Деректер қорын құру

МАЗМҰНЫ
1ТАЛДАУ БӨЛІМІ..............5
1.1 «СарыАрқа» авиатурагентігінің сипаттамасы 5
1.2 Amadeus жүйесінің авиатурагенттігінде қолданылуы және оның кемшіліктері 8
2 ЖОБАЛАУ БӨЛІМІ.................3
2.1 Деректер қорын басқарудағы бағдарламалық жүйелер 3
2.2 Реляциялық деректер қорын басқару жүйелері 6
2.2.1 Кесте құрылымы. Есептегіш өрісі 7
2.2.2 Байланысты кестелер жөнінде. Кілттік өріс 8
2.3 MS Access. Деректер қорын құру 8
2.3.1 Кестелермен жұмыс істеу. Кестелер арасындағы байланысты орнату 10
2.4 Қазіргі кездегі деректер қорын басқару жүйелері 19
2.4.1 Деректермен жұмыс істеуде қолданылатын қазіргі кездегі технологиялар 20
2.5 Delphi ортасы қолдайтын деректер қорлары 22
2.5.1 Delphi және деректер қоры 24
2.5.3 Delphi-дегі ДҚБЖ-мен жұмыс істеуге қажетті базалық кластар мен
2.6 Деректер қорын басқару жүйелерімен жұмыс істеу принциптері мен
2.6.1 Деректер көздері 31
2.6.2 Қолданушылық интерфейсті жобалау 32
2.7 Еңбекті қорғау 32
2.7.1 Санитарлы-гигиеналық талаптар 32
2.7.2 Қауіпсіздік техникасы 37
2.7.3 Өрт қауіпсіздігіне қойылатын талаптар 40
3 ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ БӨЛІМ...............43
3.1 Деректер қорын жобалау 43
3.2 Қосымшаны сипаттау 43
4 ЖОБАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕЛУІ….........................47
4.1 Экономикалық тиімділікті есептеудің әістемелері 47
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................52
ҚОСЫМША А - БАҒДАРЛАМА ЛИСТИНГІ...............54
КІРІСПЕ
Ақпараттық қоғамға өту кезеңінде адамды аса көлемді ақпаратты қабылдауға
Ақпараттық мәдениет – ақпаратпен мақсатты түрде жұмыс жасай алу
Қазіргі кезде әлемнің бүкіл мемлекеттері ақпараттандыру процесін жүзеге асыруда.
Қазіргі уақытта мемлекетімізде қоғамды ақпараттандыру мақсатында түрлі бағдарламалар (Қазақстан
Цифрлық технологияларды қабылдамау, оларды әлсіз дамыту болашақтағы ақпараттық қоғамның
Туризмді ақпараттық технологиялар арқылы аутоматтандыру Қазақстан Республикасының туризм жүйесін
Кейінгі жылдары туризм саласында біраз алға ілгерілеушіліктер болды.
Сол себепті дипломдық жұмыстың басты мақсаты – «СарыАрқа» авиатурагентігінің
Осы мақсаттар Президенттің Қазақстан халқына Жолдауындағы тапсырмалармен тығыз байланысты.
Туризм саласының ақпараттық инфрақұрылымын міндетті түрде дамыту қажет. Салалық
Дипломдық жұмыс IV тараудан тұрады.
Алғашқы тарауда «СарыАрқа» авиатурагенттігінің мекеме ретінде сипаттамасы, ұжымдық құрылымы,
Дипломның екінші бөлімінде ғылыми жұмыс тақырыбының негізгі обьектісі болып
Ал үшінші бөлімде туризмнің ақпараттық жүйесін құрудағы қолданылатын бағдарламалық
Төртінші бөлім ақпараттық жүйенің экономикалық бөлімі қарастырылған.
Дипломдық жұмыс жоғарыда аталған бөлімдердегі теориялық жұмысты, оның
1 ТАЛДАУ БӨЛІМІ
1.1 «СарыАрқа» авиатурагентігінің сипаттамасы
«СарыАрқа» авиатурагенттігінде Әуежай авиаагенттігінің тарихы 90-шы жылдардан бастау алады.
Билеттерді «СарыАрқа» авиатурагенттікте ала отырып, Сіз «СIР» залында (жайлылығы
Авиабилеттерді тіркеу, «CIP» залының аумағында жүктерді өлшеп, рәсімдеу;
Сізді, Сіздің жүгіңіз бен қол жүгіңізді әуе кемесіне жеңіл
Сізді, Сіздің жүгіңіз бен қол жүгіңізді ұшақ трапында тосып
Сіздің рейсіңіз бойынша толық ақпаратпен қамтамасыз ету;
Шекаралық, санитарлық, кедендік тексеріс.
«СарыАрқа» авиатурагенттігінің ұжымдық құрылымына келер болсақ, бұл авиатурагенттік Қарағанды
Сызба 1
«СарыАрқа» Авиатурагенттігінің ұжымдық құрылымы (6 бірлік)
Кез келген компьютерлік желіні құру үшін маңызды есептерді шешуден
Құрылатын желінің мақсатын анықтау
Желінің топологиясын анықтау
Желіге тасымалдау ортасын және рұқсат әдісін таңдау
Желілік аппараттық және программалық қамтамасыз етуді таңдау
Басқаруды ұйымдастыруды таңдау
Компьютерлік желіні құру кезіндегі мақсатты анықтау оны құру кезіндегі
Осы авиатурагенттіктің желілік топологиясы қажетті есептеу және информациялық процестердің
Біртіндеп тарататын конфигурацияның түрі – «жұлдызша-сақина» (star) топологиясы «СарыАрқа»
Сурет-1. «СарыАрқа» авиатурагенттігінде қолданылатын «Аралас жұлдызша-сақина» топологиясы
«Жұлдызша» топологиялы компьютерлік желілердің құрылымы оңай және кабельдің бұзылуы
1.2 Amadeus жүйесінің авиатурагенттігінде қолданылуы және оның кемшіліктері
Amadeus - ақпараттық технологиялардың және ауқымды дистрибутивті үздік
Қазір қазақстандық туристік фирмаларына Amadeus жүйесіне қосылуының 3 түрі
«СарыАрқа» авиатурагенттігі де осы Amadeus жүйелік ортасын қолданады. Бұл
Осы авиатурагенттікте кәсіптік тәжірібиені өткенде Amadeus жүйесінің келесідей кемшіліктерін
2 ЖОБАЛАУ БӨЛІМІ
2.1 Деректер қорын басқарудағы бағдарламалық жүйелер
Деректер қорын басқару жүйесі класына жататын нақты бағдарламалық өнімдерге
• кәсіби немесе өнеркәсіптік;
дербес.
Деректер қорын басқару жүйесінің кәсіби (өнеркәсіптік) түрі ірі экономикалық
өте көп қолданушылардың қатар орындалатын жұмысын ұйымдастыру мүмкіндігі;
басқаратын объектінің пропорционал түрде кеңею жүйесінің өсу мүмкіндігі; әртүрлі
әртүрлі қақтығыстарға байланысты орнықтылығы, оның ішінде сақталатын ақпаратты резервтеудің
сақталған ақпараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және оларға қатынауға арналған
Қазіргі кезде деректер қорын басқару жүйесінің өнеркәсіптік түрінің даму
Oracle деректер қорын басқару жүйесінің негізін американдық ғалымдар (Ларри
Ingres атты деректер қорын басқару жүйесінің жобасы және тәжірибелік
Жоғарыда айтылған біржақты пікірлер (Oracle жүйесі үшін) әмбебап сипат
Деректерді басқарудағы дербес жүйелер – жергілікті қолданушы немесе бірнеше
эксплуатацияның қарапайымдылығы, бұл дегеніміз жұмыс істейтін қосымшаларды «жай» қолданушылардың
аппараттық ресурстарға талаптар біршама шектелген.
Барлық аталған жүйелер өздерінің даму жолында біршама құрылымдық
құралдарды құру процесін, деректерді манипуляциялайтын автоматтандыратын визуальды интерфейстің бар
сұхбаттық режимде деректер қорының объектілерін құрушы саймандардың бар болуы:
Paradox-та Experts, Access-те Wizards, Арргоаch-та Assistants;
біріккен деректер қорын басқару жүйесі аймағында бағдарламалық кеңейтілулерді құрудағы
деректерді басқаратын әмбебап т ілдердің бірін-бірі қолдауы.
Кейінгі жылдары кәсіби және дербес жүйелер арасында шекарасыз тенденция
Деректер қорын басқару жүйелерін құру кезінде қолданылатын бағдарламалық жүйелерге
Microsoft компаниясының бағдарламалық өнімдерін, оның ішіндегі Visual FoxPro 3.0,
Visual FoxPro өзіндік жоғары жылдамдығымен ерекшеленеді. Сонымен қатар диалекттері
Access ең танымал Microsoft Office пакетінің құрамына кіреді.
