Қазақ әдебиеті каф


Филология факультеті
Қазақ әдебиеті кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ҒАБИТ МҮСРЕПОВТІҢ «ҚАЗАҚ СОЛДАТЫ» РОМАНЫНЫҢ ЖАЗЫЛУ ТАРИХЫ
Орындаушы:
Ғылыми жетекші:
Норма бақылаушы:
Қорғауға жіберілді.
«——» —— 20__ ж.
Қазақ әдебиеті
каф. меңгерушісі
Реферат
Бітіру жұмысының тақырыбы: Ғабит Мүсреповтің «Қазақ солдаты» романының жазылу
Бітіру жұмысының көлемі: 49 бет.
Бітіру жұмысының негізгі мақсаты: Жазушының соғыс туралы жазылған «Қазақ
Бітіру жұмысының құрылымы:
Кіріспе бөлімде: Бітіру жұмысының негізгі мақсаты мен Ғабит Мүсреповтің
Бірінші бөлім. Романға жол. (Ғ.Мүсрепов және Қ.Исмағұлов).
Ғабит Мүсреповтің «Қазақ солдаты» романының жазылу тарихы, жазуға себеп
Екінші бөлім. Бас қаһарман бейнесі және шындық туралы толғам.
«Қазақ солдаты» романының бас қаһарманы Қайырғали Исмағұловтың романдағы тұлғасы
Үшінші бөлім. Шығармадағы халықтар достығы және патриотизм.
Кейіпкерлер бойындағы патриотизм жан-жақты ашылып, халықтар достығының алатын орны
Төртінші бөлім. Көркемдік туралы ойлар және көркемдік шешім.
Романға талдау жасау арқылы «Қазақ солдаты» романының көркемділігі, жазушы
Бітіру жұмысының мазмұнын сипаттайтын тірек сөздер: Роман, кейіпкер, стиль,
Бітіру жұмысында пайдаланылған әдебиет саны: 102
МАЗМҰНЫ
Кіріспе …………………………………………………...............................4
Бірінші бөлім. Романға жол (Ғ. Мүсрепов және Қ. Исмағұлов)….….....9
Екінші бөлім. Бас қаһарман бейнесі…………………………………......19
Үшінші бөлім. Шығармадағы халықтар достығы және патриотизм......27
Төртінші бөлім. Көркемдік туралы ойлар және көркемдік шешім.....38
Қорытынды …………………………………………................................48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......…………………..……….....….50
КІРІСПЕ
Бітіру жұмысы тақырыбының өзектілігі: Ұлы Отан соғысының алғашқы күндерінен-ақ
Қ.Аманжолов, Ә.Сәрсенбаев, Т.Жороков, Д.Әбілев, Ж.Саин, Б.Момышұлы, М.Ғабдуллин, Қ.Бекхожин, А.Жұмағалиев,
Майдангер ақын-жазушылар құдіретті сөзімен үнемі жанқиярлықпен шайқасқан жауынгерлерді қанаттандырды,
Әскери тақырыптың дамуына басылымдармен қоса, соғыс кезінде ана тілімізде
Ұлы Отан соғысы тақырыбы алғаш негізінен поэзияда көрініс берсе,
Соғыс жылдары қазақ әдебиеті мен журналистикасының тарихында тұңғыш рет
Әскери очерк жанрының қалыптасуына майдандық газеттердің қосқан үлесі аз
Әскери тақырыпты игерудегі шығармаларды соғыс үстінде тез дамып, жетілуіне
А.Толстойдың, М.Шолоховтың, И.Эренбургтың, Н.Тихоновтың, Л.Леоновтың, А.Сурковтың және басқа сөз
Әсіресе әскери очерктер жазған А.Фадеев, А.Серафимович, П.Павленко, К.Симонов, Л.Соболев,
Москва түбінде жаудың шабуылына тойтарыс берген қазақстандық 28 батыр
Бұл тұста М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсрепов, Ғ.Мұстафин, А.Тоқмағанбетов, Ә.Әбішев және
Халықтың рухани байлығы – көркем әдебиетті жасайтын тек қана
Ғабит Мүсрепов шығармашылығындағы негізгі тақырыптардың бірі ─ ел тарихындағы
Ұлы Отан соғысы адамзат тарихындағы белгілі бекет. Яғни, өмірдің
Ұлы Отан соғысы тақырыбы жазушы шығармаларының негізгі өзегі десе
Жазушы Ғабит Мүсрепов бұл жылдары майдандағы, тылдағы кеңес адамдарының
Кеңес жазушыларының Ұлы Отан соғысы тақырыбына жазылған шығармалары Ғ.Мүсреповке
Бұл бағытта Ғабит Мүсрепов біраз тәжірибе жинақтады. Әсіресе, Мүсреповтің
Ұлы Отан соғысы жазушының шығармашылығына бүтіндей өзгеріс жасап, жаңа
Қазақтың тұңғыш әскери романы атанған «Қазақ солдаты» романы қалай
Бітіру жұмысы тақырыбының зерттелуі: Ғабит Мүсрепов шығармашылығы жөнінде, соның
«Қазақ солдаты» романы жайлы профессор С.Қирабаев: «Қазақ солдаты» −
«Қазақ солдаты» романына өз еліміздегі ғалымдардан басқа шетел ғалымдары
«Шетел сыншы, жазушылар романды көп ұлтты совет әдебиетінің жетістігі
Ғабит Мүсреповтің осы шығармасы туралы И.Арамилев, Е.Лизунова, З.Кедрина, А.Вюрисер,
«Қазақ солдаты» романын Г.Жаманқұлов, Н.Фазылов қырғыз, өзбек тілдеріне аударса,
Ғабит Мүсреповтің «Қазақ солдаты» романы әдеби сыннан да, қалың
Енді біз «Қазақ солдаты» романының ашылмаған қырларын тереңірек зерттеп,
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері: Жазушының соғыс туралы жазылған
− Ғабит Мүсреповтің шығармашылық шеберханасының сырын ашу;
− Соғыс жылдарындағы халықтар достастығының беріктігін көркем мазмұнда қолдану.
