МАЗМҰНЫ
Кіріспе. . . . . . . .
I тарау. Туристік қызметтер нарығы қалыптасуының теориялық негізі.
1.1. Туризмнің әлеуметтік - экономикалық негізі . .
1.2. Қазақстан Республикасындағы туристік қызметтер нарығының қазіргі жағдайы
1.3.Туристік қызметтер нарығында маркетингті қолданудың ерекшеліктері . .
IIтарау. «Нур-ай» туристік агенттігінің экономикалық қызметін талдау .
2.1 «Нур-ай» туристік агенттігінің жалпы сипаттамасы . .
2.2 2001-2003 жылдар арасындағы туристік агенттігінің экономикалық қызметін
IIIтарау. «Нур-ай» турагенттігінің маркетингтік қызметін жетілдіру . .
3.1 Туристік – экскурсиондық қызметте маркетинг кешенін қолдану
3.2 «Нур-ай» турагенттігінің туристік қызметтерін жылжыту стратегиясын қалыптастыру
Қорытынды . . . . . . .
Пайдаланған әдебиеттер . . . . . .
Кіріспе
Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты жаңа ұйымдастырушылық –
Туризм ел экономикасында маңызды рөл атқарады. Әлемдік туристік
Қазіргі таңда республикамызда туризмнің әр түрімен айналысатын 600
Туризм индустриясы мемлекетке экономикалық және әлеуметтік пайда әкелетін
Туризмнің тиімді дамуы маркетинг жүйесін ендіру арқылы ғана
Сондықтан туристік қызметтің экономикалық тиімділігі мен бәсекеқабілеттілігін жоғарлату
Қазіргі таңда бұл сұрақ өте актуалды болып табылады,
Туристік маркетингтің өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер туристік
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты туристік қызметте маркетингті
Осыған орай, дипломдық жұмыста келесідей міндеттер қойылып, шешілді:
туризмнің әлеуметтік – экономикалық мазмұнын ашып көрсету;
Қазақстандағы туристік қызметтер нарығының қазіргі жағдайын сипаттау;
туристік қызметтердің мәні мен ерекшеліктерін анықтау;
туристік қызметтер нарығы мен маркетингісінің ерекшеліктерін анықтау;
«Нур-ай» туристік агенттігіне жалпы сипаттама беру және турагенттік
«Нур-ай» туристік агенттігінің қаржы – экономикалық және маркетингтік
«Нур-ай» туристік агенттігінің туристік қызметтерін жылжыту бойынша ұсыныстар
«Нур-ай» туристік агенттігінің қызметінде маркетингтік қызметті жетілдіру бойынша
Берілген дипломдық жұмыстың объектісі - «Нур-ай» турагенттігі болып
«Нур-ай» туристік агенттігінің маркетингтік қызметінің мақсаты турагенттіктің
Талдау «Нур-ай» турагенттігінің бухгалтерлік және қорытынды есеп беру
Берілген дипломдық жұмыста алдыға қойған міндеттерді шешудің негізгі
Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының «Туристік қызмет
Экономикалық және шаруашылық механизмнің жаңа түрлері, туристік салада
I ТАРАУ. ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТЕР НАРЫҒЫ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Туризмнің әлеуметтік – экономикалық негізі
«Туризм» ұғымының мәнін анықтау көптеген ғылыми зерттеулер мен
Турист – барған елде 24 сағаттан астам уақыт
рекреациондық;
танымдық;
әртүрлі кездесулерге қатысу;
білім алу;
іскерлік;
діни;
демалу.
Жоғарыдағы критерийлерге сүйене отырып, туризм бұл – мотивтері
Туризм төмендегі аспектілерді қамтиды:
адамдардың бір жерден екінші жерге орын ауыстыруы;
белгілі бір жерде болудың уақытша интервалы;
саяхат мақсаты мен мотиві.
Әдетте, туризмді рекреациондық миграция ұғымымен шатастырады – бұл
Туризм индустриясы туристік фирмалар арқылы туристік өнімді өндіреді.
Туристік өнімнің келесідей ерекшеліктері болады:
бұл туристік өнімнің әртүрлі түрлері мен компоненттерінің бір
туристік қызметтерді сақтау мен складтау, тауарлық үлгі ретінде
әдетте, тұтынушы туристік өнімді тұтынуға дейін көре алмайды,
туристік өнім уақыт пен кеңістік сияқты айнымалы көрсеткіштерге
туристік өнім сапасына сыртқы факторлар әсер етеді, яғни
статикалық ұсыныс пен динамикалық сұраныс арасындағы қайшылықтар. Ұсыныс
Тур – тұтынушыға бөлінбес бүтін ретінде өткізілетін, туристік
Мемлекет экономикасы мен туризм инфрақұрылымының дамуы үшін туристік
Туризм жоғары табысты және қарқынды түрде дамып келе
Туристерді қабылдайтын елдер «ішкі экспортқа» жұмыс істейді, яғни
Туризмнің экономикалық әсерін бағалау туризмге кеткен шығындар мен
Пассивті туризмнің дамуы мемлекет үшін позитивті мәнге ие,
Туризм қонақүй бизнесі, құрылыс, азық – түлік өнімдері,
Тауарлар айырбасы сияқты, халықаралық туризмдегі қызметтер айырбасы халықаралық
Халықаралық туризмнің жоғарыда көрсетілген ерекшелігі оны басқа экспорттық
Халықаралық туризм мемлекеттің төлем балансының көрсеткішіне өңтайлы әсер
Туризм тұрғындардың жұмыспен қамтылуына тұрақтандырушы әсер етіп, олардың
Экономикалық тұрғыдан алып қарағанда, туризмнің басқа салалармен салыстырғанда
Алайда ішкі туризмді ескермей, халықаралық туризмнің ел экономикасына
Ішкі туризм туризмге бағытталған экономика үшін «амортизатор» ретінде
Туризм әрқашан қоршаған ортамен байланыста дамиды және оған
Туризмнің тұлғаның дамуындағы, оның танымдық өрісінің кеңеюіндегі рөлі
Туристік индустрияның аймақтық дамуға қосар үлесі зор. Батыс
Қорытындылай келе, туризм қаржы салудың берік және беделді
Қазақстан Республикасында туристік қызметтер нарығының қазіргі жағдайы
Қазақстан Республикасындағы жалпы әлеуметтік – экономикалық өзгерістер
Қазіргі таңда туризм индустриясы халықаралық қызмет саудасы түрінің
Қазақстан егемендігін алғанға дейін, туризм мемлекетке экономикалық пайда
Туризм Қазақстанның ұлттық экономикасы дамуының басымды бағыты ретінде
Мемлекетіміздің 1991 жылы егемендігін алуы, ел экономикасының түбегейлі
Соңғы онжылдықта туризм саласында төмендегідей заң актілері қабылданды:
Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысы бойынша Қазақстанда Туризм және
Қазақстанда туристік қызметті ұйымдастырады;
Қазақстан Республикасындағы туристік ағымды бақылайды;
мемлекетіміздің туристік саясатын қалыптастырады;
шетел делегациялары мен туристеріне визалық қолдау бойынша қызметтер
туристік саладағы басылымдық қызметті ұйымдастырады;
Қазақстан Республикасында туристік қызметті сертификаттау мен лицензиялау мәселелерімен
туризм инфрақұрылымының дамуына жағдай жасайды;
туризм саласында өкілеттік қызметін атқарады.