Visual Basic – бұл диалекттері Access, Visual FoxPro-да орнатылған
Visual C++ – ең қуатты объектті-бағытталған бағдарламалау тілі. Жылдамдығы
SQL Server – деректер қорының сервері, «клиент-сервер» ұғымын іске
2.2 Реляциялық деректер қорын басқару жүйелері
Өндірісте, ауыл шаруашылығы мен оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде және
түрлі бөлімдерде жұмыс істейтін адамдардың тізімі (фамилиясы, аты, білімі,
факультеттер, олардың құрамындағы кафедралар мен кафедра қызметкерлерінің тізімдері;
студенттер жөнінде мәліметтік тізімдер, т.б.
Оларды сақтаудың көп тараған өдісі — компьютерде деректер қоры
Деректерді және олардың арасындағы байланыстарды ұйымдастырудың түрлі типтері бар:
Иерархиялық ДҚ-ында жазба элементтері реттеліп жазылады да, оның бір
Реляциялық ДҚ — кесте түрінде дайындалып берілгендер. Ол ең
Бұл — реляциялық деректер қорының Excel-ден негізгі айырмашылығы (Excel-де
Реляциялық деректер қорын құру және онымен жұмыс істеуді басқару
Алғашқы кездерде қолданылып жүрген dBASE-тің түрлі нұсқалары, FoxPro, т.б.
Access, Excel, Word сияқты күрделі программалар арқылы дайындалған кестелердің
Acces 97 және Access 2000-мен жұмыс тәсілдері шамалас, тек
2.2.1 Кесте құрылымы. Есептегіш өрісі
ДҚ кестесінде деректер адресі жолдар мен бағандар қиылысы арқылы
Кестенің өріс құрылымы жөнінде ескеретін жайттар:
Өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын) болуы тиіс. Атау үшін. (нүкте),
Әр өріске бір типті ғана берілгендерді енгізу мүмкін. Типтер
Түрлі өріс түрлі қасиетті (қасиет — өріс типі, өpic
Кейбір жағдайларда Access-те ДҚ кестесінің бірінші өрісі етіліп автоматты
2.2.2 Байланысты кестелер жөнінде. Кілттік өріс
Деректер қорында құрылған кестелердің бірдей атаулы өрістері болып және
Мәндері бірегей болатын өрісті бірегей өріс деп атайды. Мысалы,
Кестелерді байланыстыру үшін тағайындалған өрістерді кілттік өрістер деп атайды.
2.3 MS Access. Деректер қорын құру
Access-ті іске қосу үшін Windows жұмыс үстелі арқылы Іске
Сурет 2. ДҚ терезесі
Қор терезесінде ДҚ құрамындағы алты объектімен жұмысты бастауға арналған
Кесте – бұл деректерді сақтауға арналған объект. Әрбір кесте
Семенов; 75-48-09; г. Рязань, ул. Полевая, 20.
Әрбір кесте үшін бастапқы кілтті анықтауға болады, ол әрбір
Сұраныс – бұл қолданушыға қажетті деректерді бір немесе бірнеше
Форма – негізінен деректерді енгізуге, оларды экранда бейнелеуге немесе
Есеп – бұл басқа бір құжаттың қосымшасына қосылатын немесе
Макростар — макрокомандалар (бірнеше командаларды біріктіріп орындайтын команда). Мысалы,
Модульдер — Visual Basic программалау тілінде жазылған ішкі программалар
Деректер қоры терезесінің жоғарғы жағында үш командалық батырма орналасқан:
Ашу батырмасы қондырмадан таңдалған объектіні ашады. Егер объект кесте
Конструктор батырмасы қондырмадан тандалған объект құрылымын ашып, оны түзету,
Құру батырмасының іс-әрекеті: жаңа объект құру үшін пайдаланылатын сұхбаттық
Деректер қорын жабу және ашу.
Деректер қорын жабу үшін оның терезесінің "Жабу" батырмасын шерту
ДҚ-ны ашу үшін Access-ті іске қосқан кезде көрінетін терезеден
Терезеде орындалуы мүмкін іс-әрекеттер:
"Файлдар типі" өрісінен ДҚ типін ("Базы данных") тандау;
"Бума" өрісінен ДҚ файлы енгізілген диск/буманы тандау;
терезеде көрінген файл атауын іске қосу.
2.3.1 Кестелермен жұмыс істеу. Кестелер арасындағы байланысты орнату
Кестені қолдан құру. Кестені сақтау
Кесте — деректер қорының негізгі объектісі. Кесте құру үшін
Кесте режимі (кестені қолдан құру).
Кестелер шебері (кестені автоматты түрде құру).
Конструктор.
Сурет 3. Жаңа кесте терезесі
Кестені қолдан құру технологиясы:
"Жаңа кесте" терезесінен "Кесте режимі" қатарын таңдап, ОК батырмасын
Ретімен оның Өріс1, Өріс2,... тақырыптарын екі реттен шертіп, олардың
Ұяшықтарға жазу элементтерін (өріс мәндерін) енгізу. Мысалы, кесте элементтерінің
Сурет 4. Кесте режимінде ашылған кесте құрылымы.
Терезенің Жабу батырмасын шертіп, терезені жабу. Access кесте құрылымын
Ескерту. Кесте не басқа ДҚ объектілерінің берілгендері пернетақтадан енгізіліп,
Кесте атауы сұралатын сұхбаттық терезе керінеді. Ассеss-тің уақытша тағайындаған
Кілттік өріс құру сұралатын сұхбаттық терезе көрінеді (Сурет 5).
Сурет 5. Кілттік өріс құруда сұралатын терезе
Құрылған кесте ДҚ-ның Кестелер бөліміне жазылып қойылады.
Дайындалған кесте мазмұнын көріп шығу үшін ДҚ терезесінің Кестелер
Access кесте өрістері типтерін оларға енгізілген мәндер бойынша автоматты
Конструктор режимі. Өрісті кілттік ету. Өріс қасиеттері.
Кесте конструкторын түрлі әрекеттер үшін пайдалануға болады:
өріс атауын өзгерту; өріс типін өзгерту;
өріс өлшемі мен форматын қайта орнату;
жаңа өріс қосу; өрісті кілттік ету;
жаңа кесте құру; өрісті индекстік ету және т.б.
Конструктор терезесін ашу үшін ДҚ терезесінің Кестелер қондырмасынан кесте
Кестенің өріс типін өзгерту үшін осы терезенің "Деректер типі"
Сурет 6. Өріс типтері тізімі
Өрісті кілттік ету үшін көрсеткішті атауының үстіне әкеліп, тышқанның
Өріс қасиеттері. Әр кестенің өз құрылымы бар. Құрылым оның
Access құрылған кестенің өріс қасиеттерін автоматты түрде орнатып қояды.
Мәтіндік типті өріс үшін басқа қасиеттерді орнату міндетті емес.
Сандық типті өріс қасиеттерін орнату. Сандық өрістер бүтін не
Кесте 1
Жалпы (Общие) панелінің (қондырмасының) пішіні
Размер поля Длинно целое
Формат поля
Число десятичных знаков Авто
Маска ввода
Подпись
Значение по умолчанию
Условие на значение 0
Сообщение об ошибке
Обязательное поле Нет
Индексированное поле Нет
Қондырмадан Өріс форматы қатарын тандап, қатарда көрінген тілсызық батырмасын
Сурет 7. Сан форматы
Қондырмадан ондық таңбалар санын орнату қатарын тандап, қатарда көрінген
Мерзім/Уақыт және Ақшалық типті өpic қасиеттерін орнату тәсілдері де
MEMO өрісі. Өріс мәтіндік өpic сияқты, бірақ ол ұяшықта
Логикалық өріс форматтарын Access автоматты түрде өзі орнатады. Логикалық
OLE объектісінің өрісі басқа программалар арқылы құрылған сурет және
Алмастыру шебері — өріс типтерінің соңғысы етіп енгізілген элемент.
Кесте өрісін индекстеу. Access-те индекс берілгендерді бір не бірнеше
Жалпы, конструктор режимі терезесінде не кестелер режимінде ашылған кестенің
Кесте шебері. Кесте құрудың келесі әдісі — Кесте шебері
Жаңа кесте терезесін ашып, "Кесте шебері" қатарын екі рет
Терезеде:
а) "Жеке" не "Жұмыста қолдану" ауыстырып қосқыштарының қажеттісін орнату
б) "Кесте үлгілері" панелінен кесте типін таңдау (мысалы, "Сотрудники").
в) "Өріс үлгілері" панелінен қажетті өpic атауларын "Жаңа кесте
Мұндағы ескеретін жайт: құрылатын кестенің өріс атаулары "Өріс үлгілері"
г) терезенің "Одан әрі" батырмасын шерту.
Екінші қадам терезесінде кілтті пайдаланушының анықтауы не кілтті автоматты
Үшінші қадам терезесінде кестені бұрыннан құрылған кестелермен байланыстыру мүмкіндігі
Соңғы терезеде үш ауыстырып қосқыш көрінеді. Олардың қажеттісін орнату.
"Кесте құрылымын өзгерту" ауыстырып қосқышы орнатылса, Кесте шебері талапқа
"Кестеге берілгендерді тікелей енгізу" ауыстырып қосқышы орнатылған кезде Шебер
Кестелермен жұмыс. Кесте элементтерін таңдау және өшіру
а) Ұяшықты таңдау үшін көрсеткішті оның сол жақ шетіне
Ұяшықты өшіру үшін оны тандап, Del пернесін басу жеткілікті.