− Кейіпкерлер бойындағы патриоттық сезімнің басымды-лығын суреттеу.
Бітіру жұмысының құрылымы:
Бірінші бөлімде Ғабит Мүсреповтің «Қазақ солдаты» романының жазылу тарихы,
Екінші бөлімде «Қазақ солдаты» романының бас қаһарманы Қайырғали Исмағұловтың
Үшінші бөлімде Соғыс жылдарында халықтар достығы беріктігін қаламгердің бейнелеуі
Төртінші бөлімде Романға талдау жасау арқылы «Қазақ солдаты» романының
БІРІНШІ БӨЛІМ. РОМАНҒА ЖОЛ (Ғ. МҮСРЕПОВ ЖӘНЕ
Қ. ИСМАҒҰЛОВ)
«Зытып келем, зытып келем. Артыма қарай-қарай зытам... Зытып келе
Жазушы Сафуан Шәймерденовтің жазушы туралы айтқан мынандай керемет сөзі
Ия, қанша ғасыр өтсе де көсем сөздің зергері Ғабит
«Қазақ батыры» ─ сұрапыл соғыс жылдарында майдан тақырыбына жазылған
Шығарма ең алғаш 1945 жылы «Қазақ батыры» деген атпен
Бұрын жазушы Қайырғали Смағұлов ерлігімен газеттер арқылы таныс болса,
«Қазақ солдаты» романы алғаш басылып шыққанда Ж.Ыбыраев: «Қазақ солдаты»
Ал зерттеуші-ғалым А.Оспанов: ««Қазақ солдаты» Ғабит Мүсреповтің ой-жоспарымен де,
«Қазақ батыры» повесін жазуға әсер еткен жайлардың ең бастыларының
Атап айтқанда, 1944 жылғы 1 сәуірде Гурьев (Атырау) облыстық
«Берік пен Жәмек өлеңдерінде батырдың жауынгерлік сапары, майдандағы ерлігі
«Ол кезде дүние аласапыран болатын. Қазақстанда революция толқыны жер-жерді
1919жыл. Семьяға бір жас перзент қосылды. Әлдеқандай жақсылық қайырымы
Ол – ол ма?!
Сүйікті ана бейуақытта Қайырғалидан айырылып қалды. Мұның қайғысы бәрінен
Қазір Қайырғали батырдың үйінде анасы Биғайша, қарындастары Сақыпжамал, Қалима,
Биғайшаның жасы 59-да. Ол кәрілікке қарамай, білек сыбанып колхоз
Қайырғалидың үлкен қарындасы Гурьев консерві заводында жұмысшы. Ол да
Атадан асып туған алып балаға құрметті атақ – Кеңестер
– Қарағым, ақ сүтімді адалдады, өзін де, мені де
Бұлармен бірге 1944 жылғы 9-сәуірдегі санында «Казахстанская правда» газеті
Газет беттеріндегі осынау бір батыр туралы жазылған сан алуан
Жазушы шығармашылығындағы соғыс тақырыбы, Қайырғали ерлігі жайлы деректер осылай
«Ғабит Мүсрепов Ұлы Отан соғысына қатысқан жоқ. Ендеше соғыс
Әрине, бұдан соғыс туралы соғысқа бармаған адам жаза алмайды
Осы романды жазу барысында қаламгер түрлі шығармашылық көңіл-күйді бастан
Ғабит Мүсреповтің шығармашылық тәжірибесіне зер салсақ, болашақ шығармасына қажетті
Ал, шын бетбұрыс Ғабит Мүсреповтің Кеңес Одағының Батыры Қайырғали
Ал, Ғабит Мүсрепов Қайырғали Исмағұловты қалай кездестіргені, шығармасының бас
«─ Соғыс тақырыбына бір нәрсе жазуға толғанып жүрген кезім
─ Күндердің күнінде тағы да бір қауесет дүңк ете
Өзі танысқан тамаша адамның ерлігін, азаматтығын басқалар да білсін,
Мұнымен қатар тарихта болған, одан орын алған өнегелі азаматтың
Жалпы, ойлы жастың, сезімтал Қайырғалидың тағдыры, жан сыры Мүсрепов
Осылайша шебер жазушы Қайырғали көрген шындықтың бәрін түгел айтпаса
Шығармадан А.Бектің атақты «Волокалам тас жолы» романының әуендері байқалатын
Ғ.Мүсрепов «Қазақ батыры» романына эпиграф ретінде мына диалогты алады:
« ─ Әуелі келісіп алайық, сіз ешнәрсені жасырмаңыз, мен
─ Жоқ, сіз ешнәрсе қоспаңыз, мен ешнәрсе жасырмаймын...