Мамандардың айтуы бойынша, Қазақстан туристерді қабылдайтын аймаққа жатады
Қазақстандағы 2001-2003 жылдар аралығындағы енетін туризм құрылымын қарастырайық.
Кесте 1.
2000-2002 жылдар аралығындағы Қазақстанға келген шетел туристері ағымы
Елдер 2000 жыл Үлес,
ғанда, %
ТМД елдерінен басқа елдер, барлығы 20392 100 29605
Австралия 184 0,9 200 0,7 35 2,04 17,5
Австрия 350 1,7 272 0,9 49 2,86 18,0
Англия - - - - 16 0,93 -
Бельгия - - - - 11 0,64 -
Қытай 447 2,2 1002 3,4 72 4,2 7,2
Франция 330 1,6 789 2,7 108 6,3 13,7
Нидерланды 140 0,7 202 0,6 104 6,06 51,5
Пәкістан 220 1,1 711 2,4 19 1,11 2,7
Польша 45 0,2 122 0,4 25 1,46 20,5
Германия 7968 39 14838 50 312 18,19 2,1
Үндістан 280 1,4 137 0,5 26 1,52 18,9
Иран 166 0,8 244 0,8 29 1,69 12,9
Жапония 925 4,5 1437 4,9 118 6,88 8,2
Корея (КХДР) 493 2,4 240 0,8 15 0,87
Корея Республикасы 4350 21,3 469 1,6 16 0,93
Швейцария 119 0,6 165 0,6 2 0,12 1,2
БАӘ 366 1,8 58 0,2 23 1,34 39,7
Түркия 857 4,2 1898 6,4 43 2,5 2,3
Ұлыбритания 634 3,1 1454 4,9 99 5,77 6,8
Испания - - - - 133 7,76 -
АҚШ 1259 6,2 1538 5,2 175 10,21 11,8
Басқа елдер 1260 6,2 3849 12,9 285 16,62
Жалпы, енетін туризм бойынша кему тенденциясы байқалады. 2002
5,8 % Қытайдан, 3,2 % Ресейден және 2,9
Кесте 2.
Қазақстанға ТМД елдерінен енетін туризм бойынша келген
туристер ағымының құрылымы.
Елдер 2000жыл Үлесі,
% 2001жыл Үлесі,
% 2002 жыл Үлесі,
% 2002 жылы 2001 жылмен салыстыр-
ғанда, %
Барлығы,ТМД елдері бойынша 7291 100 4937 100 792
Армения 31 0,4 51 1,0 12 1,52 23,5
Әзірбайжан 10 0,1 43 0,9 3 0,38 6,98
Беларусь 319 4,4 92 1,9 13 1,63 14,1
Грузия - - - - 6 0,75 -
Эстония 1 - 7 0,1 - - -
Қырғызстан 144 2 223 4,5 45 5,7 20,2
Латвия 7 0,1 39 0,8 - - -
Литва 29 0,4 30 0,6 - - -
Молдова 1 - - - 1 0,13 -
Ресей 5612 76,9 3624 73,4 581 73,36 16,0
Тәжікстан 100 1,4 87 1,8 35 4,42 40,2
Түркменстан 13 0,2 210 0,6 3 0,37 1,4
Украина 772 10,6 732 5,8 20 2,53 53,7
Өзбекстан 245 3,4 160 7,9 73 9,22 45,6
Қазақстанда туризм – дамып келе жатқан сала. Туристік
Туристік саладағы неғұрлым нақты жағдайды көрсету үшін туристік
Кесте 3.
Қазақстан Республикасы бойынша туризмдегі натуралды
көрсеткіштер динамикасы
Көрсеткіштер Жылдар
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Барлығы қызмет көрсетілген турис- тер саны, адам 791325
Жіберілген турис-
тер саны, адам 650218 232558 206522 178176 123047
Қабылданған
туристер саны, адам 141107 27683 34542 50144 23868
Сатылған турлар көлемі 791325 806474 820350 155314 89587
Туристік белсенді-лік деңгейі процентпен 4,6 1,53 1,38 1,2
Туризм бойынша Қазақстанға келген шетел туристері 2002 жылы
90 - шы жылдар ішкі туризм үшін қиын
Қазақстан бойынша соңғы жылдары шығатын туризмнің ең кең
Кестедегі мәліметтер көрсеткендей, шығатын туризм бойынша көрсеткіштердің кему
Қазақстан туристік тұрғыдан алып қарағандағы тартымдылығының төмендеу мүмкіндігі
Кесте 4.
