Мемлекеттің маңызды қызметі- шаруашылық жүргізу туралы бекітілген шешімдерді
Нарықты экономика жағдайында мемлекеттің жоспар жасаудағы әрекеті түпкілікті
Мемлекеттік экономикалық қызметі кәсіпкерлердің /жеке, шағын, кәсіпорындар, фирмалар
2.ҚР макроэкономикалық саясаты. Еңбек рыногын мемлекеттік реттеу.
Қазақстан Республикасындағы еңбек рыногының ерекшелігі.
Біздің мемлекетте енбек нарығы туралы статистикалық база жеткілікті.Бұл
2002ж. жалпы республика халқының экономикалық белсенді және белсенді
Кесте-1
Экономикалық белсенді және белсенді емес халқының
динамикасы
Көрсеткіштер
1999 2000
1.Экономикалық белсенді халық оның ішінде: 7955,4 7107,4 7479,1
2. Экономикада жұмыс істейтіндер 6105,4 6201,0 6698,8
3. Жалданған жұмысшылар 3354,2 3504,4 3863,3 4030,2
4. Өз бетінше жұмыс істейтіндер 2751,2 2696,6 2835,5
5. Жұмыссыздар 950,0 906,4 780,3 690,7
6. Жұмыссыздық деңгейі, % 13,5 12,8 10,4 9,3
7. Экономикалық белсенді емес халық оның ішінде:
8. Студенттер, оқушылар 862,2 856,0 857,4 970,7
9. Зейнеткерлер 2038,2 2008,2 1584,2 1565,6
10. Басқа себептерге байланысты 739,1 791,0 734,2 619,0
11. Тіркелген жұмыссыздардың үлесі 38,1 40,6 42,6 52,5
12. Жұмыспен қамту органдарына келген азаматтардың саны 362,4
13. Жұмыспен қамтамасыз етілген 72,9 127,7 143,1
14. Жалпы жұмыссыздар санындағы жұмыспен қамтамасыз етілген халықтың
Жыныс бойынша қарасақ, 2001жылмен салыстырғанда 2002ж. жұмыс істейтін
Кесте-2
Жұмыс істейтін халық санының бөлінуі
КӨРСЕТКІШТЕР Б а р
Ер адамдар Әйел адамдар
2001
1. Жұмыс істейтіндер 6698,8 6708,9 3470,2 3486,4
2. Жалданған жұмысшылар 3863,3 4030,2 2116,9 2216,5 1746,3
3. Өз бетінше жұмыс істейтіндер 2835,5 2678,7 1353,9
4. Оның ішінде:
Егер меншік формасы байланысты жұмыс істейтін жалқының санына
Кесте – 3
Меншік формасына байланысты жұмыс істейтін адамдар санының
бөлінуі
КӨРСЕТКІШ-
ТЕР
Ж
1999
Мың адам Жалпы халық санына қатысты % Мың
Халық санына қатысты %
1. Экономикада жұмыс істейтін 6105,4 100,0 6201,0 100,0
2. Мемлекеттік 1309,4 27,0 1315,5 21,2 1682,5 25,1
3. Жеке меншік 4885,4 71,0 4755,7 76,7 4873,0
4. Басқа мемлекеттердің меншіктері 199,9 2,0 129,8 2,1
5. Халықаралық ұйымдардың меншіктері 0,7 0,0 0,0 0,0
Қызмет көрсету саласында (сауда,қонақ үйлер,транспорт,байланыс) жұмысшылар саны кеміді.Құрылыста
Көптеген адамдар экономиканың ресми емес секторында жұмыс
Ресми емес (легалды емес) жұмыс істейтіндер көбінесе қол
Легалды емес жұмыстарының бір форманың бірі нашақорлық
ҚР-ң халқын әлеуметтік қорғау және еңбек Министрлігінің мемлекеттік
2004 жылдың 1-ші қаңтарда мемлекетте квота бойынша 8,0
2002ж. соңында жұмыссыздардың саны 193,7 мың адамды құрды,оның
Тіркелген жұмыссыздардың елеулі бөлігін 30 – 50 жастағы
Тіркелген жалпы жұмыссыздардың 14,2 мың адам (7,3%) жоғары
Жұмыспен қамту органдарында тіпкелген жұмысшылардың үлесі 2003ж. өткен
2002ж. – 148,6 мың адам жұмысқа орналастырылды( 2001ж.