Уәдеміз осы болды».
Жоғарыда автор да, батыр да өздерінің тек қана шындықты
«Ғабит Мүсрепов өз шығармашылығымен қазақ әдебиетінде әскери тақырыпты дамытуға
Сондықтан да жазушы осындай талаптар биігінен көріну үшін көп
Ғабит Мүсреповтің жазудан оқуы көп болған. Бұл қайткенде де
Екіншіден, өмірді оқи білетін адам, кітапты да оқи біледі.
Осыдан бастап болашақ шығармасына қиялдан кейіпкер іздеп әуреленген жоқ.
Бұлай қарағанда материал дайын, жетерлік, талантты қаламгер Ғабит Мүсрепов
Ғабит Мүсрепов жаңа тақырыпқа шығарма жазар алдында осы көкейкесті
Әрбір жазушы, шын суреткер әдебиетке өз тақырыбын, өзіндік қолтаңбасын
Ғабит Мүсрепов ─ сөз қоры мол жазушы. Жазушының бұл
ЕКІНШІ БӨЛІМ. БАС ҚАҺАРМАН БЕЙНЕСІ ЖӘНЕ ШЫНДЫҚ ТУРАЛЫ ТОЛҒАМ
«Қазақ солдаты» ─ қаһармандық характер жасаған, кеңес адамының жан
Романды оқи бастаған шағымызға сонау бір жылдардағы қазақ ауылының
Осы кезде түскен қиыншылықтарды жас баланың қайыспай көтеріп әкетуі
Қалаға барған Қайрошты балалар үйі өз тәрбиесіне алады, қамқорлық
«Қазақ солдаты» романы жөнінде пікір айтқан Е.Лизунова, В, Кругов,
Әрине, шығарма қаһарманының өсу жолын көрсету үшін ұзан сапарлы
Қайрош – кеңестік тәрбие көрген жас азамат, ол қолы
«Романның бас кейіпкері – Қайроштың жастық шағы, өсу, ер
Шығарманын алғашқы бөлімінде Қайроштың оқу іздеп, өзінің туған жері
«Мүмкін, менің алдымда сағым теңізіндей құлпырып, адыстан қол бұлғап
Бала Қайроштың оқу оқып жүрген кезінде қызығатын айрықша бір
«Ант артынан алдыңғы жеті кісінің бірі болып командирлердің алдына
─ Курс аяқталуына қаратпай-ақ, еріктілер қатарында майданға жіберіңіз дедім.
─ Сарталиев жолдас, артыңызға қараңызшы! – деді курс командирі
Алғашқы бір қас-қаққандай сәтте жеті жауынгер шыға келсек, енді
─ Орындарыңа!.. – деген ұзын команда берілді. Бәріміз де
─ Рахмет жауынгерлер!.. – деді командир. – Қазіргі сағаттан
Осы бір көрініс тек Қайроштың, тек оның жолдастарының ғана
Сөйтіп, романның іші бітімі , образ жүйесі, қисын-логикасы –
Қайырғали – жаңа өмірден өз орнын іздеп, халыққа қызмет
Романда Қайырғалидің характері жоталанып, айқын ашылған. Ол алдына биік
Жазушы басты кейіпкерінің рухани дүниесін жан-жақты көрсеткен. Қайырғалидың ескі
Автор кейіпкерінің биографиясын балалық шағынан бастап, оның өсу жолын
Жазушы Қайрошты басқалардан гөрі өресін жоғары оның образын оқушының
Қайрош ұжымшыл, көптің, ұжымның еңбегі ғана жеңіске жеткізетін айқын
«Романның бас кейіпкері арқылы елді жаудан қорғауда бүкіл еңбекшілеріміздің
Романдағы Қайырғалидың жан дүниесі бай. Ол сүйе де, күйіне
Кеңес жауынгерлері осы қасиетті шайқас жолындағы өздеріне жүктеген міндетті,
«-Соғысқа кірген жерден оңай олжа таба қоярмын деген ой
Қайрош - өз елін, туып өскен жерін жанындай жақсы
Бірі үлкен әрекетімен зор тұлға ретінде, екіншісі кішігірім әрекетімен
«Қазақ солдаты» романында өзіндік анық бояумен көрінетін тұлғалы образдардың
Романда Владимир Толстовтың әскери өмірі жан-жақты көрсетіледі. Владимир ержүрек
«Толстов неміс әскерлерінің қай жерге жеткені түгіл, өздерінің де
Майдан шебінде, соғыс өтінде ажалға қорықпай қарсы барып, батыл
ҮШІНШІ БӨЛІМ. ШЫҒАРМАДАҒЫ ХАЛЫҚТАР ДОСТЫҒЫ ЖӘНЕ ПАТРИОТИЗМ