б) Бағанды таңдау үшін оның тақырыбын шертсе болғаны. Тақырып
Бағанды өшіру үшін оны таңдап, Түзету — Бағанды өшіру
в) Қатар орналасқан бірнеше бағанды таңдау тышқан батырмасын басып
г) Жазбаны таңдау үшін оның сол жағында орналасқан жазу
д) Қатар орналасқан бірнеше жазуды таңдау үшін тышқанды басып
е) Төртбұрышты Ұяшықтар блогын таңдау жолы:блоктың сол жақ жоғарғы
ж) Кестені таңдау үшін өрістер тақырыбының сол жағында орналасқан
Ол оң батырмамен шертілген кезде кестемен операциялар орындауға арналған
Кестеге жазба не өpic қосу.Кестеге жазба (жазу) қосу үшін
Кесте соңына бос жол қосылып қойылады. Оған жазбаны енгізіп,
Кестеге жаңа өріс қосу үшін оны ашып, Кірістіру —
Кесте өрісін басқа кестеге көшіру
Өрісті таңдап, алмастыру буферіне көшіру (Ctrl+C пернелерін басу не
Қабылдайтын кестені ашып, жаңа өріс құру. Оның типі көшірілетін
Құрылған өрісті таңдау (толтырылмаған кесте үшін екінші пунктті орындамай,
Буферден кірістіру командасын беру (Ctrl + V не Түзету
Ескерту.
а) Көшіру үшін өріс тақырыбын тышқанның оң батырмасымен басып,
б) Өрістер блогын көшіру тәсілі де бір өрісті көшіру
в) Өрісті бір кесте ішінде көшіру үшін оны таңдап,
Кестені не кесте құрылымын көшіру. ДҚ терезесінен таңдалған кесте
а) ДҚ терезесінің Кестелер қондырмасын ашып, кесте атауын оң
б) Көрінген жанама мәзірдің Көшіру пунктін тандау.
в) ДҚ терезесінің кесте атаулары орналасқан облысын оң батырмамен
г) Көрінген жанама мәзірдің Кірістіру пунктін тандау. Кесте кірістіру
Одан әрі, кестені толық көшіру үшін терезенің "Кесте атауы"
Кестелер арасында байланыс орнату. Деректер схемасы
Бастапқы және сыртқы кілттік өрістер. Деректер қорының бірдей атаулы
Кестелерді байланыстыру жолы:
Аспаптар панелінің Деректер схемасы (Схема данных) батырмасын шертіп не
Мәзір арқылы Байланыстыру — Кестені қосу командасын беріп не
Соңғы терезеден байланыстырылатын кесте атауларын таңдап, "Қосу "батырмасын шерту.
"Кестені қосу " терезесін жабу.
Жылжыту және Қалдыру әдісі бойынша көрсеткішті бір кестенің кілттік
Терезенің "Берілгендер тұтастығын қамтамасыз ету" ауыстырып қосқышын орнатып, "Біріктіру
Терезеде ауыстырып қосқышын орнатып, ОК батырмасын шерту. "Байланыстар" терезесі
Оның Құру батырмасын шерту. Кестелер сызық арқылы байланыстырылып қойылады.
Access-тің ерекшеліктерінің бірі - байланысты кестелердің түрлі өрістерін пайдаланып,
Кестені импорттау.Access сыртта құрылған түрлі файлдық деректерді импорттай
ДҚ терезесінде Кесте — Құру командасын беріп, Жаңа кесте
Терезеден Импорттау қатарын таңдап, ОК батырмасын шерту. "Импорт" терезесі
Терезеде файл типін (Microsoft Excel) және файл атын тандап
Қалған сұхбаттық терезелерді тек қарап шығып, соңғы терезеде деректерді
ДҚ терезесінде импортталған кесте атауын тандап, Ашу батырмасын шерту
Кестені сорттау, Пароль орнату. Кестені деректерінің өсуі бойынша сорттау
Деректер қорына пароль орнату үшін Сервис — Қорғау —>
Фильтрлеу. Excel-дегі сияқты, кестеден шартты қанағаттандыратын берілгендерді таңдап, жаңа
Таңдама бойынша фильтр;
Әдеттегідей фильтр;
Кеңейтілген фильтр.
Кеңейтілген фильтр фильтрлеудің алғашқы екі түрін де біріктіреді. Сондықтан
Кеңейтілген фильтрді пайдалану жолы:
ДҚ терезесінің "Кесте" қондырмасын ашып, қажетті кестені таңдау және
Мәзір арқылы Жазулар - Фильтр -> Кеңейтілген фильтр командасын
Осы атаулардың қажеттілерін екі реттен шерту. Олар терезенің төменгі
Ұяшықтарға өpic атауларын кірістірудің екінші әдісі:
өріс атауы кірістірілетін Ұяшықты шерту. Тілсызық батырмасы көрінеді;
батырманы шертіп, көрінген тізімнен қажетті өріс атауын таңдау.
"Іріктеу шарттары" қатарының ұяшықтарына сәйкес өрістерден таңдалатын шарт өрнектерін
Қажет болса, "Немесе" қатарының ұяшықтарына қосымша шарттарды енгізу және
1-4 не 1-5 әрекеттер орындалған соң фильтрлеу арқылы дайындалған
Фильтр кесте сияқты автоматты түрде сақталады. Файл — Сұраныс
2.4 Қазіргі кездегі деректер қорын басқару жүйелері
Деректер қорын басқару жүйелері объектіге бағытталған және реляционды болып
Деректердің иерархиялық моделі объектілердің иерархиясының принципі бойынша құрылады, яғни
Деректердің желілік моделі «басты және бағыныңқы тип бір уақытта»
Деректердің реляционды моделі объектілер мен олардың арасындағы байланыс кесте
Объект (Мән) – қандай да бір жүйенің элементі, ол
Атрибут – объектінің қасиеттерінің ақпарат түрінде бейнеленуі. Әрбір
Кесте – типтес (бір типтегі) жазбалардың жиынынан құралған
Бастапқы кілт – кестедегі әрбір жолды бірден анықтауға мүмкіндік
Керісінше, альтернативті кілт – бастапқы кілтпен сәйкеспейтін, кестедегі әрбір
2.4.1 Деректермен жұмыс істеуде қолданылатын қазіргі кездегі технологиялар
«Клиент-сервер» технологиясы – деректер қорын басқару жүйесінің қосымшасын екі
Microsoft Access, Microsoft Visual FoxPro, Microsoft Visual Basic, DELPHI
OLE 2.0 (Object Linking and Embedding – объектілерді байланыстыру
OLE Automation (OLE-ні аутоматтандыру) – бағдарламалық жолмен қасиеттерді орнатуға
RAD (Rapid Application Development – Қосымшаларды тез жасау) –
ODBC (Open Database Connectivity – деректер базасына қатынаудың ашық
SQL (Structured Query Language – құрылымдық сұранымдарды құру тілі)
VBA (Visual Basic for Applications – қосымшаларға арналған Visual
2.5 Delphi ортасы қолдайтын деректер қорлары
Дипломдық жұмысқа арқау болып отырған туризмнің ақпараттық жүйесі
Delphi бағдарламалау тілі қолдайтын деректер қорларының серверлік кестелеріне:
DB2;
Informix;
InterBase;
Microsoft SQL Server;
Oracle;
Sybase жатады.
Delphi бағдарламалау тілі қолдайтын деректер қорының жергілікті кестелеріне:
Microsoft Access;
dBase;
FoxPro;
Paradox жатады.
Delphi көмегімен құрылған қосымша деректер қорына BDE (Borland Database
BDE – деректерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін драйверлер мен
Деректер қорларының BDE процессоры dBase және Paradox типті деректерте
Деректер қорларының кестелеі мен қосымшаларының өзара орналасуына байланысты, деректер
локальді;
клиент-серверлік;
Локальді – кестелер, олармен жұмыс істейтін қосымшалар орналасқан компьютерлерде
Локальді деректер қорлармен жұмыс істейтін қосымшалар – бір ярусты
Кестедегі деректерді алу сондай-ақ көп қолданушылық та бола алады.