Қазақстаннан шығатын туристер ағымы
бойынша көрсеткіштер
Елдер 2000
жыл Үлесі,
% 2001
жыл Үлесі,
% 2002 жыл Үлесі,
% 2002 жылы 2001 жыл-мен салыстыр-
ғанда, %
Барлығы 166997 100 205843 100 37942 100 18,4
Австрия 32 0,019 297 0,14 19 0,05 6,4
Болгария 322 0,2 81 0,04 17 0,045 20,9
Қытай 25977 15,571 30848 14,99 4272 11,26 13,8
Кипр 426 0,3 178 0,086 106 0,28 59,6
Чехия 483 0,29 379 0,18 275 0,73 72,6
Франция 1002 0,591 824 0,4 520 1,37 63,09
Германия 25407 15,181 26419 12,83 9374 24,7 35,5
Греция 757 0,5 336 0,163 50 0,13 14,9
Венгрия 45 0,026 555 0,27 55 0,14 9,9
Үндістан 84 0,1 94 0,046 104 0,27 110,6
Иран 1985 1,174 1708 0,83 244 0,64 14,3
Израиль 199 0,1 162 0,079 28 0,074 17,3
Италия 329 0,2 526 0,256 234 0,62 44,5
Нидерланды 20 0,01 94 0,05 40 0,11 42,6
Пәкістан 2205 1,282 99 0,048 - - -
Польша 2789 1,7 1840 0,89 535 1,41 29,1
Сауд Арабиясы 112 0,1 17 0,008 - -
Испания 455 0,3 422 0,2 226 0,596 53,6
Швейцария 8 0,005 269 0,13 5 0,013 1,9
Сирия 295 0,2 109 0,05 40 0,11 36,7
Тайланд 304 0,2 424 0,206 625 1,65 147,4
БАӘ 34449 20,589 26265 12,76 2792 7,36 10,6
Түркия 61669 36,895 37331 18,148 11931 31,45 31,9
Египет 28 0,016 60 0,029 46 0,12 76,7
Ұлыбри-тания 370 0,2 2152 1,06 183 0,48 8,5
АҚШ 41 0,025 220 0,107 14 0,037 6,4
Басқа мем- лекеттер 2924 1,784 70861 34,42
Туризм саласында қалыптасқан жағдай бірнеше факторлармен түсіндіріледі. Біріншіден,
Сонымен қатар, шетелдік нарықта Қазақстанның туристік мүмкіндіктері туралы
Туристік индустрия саласында кәсіби мамандарды дайындаудағы кемшіліктер де
Туристік өнімді әлемдік және ішкі нарыққа жылжытуға бөлінетін
Шоп – туристерге қызмет көрсетумен айналысатын ірі монополист
Туристік саяхаттар құрылымында курорттық, оыйн – сауықтық және
Елімізде шетелдік туристерді қабылдайтын турагенттіктердің негізгі мақсаты –
Жалпыға белгілі, мемелекеттің тиімді саясаты елге валюталық түсімдер
Халықаралық туризмде негізінен туристік әсерлер сатылады, этнографиялық құндылықтар
Экономикалық тұрғыдан қарағанда, кез – келген мемлекет үшін
Отандық туризм тарихында алғаш рет Қазақстан Республикасының ресми
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
Қазақстан Республикасында шетелдік туризмді дамытуда қазақстандық туристік өнімді
Өкінішке орай, қазақстандық турфирмалар кәсіби маманданудың, тәжірибенің жетіспеушілігі
Яғни, көптеген отандық туристік фирмалар үшін шетелдік туристерді
Маркетингтік мақсаттары мен міндеттерін қою, оларды стратегия мен
Енетін туризмнің төмендеу тенденциялары Қазақстанды туристік обьекті ретінде
Бірақ, соған қарамастан еліміз енетін туризмді дамыту үшін
Қазіргі кезде Қазақстанға келетін шетелдік туристер ағымының бағыттарында
Мамандардың болжамы бойынша, келешекте халықаралық туризм бойынша көрсеткіштердің
Объективті зерттеулер мен талдаулар көрсеткендей, Қазақстандағы соңғы бірнеше
Туристік қызметтер нарығында маркетингті қолданудың ерекшеліктері
Отандық туристік қызметтер нарығына жүргізілген талдау көрсеткендей, туристік
Туристік маркетинг – бұл фирманың маркетингтік қызметінің маңызды
Туристік маркетингтің мынандай ерекшеліктері бар:
туристік маркетингте сұранысты ынталандыру міндеті тұтыну тауарлары нарығымен
туристік өнім туралы ақпараттың шынайылылығын қамтамасыз ету қажеттілігі;
туристік маркетинг консюмеризм қағидаларын (тұтынушы құқықтарын қорғау) толық
маркетингтің маңызды рөлі маусым аралық кезеңде байқалады, сондықтан
Туризм саласында маркетингті қолдану туристік қызметтерді өндірушілер мен
Маркетингтің мақсаты – фирма ұсынатын қызметтерге нақты және
Туризмдегі маркетинг коммерциялық мақсаттағы тұтынушылардың туристік қызметтерге сұранысын,
Маркетинг үрдісі – бұл нарықты зерттеу арқылы сұраныс
Туризмдегі маркетинг аса маңызды болып табылады, себебі туристік
Әлемдік туристік ұйым туристік маркетингтегі негізгі 3 міндетті
тұтынушылармен байланыс орнатып, ұсынылып отырған демалыс орны олардың
туристік өнімді өткізуге мүмкідік туғызатын жаңалықтарды ендіру;
қызметтерді нарықта жылжыту шаралары қорытындыларын талдау және осы
Туристік бизнестегі маркетингтің алар орны ерекше және ол
Туризмнің әрі қарайғы дамуында маркетингтік қызметтің әсері зор.