Ғабит Мүсреповтың әскери-патриоттық тақырыпқа жазған туындысы «Қазақ солдаты» романының
Жазушы Қазан төңкерісінің, кеңес үкіметінің зор жеңістерін жаңа заманмен
Жазушы оқиғаны тура отан соғысынан бастамай, әріден қамтып, қаһарлы
Кеңес үкіметі жылдарында ұлы отанымызды мекендеген барлық ұлттардың бір-бірімен
Басқа ұлт өкілдерінің образын жасау талабы біздің қазақ кеңес
«Қазақ солдаты» романында жазушы біздің әдебиетімізде орын алып келген
Шығармадағы ұлттық өрнектер, адамдардық ұлттық ерекшелік сипаттары – жазушыдан
Біздің кеңестік өміріміздің ақиқат тұрғысынан қарасақ, байтақ Отанымызды мекендеген
Ғабит Мүсреповтің «Қазақ солдаты» романында ұлт өкілдерінің бейнелері өзіндік
Міне «Қазақ солдаты» романындағы ұлт өкілдерінің кейіпкерлерінен біз осындай
«Кейіпкерсіз көркем шығарма жазылмайды. Кез-келген шығарманың кейіпкері болады. Кейіпкер
Жазушының өз кейіпкерін тікелей көзбен көріп, оның айтқан әңгімесі
Әдеби кейіпкердің шындық негізін ─ прототипін анықтау жазушының шығармашылық
Жазушы Қайрош образын жасауда, оны тұлғаландыра түсуде өмір шындығы
Жазушы шығармашылық процесс кезінде образ жасау барысында өзі таңдап
Ғабит романда Қайроштың толық қанды тұлғасын жасауға барынша күш
Повесте жоқ, романдағы жаңадан қосылған тың кейіпкерлерге тоқталсақ олар:
Бұл таныс-бейтаныс бейнелер оқушыны бейтарап қалдырмайды. «Қазақ батырында» Қайроштың
Талғампаз суреткер қолындағы бар мағлұматты мұқият зерттей отырып, ой
Осы жауынгерлер Қайрошқа сенімді тірек, жау сескентер серік болады.
Жазушы романда осы кейіпкерлерін тарих сахнасына алып шығып, оларды
Міне, бұл автордың ойлап тапқан тамаша шешімін осылар арқылы
Ғабит Мүсіреповтің бұл кейіпкерлерді романға қосудағы мақсаты, дәуір шындығын
Осындағы күйеуінен «қара қағаз» келсе де өлді дегенге сенбей,
«Ғабит Мүсірепов Вася Гришин бейнесін енгізу арқылы повестің алғашқы
Сөйтіп, бірінші бөлімде басталған бейбіт еңбек әуені екінші бөлімінде
Романда повестен көрінген бұрыннан бар біршама кейіпкерлер қайтадан өңделген.
Романдағы ең басты қаһарман – кеңес жауынгерлерінің ұжымдық бейнесі.
Кеңес халқының Ұлы Отан соғысында жеңіске жетуінің басты бір
Қанды майданда кеңес жауынгерлері табандылық танытып, ерлік ете білумен
Ғабит Мүсперовтің майдан алдындағы бұлай бейнелей білуіне, соғыста тікелей
Кеңес жауынгерлерінің күші ─ туысқандық бірлігінде, мызғымас достығында, Отанға
Жаумен бетпе-бет келетін кілең сайып қыран жауынгерлер бірінің қасиетін
«Жаудың бірлігі күште болса, біздің күшіміз ─ бірлікте» деп
Отан мен адам проблемасын негізінен алғанда осылайша сенімді суреттеген
Демек, Ғабит Мүсреповтің романында Ұлы Отан соғысының отты жылдарындағы
Мәселен, романдағы Қайрош немесе Володя Толстов, Самед Абдуллаев, тағы
Халықтар достығы кесапаты мол ауыр сынға төтеп берді. Соғыс
Олар осы достығы арқылы, тарихи нақтылы қимыл-әрекеті арқылы халықтардың
Кеңес елінің көп ұл өкілдерінен құралған армиясының басты бір
Жауынгерлердің жүрегіндегі интернационалдық сезім күйлері олардың әрекет-ісінен, бүкіл мінезінен,
«Біз әр кезде солдатпыз, - дейді Қайрош, - Соғыс
Көп ұлтты кеңес жауынгерлерінің көп сыры Қайрош арқылы ашылады.
