Жоспар
Кіріспе 3
1. Мінез – құлық туралы теориялық-әдістемелік сипаты 5
1.1 Мәдени мінез-құлықты қалыптастырудың негіздері 7
1.2 Мінез-құлық ауытқушылықтары және оларды жою мен алдын
2. Оқушы бойындағы жағымсыз қасиеттер мәселелері 15
2.1 Тұлғаның адамгершілік мәдениеті 17
2.2 Оқушының ақыл-ой тәрбиесінің қалыптасуы 19
2.3 Оқушы іс-әрекетін ынталандыру 25
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Мінез адамның жеке басындағы қоғамдық ортаның, тәрбиенің, сыртқы
Тақырыптың өзектілігі: Әрбір ата-ана өз баласының мінез ерекшеліктерін тәрбиелеумен
Мектептегі балалар мінез ерекшеліктеріне қарай ұяң, тұйық, ашық, алғыр
Тақырыптың мақсаты мен міндеті: Көпшілікке мәлім кейбір ата-аналар күнделікті
Мен тақырыпты зерттеу барысында сондай келеңсіздіктің алдын алуды алдыма
Бала мінез-құлқының қалыптасуына әсер етуші факторларды ашып көрсеті;
Тәрбие басы тал бесіктен басталатынын дәлелдеу;
Бала мінез-құлқын тәрбиелеуде ата-ана мен ұстаздардың рөлі туралы толық
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Сөздің шындығы керек аталмыш тақырып сонау
Мінез-құлқы тақырыбында түрлі кітаптар мен басылым беттерінде көлемді зерттеу
Тақырыптың құрылымы: Курстық жұмыстың мазмұны әдеттегідей кіріспе бөлімнен басталады.
1. Мінез – құлық туралы теориялық-әдістемелік сипаты
Мінез адамның жеке басындағы қоғамдық ортаның, тәрбиенің әсерінен қалыптасып,
Мінез ұғымын алғаш сипаттап жазған грек философтары Теофраст және
Мінез – адамның негізгі өмірлік бет алысын және
Мінез-құлық дегеніміз –адамның генетикалық ерекшеліктеріне байланысты болып, өмір жағдайларына
В.И.Зябкин ұсынған қағидалар ішінде:
-оқушының әлеуметтік ортаға қосылуы және үлкендердің әрекеттілігі, себебі тұлға
-жүйелілік;
-балаға әсер ететін сыртқы және ішкі факторды фильтрлеу, себебі
Баланың мінез –құлқын дұрыс бағытта қалыптастыуға әлеуметтік-қоғамдық үдерістер себепші
Жеке кісі болсын, адамдардың ұлттық құрылым болсын, олардың психологиясындағы
Мінез – адамның негізгі өмірлік бет алысын және оның
Оқушыларды оқуда да, одан тыс процестерде де ұйымдастыра отырып,
Қатынасу арқылы мәліметтер алады. Тікелей қарым-қатынас жеке адамды түрлі
1.1 Мәдени мінез-құлықты қалыптастырудың негіздері
Мінез адамның жеке басындағы қоғамдық ортаның, тәрбиенің, сыртқы
Мінез ерекшеліктері адам темпераментінің табиғатына да тікелей тәуелді.
Сангвиник –қимыл –әрекеті тез, көңіл күйі тез –тез;
Холерик –қимыл әрекеті тез, төзімді, сыртқы тітіркендіргіштерге жылдам реакция
Флегматик –қимыл –әрекеті баяу, кездескен қиыншылыққа төзімді, көпшілік ішінде
Меланхолик – сыртқа көп сыр аша қоймайтын, қимыл-әрекеті баяу,
Демек, мінез бітістерінің қалыптасуы адамға әсер ететін барлық құбылыстарға
Мәдени мінез-құлықтарының негізгі көрінісі –адамгершілік қатынас. Балалардың адамгершілік қасиеттерін
Баланың дұрыс мінез-құлықта тәрбиеленуіне ұстаздар қауымының атқаратын қызметі зор.
Мінез-құлықтың ережелері:
1.Жеке бастың гигиенасы, жинақылық пен тазалық ережелері
Күн сайын бір мерзімде тұрып бөлмеңді желдетіп ал.
Ертеңгілік жуыну, тісті тазалау, құлақ пен мойындарын жуу.
Ұйықтар алдында жуынып, бөлмені желдетіп алу керек.
Тамақ ішер алдында, жұмыстан соң және дәретке барғаннан бастап
Бет орамалды пайдалан, мұрныңның әр кез таза болуын сақта.