Туристік нарық субъектілерінің қызметінде маркетингті қолданудың мәні -
Туристік фирманың тиімді қызмет етуі үшін маркетингтің негізгі
Бұл міндеттерді шешуде тиімді іскерлік ұсыныстарды қарастырып, олардың
Отандық турфирмалар қызметін талдау көпшілік турфирмалардың маркетингтік әдістерді
Маркетингтік коммуникация құралдары туристік өнімді нарықта жылжытуға мүмкіндік
туристік жарнамадағы ақпараттың неғұрлым шынайы және нақты болуы
дәстүрлі тауарлар сияқты туристік қызметтердің сапасы, дәмі, пайдалылығы
туристік қызметтер ерекшелігі объектіні неғұрлым кең түрде сипаттайтын
туристік өнім жарнамасында ерекше сауда ұсынысы болуы керек.
Қазақстанда жоғары табысты және қарқынды түрде дамыған
Маркетингті өз қызметін басқару концепциясы ретінде қолдану арқылы
Туристік қызметтерге тұтынушылар қоятын талаптардың жоғарылауы мен бәсекелестіктің
Қазіргі таңда Қазақстанда туризм индустриясы қалыптасу кезеңінде және
Туристік нарықтың микродеңгейде дамуы нарық пен сұранысты жан
Қазақстанда туризмде маркетингті қолдану баяу қарқынмен өтуде. Тәжірибенің,
Еліміздің әлеуметтік – экономикалық жағдайын тұрақтандырудың бірден –
Маркетинг қызметінде «маркетинг - миксті» қалыптастырудың мәні зор.
Туристік өнім басқа тауарлар мен қызметтер тәрізді өзіндік
«Маркетинг - микс» жүйесінде баға ерекше мәнге ие.
«Маркетинг - микстің» соңғы және маңызды құрамдас бөлігі
Туристік қызметтер нарығында өз орнын тауып, онда белсенді
Фирманың тиімді маркетингтік қызметінің шарты – туристік нарықты
Туристік қызметтің нарықтағы жағдайы нақты және бағаланбалы болуы
Туристік саладағы жарнаманың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бұл
Туристік фирманың тиімді қызмет етуінде жоғарыда аталған факторлармен
Туристік өнімді өткізу жүйелері мен каналдарын талдау, өткізу
Көрмелердің келесідей түрлері бар:
кәсіпқойлар мен жалпы қауымға арналған туристік көрмелер;
белгілі бір критерийлер бойынша ұйымдастырылатын маманданған көрмелер, мысалы
түрлі бағыттағы жәрмеңкелік экспозициялар.
II ТАРАУ. «Нур-ай» ТУРИСТІК АГЕНТТІГІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 «Нур-ай» турагенттігіне жалпы сипаттама
Туристік қызметтер нарығында «Нур-ай» турагенттігі туроператордың да,
Турагенттіктің негізгі стратегиялық мақсаты – шетелдік туристерді елімізде
«Нур-ай» туристік агенттігінің ұйымдық – құрылымдық формасы жауапкершілігі
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – бұл белгілі бір коммерциялық
Серіктестіктің қаржылық қоры қатысушылардың жарғылық қорға мүліктік
Қазақстанда туритік бизнесті дамыту үшін лицензияның үш категориясы
«Нур-ай» турагенттігі негізінен туристік және экскурсиондық қызметпен, Қазақстан
«Нур-ай» турагенттігінің басшысы турагенттіктің стратегиялық тұрғыдағы дамуының жоғарғы
«Нур-ай» турагенттігі құрылымында сегіз бөлімше бар (сурет 1).
Элиттік туризм бөлімшесі алыс және жақын шетелге рекреациондық
Авиациялық бөлімше турагенттіктің тұтынушыларына және өзге де тұтынушыларға
Турагенттік құрамында жеке елдерге сапарларды ұйымдастыруға маманданған бөлімшелер
Паспорттық бөлімше визалық, төл құжаттарды рәсімдеумен айналысады және
Қазақстан туризмінің құрамында шоп – туризмнің үлестік салмағы
Үндістан бөлімшесі де осыған ұқсас қызметтерді атқарады: Үндістанға
«Нур-ай» турагенттігінің қаржы –экономикалық қызметін есеп беру бөлімшесі
«Нур-ай» турагенттігі қарамағында интернетке қосылу, қажетті ақпаратты алу,
Осындай үлкен ұйымдық құрылымға ие бола тұра, «Нур-ай»
Турагенттіктің әрбір бөлімшесі үшін нақты міндеттер белгіленген, бірақ
Туристік ағым бұл – туристердің елге үздіксіз ағып
Туристік күндер саны келесі формула бойынша анықталады:
Д = Ч t ,
Мұндағы
Д – туристік күндер саны, адам/ күн;
Ч – туристер саны, адам;
t- бір туристің берілген аймақта болуының орташа ұзақтығы.
Келесі кестеде «Нур-ай» турагенттігінің 2002-2003 жылдар
Кесте 5.
«Нур-ай» турагенттігінің 2002-2003 жылдар аралығындағы туристерге қызмет көрсету
Елдер Қызмет көрсетілген туристер саны, адам Үлес салмағы,
% Туристік күндер саны,
күн Үлес салмағы,
%
АҚШ 23 0,15 234 0,23
Канада 20 0,13 184 0,18
Франция 80 0,52 670 0,67
Германия 120 0,79 1020 1,02
Швеция 45 0,3 414 0,41
Түркия 2550 16,7 18063 18,03
БАӘ 3215 21,1 28650 28,61
Бельгия 46 0,3 476 0,48
Испания 125 0,83 1314 1,31
Англия 64 0,43 566 0,58
Канар аралдары 80 0,52 944 0,95
Египет 31 0,2 332 0,33
Греция 42 0,28 470 0,47
Голландия 28 0,19 196 0,2
Италия 236 1,55 1929 1,94
Үндістан 570 3,74 485 0,48
Қытай 7890 51,7 43395 43,3
Жапония 86 0,57 812 0,81
Барлығы: 15251 100 100154 100
Туристік ағым – құбылмалы құбылыс. Туристік ағымның құбылмалылығын
Кқ = Дмах/ Доа * 100 %,
Мұндағы
Кқ – туристік ағымның құбылмалылық коэффициенті;
Дмах – бір айдағы максималды туристік ағымдық туристік
Доа – орташа айлық туристік күндер саны.