Осы архитектураның бірқатар кемшіліктері бар:
- Деректер қорларының көшірмелерін жасау жән олармен бөлек компьютерлерде
- Бір қолданушы деректерді өзгерткен жағдайда олар басқа қолданушылардың
- Қолданушлардың жұмыстарын синхронизациялау қажет. Ол қолданушы жұмыс істеп
- Деректерді алуға бақылау жасауды ұйымдастыру, қолданушыны идентификациялау және
Келтірілген кемшіліктер клиент-серверлі деректер қорында жоқ. Клиент-сервер деректер қоры
Клиент-сервер деректер қоры сұраулар көмегімен SQL (Structured Query Language)
Деректер қоры клиент-сервер қосымшаларында бүкіл ақпараттық жүйе екі түрлі
Деректер қоры клиенті;
Деректер қоры сервері;
Деректер қоры клиенті – сұрауларды қалыптастыру және серверге беруді,
Деректер қоры сервері – қашықтықтағы деректер қоры басқаратын және
Клиент-сервер деректер қоры жұмыс істейтін қосымшалар екі ярусты немесе
Осындай архитектураның келесі артықшылықтарын ажыратуға болады:
Бүкіл деректер қоры емес, тек қажетті ақпаратты жіберу. Бұл
Деректермен жасалатын жұмыстың бір бағдарламамен, яғни деректер қоры серверімен
Деректерді өңдеу мен оларды алу жолын қамтамасыз ету үшін
Сервер мен деректер қорының өзін жүргізу үшін арнайы маман
Delphi деректер қорларымен жұмыс істеудің күшті құралы болып табылады.
2.5.1 Delphi және деректер қоры
Delphi-де қорлармен жұмыс істеу үшін компоненттердің бірнеше жиынтықтары бар.
Деректер қорларына қатынаудың бар құралдарына қысқаша шолу жасайық.
Data Access компоненттер бөлігінде (вкладка) деректерге қатынаудың негізгі компоненттері
Data Controls компоненттер бөлігінде кестелердегі деректерді көрсету мен редакторлауға
BDE компоненттер бөлігі Borland Databae Engine деп аталатын Borland
DBExpress –бұл Borland фирмасыныңдеректерге қатынаудың жаңа технологиясы. Ол жоғары
ADO (Active Data Objects) – Microsoft корпорациясымен жобаланған деректерге
2.5.2 Java-бағдарламаларда мәліметтер қорымен байланысу және ADO технологиясын қолдану
Java-бағдарлама сыртқы мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін арналған. Осы
Java-бағдарламалардың МҚ сыртқы серверімен ара қатынасы Java-ның МҚ-мен сәйкестігіне
Active Data Objects (ADO) – бұл мәліметтер қорына қосылуды
тәуелсіз құрылатын объектілер;
кіру, шығу және қайтару параметрлері бар сақталған процедураларды қолдау;
әр түрлі типтердің курсорлары (соңғы қолданушының әр түрлі арнайы
пакеттік жаңарту;
қайтарылатын жолдардың немес сұраныстың басқа параметрлерінің саны үшін шектеуді
сақталған процедуралармен немесе пакеттік операторлармен қайтарылатын мәліметтердің бірнеше жиынын
ADO технологиясының негізгі артықшылықтары қолдану қарапайымдылығы, жоғарғы жылдамдығы, оперативті
ADO объектілік моделі Visual Basic, Visual C++, VB Script
Егер ODBC интерфейсінің көмегі кезінде операциялық жүйе SQL- сұраныстарының
OLE DB интерфейсінде мәліметтердің физикалық форматындағы баптауда орналасқан мәліметтерді
OLE DB интерфейсі мәліметтер қорына ену үшін ODBC интерфейсін
ADO мәліметтер қорынан өзіне көптеген операцияларды инкапсуляциялайтын жеті объектіден
Connection объектісі қосымша мен мәліметтер көзінің арасындағы коммуникациялық байланысты
Open (Close) – мәліметтер көзімен физикалық байланысты орнату (жабу);
Execute – осы байланыс үшін командаларды орындайды;
BeginTrans, CommitTrans, RollbackTrans – егер мәліметтер көзі жұмысты қолдаса,
Command объектісі. Мәліметтер қорына бағытталған команда өз алдына SQL-
Command класы келесі әдістерден тұрады:
Execute – берілген байланыс үшін командалардың орындалуы;
Create Parameter – Parameter класының жаңа объектісінің құрылуы.
Parameters коллекциясы. Берілген Command объектісімен бірге қолданылатын кез-келген параметрлерден
Append (Delete) – көрсетілген коллекцияға арналған параметрді қосады (өшіреді);
Item – анықталған Parameter объектісін шығарады.
Parameters коллекциясындағы кейбір Parameter объектісіне оның реттік номерін немесе
Recordset объектісі мәліметтер қорындағы сұраныстың орындалу нәтижесінде алынған жазбалардың
MoveFirst, MoveLast, MoveNext, MovePrevious және Move болжам бойынша ағымдағы
AddNew, Update, Delete – жаңа жазбалардың қосылуын, ашық объектімен
Open (Close) – командалардың орындалу нәтижелерін көрсететін курсордың ашылуын
Fields коллекциясы. Объект Recordset Field класының объектілерінен құралған
Сіз құрған қосымшалар локальды мәліметтер қорында да, клиент/сервер платформасында
Осындай және көптеген басқа аналогиялық проблемалар транзакция (transaction)
Негізгі транзакциямен басқару анық жүргізілуі керек. Бұл қалай жасалады,
Егер бір транзакция басқа транзакциямен жасалған өзгертулерді оқығанда,
Егер бір транзакциямен мәліметтерді оқу кезінде басқа транзакция бұл
Егер бір транзакция басқа транзакциямен құрылған белгіленбеген жазбаларды оқыса
Егер бір транзакция басқа транзакциямен жасалған өзгерістерді модификацияласа, жоғалған
Модификацияның эффектілері бір жазбаның мәндері басқа жазбаның мәндеріне қатысты
Транзакциялармен басқару, Database компоненті. Жоғарыда айтылғандай, транзакциялар арнайы, мақсатты
Қашықтағы серверлермен байланыстарды құру;
Серверге бірінші ену кезіндегі қолданушының тіркелуі;
Қосымшалардың шектелген атауларының құрылуы;
Транщакцияларды басқару;
Транзакция изоляциясының деңгейін анықтау (бір мезеттегі транзакцияларды бір кестеге
Егер сіз транзакциялармен басқарғыңыз келсе, онда өз қосымшаңызға Database
Database мәліметтер жиынтығының Table, Query компоненттерімен және мәліметтер қорының
Бұл қасиеттердің мәндерін орнату Объектілер Инспекторында немесе Database-ті
Бүкіл орнатулардан кейін DatabaseName, AliasName, DriverName, Params және
Connected (байланыстыру) қасиеті Keep connection қасиетімен бірге
TransIsolation қасиеті транзакция изоляциясының деңгейін көрсетеді. Бұл қасиет мына
tiDirtyRead – басқа транзакциялармен жүргізілген барлық өзгертулерді тіркелуіне дейін
tiReadCommit - басқа транзакциялармен жүргізілген барлық өзгертулерді тек
tiRepeatableRead – транзакцияның басталуынан кейін оқылған деркетердегі басқа транзакциялармен
Транзакцияның басы Database-дің StartTransaction әдісімен жүзеге асырылады. Бұл
Транзакия Commit әдісімен аяқталады. Rollback әдісі сәтсіз орындалған
Сондықтан, мәліметтермен жұмыс жасайтын бағдарлама келесі схема бойынша құрылуы
Database1. StartTransaction;
Мәліметтерді өзгерту операторларының тобы (ExecSQL және т.б.)
Нәтижелерді тексеру: Егер сәтті болса - Database1. Commit;
Егер сәтсіз болса - Database1. Rollback;
2.5.3 Delphi-дегі ДҚБЖ-мен жұмыс істеуге қажетті базалық кластар мен
TTable (кесте) классы - TDataSet (деректертің абстрактілі жиыны) базалық
TField (жазба өрісі) класы - Берілген класс бағдарламада виртуалды
TField типі бағдарламада шынайы жоқ. Оның орнына, жазба өрісінің
TFieldDef (жазба өрісін сипаттау) классы - TFieldDef класы деректер
Класс TNamedItem (деректер қоры элементтерін анықтаудың базалық классы) және
TData Source (деректер көзі) компоненті.
Арналуы. Компонент кестелер мен басқа да физикалық деректер жиынтықтары
Құрылуы. Бұл компонент күрделі баптауды қажет етпейді. Оның тек
Қолданылуы. Бағдарламалаушыға тәжірибелік жұмысында келесі әдіс қажет болады:
function ISlinkedTo (DataSet: TDataSet): Boolean;
Ол деректер көзі параметр ретінде берілген DataSet деректер жиынтығымен
2.6 Деректер қорын басқару жүйелерімен жұмыс істеу принциптері мен
Delphi жүйесіндегі деректер қорына қатынау ДҚБЖ-мен жұмыс істеуге арналған
Деректер модулі панеліне деректер қорларының қажетті кестелеріне қатынауды қамтамасыз
Деректер қорының BDE кестесіне қатынау жасау үшін BDE (деректерге
Алғанында Alias (деректер қорының псевдонимі) және Table1 (TTable класының
2.6.1 Деректер көздері
ДҚБЖ жұмыс істеуге арналған экрандық элементтер көп жағдайда Windows-тың
Бұл компонент ДҚБЖ кестелері мен экрандық басқару элементтері арасында
2.6.2 Қолданушылық интерфейсті жобалау
TDBGrid (деректер кестесі) компоненті. Кестенің жазбаларын редоктарлауға, қосуға немесе
TDBNavigator (навигатор) компоненті. Кесте бойынша навигацияны жеңілдетуге арналған Delphi
Навигатор жазбалар жиыны бойымен алға, артқа қозғалуға,
Деректер жиынтығы. Деректер қоры кестелерінің ақпараты Паскальда TDataSet класымен
TDataSet деректер жиынтығымен жұмыс істеу кезінде деректер жиынтығының көрсеткіші
Деректер қорындағы өзгертулерді жазу, яғни сақтау тек Post тәсілін
2.7 Еңбекті қорғау
2.7.1 Санитарлы-гигиеналық талаптар
Еңбекті қорғау - әр адамның еңбек ету кезіндегі қауіпсіздігін,
Еңбекті қорғау - техникалық үйірмені ұйымдастырудың аса маңызды және
Біздің елімізде еңбекті қорғауды ұйымдастырудың негізгі принциптері: қауіпсіздік техникасы
Бөлменің метеорологиялық жағдайлары. Адам организміне метеорологиялық фактордың әсері. Бөлменің
Дене өте қызып кетсе дірілдеу, ыстық соғу, естен тану
Адамның төмен температурасы дененің жылуын азайтады, тоңдырады, дене дірілдеп,
Сондықтан санитарлық нормаға сәйкес жұмыс органдарында ауаның температурасы мынадай
Ауаның жоғары дымқылдығы да жағымсыз метеорологиялық жағдай туғызады. Ыстық
Адамның өте төмен дымқылдығы да организмге жағымсыз әсерін тигізеді.