Түкіргенде және жөтелгенде аузыңды бет орамалмен жауып, теріс қарап
Шашыңды тәртіпті таза ұста, ол әр қашан жуылған әдемі
Төсекті әдемілеп жинау, ақ жаға тігу, оны жуып жүру
Дастарған басында дұрыс отыру, құралды пайдалану орны мен әдебін
Әркез жинақы, таза киініп жүр.
Мектепте мектеп формасын, үйге арналған киімді үйде жүргенде кию
Қонаққа барғанда ерекше жинақы, мерекедегідей әдемі киінеді.
Өз киімің мен аяқ киіміңе ұқыпты бол.
Жұмыс істейтін орныңды таза ұста.
Сыртқы киімді көрінген жерге тастай салмай ілгішке іліп қой.
Ойыншықтарыңды да рет-ретімен ұста. Ойнап болған соң жинау керек.
2.Сыпайылық пен сөйлеу мәдениетінің ержелері
Сыпайлық арқылы өзінің басқа адамдарға қатынасын білдіреді. Ондай адам
Сен отырған бөлмеге жасы үлкен кісі кірсе, оған бірінші
Үлкен кісі саған қарап сөйлесе отырған орныңнан тұр.
Өз жолдас, қатарлас құрбыларыңмен сыпайы бол, оларға оғаш ат,
3.Дәлдік пен міндеттілік ережелері
Сен бұл жарық дүниеде жалғыз емессің, өзіңнен басқа да
Жалпыға ортақ ережелер болады. Оны бір кісідей сақтау керек.
Жұмыс не болмаса ойын, тіпті көңілді кештер ұйымдасқан түрде
Кез келген істі бастай отырып, уақытында дұрыс аяқта.
Күн тәртібін орындауға тырыс. Дер кезінде ұйықтап, уақытында орныңнан
1.2 Мінез-құлық ауытқушылықтары және оларды жою мен алдын
Балалардың мінез-құлық ауытқуларын сипаттауда қазіргі заманғы педагогикалық-психологиялық әдебиетте «девианттық
Нормалардың реттеуші ықпалы-олардың мінез-құлықтың түрлерін, шарттарын, шекарасын ғана анықтап
Әдетте, қабылданған нормаларды бұзу-қоғамның әлеуметтік топтары мен институционалдық формалары
Психологияда «қылық»- адамның рухани-адамгершілік тұрғыдан қалыптасуы және сол тұрғыда
Отбасы тәрбиесіне қатысты тәлім –тәрбиелік идеялар қазақтың халық педагогикасында
Мінез –құлықтағы қиындық және қиын балалар ұғымы 1920-1930 жылдары
Ал, А.С. Макаренконың бұл мәселеге арналған еңбектері педагогика ғылымының
Баланың отбасынан қашықтап, оның ықпалынан сырт қалуының психикалық әсерін
Белгілі психолог ғалым Б.Г. Ананьев тұлғаның мінез-құлқының деңгейіне және
- Адамдар туралы
- Адамның қарым-қатынас процесіндегі
- Тұлғаның өзіндік
Бұларда балалар мінез құлқындағы ауытқушылықтарды бағалау мен сипаттауда және
Девиантты мінез-құлықты кең және тар мағыналарында қарастырады. Кең мағынадағы
Жағымды девиантты мінез-құлық – бұл көпшілік әдеттен тыс, таңғаларлық
Жағымсыз (негатив) девиация, керісінше, көп адамдарды мақұлдамау, жек көру
Тар мағынасындағы девианттық мінез-құлық дегеніміз жалпы қабылданған нормалардан тыс,
Сонымен, девианттық мінез-құлық –кез келген қоғамдағы қабылданған әлеуметтік мінез-құлық
XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында девиацияның биологиялық
Девиантты мінез- құлық үлкен екі категорияға бөлінеді. Біріншіден,
Қоғамның басқа топтарына қарағанда девианттық мінез-құлық жасөспірімдерде көбірек байқалады.
Неліктен жасөспірім шақ қауіп тудыратын шақтар?
Біріншіден, психогармоналды процестерден басталып, Мен концепциясының бетбұрысымен аяқталатын өтпелі
Екіншіден, жасөспірімнің әлеуметтік жағдайының тұрақсыз болуы.