Орташа айлық туристік күндер саны жылдық туристік күндер
Доа = Джылдық/ 12,
«Нур-ай» турагенттігі бойынша орташа айлық туристік күндер саны
11128/ 12 = 927,3
Ал туристік ағымның құбылмалылық коэффициенті «Дилижанс-ХХI» турагенттігі үшін
1125/ 927,3 *100% = 121%
Бұл коэффициент маусымдық фактордың туристік ағым құбылмалылығына өте
Құрылған уақытынан бері «Нур-ай» турагенттігі 329 ұйымдасқан топтарды
Кесте 5 көрініп тұрғандай, Қытай – 51,7%, БАӘ
Егер сапардың мақсаты рекреациондық немесе танымдық болса, онда
Жалпы, турагенттік туризмнің әртүрлі түрімен айналысады және Қазақстан
2.2 «Нур-ай» туристік агенттігінің экономикалық қызметін
«Нур-ай» турагенттігінің қаржы – экономикалық қызметін бағалау турфирма
Тұтынушы нарығының циклді дамуы мен құбылмалылығына байланысты, әртүрлі
Талдау жүргізу екі негізгі мақсатты көздейді:
- «Нур-ай» турагенттігінің мүлкінің көлемі, құрылымы мен құрамы
- экономикалық тиімділік, төлем қабілеттілігі, қаржылық тұрақтылық сияқты
«Нур-ай» турагенттігі қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіші болып айналыс
Турагенттіктің айналыс шығындары келесідей негізгі көрсеткіштермен сипатталады:
айналыс шығындарының абсолюттік сомасы;
турагенттіктің айналыс шығындарының деңгейі;
шығын қайтарымдылығы деңгейі;
айналыс шығындарының рентабельділік деңгейі.
Айналыс шығындарын талдау турфирманың бухгалтерлік және статистикалық қорытындылары
Турфирманың қаржылық қорытындысы оның шығындарды төмендетуіне байланысты болады.
Кесте 6.
«Нур-ай» турагенттігінің айналыс
шығындарының құрылымы
Айналыс
шығындары 2002 жыл 2003 жыл Ауытқу,
теңге
Сомасы,
теңге Табыс-тағы үлесі, % Сомасы,
теңге Табыс-тағы үлесі, %
Басқа ұйымдардың қызметтері 431704 4,46 468295 4,7 36591
Автокөлікті жалға алу 97500 1,0 101630 1,02 4130
Еңбекақы 6115200 63,2 6165076 62,1 49876
Амортизациялық аударымдар 37660 0,39 38080 0,38 420
Банктік қызмет көрсету бойынша шығындар 76896 0,8 81684
Жалға алу 840000 8,7 842000 8,5 2000
Кеңсе шығындары 48110 0,5 50260 0,5 2150
Коммуналды шығындар 211100 2,2 241225 2,4 30125
Барлығы: 7858170 81,2 7988250 80,5 130080
Табыс (ҚҚС – ты есептемегенде): 9675580
9925733
250153
«Нур-ай» турагенттігі бойынша 70% жуық шығындар «Еңбекақы» бабына
Кестеден көрініп тұрғандай, барлық баптар бойынша өсу динамикасы
Егер туристік қызметтер көлемі мен айналыс шығындарының өсу
Айналыс шығындарының сомасының туристік қызметтер көлеміне қатынасы айналыс
«Нур-ай» турагенттігі үшін айналыс шығындарының деңгейі:
2002 жыл
2003 жыл
«Нур-ай» турагенттігі бойынша көрсеткен туристік қызметтер көлеміндегі
Айналмалы шығындар, банктік қызмет көрсету бойынша шығындардың артуы,
2003 жылғы материалды шығындардың үлес салмағы 2002 жылмен
Төмендегі кестеде (кесте 7) «Нур-ай» турагенттігінің 2002 –
Кесте 7.
«Нур-ай» турагенттігінің қаржылық көрсеткіштерінің
деңгейі мен динамикасын талдау
№ Көрсеткіштер 2002 жыл
2003 жыл
2002 жылға қатысты
%-пен
1. Табыс (ҚҚС – ты есептемегенде) 9676 9926
2. Айналыс шығындары 7858 7988 101,7
3. Өнімді өткізуден түскен табыс 269 349 129,7
4. Басқалай өткізулерден түскен табыс 79,8 85,3 106,9
5. Өткізуден тыс операциялардан түскен табыс пен шығындар
6. Баланстық пайда 496 583 117,7
7. Кәсіпорынның иелігінде қалатын таза пайда 347 408
Кестеден көрініп тұрғандай, қарастырылып отырған кезеңде «Нур-ай»
Турфирманың жиынтық табысының қалыптасуының негізі болып туристік қызметтен
Турфирманың қаржылық қорытындысының өзгеруі төрт фактордың өзгеруіне байланысты:
көрсетілген қызмет көлемі;
көрсетілген қызмет құрылымы;
айналыс шығындарының өзгеруі;
қызмет бағасының өзгеруі.
Қаржылық қорытындының жоғарыда айтылған факторлар есебінен өзгеруі келесідей
Қаржылық қорытындының көрсетілген қызмет көлемінің (∆Рр1) өзгеруіне байланысты
∆Рр1 = Ро (К2 - 1),
Мұндағы
Ро – базисті қаржылық қорытынды;
К2 – қызмет көрсету көлемінің толық шығындар бойынша
Бұл көрсеткішті «Нур-ай» турагенттігі бойынша есептейік:
К2 = 9676: 7858 = 1,231 ,
∆Рр1 = 347(1,231 - 1) = 80,2
2. Қаржылық қорытындының көрсетілген қызмет шығындарының 1 теңгеге
∆Рр3 = (S1 / Qр1 – Sо /
Мұндағы
Qро – базисті кезеңде көрсетілген қызмет көлемі;
Qр1 - есепті кезеңде көрсетілген қызмет көлемі;
Sо - базисті кезеңдегі көрсетілген қызмет шығындары;
S1 – есепті кезеңдегі көрсетілген қызмет шығындары;
«Нур-ай» турагенттігі бойынша бұл көрсеткіш 2002 – 2003
∆Рр3 = (7988: 9926 – 7858: 9676) 347=
3. Қаржылық қорытындының өткізу құрылымының өзгеруі есебінен өзгеруін
∆Рр2 = Ро (К1 – К2),
Мұндағы
К1 – есепті кезеңдегі баға бойынша өткізу көлемінің
(К1 = Qp1 / Qpo).