Территорияға және жайларға талаптар. Оқу-өндірістік кабинеттерінің бөлмелеріндегі құралдар мен
Бөлме қабырғалары мен төбесін майлы немесе эмульсиялы бояумен сырлайды,
Жылдың суық мерзімінде температура бөлмеде 18-21°С-тан төмен болмауы керек.
Бөлмелерді желдету (вентиляция). Желдету - жұмыс бөлмелерінде қолайлы жағдайлар
Табиғи желдету сырттағы ауа мен бөлме ішіндегі ауаның температурасының
Инфильтрацияда ауа алмасуы терезе, есік, дефлектор, тағы басқа құрылғыларды
Аэрация - бүл жалпы алмасу желдету рөлін орындайтын ұйымдастырылған
Механикалық (жасанды) желдетуде ауа алмасуы арнайы желдеткіш қондырғылардың күшімен
Сорғыш желдету бөлмеден ластанған ауаны сыртқа сорып шығаруға арналады.
Механикалық желдету орналасқан жеріне байланысты жалпы алмасу, жергілікті және
Жалпы алмасу желдетуді бөлмені барлық көлемі бойынша желдетуге пайдаланады.
Жергілікті сорғыш желдету - жұмыс орындарынан шығатын зиянды заттарды
Жұмыс орындарын жақсы жарықтандыру - еңбекті қорғау талаптарының маңызды
Жарықтың жеткіліксіздігінен көздің көруі төмендейді, алыстан көрмеушілік дамиды, көз
Әдетте жарықтың үш түрі қолданылады: табиғи, жасанды және аралас.
Табиғи жарық - жарықтың табиғат көздерінен туындайды, жоғары биологиялық
Табиғи жарықтың жеткіліксіздігінен жасанды жарық қолданады. Жасанды жарық үшке
Авариялық жарықтандыру - жұмыстық жарықтандырудың кездейсоқ сөніп қалған жағдайда
Қорғаныс жарықтандыру - қауіпті участкелерді (траншея, қүбыр) шектеуге арналады.
Аралас жарық - жалпы және жергілікті жарықтың бірге пайдалану
Улы заттар. Улардың организмге тигізетін әсері. Көптеген технологиялық үрдістер
Еңбек барысында әрқашанда кездесіп түратын зиянды заттар улар деп
Зиянды заттардан уланудың екі түрі болады: ауыр және созылмалы.
Егер адам организміне кенеттен зиянды заттар көп мөлшерде кірсе,
Егер организмге біртіндеп үнемі ұзақ уақыт бойы аз мөлшерде
Жұмыс зонасының ауасында әр зиянды заттың ақырғы шекті концентрациясы
Ақырғы шекті концентрация деп - күнделікті жұмыс шегінде және
Адам организміне қауіптілігіне қарай зиянды заттар 4 класқа бөлінеді:
Кәсіби улануға қарсы шаралар. Адамдардың улануын болдырмау ушін жалпы
Зиянды заттар шығатын қондырғыларды герметикалық бөлмеде оңашалау, яғни сол
Бөлмелерді тиімді жалпы ауа алмасу вентиляциясымен жабдықтау;
Зиянды заттың бір бөлімшеден басқа бөлімшелерге тарамауын
қамтамасыз ету;
Шыққан зиянды заттарды
пайдлану;
Жұмыс зоналарында пайда болатын зиянды
үздіксіз бақылап отыру;
Еңбек қорғау жөнінде әрқашан нүсқау және бақылау жүргізу;
Зиянды заттармен қатынасы бар адамдарға үнемі медициналық
байқау жүргізу.
Үйірмеде жұмыстық киім міндетті түрде болу керек, яғни жеңғап,
Жай территориясында оқу жайына сай қүрылған санитарлық-гигиеналық талаптарды, қауіпсіздік
Есептеуіш техника құралдарын және перифериялық құралдарды қолданатын персонал әрекет
электр тогымен зақымдалу;
механикалық зақымдалу;
электромагнитті сәуле шығару;
инфрақызыл сәуле шығару;
өрт қауіптігі;
шу мен вибрацияның жоғары деңгейі.
Қауіпті және зиянды факторлардың әсерлерін азату және жою үшін
2.7.2 Қауіпсіздік техникасы
Қауіпсіздік техникасына қойылатын талаптар.
Компьютерді қолданған кезде таза және кептірілген киім киіп отыру
Егер монитордың сәуле шығарудан қорғауы жоқ болса, қорғау экранын
ЭЕМ-ның бұзылуын байқап қалғанда немесе жұмыс барысында тансы емес
Желідегі кернеудің қалыпсыздығының салдарын жою үшін компьютер электржеліге кернеу
Компьютерді
Қажетсіз қосуға және өшіруге (бұл оның бұзылуына алып келуі
Қосатын кабельдердің разъемын, сымдарын, шанышқы мен розетканы қолмен ұстауға;
Экранды және компьютердің блоктарын ұстауға;
ЭЕМ-де су қолмен жұмыс істеуге;
Корпустың біртұтастығы бұзылған, сымдардың оқшаулануы бұзылған, қоректі қосудың индикациясы
ЭЕМ-ге қатысы жоқ заттарды қоюға (сұйықтары бар ыдыстар, майлы
Жұмыс істеудің бастау алдында
жұмыс орнының көзге көрінетін бұзылуларының жоқтығына көз жеткізу қажет;
көз түзуі экранның ортасына келетіндей, бүгілмей клавиатураны қолданатындай және
үстел үстінде дәптер, оқу құралдары және кітаптарды олар ЭЕМ-де
Аутоматтандырылған жұмыс орнын қолданысқа енгізу барысында оны қолданатын, яғни
Қолданушылардың, операторлардың, сондай-ақ оқушылардың ой-өрісінің, көз-қарасының, эмоциялық және статистикалық
Көру мүшесінің ауыртпалығы, көздің бір объекттен екінші объектке аз
Дисплейдегі жарықтың сәулеленуін екі топқа бөлуге болады: иондық және
Иондық емес сәулелендірудің ең үлкен тобына мыналар жатады:
а. Электростатикалық өріс;
ә. Магниттік өріс;
б. Электр өрісі;
в. Радиожиілігінің электростатикалық өрісі;
г. Ультракүлгін және инфрақызыл сәлелер;
Барлық дисплейлердің құрылымына бірнеше киловольті үлкен күш қуат берілетін
Электронды сәулелендіру құбырындағы дербес электронды есептеуіш машиналар және видеодисплейлі
Қандай да болмасын сәулелендірулердің түрлері ағзаға өзінің зиянды әсерін
Сонымен қатар қолданылатын шаралар мен талаптарға келесілерді жатқызуға болады:
Барлық бөлмелердің тұраған орнының нұсқасы болуы керек.
Подвалды жерлерде компьтерлік кабинеттің немесе кластың орналасуына тыйым салынады.
Кабинетте немесе кез-келген компьютерлік класта компюьтерлер тек қана периниталды
Бір адамдық жұмыс аумағы 5,0 кв.м болуы тиіс.