Үшіншіден, әлеуметтік бақылаудың механизмдерінің қайта құрылуына байланысты туындаған қарама-қайшылықтар:
Жүргізілген зерттеулер бойынша жасөсіпірдерде девиантты мінез- құлықпен (әділетсіздік, қылмысты
Ғылыми әдебиеттерде осыған байланысты 4 басты гипотеза бар:
1. Девиантты мінез-құлық өзін-өзі сыйлаудың
2. Өзін құрметтеудің төмен болуы
3. Кейбір топтар бойынша, әсіресе,
4. Деликвенттіліктен басқа да мінез-құлықтар,
Статистикалық зерттеулерге қарағанда жасы толмаған құқық бұзушылардың 44 пайызы
А.Е. Личко отбасының сәтті дәрежесін талдай келіп, жиі кездесетін
1.Отбасындағы қамқорлықты күшейту (гиперопека) баланың ішкі өмірінің көріністерінен
2. Немқұрайлық (гипоопека), балалардың жиі, шамадан тыс бақылаусыз қалуы.
Ресейлік ғалым Я. Гилинский девиацияның шығу көзі деп-қоғамдағы әлеуметтік
3. Бейнесіне жасалуы, барлық уақытта баланың ниетіне ықылас білдіру
4. Отбасында «күл қызының» пайда болуы-бұл ата-ананың өзіне көп
Деликвенттік жасөспірімнің психологиялық құқықтық нысанасында қызуқандылық міндетті түрде
Зерттеулерге сүйенсек, қызуқанды мінез-құлық отбасы қатынастарында қалыптасады. Осы жағдайлармен
-жиі болатын ата-аналар арасындағы ұрыс-жан-жалдар;
-ата-аналардың бірін-бірі және балаларын сыйламауы;
-балаларға қарау мен бақылаудың болмауы;
-жасөспірімдердің пікірін елемеу;
-ата-аналардың тиісті жылаулықты бере алмауы;
-балалардың ар- намысына тию;
-тәрбие жүйесінің сапасыздығы.
Қорыта келгенде, болашағыңды болжау үшін ұрпағыңның денсаулығы мен тәрбиесіне
2. Оқушы бойындағы жағымсыз қасиеттер мәселелері
Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында жатқан ұлттық тәрбиенің озық әрі
Қай дәуірде болсын ата-аналар балаға тәлім-тәрбие берумен бірге олардың
Баланың жағымсыз қасиеттері: бір беттілігі, ашушаңдылығы, ұялшақтығы, ідепсіздігі, тәртіпсіздігі,
Балалар үлкендерді, олардың тәртібін, өзара қарым-қатынастарын, сөйлеу мәнерін қадағалап
Бүгінде балалардың бойында жағымды мінез-құлық сапаларын қалыптасыру жолдары халықтық,
Педагогтың жұмыс тәрірибесінде түрлі оқушылар кездеседі. Олардың арасында қиын
Бала тәрбиесінің маңыздылығына тоқталған Ж.Баласағұн өз еңбегінде «Жақсы
Ондай балалармен жұмыс істеуде ұстаз мынадай әдіс-тәсілдерді қолданған жөн.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, түрлі мінездегі балалармен жұмыс істеуде алдымен
Екіншіден, әдептілік қарым-қатынас, «сіз мәдениеттісіз бе?» деген сынды тақырыпта
Үшіншіден,сыр-сұхбат. Қазіргі кезде қоғамымызда болып жатқан түрлі өзгерістерге сай
Осы аталған жұмыс формасын кез келген ұстаз өз тәжірибесінде
Мінезі жақсы, үлгілі оқушы мен тәртібі төмен оқушыны салыстырар
2.1 Тұлғаның адамгершілік мәдениеті
Адамгершілік тәрбиесі жастардың қоғамға, отбасына, еңсе, білімге, Отанға, жер
Адамгершілік тәрбиесі балалардың адамгершілік ұғымы, принциптері, мінез-құлық нормалары жайындағы
Адамгершілік тәрбиесі баланың моральдық сенімдерін, жағымды мінез-құлық дағдылары мен
Әл-Фараби «Адам өз өмірінің қожасы. Сондықтан өз бағытын өзі
Абай адамгершілік, әдептілік нормалары жайында көптеген пікірлер қалдырды. Оның
Адамгершілік тәрбиесінің құрамды бөлігі-ұлтжандылық, отаншылдық (патриоттық) қасиеттер.Патриоттық сезім және
Ұлтжандылың, елін сүюдің ғажайып күш екендігін терең сезінген ежелгі
Профессор М.Ғабдуллин өзінің «Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес» деп аталатын
«Бүгінгі жастарды ұлтжандылық рухта тәрбиелеуде ақын-жыраулардың өнеге сөздерінің белгілі
Әскери ұлтжандылық тақырыптарына ой толғаған жауынгер жазушы, тәлімгер педагог
Жеткіншек ұрпақты тәрбиелеуге қажетті негізгі адамгершілік қасиет, С.Көбеевтің пікірінше,
істерімен бірге мәдени-әдеби мұраларды да тиімді пайдалану керек едйді.