Міне, кейіпкерлер шығармада өзіндік ақиқатымен көрінген. Толстов, Зонин, Гришин
«Жазушы өзі сомдайтын образдарды адамның іс-әрекеті, мінез-құлқы, сөйлеу мәнері,
Осы жағынан алып қарағанда Ғабиттің көркем шығармадағы кейіпкерлерінің ерекшелігі
Ғабит Мүсрепов романда Қайроштың ерлігі, табандылығы мен қайсарлығын көркемсөз
Бір сөзбен түйіп айтқанда Ғабит Мүсреповтің жалғыз Қайрошы ғана
«Жазушы адам характерін жасауда үлкен көркемдік шыңға көтерілген. Кеңес
Автор ел басына түскен трагедияны үлкен суреткерлікпен, барша шындық,
Көркем шығарманың толық ашылар қасиеті оқиғалардың нанымдылығымен, шебер композисиясымен,
«Қазақ солдаты» романының тілі бай. Бұл шығармада ұлы суреткер
Ғабит Мүсреповтің жазу мәнеріне тән ерекшеліктің бірі ─ символикалық
Ең алғаш қалаға келіп, тапқан достары – Шеген мен
Жазушының суреттеуіндегі Шегеннің Қайрош көзімен көрген сипаты мынандай: «Шеген
Осыдан әрі қарай Шегеннің сыртқы сымбатын мүше-мүшелеп түгел тізіп
Жаңа көрген жасөспірім балаға Шегеннің сақылдап қатты күлгеніне дейін
Шегеннің сөйлеген сөздері де ерекше. Ол әрбір сөзін тайға
Ауылда мал соңында салпақтап, жалаң аяқ, жалаң бас, күндіз-түні
«Шеген бұл ақылды қаратабан қаңғыбас болып көшеде жүрген панасыз
Сөйте тұра, Шеген алды-артын ойламай, көше баласының тірлігін күйттеп
« ─ Шпана, бұзақылардың бірі болып жүре ме деп
Қайроштың мектеп табалдырығанан әлі аттамағанын естігендегі қынжылуы да жаңағы
«─... Сен оқуың керек. Оны біліп қой! ... оқымаған
─ «Алтын жатса ─ алмаймыз! Бір ме?... Өтірік
Қайроштың қалаға қаңғырып қашыр келген бетте Шеген ағасынан алған
Өзінен жасы сәл ғана кішілей сияқты көрінген, сондықтан бұған
Қайроштың осылай сынай, зерделей қарауының өзінде ол үшін көңілге
Ал сөйте тұрып, Бораштың өнерге, әсемдік атаулыға құмарлығы, қаршадай
Бірі аға, бірі іні ретінде қадірі өткен осы екі
ТӨРТІНШІ БӨЛІМ. КӨРКЕМДІК ТУРАЛЫ ОЙЛАР ЖӘНЕ КӨРКЕМДІК ШЕШІМ.
«Қазақ батыры» ─ сұрапыл соғыс жылдарында майдан тақырыбына жазылған
Бұл ойымызды профессор Е.Исмайыловтың мына пікірі де тиянақтағандай.
«Бізде соғыс тақырыбына арналып өз мезгілі үшін үгіт-насихаттың маңызы
«Қазақ солдаты» романының басты идеясы ─ Ұлы Отан
Ендеше, ел басына түскен ауыртпалықтың күрделі күрмеуін шешетін күн
Міне, «Қазақ солдаты» романының негізгі идеясы осы мәселерді қарастыруға
1945 жылы жарық көрген «Қазақ батыры» повесі сынға ұшырады.
«Қазақ прозасында тұңғыш пайда болып, мыңызды рөл атқарған «Қазақ
Повестің романға айналуына, жалпы қайта өңделіп, жаңаша толықтырыла түсуіне
Мүсреповтің романында шығармашылық көркемдік биікке талпыну бар. «Қазақ солдатына»
Екінші басылымында автор шығармасының композициялық құрылысын және образдар әрекетін
Әсіресе, романға айналған шығарманың композициялық құрылысы түгелдей дерлік қайтадан
«Біздің байқауымызша, екі нұсқаның арасында үлкен айырмашылық жоқ. Автор
«Қазақ солдаты» тікелей оқиғаға, фактіге, соғыстың өз шындығына құрылған,
«Шығармада өзара ұласа, сабақатаса өрбитін екі түрлі тартыс желісі
Роман үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім он тараудан құралып,
Ал, екінші бөлім он үш тараудан тұрады. Бұл бөлімге
Үшінші бөлім он бір тараудан тұрады. Бұл бөлімде Қайырғалидың
Автор романның бірінші бөлімінде повесть негізін толық сақтаған, ал,
Кейбір тарауларда оқиға кәдімгідей кең, көркем баяндалса, кей тарауларда
Кейбір тараулар жаңадан қосылған. Кейінгі нұсқада бір алуан басы
Сөйтіп, шығарма артық бөлшектерінен тазарып, көркемдік сапа жағынан жақсарған.
«Суреткердің алдында Ұлы Отан соғысы кезіндегі бүкіл өмірді аядай
Жазушының міндеті тек мұнымен ғана шектелген жоқ. Кеңестік Отанын
Осындай алдына келелі де күрделі мақсат қойған роман алғашқы
Кеңес жауынгерлерінің қанқұйлы фашизмге қарсы жойқын шайқасын көрсету, кеңес
Ғабит Мүсрепов романдағы ізденістері соғыс шындығын терең сипаттап, кейіпкерлердің
Романға повесте суреттелмеген жаңа оқиғалар еңгізілді. «Қазақ батырында» бір-екі
Соңғы нұсқада кейбір эпизодтар қосылған. Сонымен бірге сөздер, сөйлемдер
«Қазақ солдаты» романында майдан шындығы, әсіресе Қайроштың ерлігі реалистік
Туған жері есіне түскен сайын ол қанаттанып, көкке жүзгендей
Соғыс Қайроштың өмірінде үлкен із қалдырады. Осыдан бастап ол
Қайрош Сарталиев алған бетінен қайтпайтын, бірбеткей жан. Сүйген сүйіктісі
Романдағы Қайроштың толғаныстары оқырманды енжар қалдырмайды, өзімен бірге қиялдауға,
Шынайы суреткер «Қазақ солдатында» Қайрошты бірбеткей де өжет, алған
Романда повестен көрінген бұрыннан бар бірнеше кейіпкерлер қайтадан өңделген.