Шу деңгейі және вибрациялар қалыпты күйінен басым болатындықтан компьютерлік
ДЭЕМ орналасқан бөлмелерде жылыту және ауаны қалыпты температурда ұстау
Микроклиматқа қойылатын талаптар:
Суық кездегі температурасы 22-240 С, ылғалдылығы 40-60%, ауа қозғалысының
Ауа ылғалдылығына ие болу (иондық 1 куб.м қолайлы саны
Зиянды заттар ауа ортасына бөлініп шығатын – полистирол мен
Жұмыс орнындағы жарыққа қойылатын талаптар:
Табиғи жарық – 15% болуы қажет;
Біріктірілген жарық кемінде 500 лк, стол бетіндегі жарық 500
Экрандық торларсыз жарық түсіргіштер қолданылмайды;
Терезе шынынларын және жарық түсіргіштерді жылына кем дегенде екі
2.7.3 Өрт қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
Өрт деп кездейсоқ пайда болған немесе байқаусыздан шығып кеткен
Өрт сөндіру үшін пайдаланылатын материалдарды өрт сөндіргіш заттар деп
От сөндіргіш заттар арзан, қолдануға қауіпсіз, материалдар мен бұйымдарға
Өртті сумен сөндіру. Су ең қолайлы, өте арзан, көп
Суды өрт ошағына тұтас ағын не ұсақ ыдыраған түрінде
Сумен ірі де, ұсақ та өрттерді сөндіруге болады. Бірақ
Өртті су буымен сөндіру. Су буының ресурсы мол кәсіпорындарда
өрт сөндіру үшін көп жағдайларда су буын пайдалану қолайлы
Өртті көбікпен сөндіру. Көбік өрт
Өртті инертті газдармен
жататындар: көмірқышқыл газы, азот, аргон, гелий, түтін және пайдаланған
газдар. Бұл газдар жабық бөлмеде шағын өрттерді сөндіруге қолданылады,
Өрт сөндіру үшін ең қолайлы көмірқышқыл газы болады, бірақ
Өртті минералды ұнтақтармен сөндіру. Ұнтақты құрамдар сілті
металдардың органикалық емес тұздарына негізделген. Бұл ұнтақтардың құндылығы -
Олардың от сөндіру әсері өрт ошағын ауадан оқшаулауға және
Өртті құм не жапқыштармен сөндіру. Бұл заттар шағын өрттерді
жабу керек. Бұл жағдайда жану зонасы ауадан оқшауланып, жалын
Жұмыс орындарында өрт қауіпті заттарға ие болуға тыйым салынады.
от жағуға;
бөлмеде газдың иісі шықса, электроқұралдарды қосуға;
темекі тартуға;
белгілі бір заттарды жылу шығару құралдарына кептіруге;
электроаппаратурадағы вентиляциялық тесіктерді жабуға тыйым салынады.
Жалындану көздері болып:
статикалық электрліктің разряды кезіндегі ұшқын;
электроқұралдарының ұшқындары;
соғу және үйкеліс ұшқындары;
ашық от.
Өрт қауіпті жағдай немесе өрт бастағлан кезде персонал оны
3 ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ БӨЛІМ
3.1 Деректер қорын жобалау
Ақпараттық жүйенің пән облысы авиатурдың бағыттары мен турларының жеке
Бірінші кестеде авиатурдың барлық сатылған билеттері мен жолаушылары
Деректер қорының кестесінің сипаттамалары төмендегі суретте келтірілген.
Деректер қоры Microsoft Access программасының көмегімен құрылды.
Сурет 8. Билетті алдын-ала сатып алу кестесінің құрылымы
Сол сияқты авиатурдың жекелеген турлары мен менеджерлері жайлы кестелер
Сурет 9. Тур және Менеджер кестелерінің құрамы
3.2 Қосымшаны сипаттау
«Туризмдегі АЖ» қосымшасын іске қосқанда келесідей терезе шығады (Сурет
Оқытушылар деректер қорына кіру үшін қолданушыны (администратор мен тіркеуші)
Cурет 10. Деректер қорына ену терезесі
«OK» батырмасын басқанда қосымшаның сурет 11-де көрсетілген негізгі
Сурет 11. Қосымшаның негізгі терезесі
Бұл форманың коды А.1 қосымшасында келтірілген.
Бұл терезеде Билет номері, Фамилиясы, Аты, Әкесінің аты, Куәлік
Негізгі мәзірдің «Жазбаларды редакторлау» пункті көмегімен оператор жазбаны қосуға,
Жаңа операция туралы ақпаратты деректер қорына қосу үшін Жазбаларды
Cурет 12. Жаңа жазбаны қосу терезесі
Жазбаларды редакторлау/Жазба косу командасын орындағанда кестенің нұсқағышы орналасқан жол
Жазбамен жұмыс/Іздеу командасын орындап, деректер қорынан керекті ақпаратты жылдам
Cурет 13.Керекті ақпаратты жылдам табуға арналған терезе
Жазбамен келесі суреттегідей операцияларды орындауға болады: Іздеу, Сұрыптау (номер
Cурет 14. Жазбалармен жұмыс мәзірі
Формат/ Түс арқылы терезенің түсін орната аламыз. Қажетті түсті
Cурет 15. Кестедегі қаріпті орнату терезесі
Сурет 16. Турларды тіркеуге арналған терезе
4 ЖОБАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕЛУІ
4.1 Экономикалық тиімділікті есептеудің әістемелері
Бұл бөлімде жобаның тиімділігін есептеу спецификасы мен әдістемесі қарастырылған.
Жасақтамаға кеткен смета
1. Еңбек көлемін анықтау
Жасақтамаға кеткен шығын жұмыстың екі түрінен құралады: ғылыми-зертханалықтан және
2. Бағдарламалық жасақтаманы жасауға кеткен шығын ққұрылымы
Осындай программалық жасақтамаға кететін шығындар келесі кестедегі мәліметтермен сәйкес
Кесте 2
Жасақтамаға кететін шығындар құрылымы
№ Кезең атауы Кезең мазмұны Еңбек көлемі, %
1. Дайындық кезеңі Ғылыми-техникалық әдебиеттер оқу.
13
2. Теориялық бөлімді қарастыру Техникалық –экономикалық негіздер мен алгоритмдеу
3. Алгоритмдеу және бағдарламалау Алгоритмдерді, блок-схемаларды, сұраныстарды, формаларды жасау,
65
4. Тұжырымдар мен қорытындылар Жұмыстың нәтижелерін тұжырымдау, қорытындылау 5
5. Техникалық есеп беру Жұмысты орындау барысындағы есеп беру
6. Қорытынды кезең Нәтижелерді рәсімдеу және бекіту 2
3. Бағдарламалық жасақтаманы ұйымдастырудағы шартты командалардың санын есептеу
Процедуралық тілдерді қолданғанда шартты командаларды есептеу келесі формуламен есептеледі
Q = q * (1 + P1 +
мұндағы q – бағдарламада қолданылған командалар саны.
q = q0 командалар саны (2-ден 10-ға
q = 100 * 20 = 2000 (шартты
Kсл - бағдарламаның күрделілік коэффициенті (1.0 –
P – бағдарламаның түзету коэффициенті
n - ұйымдастыру кезінде кеткен бағдарламаның түзетілу саны.
Әрбір бағдарлама модулі келесі қосымша жұмыстарды талап етеді:
15% бағдарламаның мәтінін өзгерту;
2% оны орындауға жіберу.
Типизация коэффициенті (әртүрлі бағдарламалық модульдерде бірдей немесе өте ұқсас
Осыған байланысты бағдарламаны ұйымдастыру 75% құрайды.
Осылайша бағдарламалық жасақтаманы жасауға кеткен Q шартты командалар саны
Q = 2000 * 1.2 * 0.75 * (1
Кезең бойынша бағдарламалық жасақтаманың еңбек сиымдылығын есептеу
1. Алгоритмдеу жәнебағдарламалау кезеңдерінің еңбек сиымдылығын есептеу
Тапсырманың шығындарын есептеу келесі формуламен жүзеге асырылады:
Q
tИ =
В 31* ККВ
мұнд: Q - бағдарламалық кешендегі командалардың жалпы саны
В 31 – бірінші бөлімнің үшінші кезеңіндегі орындаушының өнімділігі
ККВ - мамнның квалификациясын көрсететін коэффициент (стажы
ККАЧ -тапсырманы сипаттауға кететін коэффициент (1.1).
2106
tИ =
55 * 0.8
Тапсырманы зерттеуге және алгоритмін құруға кеткен еңбек шығыны:
Q
tИ =
В32* ККВ
мұнд В32 - үшінші кезеңнің екінші бөлімінде
Жасақтаманың блок-схемасын ққұруға кеткен шығын:
Q
tБС =
В33* ККВ
мұнд В33 - үшінші кезеңнің үшінші бөлімінде
Бағдарламалау кезеңіне кетекен шығын:
Q
tП =
В34* ККВ
мұнд В34 - үшінші кезеңнің төртінші бөлімінде
Бағдарламаны отладкаға жіберу шығыны:
Q
tОТ =
В35* ККВ
мұнд В35 - үшінші кезеңнің бесінші бөлімінде
Құжаттарды рәсімдеуге кеткен шығындар:
Q
tП =
В36* ККВ
мұнд В36 - үшінші кезеңнің алтыншы бөлімінде
ЭМЕ-дегі машиналық есептеу уақыты:
tЭВМ = В37 = 10 (чел/сағ)
мұнд В37 - ЭМЕ-дегі машиналық есептеу уақыты
Осылайша үшінші кезеңдегі жұмыс көлемі келесідегідей болады: составит:
TЗ = 53 + 132 + +120 +105
Немесе, алгоритмдеу мен бағдарламалауға
793
TЗД =
8
II. Қалған кезеңдердегі еңбек көлемін есептеу
Ti%
Ti = TЗ *
TЗ %
Ti –әрбір кезеңнің еңбек сиымдылығы.