С.Көбеев баланың өз Отаны үшін қажетті азамат болып қалыптасуында
Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік, қонақжайлылық құндылықтары қалыптасқан халқымыздың
2.2 Оқушының ақыл-ой тәрбиесінің қалыптасуы
Тәрбие «Басында бұлағы бар өзен ұзақ ағады» демекші, тәрбиенің
Бала тәрбиесі аса бір жауапты да күрделі шаруа. Тәрбие
Түптеп келгенде тәрбиенің алғашқы бастамасы отбасынан басталады. Ата-ананың баламен
Баланы тәрбиелеу тек сөз, ақыл, кеңес айту арқылы ғана
Психология ғылымы мінез ортаның, оқыту, тәрбиелеу процестерінің әсерімен қалыптасатынын
Балалардың мінез-құлқын қалыптастырудағы халықтық педагогиканың алатын орны зор. Халықтық
Халықтық педагогиканың мұрасының бірі-дәстүр. Ал салт-дәстүр дегеніміз бір ұрпақтан
Балалық ашақ адам өмірінің аса маңызды кезеңі, болашақ өмірге
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақталған дәстүрлерінің ішінде адамгершіліктің орны
Халық тәрбиесінде әдеп-дәстүрлері үш топқа бөлінеді.
1.Мінез-құлық әдептері;
2.Жүріс-тұрыс әдептері;
3.Қарым-қатынас әдептері.
Мұндағы мінез-құлық әдептері баланы адалдыққа, адамгершілікке, дарқандыққа, биязылыққа, турашылдыққа,
Мінез әдептерінің келесі көрінісі бұл кішіпейілділік пен қайырымдылық. «Кішіпейілділік
Қарым-қатынас турасына келсек. Педагогтің ата-анамен қарым-қатынасы стилі балаға тәрбие
Арнаулы оқушының сабаққа дайындалатын орны бар ма, баланың оқу
Тәрбие екі түрлі: дене тәрбиесі, жан (рух) тәрбиесі. Адам
Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиеші өзін тәрбиелі қылуы керек.
Енді тәрбиенің шарттарына келейік. Адамның өміріндегі күшті нәрсе тәрбиенің
Тәрбиеге әсер беретін нәрсе өскен орта, ата- ананың тәрбиесінен
Тәриеге үлкен әсер беретін шарттың бірі –мектеп. Баланың ақылын
Бұл күнге дейін тәрбие ғылымы күшейіп, етек алып, кәмелетке
Ақыл –ой тәрбиесі тәрбиеленушінің ақыл –ойын дамытып, жігер –жігер
Ақыл –ой тәрбиесі ең әуелі тәрбиеленушінің ойын дамытып ақыл
Халықта «ақылы асса, аға тұт» деген сөз бар. «Ерекше
Ақыл –ой тәрбиесі, көбінесе, білім беру ісінде жан-жақты жалғасып,
Ақыл-ой тәрбиесі жан –жақты сапалы жүргізілсе, ол тәрбиеленушінің алдын
Ақыл-ой тәрбиесінде оқыту ісінің жетекшілік мәні зор. Адамның ақыл-ойының
Ақыл-ой тәрбиесінің негізгі мақсаты-тәрбиеленушінің ойлау қабілетін дамыту десек, ол
2.3 Оқушы іс-әрекетін ынталандыру
Балаларға тәрбиешінің қоятын талабы ең алдымен ұжымның талабыекенін түсіну
Қоғамдық пікір ұжым мүшесінің, жекелеген топтардың іс-әрекетінің, қылығын бағалауда
Қоғамдық мінез-құлықты қалыптастыру және оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру мәселесіне келсек.
-іс-әрекеттің мақсатының анықтығы, оның жеке адамдарға, қоғамға, ұжымға пайдалылығы,
-оқушылардың ортақ істе сезімталдықпен орындауына қолайлы жағдай жасау;
-баланың мүддесі мен бейімділігін ескере отырып, оның көңілінен шығатын,
-іс-әрекетті дұрыс ұйымдастыру балалардың белсенділігіне байланысты.
-жұмысты жоспарлау, жеке тапсырмаларды бқлу, оның нәтижесін тексеру сынды
-тәрбиешілердің басшылығы, жұмыс барысында кеңестер беру, балалардың ынтасын арттыру.
-оқушылар ұжымының қоғамдық пікірі арқылы іс-әрекеттердің нәтижесін қорытындылау.