«Біздің бұл шығармадан байқағанымыз біріншіден, авторда өзінің стиліне тән
Үшіншіден, автор оқушыларымен әрдайым тығыз байланыста болады. Мұнысы көп
Төртіншіден, автор білгенінің бәрін үйіп-төгіп айта бермей, суреттеп отырған
Автор кейіпкерлер өмірін, өсу жолын бергенде оны тарихпен, тарихи
«Қазақ солдаты» романында әрбір кейіпкердің сөзі мейлінше дараланып, олардың
«Қазақ батырының» жазылуында Ұлы Отан соғысы жылдарының алғашқы кезеңдерінде
Осы аталған шығармаларда кеңес елінің фашизмге қарсы шайқасы, халқымыздың
Шығарманың «Зытып келем, зытып келем. Артыма қарай қарай зытам..,
«Көркем шығармада алғашқы сөйлемнің, оның жалпы стилі мен әуеніне
Шығармадағы психологиялық толғаныстар, символикалық, лирикалық тұспалдар, лирикалық шегіністер туындының
Жазушы характер табиғатын тап басып тани отырып, терең талдау
Ғабит Мүсрепов кейіпкерлерінің сөздерінен олардың ішкі жан дүниесі ашылып,
««Қазақ солдатынан» байқалатын бір ортақ ерекшелік – жазушының өмір
Жазушы соғыс жылдарының картинасын, ондағы адамдардың психологиялық болмысын нақтылы
Жазушы образ табиғатына сыйымды психологиялық ішкі тебіреніске, іштегі буырқанған
Майданды суреттеуде автордың бір ұтымды жері – еш уақытта
«Осы қаһарлы жылдарды өзінің романында суреттеуге автор дұрыс әдіс
Мәселен, Қайырғали линиясымен кеткен оқиға бізді соғыстың қанды майданына,
Шындыққа ол осы тұрғыдан келеді. Оның әрбір образы, осы
Ғ.Мүсрепов мүсіндеген бейнелердің жан-дүниесі тұңғиық, мұраттары биік, мақсаттары айқын.
Ғ.Мүсрепов соғыс шындығын суреттей отырып, қазақ халқының өмірі мен
Неміс басқыншыларының жауыздық әрекеттері, олар құрсауланған темір тозақтың бейбітшілік
Бізде соғыс тақырыбына арналып өз мезгілі үшін үгіт насихаттық
«Ғ.Мүсрепов өз кейіпкерлерін көбіне пышақтың жүзі, қылкөпірдің үстінде тұрғандай
Қорыта айтқанда, шығарманың басты қаһарманы – батыр дәрежесіне көтерілген
Жазушы қаһарманның сана-сезімін, жан-дүниесін, іс-қимылын көркем баяндай отырып, шындықтың
Соғыс эпизодтарын, майдан өмірін романда повестегідей жалпылама шолудан бойын
«Ең біріншіден, бұл роман – халық күйін шертетін халықтық
Шығармада қайсар да қайтпас батырлардың адал ниеті, ақжарқын бейнелері
Сөйтіп, «Қазақ солдаты» романы халықтық шығармаға айналып, өзгеше бітімді,
Шығарма екйіпкері әйтеуір жүрген бір адам емес, нағыз өз
Қаламгер бір адамның тағырын жазбайды, тұтас ұрпақтың жиынтық бейнесін
Ғ.Мүсрепов әр халықтың сан қырлы әр алуан бейнесін жасап
Сөйтіп, романның көркемдік шешімінің халықтық сипат алуы да осыдан.
«Қазақ солдатының» негізгі идеясы мен мазмұны, лейтмотиві Отанға деген
Ұлы Отан соғысының кең көлемділігі, оның трагедиялық зардаптары, кеңес
Халыққа соғыс әкелген трагедияда сөз жоқ. Осы қайғы-қасіретті қаламгерөз
Автор өз басына ауыр күн туғандағы өзін толқытқан ойын,
Жазушы шығармасынан тұнып тұрған ұлт өмірін, ұлттың тыныс-тірішілігін, мінез-құлқын,
Сайып келегнде мұның бәрі Қайырғали көрген, бастан кешірген күндер,
Отан образы халық образымен біртұтас, бірінсіз бірі жоқ –
Бұл шығарманы халықтық роман, халықтық туынды деуіміздің сыры, міне,
Демек, Ғ.Мүсреповтің «Қазақ солдаты» халық өмірі мен өткен жолының,
Өйткені бұл романның алтын арқау, асыл тұғыры – халық
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы өз ұлтының қасиеттерін қастерлеп жазған
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, мен бітіру жұмысымды әдебиетіміздегі шоқтығы биік, озық туындылардың
Мен мүмкіншігінше осы мәселелерді анықтауға, өзімше ой түюге ұмтылдым.