13
T1 = 793 *
65
10
T2 = 793 *
65
5
T4 = 793 *
65
5
T5 = 793 *
65
2
T6 = 793 *
65
III. Толықтай жасақтамаға кеткен еңбек сиымдылығын есептеу
T = T1 + T2 + T3
Орындалған тексеріс дұрыс мәннің алғандығын дәлелдейді:
100
T = 793 *
65
Экономикалық тиімділік
Бағдарламалық жасақтаманы (БЖ) қолданудан жылдық экономикалық тиімділікті есептеу келесі
Э = (З1 – З2) * А2 мұндағы
Э – БЖ-ны қолданудағы жылдық экономикалық тиімділік;
З1 , З2 – жаңа БЖ көмегімен және онсыз
А2 – жаңа БЖ көмегімен орындалатын жұмыстың жылдық көлемі,
Жұмыстың бірлігіне келтірілген шығындар(З2) келесі формулалар арқылы есептеледі:
З1 = С1 + Ен * К1
З2 = С2 + Ен * К2
ҚОРЫТЫНДЫ
ХХІ ғасыр - ақпарат пен жаңа технологиялар ғасыры. Сондықтан
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе зерттеудің кіріспесінде айқындалған мақсаттар орындалды.
Сонымен дипломдық жұмыстың басты обьектісі болып отырған мұндай технологиялардың
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Гринченко Н.Н., Гусев Е.И. и др. Проектирование баз данных.
Камардинов О. Информатика. Oқу құралы. Алматы: «Ғылым» ғылыми баспа
Гончаров A. Access 97 в примерах. – СПБ.: БХВ-Петербург,
Робинсон С. Microsoft Access 2000. – СПБ.: БХВ-Петербург, 2000.
Хансен Г. Базы данных: разработка и управление: Перевод с
Карпова Т. С. Базы данных: модели, разработка, реализация: Учеб.
Золотова С.И. Практикум по Access: Подгот. курс, предваряющий более
Пасько В. Access 2000: Русификационная версия: учебное пособие. –Киев:
Шафрин Ю.А. Основы компьютерной технологии. М., 1997.
Симонович С.В. и др. Специальная информатика. М., 1998.
Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем.
Гусева Т.И., Башин Ю.Б. Проектирование баз данных в
Дейт К. Введение в системы баз данных. 6-е изд.
Ульман Д.Д. Введение в системы баз данных. – М.:
Харитонова И.Л. Microsoft Access 2000: разработка приложений. –СПб.: БХВ-Санкт-Петербург,
Средства информационной техники ( справочник ), Т.Т.АРТОМОНОВ
Основы компьютерной техники, ЖИГАРЕВ
“Аутоматизированное рабочее место в системе управления предприятием”, Сборник научных
В.В.Шураков. “Аутоматизированное рабочее место для статической обработки данных”, 1990г.
И.Л.Кантарь. “Аутоматизированные рабочие места управленческого аппарата”, 1990г.
Архангельский А.Я. Программирование в Delphi 6. – М.:ЗАО «Издательство
Бобровский С. Delphi 6 и Kylix: библиотека программиста. –
Культин Н. Delphi в задачах и примерах. – СПб.:
Мозговой М.В. Занимательное программирование: Самоучитель. – СПб.: Питер, 2004
Понамарев В.Базы данных в Delphi 7. Самоучитель. – СПб.:Питер,
Фаронов В. В. Delphi 6. Учебный курс.-М.: Издатель Молгачева
Флёнов М.Е. Библия Delphi. – СПб.: БХВ-Петербург, 2004. –
Хомоненко А.Д. и др. Delphi 7/ Под общ.
Брябрин В. М., Программное обеспечение персональных ЭВМ, Москва: Наука,
Полат Е. С., Дистанционное обучение: Учебное пособие для вузов.
Ирсалиев С., Система высшего образования // Высшая школа Казахстана
Полунов М., В чем польза электрического облака? Техника молодежи,
Назарбаев Н. А., Казахстан – 2030. Послание Президента страны
Журнал «Народное образование», №6, 2003г. С. 126 – 128.
ҚОСЫМША А - БАҒДАРЛАМА ЛИСТИНГІ
unit Unit1;
interface
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs, StdCtrls, Mask, DBCtrls, DB, ADODB, jpeg, ExtCtrls;
type
TForm1 = class(TForm)
Image1: TImage;
DataSource1: TDataSource;
ADOTable1: TADOTable;
DBComboBox1: TDBComboBox;
Label1: TLabel;
Label2: TLabel;
Label3: TLabel;
ADOTable1Kod_menedzhera: TWideStringField;
ADOTable1FIO: TWideStringField;
ADOTable1Telephon: TIntegerField;
Button1: TButton;
Edit1: TEdit;
procedure Button1Click(Sender: TObject);
private
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
var
Form1: TForm1;
implementation
uses Unit2;
{$R *.dfm}
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);
const h='01'; k='02'; c='03'; p='04'; n=0; m=1; j=2; t=3;
Var str1,str2,str3,str4:string; n1,n2,n3,n4:integer;
begin
str1:=edit1.Text;
n1:=DBcombobox1.ItemIndex;
str2:=edit1.Text;
n2:=DBcombobox1.ItemIndex;
str3:=edit1.Text;
n3:=DBcombobox1.ItemIndex;
str4:=edit1.Text;
n4:=DBcombobox1.ItemIndex;
if (n1=n) and (str1=h) or (n2=m) and (str2=k) or
(n4=t) and (str4=p) then form2.show else MessageDlg('Ïàðîëü êàòå',
form1.Hide;
end;
end.
unit Unit2;
interface
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs, Menus, jpeg, Registry, ExtCtrls, StdCtrls, Buttons, Grids, DBGrids,
ADODB, Mask, DBCtrls;
type
TForm2 = class(TForm)
MainMenu1: TMainMenu;
N1: TMenuItem;
N2: TMenuItem;
N3: TMenuItem;
Image1: TImage;
N4: TMenuItem;
N7: TMenuItem;
N8: TMenuItem;
N9: TMenuItem;
N10: TMenuItem;
N11: TMenuItem;
N12: TMenuItem;
N13: TMenuItem;
N14: TMenuItem;
N15: TMenuItem;
N16: TMenuItem;
N17: TMenuItem;
N18: TMenuItem;
N20: TMenuItem;
N21: TMenuItem;
N22: TMenuItem;
N23: TMenuItem;
Panel1: TPanel;
BitBtn1: TBitBtn;
DBGrid1: TDBGrid;
DataSource1: TDataSource;
ADOTable1: TADOTable;
ADOTable1N_bileta: TIntegerField;
ADOTable1Fam: TWideStringField;
ADOTable1Name: TWideStringField;
ADOTable1Sername: TWideStringField;
ADOTable1N_udl: TIntegerField;
ADOTable1Data: TDateTimeField;
ADOTable1Vremya_vyleta: TWideStringField;
ADOTable1Vremya_prybytia: TWideStringField;
ADOTable1Reis: TWideStringField;
ADOTable1Napr: TWideStringField;
ADOTable1Marka_s: TWideStringField;
ADOTable1Zena: TBCDField;
ColorDialog1: TColorDialog;
FontDialog1: TFontDialog;
N24: TMenuItem;
N25: TMenuItem;
N26: TMenuItem;
N27: TMenuItem;
GroupBox1: TGroupBox;
ComboBox1: TComboBox;
Edit1: TEdit;
Button1: TButton;
Panel2: TPanel;
Label1: TLabel;
DBEdit1: TDBEdit;
Label2: TLabel;
DBEdit2: TDBEdit;
Label3: TLabel;
DBEdit3: TDBEdit;
Label4: TLabel;
DBEdit4: TDBEdit;
Label5: TLabel;
DBEdit5: TDBEdit;
Label6: TLabel;
DBEdit6: TDBEdit;
Label7: TLabel;
DBEdit7: TDBEdit;
Label8: TLabel;
DBEdit8: TDBEdit;
Label9: TLabel;
DBEdit9: TDBEdit;
Label10: TLabel;
DBEdit10: TDBEdit;
Label11: TLabel;
DBEdit11: TDBEdit;
Label12: TLabel;
DBEdit12: TDBEdit;
Button2: TButton;
GroupBox2: TGroupBox;
Edit2: TEdit;
Edit3: TEdit;
Edit4: TEdit;
Edit5: TEdit;
Edit6: TEdit;
Edit8: TEdit;
Edit9: TEdit;
Edit10: TEdit;
Edit11: TEdit;
Edit12: TEdit;
BitBtn2: TBitBtn;
N5: TMenuItem;
Label13: TLabel;
N6: TMenuItem;
Label14: TLabel;
procedure N3Click(Sender: TObject);
procedure N4Click(Sender: TObject);
procedure Image1Click(Sender: TObject);
procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);
procedure N11Click(Sender: TObject);
procedure N15Click(Sender: TObject);
procedure N16Click(Sender: TObject);
procedure N24Click(Sender: TObject);
procedure N25Click(Sender: TObject);
procedure N26Click(Sender: TObject);
procedure N27Click(Sender: TObject);
procedure N9Click(Sender: TObject);
procedure N10Click(Sender: TObject);
procedure N12Click(Sender: TObject);
procedure N13Click(Sender: TObject);
procedure N21Click(Sender: TObject);
procedure ComboBox1Change(Sender: TObject);
procedure Edit1Change(Sender: TObject);
procedure Button1Click(Sender: TObject);
procedure Button2Click(Sender: TObject);
procedure BitBtn2Click(Sender: TObject);
procedure N22Click(Sender: TObject);
procedure Edit2Change(Sender: TObject);