Педагогикалық талап әдесі іс-әрекеттердің бір түрін тежеу, енді бір
Оқушылардың өмірінде педагогтың талап қоюы шешуші рөл атқарады. Нақтылы
Жаттығу әдісінің педагогикалық ерекшелігі – жаттығулар мен әрекеттердің баланың
Ойын-бала әрекетін дамытудың негізгі құралы. Ойын баланың мінез-құлқын қалыптастырып,
Ойын- мектеп балаларының негізгі іс-әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров «Балалықтың қанына
Ойын мазмұн мен түріне қарай: мазмұнды-бенелі, қимыл-қозғалыс, дидактикалық, құрылыс,
Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады,
Мазмұнды-бейнелі ойынның бір ерекщелігі: оны балалардың өздері жасауында. Яғни,
Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістерді
Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс
Тәрбие әдістерінің келесі бір тобы, ол тәрбиеленушілердің мінез-құлықтары мен
Бұл әдістерді қолдануда педагогикалық-психологиялық тұрғыдан ескеретін жағдайдың бірі -
Баланың табиғатында "Мен өзім" деген белсенділігі бар, ол тәрбиеленушілердің
Мадақтау - оқушылардың тәртібін, мінез-құлқын бағалап және көтермелеп отырудың,
Мадақтау оқушының өзінің адамгершілігін сезінуіне, мінез-құлқы мен көңіл-күйіне бақылау
Мадақтау түрлері: алғыс айту, мақтау, сыйлық беру, марапаттау. Жазалау
•жазаны талап қою әдісімен ұштастыру;
• жазаның кек алу, баланың жеке басының адамгершілік қасиетін
•жазаның әділдігі, әділетсіз жаза балаларды тәрбиеленушілерден алыстатып, ұжымнан бөлектенуіне
•жаза қолдануда педагогтік әдепті сақтау. Тәжірибелі педагогтар оқушылар ұжымының
Жазаның түрлері оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай болып,
Жарыс-жастардың бір-бірімен еңбектегі, спорттағы, өнердегі табыстарын көрсету үшін қолданылады.
Қорытынды
Мінездің, ақыл –қайраттың әр түрлі болуы тәрбиенің түрлі –түрлі
Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиеші өзін тәрбиелі қылуы
Мінез-құлық дегеніміз –адамның генетикалық ерекшеліктеріне байланысты болып, өмір жағдайларына
Баланың мінез –құлқын дұрыс бағытта қалыптастыуға әлеуметтік-қоғамдық үдерістер себепші
Өскелең ұрпақты дұрыс бағыттағы мінез-құлықта тәрбиелеу жаңа кезеңдегі білім
Мұғалім оқушылармен қарым-қатынасын айқай мен майда қазымырлануға айналдырмауға
Жылдам өзгеріп отыратын педагогикалық ситуация жағдайындағы мұғалімнің міндеті –
Қорыта айтқанда, бала мінез-құлқын дұрыс бағытта тәрбиелеу қоғам үшін
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
// Қазақстан мектебі, №3, 2008ж. 2б
// Бала тәрбиесі, №10, 2007ж. 23б
// Бастауыш мектепте оқыту, №4, 2007ж. 12б
// Бала тәрбиесі, №1, 2007ж. 8б
// Қазақстан мектебі, №2, 2008ж. 14б
// Бала тәрбиесі, № 2, 2006ж. 5б
// Бала тәрбиесі, № 4, 2008ж. 10б
// Өзіндік таным, № 2, 2007ж. 13б
// Өзіндік таным, № 5-6, 2006ж. 9б
// Бастауыш мектепте оқыту, № 4, 2007ж. 2б
// Қазақ тілі мен әдебиеті, №9, 2008ж. 114б
// Тәрбие құралы, №3, 2004ж. 17-19б
Н.Тұрбекова. Ата-анамен жұмыс, 1993 ж. 147б
Т. Мұсақұлов. Мектептегі тәрбие, 1967 ж. 36б
С. Сатыбаев. Халық әдебиетінің тарихы негіздері.- Алматы 1992ж. 120б
М. Мұқанов., Жас және педагогикалық психология. -Алматы, 1981ж. 311б
И.А Зимняя., Педагогикалық психология. – Алматы, 2005ж.
Қ. Жарықбаев., С.Қалиев., Қазақ тәлiм-тәрбиесi. - Алматы, 1995ж.
Қ. Жарықбаев., Ә. Табалдиев., Әдеп және жантану. - Алматы,
Т.Тәжiбаев., Жалпы психология. - Алматы, 1993ж. 59б
Ә.Т Алдамұратов. Жалпы психология. - Алматы, 1995 ж. 371б
22. Выготский Л.С. – Педагогическая психология. Москва 1991г.
3