Осы есептеулерді «Нур-ай» турагенттігі бойынша есептеп табамыз:
К1 = 9926: 9676 = 1,026 ,
∆Рр2 = 347(1,026 – 1,231) = - 71
Қаржылық қызметті факторлық талдау қорытындысы кесте 8 көрсетілген:
Кесте 8.
«Нур-ай» турагенттігінің пайдасын факторлық талдау қорытындысы
Көрсетілген қызмет көлеміне байланысты қаржылық қорытындының
мың теңге
Қаржылық қорытындының өзгеруі + 426,36
Соның ішінде:
көрсетілген қызмет көлемінің өзгеруі есебінен
өткізу құрылымының өзгеруі есебінен
өткізу шығындарының 1 теңгеге өзгеруі есебінен
+ 80,2
- 71,0
+ 34,7
2003 жылғы жағымды қаржылық қорытынды көрсетілген қызмет шығындарының
табыс 34,7 мың теңгеге артқан және өткізу көлемінің
Яғни, «Нур-ай» туристік агенттігіне қаржылық қорытынды көрсеткішін жақсартуға
Қаржылық талдаудың негізгі мақсаты – қаржы көлемі мен
Мұндай талдауды жүргізу барысында төмендегідей көрсеткіштер есептелінеді:
Автономия коэффициенті кәсіпорынның заемдық көздерден тәуелсіздігін, кәсіпорынның жалпы
22305 : 23515 = 0,95
2003 жылы бұл көрсеткіш > 0,5 нормасында 0,95
0,05 – ке тең заемдық және өзіндік қаржының
1210 : 22305 = 0,05
Маневрлік коэффициенті кәсіпорынның өзіндік қаржысының қандай бөлігі мобильді
(22305 - 99) : 22305 = 0,99
«Нур-ай» турагенттігі бойынша бұл көрсеткіш 0,99 – ге
Банкроттық коэффициенті баланс активі сомасындағы өзіндік айналмалы қаржының
(520 + 1320 - 780) : 23515 =
0,05 – ке тең бұл коэффициент турагенттіктің нарықтағы
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалауда кәсіпорын иелігіндегі қаржыны қолдану
Қор қайтарымдылығы капитал бірлігіне келетін туристік қызметтер көлемін
Кесте 9.
»Нур-ай турагенттігі бойынша туристік өнімді
өндірудің рентабелділік деңгейіне талдау
№ Көрсеткіштер 2002 жыл 2003 жыл
1. Табыс (ҚҚС – ты есептемегенде), мың теңге
2. Айналыс шығындары, мың теңге 7858 7988
3. Таза табыс, мың теңге 347 408
4. Негізгі қордың орташа жылдық құны, мың теңге
5. Негізгі қорлардың қор қайтарымдылығы кэффициенті (1 жол/
6. Негізгі қорлардың қор сыйымдылығы коэффициенті (4 жол/
7. Негізгі қор бойынша рентабельділік коэффициенті (3 жол/
8. Рентабельділік деңгейі (3 жол/ 2 жол)* 100
Кестеде көрсетілген көрсеткіштердің өзгеру динамикасы агенттіктің капиталды қаншалықты
Турагенттіктің шаруашылық қызметінің көрсеткіші – оның табыс деңгейі.
турагенттіктің шаруашылық қызметін жүргізумен байланысты шығындарды өтеу;
табыстың бір бөлігі әртүрлі салықтарды төлеуге кетеді;
табыстың белгілі бір бөлігі пайданың қалыптасу көзі болып
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, 2004 жылы « Туран-
IV ТАРАУ. «Нур-ай» ТУРАГЕНТТІГІНІҢ МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Туристік – экскурсиондық қызметте маркетинг кешенін қолдану
Туризм - әлемнің көптеген елдерінде қарқынды түрде дамып
Туристік бизнестің тиімді болуы үшін маркетинг құралдарын енгізіп,
Туризм саласында маркетингті қолдану туристік қызметтерді өндірушілер мен
Туризмнің әрі қарайғы дамуында маркетингтік қызметтің әсері зор.
Туристік маркетингтің ең алғашқы және басты міндеті тұтынушыны
Әрбір тұтынушы өзіне қажетті және өзіне арналған қызметтер
Дифференциалдаудың мәні – тұтынушыға тауардың әр түрін және
Бәсекелестік пен туристік қызметтерге деген тұтынушылар талабының жоғарылауына
маркетингтің жеке элементтерін қолдану (жарнама, өткізуді ынталандыру, көрмелерге
бір – бірімен байланысты жеке әдістер мен құралдарды
шаруашылық шешімдерді қабылдау барысында нарыққа бағытталғандық.
Маркетинг концепциясына бағытталғандық мақсатты нарықтардың айқындалған қажеттіліктерін қанағаттандырумен
Туристік маркетингтің мәнін түсіну үшін бұл үрдістің әрбір
Маркетин концепциясына сәйкес туристік агенттіктің қызметі нарық жағдайын
80 – ші жылдардың ортасында туризм саласында тұтынушы
Туризмде маркетингті қолданудың келесідей деңгейлері бар:
туристік кәсіпорындар маркетингі;
туристік қызметтерді өндірушіллер маркетингі;
туристік ұйымдар маркетингі;
территориялар мен аймақтар маркетингі.