«Қазақ солдаты» романынан бір адамның ғана емес, тұтас бір
Жазушы осылайша қазақ әдебиетінде бұрын соңды көтерілмеген тың тақырыпқа
«Қазақ солдатын» даралайтын басты қасиет не? Ол – уақыт
Жазушы соғыс тақырыбына өзінше жол салған, өзгелердің ізін шиырламай,
«Қазақ солдаты» - Ұлы Отан соғысын кең қамтыған, мінез-құлық,
Бұл да жазушының үлкен шеберлігі. Ғабит Мүсрепов бүгінгі қазақ
Содан да болар «Қазақ солдатын» тебіренбей, намысың қызбай, елдігіңді
Жау жеңіліп, соғыфс біткелі де алпыс бір жыл уақыт
«Қазақ солдаты» уақыт талабынан туған туынды, оның қазақ прозасында
Мүсрепов шығармасының жаңалығы сол, онда соғыс уақытындағы майдан өмірі,
«Қазақ солдаты» ─ Ғабит Мүсреповтің, одан қалса, қазақ әдебиетінің
«Қазақ солдаты» романы – Ұлы Отан соғысының қаһарлы күндерінің
Сонымен, сұмдық соғыс туралы шындық қазақ әдебиетінде бұрын көрінбеген
Ғабит Мүсреповтің көп жылдық еңбектенуінің арқасында «Қазақ солдаты» дүниеге
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Айтмағанбетов Ә. Қазақ солдаты. // Соц. Қазақстан, 1950,
Аққуұлы Б. Ғабеңмен кездескен күндер. // Ана тілі, 2002,
Ақыш Н. «Қазақ солдатын» қайта оқығанда...// Жұлдыз, №5,
Амандосов Т. Қажырлы күрес үстінде шыққан ұлы достық. //
Амандосов Т. Қазақ совет әдебиетіндегі халықтар достығы туралы. Алматы,:
Атымов М. Жанр сипаты. Алматы, 1971.
Атымов М. Идея және композиция. Алматы, 1970.
Ахтанов Т. Жауынгер образы. // Қаз. әдебиеті, 1956, 24
Ахтанов Т. Керуен. Алматы, 1969.
Ахтанов Т. Көкейкесті. Алматы, 1980.
Ашимханова С. Поэтика Габита Мусрепова. /Диссертация/. – Алматы,
Әбдіков Т.Оқушы сөзі. // Қазақ әдебиеті, 1962, 30 март.
Әбжанов Х. Ғасырмен бірге есейген. // Астана ақшамы, 2002,
Әдібаев Х. Отты кезең сипаты. // Қаз. әдебиеті, 1969,
Әдібаев Х. Талант, талғам, тағдыр. – Алматы: Жазушы, 1971.
Базарбаев М. Әдебиет және дәуір. Алматы, 1966.
Базарбаев М., Нарынбетов Ә. Қаһарлы күндер әдебиеті. Алматы, 1968.
Базарбаев М., Сахариев Б. Қазақ совет әдебиеті. – Алматы,
Бекбергенов М. Ғабит Мүсіреповтің прозасы. – Алматы: Рауан, 1990.
Бекбергенов М.Б. Ғабит Мүсіреповтің Прозасы. /Диссертация/. Алматы, 1964.
Бисенғали З. «Қазақ солдаты» қалай жазылған? // Абай, №3,
Бітібаева Қ. Ғабит Мүсрепов шығармашылығы. // Қазақ тілі мен
Ғабдуллин Н. Ғабең аға туралы. //Жұлдыз, №11, 1997.
Ғабдуллин Н. Ғабит Мүсірепов – драматург. – Алматы, 1982.
Ғабит Мүсірепов және әлемдік әдеби процесс. – Алматы, 2003.
Ғабит Мүсірепов туралы естеліктер. – Алматы: Қазақстан, 2004.
Ғабит Мүсірепов туралы тоғыз толғам. – Алматы, 2002.
Ғабит Мүсіреповтің көркемдік әлемі. – Алматы, 2002.
Дәуітов С. Өзі асылдың болады сөзі де асыл. //
Дүйсенов М. Кейіпкер тілі. Қазақ совет әдебиетінің мәселелері. –Алматы,
Егеубай А. Кісілік кітабы. Атасы – Абай, ағасы –
Жақсылықов Ә. «Қазақ солдаты» // Қазақстан мектебі, 1979,
Имашев С. Ғылым мен мәдениет шыңына. Советтік Қазақстан, 1971.
Кәрібаева Г. Ғабиттің тілі. // Абай, №2, 2002.
Кекілбаев Ә. Заманмен сұхбат. – Алматы: Жазушы, 1996.
Көркем сөздің зергері. – Қызылжар: Асыл мұра, 2002.
Көркемдік кілті – шеберлік. – Алматы: Ғылым, 1985.
Күмісбеков Ө. Ғұмырға азық сол сұхбат. // Жас алаш,
Қабышев Ғ. Тағылымы мол еңбек. // Жұлдыз, 1972, №3.
Қабышев Ғ. Тарихта қалғың келе ме? – Алматы, 1978.
Қайырбеков Ә. Ғажайып Ғабең. // Егемен Қазақстан, 2002,
Қайырбеков Ғ. Елтінжал. – Алматы: өнер, 1990.
Қаратаев М. Ғабитпен қауышқан шақтар. // Егемен Қазақстан, 1992,
Қаратаев М. Социалистік реализмнің қазақ прозасында Қалыптасуы. –Алматы: Ғылым,
Қаратаев М. Эпостан эпопеяға. – Алматы: Жазушы, 1969.
Қаратаев М., Нұртазин Т., Қирабаев С. Қазақ совет әдебиеті.