2003ж. желтоқсанында орташа шамамен республика бойынша бір ваканцияға
Кесте- 4
Тіркелген еңбек нарығының жағдайы
КӨРСЕТКІШТЕР
1. Тексерілген жұмыссыздардың саны, 193722 142831
2. Оның ішінде әйелдер 113882 87169
3. Тіркелген жұмыссыздардың үлесі % 2,6 1,8
4. Жұмыспен қамту ұйымдарға келген адамдардың саны 362766
5. Жұмыспен қамтамасыз етілген адам 148567 154557
Кесте- 5
Жұмыспен қамтумен байланысты жүргізілген жұмыстар
туралы мәліметтер
КӨРСЕТКІШТЕР
1. Құрылған жұмыс орындар 211541 244294
2. Қайта дайындау жіберілген адамдар саны 23221 26335
3. Жұмыспен қамтамасыз етілген 12365 16050
4. Өзінің ісін ашқан 594 1168
5. Қоғамдық жұмысқа қатысқан 134043 140884
2.2 Халықты жұмыспен қамтудағы мемлекеттің әрекеттері
2002ж кедейшілікпен, жұмыссыздықпен күресуге байланысты үш жылдық бағдарламаны
Жалпы жұмыссыздық деңгейінің азаюы (бағдарлама басталғанда- 13,5%, ал
Мемлекеттік адрыстік әлеуметтік көмек ҚР-ң заңының енгізілуіне сәйкес
Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында шетел азаматтарын әкелумен
Есептік периодта кедейшілік, жұмыссыздық және жұмыспен қамтумен байланысты
Жұмыс күші сұранысы және ұсынысы туралы республикалық мәліметтер
Жұмыспен қамтудың ең кішкентай деңгейі Қызлорда облысы- 16%
Жергілікті органдар оралмандарды жұмыспен қамту туралы мәселелерге аз
Бірқатар облыстарда бір маманды специялистердің саны көп, бірақ
Жұмыспен қамту бойынша негізгі міндеттері 2003- 2005ж.ж. мемлекеттің
- жұмыспен қамтудағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру(халықты
- ішкі еңбек нарығын қорғау,еңбек миграциясын реттеу.
- республикаға шетел жұмыс күшін Тарту урқылы қазақ
- еңбек қатынастарын легализациялау,жұмыс орындарын құру және еңбек
Бүкіл әлемдік экономикалық маңызды бөлігін халықаралық жұмысшы күшінің
Мысылы, батыстың дамыған елдерінің кәсіпкерлері жұмыссыздыққа қарамастан, экономикалық
Жұмыскерлердің шетелден келуі, осы дамыған елдегі жұмыспен қамту
Жұмысшы күші дамып кететін, келе жатқан елде
ҒТР кең өріс алған сайын, миграциялық процестерде жоғары
Қандай да болмасын, жұмыссыздық белгілі әлеуметтік және экономикалық
2.3 Мемлекеттік рыноктық жағдайыдағы баға.
Рынок пен баға ажыратылмайтын ұғымдар. Олардың бір қалыпты
Рынокты экономиканың қалыпты жұмыс жасауы үшін көптеген дамыған
Үкімет органдарының тарапынан бағаларды бақылап отыру.Оның мақсаты- еңбек
Бағаны жанама әсер ету. Оның мәні- сыртқы сауда
Баға белгілеу процесіне мемлекеттік араласу. Бұл арада мемлекеттік
Бағаны жетекшілік. Бұндай құбылыс тауарлар мен қызметтерді өндіретін
Бағаға тікелей мемлекеттік әсер ету. Оны, жеке өндірушілердің
Олар негізінен фермерлерді қолдау мақсатында ауыл шаруашылық өнімдеріне,
Сыртқы сауда бағаларына әсер ету- мемлекеттің баға саясатының
Экономиканың мемлекеттік секторында өндірілетін тауарлар мен қызметтерге белгіленген
Тіркеу немесе көтерілу шегін белгілеу формасындағы бағаның үстінен
Бедгілі бір тауарлар түріне баға қою және бақылау
Жалпы, қоғамдастық шеңберіндегі ұлт үстінен қарайтын деңгейде бағаның
Макроэкономикалық саясаттың берілген принциптері сақталымдарды, инвестийияларды, өндіріс пен
Қорытынды
Қазақстан Республикасының экономиканы тұрақтандыру және нарыққа көшу кезеңіне
"Мемлекет- экономика" қарым- қатынастарының механизмін талдау экономикалық жүйенің
Бұл жөнінде ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев дәл
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Дүкенбаев К- Қаз энергетикасы нарықтық қатынастар. Алматы- 98ж
Исқалиев.М.Д- Қаз нарық кеңістігінде Алматы-2000ж 109б
Мамыров.Н.Қ-макроэкономика Алм-2003ж 420б
Сатыбалдыұлы С.- маркетинг- нарықтану Алм-99ж 285б
Жүнісов.Б-нарықты экономиканың негіздері Ақтөбе-93ж 110б
Байтұғанов.Ж.және Мәкенұлы –Нарықтық эк-Алм-95ж 158б
Мұхамбетова З-ҚР рыноктық эк-ғы фискалды саясаты-Қарағанды 2003ж 134б
Блеутаева К.Б-бынокты теорияның өзекті мәселелері
Абдикулова П.Ж-нарықтық экономикалықн мемлекеттік реттеуі туралы ой пікірлері