Жалпы туристік маркетинг микродеңгейде болсын, кәсіпорын деңгейінде болсын
3.2 «Нур-ай» турагенттігінің туристік қызметтерін жылжыту стратегиясын қалыптастыру
«Нур-ай» турагенттігінің басқаруы турагенттік өз қызметінде әрдайым маркетингтің
Ең алғашында турфирманың маркетингтік қызметі тек жарнамалық іс
Кейіннен турагенттік қызметкерлері өз қызметінде туристік маркетинг элементтерін
Туристік агенттік өз қызметінде келесідей туристік маршруттарды қолданады:
Шетелдік туристерге Алматы облысындағы Көлсай көлдеріне, Шарын
шатқалына саяхат, Ыстық көлге жаяу саяхат, Ежелгі Отырарға,
Өткізілген туристік қызметтер көлемі маусымдық сипатқа ие және
Маусымдық коэффициентін «Нур-ай» турагенттігі үшін есептеп көрейік. Ол
Км = У1/ У 100 %,
Мұндағы
Км – маусымдық коэффициенті, %;
У1 – туристік қызметтер көлемінің жеке айдағы орташа
У – туристік қызметтердің есепті кезеңдегі орташа айлық
Туристік қызметтер көлемінің жылдық динамикасын анықтау үшін, бұл
Маусымдық коэффициенттің ең жоғарғы деңгейлері шілде, тамыз және
«Нур-ай» турагенттігі жағымды имиджге ие болып, қызметтің жоғарғы
турлар, эксклюзивті турларды (этнографиялық, орнитологиялық) ұсынады.
Ал турфирманың кемшіліктеріне турагенттіктің қызметтер ассортиментінде Қазақстандық азаматтар
Туристік қызметтерді нарыққа жылжытудың тиімділігі өткізілетін баға саясатына
Турфирмадағы қызмет бағасы маңызды критерий болып табылады, өйткені
Туристік қызметтерге баға орнатудың ерекшеліктері:
туристік өнім бағасы маусымға байланысты өте сирек ауытқиды;
шетелді туристерге туристік қызметтер бағасы АҚШ долларымен тағайындалады
туристік өнім бағасына бірнеше факторлар әсер етеді: көрсетілетін
Туристік өнім (тур) бағасының құрылымы
Тауарлар мен шикізат құны (тағам дайындау үшін және
Туристік қызметтің өзіндік құны
Туристік өнімнің өткізу бағасы
Сурет 2. Туристік өнім (тур) бағасының құрылымы
Туристік қызмет бағасы жаранма мен сұранысқа сәйкес келуі
Ц = И+ Н+ П+ С+ К/ Ч+К,
Мұндағы
Ц – бір туристке шаққандағы турдың бағасы, теңге;
И – турға кіретін қызметтердің өзіндік құны, теңге;
Н – қызмет түрлеріне байланысты жанама салықтар;
П – туроператордың пайдасы, теңге;
С – турпакетке кіретін жеке қызмет түрлерінен берілетін
+К – турда сататын турагенттің комиссиондық сыйақысы («+»
Ч – топтағы туристер саны, адам;
К – белгілі бір маршрут бойынша топпен бірге
«Нур-ай» турагенттігі бойынша БАӘ - не рекреациондық турдың
Кесте 10.
Қазақстаннан БАӘ - не турдың өзіндік құнының құрылымы
Шығындар түрі Проценттік үлесі, %
1. Ұшақпен ұшу (екі жаққа да), чартерлік рейс
2. Қонақүйде тұру, тамақтандыруды есептегенде (таңғы ас) 12,3
3. Тамақтандыру (түскі және кешкі ас) 4,5
4. Трансферт:
аэропорттан қонақүйге дейін және керісінше
теңіз жағасына дейін және керісінше
4,2
5,4
5. Медициналық қарау 4,2
6. Медициналық сақтандыру 0,5
7. Экскурсия 3,8
Турдың өзіндік құны, барлығы 100
Тур құнына салынатын пайда турфирма мен шығындардың өзіндік
«Нур-ай» турагенттігі маусым кезінде ең үлкен пайда (үстеме)
«Нур-ай» турагенттігі өткізуді ынталандырудың тиімді құралын қолданады -
Баға бойынша өткізу әдістері:
бағаны уәделеу. Турфирма сатылған турлар басқа жерде және
саудалық привилегия, яғни егер тұтынушылар шығынға ұшыраған туроператордан
- формальді кепілді, демалудың ерекше түрлеріне
іскерлік сапарларға шақыру. Турфирма бар ұсыныфстарды қарастырып, сапарлардың
Туризмде келесідей жеңілдіктер түрлері кең өріс алған: неғұрлым
«Нур-ай» турагенттігінде туристік қызметтер мен сапарлар бағасынан жеңілдіктер
Турдың бағасы сондай – ақ туристердің жас құрамына
Ірі турагенттіктер сонымен қатар дисконтты жеңілдіктер жүйесін қолданады.
Тұтынушыларға бағытталған жылжыту құралдары:
компьютер дисплейі, Интернет, плакаттар мен брошюралар;
сыйлықтар мен сувенирлер;
тегін ваучерлерді табыс ету;
басқа бизнес салаларымен бірігіп ортақ жылжыту кампанияларын ұйымдастыру;
компания (фирма) қызметкерлері үшін инсентив – саяхаттар, тауарлар
«Нур-ай» турагенттігі жарнама қызметін жүргізуде өз резервін толық
Жарнама агенттігінің рейтингісін анықтаған соң ғана оның қызметтерін
«Нур-ай» турагенттігі өз қызметінде жарнаманың келесідей түрлерін қолданады:
«Нур-ай» турагенттігі өз қызметін көрмелерде қатысу арқылы жандандыра
жалпы сипаттағы туристік көрмелер;
белгілі бір критерийлер бойынша ұйымдастырылатын арнайы көрмелер;
көп мақсатты жәрмеңкелер.