procedure Edit3Change(Sender: TObject);
procedure Edit4Change(Sender: TObject);
procedure Edit5Change(Sender: TObject);
procedure Edit6Change(Sender: TObject);
procedure Edit8Change(Sender: TObject);
procedure Edit9Change(Sender: TObject);
procedure Edit10Change(Sender: TObject);
procedure Edit11Change(Sender: TObject);
procedure Edit12Change(Sender: TObject);
procedure N7Click(Sender: TObject);
procedure N18Click(Sender: TObject);
procedure N5Click(Sender: TObject);
procedure FormShow(Sender: TObject);
procedure N6Click(Sender: TObject);
private
SrchFld:TField;
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
var
Form2: TForm2;
NFont : TFont;
implementation
uses Unit3, Unit4, Unit5, Unit6, Unit7;
{$R *.dfm}
procedure SaveFontToRegistry(Font : TFont; SubKey : string);
var
R : TRegistry;
FontStyleInt : byte;
FS : TFontStyles;
//W:variant;
begin
R:=TRegistry.Create;
try
FS:=Font.Style;
Move(FS,FontStyleInt,1);
R.OpenKey(SubKey,True);
R.WriteString('Font Name',Font.name);
R.WriteInteger('Color',Font.Color);
R.WriteInteger('CharSet',Font.Charset);
R.WriteInteger('Size',Font.Size);
R.WriteInteger('Style',FontStyleInt);
finally
R.Free;
end;
end;
function ReadFontFromRegistry(Font : TFont; SubKey : string) : boolean;
var
R : TRegistry;
FontStyleInt : byte;
FS : TFontStyles;
begin
R:=TRegistry.Create;
try
result:=R.OpenKey(SubKey,false);
if not result then
exit;
Font.name:=R.ReadString('Font Name');
Font.Color:=R.ReadInteger('Color');
Font.Charset:=R.ReadInteger('CharSet');
Font.Size:=R.ReadInteger('Size');
FontStyleInt:=R.ReadInteger('Style');
Move(FontStyleInt,FS,1);
Font.Style:=FS;
finally
R.Free;
end;
end;
procedure TForm2.N3Click(Sender: TObject);
begin
N8.Visible:=true;
N14.Visible:=true;
N20.Visible:=true;
panel1.Visible:=true;
end;
procedure TForm2.N4Click(Sender: TObject);
begin
N8.Visible:=true;
N14.Visible:=true;
N20.Visible:=true;
panel1.Visible:=false;
form5.show;
form2.Hide;
end;
procedure TForm2.Image1Click(Sender: TObject);
begin
N8.Visible:=true;
N14.Visible:=true;
N20.Visible:=true;
panel1.Visible:=false;
end;
procedure TForm2.BitBtn1Click(Sender: TObject);
begin
N8.Visible:=false;
N14.Visible:=false;
N20.Visible:=false;
panel1.Visible:=false;
groupBox1.Visible:=false;
end;
procedure TForm2.N11Click(Sender: TObject);
begin
if MessageDlg('Æàçáàíû îøiðåéí áå?',
mtConfirmation, [mbYes, mbNo], 0)=mrYes then begin ADOTable1.Delete;
end;
end;
procedure TForm2.N15Click(Sender: TObject);
begin
ColorDialog1.Color := DBGrid1.Color;
if ColorDialog1.Execute then
DBGrid1.Color:=(ColorDialog1.Color);
end;
procedure TForm2.N16Click(Sender: TObject);
begin
if FontDialog1.Execute then
SaveFontToRegistry(FontDialog1.Font, 'Delphi Kingdom\Fonts');
NFont:=TFont.Create;
if ReadFontFromRegistry(NFont,'Delphi Kingdom\Fonts') then
begin
DBGrid1.Font.Assign(NFont);
NFont.Free;
end;
end;
procedure TForm2.N24Click(Sender: TObject);
begin
ADOTable1.IndexFieldNames:='N_bileta';
end;
procedure TForm2.N25Click(Sender: TObject);
begin
ADOTable1.IndexFieldNames:='Fam';
end;
procedure TForm2.N26Click(Sender: TObject);
begin
ADOTable1.IndexFieldNames:='Name';
end;
procedure TForm2.N27Click(Sender: TObject);
begin
ADOTable1.IndexFieldNames:='Reis';
end;
procedure TForm2.N9Click(Sender: TObject);
begin
ADOTable1.Insert;
Form4.ShowModal;
Form4.Button1.visible:=true;
Form4.Button2.Visible:=true;
end;
procedure TForm2.N10Click(Sender: TObject);
begin
Form4.Show;
Form4.Button1.visible:=true;
Form4.Button2.Visible:=true;
end;
procedure TForm2.N12Click(Sender: TObject);
begin
if ADOTable1.Modified then
ADOTable1.Post;
end;
procedure TForm2.N13Click(Sender: TObject);
var n:longint;
begin
AdoTable1.Last;
for n:=ADOTable1.RecordCount downto 1 do ADOTable1.Delete;
end;
procedure TForm2.N21Click(Sender: TObject);
begin
ComboBox1.Items.Clear;
ComboBox1.Items.Add('N_bileta');
ComboBox1.Items.Add('Fam');
ComboBox1.Items.Add('Name');
ComboBox1.Items.Add('Sername');
ComboBox1.Items.Add('N_udl');
ComboBox1.Items.Add('Marka_s');
ComboBox1.ItemIndex := 0;
Datasource1.Dataset:=ADOTable1;
ComboBox1Change(nil);
ModalResult := mrOK;
//DBGrid1.Height:=594;
GroupBox1.Visible:=true;
//Panel4.Visible:=true;
//Panel2.Visible:=False;
end;
procedure TForm2.ComboBox1Change(Sender: TObject);
begin
SrchFld :=DataSource1.DataSet.FieldByName(ComboBox1.Text);
Edit1.Text := '';
end;
procedure TForm2.Edit1Change(Sender: TObject);
begin
Button1.Enabled := Edit1.Text '';
end;
procedure TForm2.Button1Click(Sender: TObject);
begin
Panel2.Visible:=true;
if not Datasource1.Dataset.Locate(Combobox1.Text, Edit1.Text,
[loCaseInsensitive, loPartialKey]) then
MessageDlg('Æàçáà òàáûëãàí æîê', mtInformation, [mbOK], 0);
end;
procedure TForm2.Button2Click(Sender: TObject);
begin
GroupBox1.Visible:=false;
Panel2.Visible:=false;
end;
procedure TForm2.BitBtn2Click(Sender: TObject);
begin
GroupBox2.Visible:=false;
end;
procedure TForm2.N22Click(Sender: TObject);
begin
GroupBox2.Visible:=true;
end;
procedure TForm2.Edit2Change(Sender: TObject);
begin
if Edit2.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='N_bileta='''+edit2.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit3Change(Sender: TObject);
begin
if Edit3.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Fam='''+edit3.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit4Change(Sender: TObject);
begin
if Edit4.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Name='''+edit4.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit5Change(Sender: TObject);
begin
if Edit5.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Sername='''+edit5.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit6Change(Sender: TObject);
begin
if Edit6.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='N_udl='''+edit6.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit8Change(Sender: TObject);
begin
if Edit8.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Vremya_vyleta='''+edit8.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit9Change(Sender: TObject);
begin
if Edit9.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Vremya_prybytia='''+edit9.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit10Change(Sender: TObject);
begin
if Edit10.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Reis='''+edit10.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit11Change(Sender: TObject);
begin
if Edit11.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Napr='''+edit11.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.Edit12Change(Sender: TObject);
begin
if Edit12.Text'' then begin
ADOTable1.Filtered:=true;
ADOTable1.Filter:='Marka_s='''+edit12.Text+'''';
end
else
ADOTable1.Filtered:=false;
end;
procedure TForm2.N7Click(Sender: TObject);
begin
close;
end;
procedure TForm2.N18Click(Sender: TObject);
begin
form6.Show;
end;
procedure TForm2.N5Click(Sender: TObject);
begin
form7.Show;
end;
procedure TForm2.FormShow(Sender: TObject);
begin
{ADOTable1.Active:=False;
ADOTable1.TableName := 'bron_bilet.DB';
ADOTable1.Open;
ADOTable1.Active:=TRue; }
Label13.Caption:=IntToStr(ADOTable1.RecordCount);
if ADOTable1.RecordCount