Қашқынов Ж. Жазушы және оқырман. // Алматы ақшамы, 1992,
Қирабаев С. Ғабең романдары – рухани мәдениеттің озық
Қирабаев С. Октябрь және қазақ әдебиеті. – Алматы: Жазушы,
Қирабаев С. Өнер өрісі. – Алматы: Жазушы, 1971.
Қозыбаев М. Шындыққа жүгінсек. // Коммунисттік еңбек, 1982, 12
Қоңыратбаев Ә. Қазақ солдатындағы Ғабит Мүсіреповтің Шегені кім?
Құрманғалиева Қ. Қайырғали Смағұлов. – Алматы, Жазушы, 1975
Құттыбаев Қ. Қазақ совет прозасында халықтар достығы идеясы. //
Молдағалиев Ж. Ғабит Мүсірепов – халық жазушысы.
Мусрепов Г. Солдат из Казахстана. – Алма-Ата: Жазушы, 1979.
Мұқанов С. Өсу жолдарымыз. – Алматы, 1960.
Мүсірепов Ғ. Әдебиет – кәсіп емес, өнер. –
Мүсірепов Ғ. Библиографиялық көрсеткіш. – Алматы, 2002.
Мүсірепов Ғ. Күнделік. – Алматы: Ана тілі, 1997.
Мүсірепов Ғ. Қазақ батыры. – Алматы : Қазбірмембас., 1945.
Мүсірепов Ғ. Қазақ батыры. – Алматы: «Жаңа өмір» журн.
Мүсірепов Ғ. Қазақ батыры. // Майдан, 1944, №1,2. (ұзақ
Мүсірепов Ғ. Қазақ батыры. Повесть. // Майдан, №1, 1945.
Мүсірепов Ғ. Қазақ солдаты. – Алматы: Жазушы, 1967.
Мүсірепов Ғ. Қазақ солдаты. – Алматы: Қазмемкөркемәдеббас., 1950.
Мүсірепов Ғ. Қайрош қалай батыр атанды? – Алматы, 1980.
Мүсірепов Ғ. Ой-сезім сәттері. – Алматы, 1996.
Мыңбай Р. Ғабеңнің батасы. // Жұлдыз, №1, 2004.
Мыңбай Р. Ғибраты мол Ғабең. // Жұлдыз, №4, 2002.
Нарымбетов Ә. Ғабит Мүсреповпен кездесу // Қазақ әдебиеті, 1969,
Нарынбетов Ә. Уақыт шындығы – көркемдік кепілі. – Алматы:
Невская Б. Казахский роман за рубежом. // Вопросы литературы,
Нұртазин «Қазақ солдаты» романы. //Әдебиет және искусство. 1951, №2.
Нұртазин Т. Шеберлік туралы ойлар. – Алматы,
Нұртазина Р. Ғабит Мүсіреповтің публицистикалық шеберлігі. – Астана, 2003.
Оразаев Ф. Қазақ әдебиетін зерттеушілер. – Алматы: Рауан, 1991.
Оспанов А. «Қазақ солдаты» қалай жазылды? // Қазақ тілі
Оспанов А.А. Ғабит Мүсреповтің «Қазақ солдаты» романының творчестволық тарихы.
Рейн Э.Ф. «Солдат из Казахстана» Габита Мусрепова. – Алма-Ата,
С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов – қазақ әдебиетінің классиктері. – Алматы: Арыс,
Сәрсеке М. Мен білетін ер Ғабең. –
Сәрсеков Ж. Тарихи романдар. // Советтік Қарағанды, 1956, 29
Смағұлов Қ. Талмас талант. // Егемен Қазақстан, 1982, 21-наурыз.
Смағұлов Қ. Тұғырынан таймаған тұлға. // Қазақ әдебиеті, 1986,
Солдат из Казахстана. Пер. Злобина С. – Алма-Ата: Казгослитиздат.,
Солдат из Казахстана. Пер. Злобина С. – Алма-Ата: КазОГНЗ,
Солдат из Казахстана. Пер. Злобина С. –Алма-Ата: Казгослитиздат., 1957.
Сөз өнерінің хас шебері // Жұлдыз, 1977, №3.
Сөзі – қылыш, тілі – алмас. // Астана
Тұманбайұлы К. Аристократ Ғабеңнің назарына ілінген «Қазақ солдаты». //
Тілеужанов М. Астарлы әзіл. – Алматы, 1978.
Тілеужанов М. Сұңғыла ойлар сілемі. // Халық кеңесі, 1992,
Шаяхметов Ж. Қазақ халқының әдебиеті. // Ленин жолы., 1949,
Шәмшатұлы И. Ғабеңмен алғаш кездесу. // Алматы ақшамы, 1992,
Ыбыраев Ж. Қазақтың алғашқы әскери романы. // Жалын, 1982,
Ыдырысов Ә. Ғабеңнің екіауыз сөзі немесе ұлының ұлылыққа
Ыдырысов Ә. Ғабеңнің екі ауыз ескертпесі... // Жұлдыз, №7,
Ысқақ Д. Мүсіреповтің әдеби-эстетикалық ойлары. // Жұлдыз, №7, 2002.
Ысқақұлы Д. Көркем сөз – жанның сәулесі. //
Ысқақұлы Д. Сырбаз суреткер. – Алматы-Астана: Қазақпарат, 2002.
Ысмайылов Е. Сын мен шығарма. – Алматы: Қазақтыңмемкөрәдбас, 1960.
2