«Нур-ай» турагенттігінің шетелдік туристік агенттіктермен келісім жасасуы оларды
Қазақстандық туризмде маусымдық факторлардың рөлі зор. Шетелдік туристер
Жарнама материалдарын құрастыруда да біршама кемшіліктер бар, оның
«Нур-ай» турагенттігінде маркетинг бюджеті жоспарланбайды, ал маркетингке қалдықтық
Маркетингтік жоспарды жасау үшін маркетинг мақсаттары мен стратегиясын
Кесте 11.
«Нур-ай» турагенттігінің 2004 жылға маркетинг
бюджетінің жоспары
Көрсеткіштер Сомасы,
теңге Үлесі,
%
Турларды сатудан түскен табыс 10280000 100
Маркетингтік шығындар:
Жарнама
205600
2,0
Өткізуді ұйымдастыру 462600 4,5
Өнімді жылжыту, бөлу және тұтынушыларға қызмет көрсету шығындары
668200 6,5
Маркетологтың еңбекақысы 370080 3,6
Ақпараттың құны 223360 1,2
Маркетингтік шығындар сомасы 1929840 18,7
Бюджетті жоспарлау маркетингке бөлінген қаржының жұмсалу тенденциясын бақылап,
Жүргізілген талдау негізінде турагенттіктің қызметін жақсарту мен оның
пайданың факторлық талдауы өткізу құрылымын өзгерту қажеттілігін, ең
басқа бизнес салалары кәсіпорындарымен бірігіп өткізу кампанияларын ұйымдастыру
- турагенттіктің халықаралық туристік жәрмеңкелер
- турагенттік қызметінде кең тараған өткізуді ынталандыру құралдарын
Қорытынды
Туризмнің валюталық кірістердің көзі, халықаралық байланыстарды нығайту, халықты
Туризм жоғары табысты және қарқынды түрде дамып келе
Берілген дипломдық жұмыста біз туризмнің әлеуметтік – экономикалық
«Нур-ай» турагенттігі туристік қызметтердің кең көлемдегі спектрін ұсынады:
Турагенттіктің стратегиялық мақсаты – бір жағынан, шетелдік туристерді
«Нур-ай» турагенттігі өз қызметінде маркетингтің жеке элементтерін, яғни
Әлемдік туристік ұйымның анықтағаны бойынша, туризм тек экономикалық
Туризм саласындағы жаңа экономикалық және шаруашылық жүргізу механизмі,
Еліміздің әлеуметтік – экономикалық жағдайын тұрақтандырудың бірден –
Туристік қызметтер нарығына жүргізілген талдау көрсеткендей, туристік қызметтер
Туристік фирманың маркетингті қолдануы оның нарықта жетістікке жетуіне,
Маркетингтің мақсаты – фирма ұсынатын қызметтерге нақты және
Ең алдымен, туристік фирма өз қызметінде маркетинг концепциясына
Дипломдық жұмыста жүргізілген талдаулар туристік агенттік қызметіндегі біршама
Туристік қызметтегі жарнаманың рөлі анықталып, өткізуді ынталандырудың тиімді
«Нур-ай» турагенттігінің қызметінің экономикалық көрсеткіштері талданып, талдау негізінде
Жалпы, «Нур-ай» турагенттігінің қызметінде осал жерлер бар болғанымен,
Пайдаланған әдебиеттер:
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы, 2000 ж.
Қазақстан Республикасының «Туризм туралы» заңы. 13.06.2001 ж.
Алтынбаев Б.А., Смыкова М.Р. «Экономика и организация туризма».
Айгистова О.В., Забаев Ю.В., Сеселкин А.И. «Введение в
Борисова Ю.Н. «Маркетинг в туризме». - М: РМАТ,
Браймер Р.А. «Основы управления в индустрии гостеприимства». -
Балабанов И.Т., Балабанов А.И. «Экономика туризма». - М:
«Нур-ай» турагенттігінің 2002 – 2003 жылдардағы бухгалтерлік балансы
Гуляев В.Г. «Туризм: экономическое и социальное развитие». -
Гузакова Е.П., Честникова В.В. «Международный туристский бизнес». -
«Гостиничный и туристический бизнес».Под ред. Чудновского А.Д. –
Дуйсен Г.М. «Основы формирования и развития индустрии туризма
Дурович А.П. «Маркетинг в туризме». - Минск: Новое
Зорин И.В., Квартальнов В.А. «Толковый словарь туристских терминов:
Кабушкин Н.И., Дурович А.П. «Организация туризма». - М.:
Карпова Г.А. «Экономика современного туризма». – М., 1998.
Квартальнов В.А. «Теория и практика туризма» - М.:
Квартальнов В.А. «Туризм» - М.: Финансы и статистика,2000.
Папирян Г.А. «Маркетинг в туризме». – М.: Финансы
Сапрунова В.Б. «Туризм: эволюция, структура, маркетинг». – М.:
Чеботарь Ю. М. «Туристический бизнес». – М.: Мир
Алдашева А. «Туризм – путь к миру и
Алиев У., Суон Рани «Маркетинг как средство государственного
Ахметова К.А. и др. «Рынок туристских услуг в
Дуйсенгалиев Т. «Тернистый путь отечественного туризма». Каз.Правда. –
Ердаулетова Н.Г. «Теоретические предпосылки формирования рынка туристских услуг».
«Казахстан становится известен миру как перспективное туристское направление».
Краткий обзор казахстанского рынка туризма. Маркетинг. – 2003.
Камбарова Х., Воронина Т. «Статистика туризма в РК:
Курбанова Р. «Современное состояние туризма в Казахстане: проблемы
Об обслуживании туристов и экскурсантов в 2002 году.
Пивоварова М.А. «Стратегия привлечения клиентов в индустрии туризма».
«Реалии и возможности туристского рынка Казахстана». Деловой мир.
Турлыханов Д. «Туризм в Казахстане ». Экология устойчивого
Щурова А. Идр. «Рынок туристских услуг в Казахстане».
Яновский А.М. «Маркетинговая деятельность на рынке турпродукта». Маркетинг.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.
2