Жоспар :
Кіріспе
I. Сұраныс және ұсынысқа әсер ететін факторлар,
1.1. Сұраныс және сұранысқа әсер ететін факторлар Сұраныс
1.2. Ұсыныс және ұсынысқа әсер ететін факторлар Ұсыныс
1.3. Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысы
Тепе-теңдік баға
II.Баға және табыс бойынша икемділік. Баға – нарықтық
2.1. Икемділік ұғымы. Баға және табыс бойыншы
2.2. Баға – нарықтық экономиканың негізгі элементі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КIРIСПЕ
Рынок механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi “сұраныс” пен “ұсыныс”
Кез келген тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байлаынсты олардың бюджеттiк
Қазақстан Республикасы бүгiнгi таңда әлемдегi орны рыноктық қатынастағы
Рыноктық механизмдi жалпы түрде экономиканың мәселелерiн шешу мақсатында
Нарықтық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс бiрiншi
Нарықта әрбiр тұлға тұтынушы болып табылады және олар
Сұраныс теориясында үш түрлi икемдiлiк коэффициентi қолданылады. Оларға:
Нарықты жағдайларды зерттегенде сұраныстың не себептi және қандай
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын “Сұраныс заңы. Сұраныс
Бұл тақырыптың өзектiлiгi, осы сұраныстың икемдiлiг көрсеткiшi
Менiң осы тақырыпты орындаудағы негiзгi мiндеттерiм
Рыноктық қатынастың негiзгi элементiнiң бiрi сұранысты жан-жақты қарастырып,
Сұраныстың рынок тепе-теңдiк механизмiндегi орнын және оның әрекеттерiн
Рыноктық механизмдегi сұраныстың және сұраныс көлемiнiң сыртқы факторларға
I. Сұраныс және ұсынысқа әсер ететін факторлар,
1.1.Сұраныс және сұранысқа әсер ететін фокторлар. Сұраныс заңы.
Сұраныc - бұл нарықта болатын, ақшамен қамтамасыз етілетін
Тауардың нарықтық бағасы мен сұраным мөлшерінің арасында барлық
Сурет 1. Сұраным қисығының қисығы.
1 Суреттен көріп отырғанымыздай баға- Р1 сұраным мөлшері-
Сұраным заңы бойынша, егер баға төмендесе, әдетте тұтынкшылар
Қисық сызығының оңға / Д1 Д2/ қарай ойысуы
Сурет-2. Сұраныстағы өзгеріс.
Нарықтық сұраныс толып жатқан факторлардың әсері арқылы қалыптасады;
бағаның деңгейінен;
сатып алушылардың ақшалай табысынан;
тұрғындардың ұнатуынан және артық бағалауынан;
нарықтық шамасынан;
жиналған мүліктен;
сатып алушылардың санынан және басқалардан.
Сұраныс көлемінің оны анықтайтын факторлардан тәуелділігі сұранымның қызметі
Мұндағы:
- берілген тауарға сұраным мөлшері;
Ғ - сұраныстың оны қалыптас-н фактор-н
Б - берілген және кездескен тауарлардың бағасы;
- тұрғындардың ақшалай табысы;
- тұтынушылардың ұнатуы немесе артық бағалануы;
М - жиналған мүлік
Тауарға сұраныстың мөлшері тұрғындардың ақшалай табысының деңгейіне тура
Баға неғұрлым жоғары болса, соғұрлым тауарларға сатып
Сұраныс жағдайына көптеген, оның ішінде экономикалық (барынша жаңа,
Кәсібилік ( білім дәрежесі, айналысатын кәсібі мен қызмет
Ұлттық діни сипаттағы және басқа да факторларға әсер
Нарықты басқару дегеніміз- осы факторлардың көмегімен сұранымға тиімді
Мұндағы
Еа - сұраным икемділігінің коэффициенті
сұраным көлемінің өсу проценті
бағаның төмендеу проценті
Әртүрлі тауарлар тобына сұранымның икемділігі бірдей емес. Бұл
Сонымен сұраным - төлем мүмкіндігі бар қажеттілік,
Сұраныс дегеніміз - берілген бағада сатуға арналған
1.2.Ұсыныс және ұсынысқа әсер ететін факторлар. Ұсыныс заңы.
Ұсыным- бұл нарықта тұрған немесе соған жетуге болатын,
Ұсыным, өндірілген тауарлардың ассортименті ( әр алуан жиынтығы)
Нарықтық бағамен өндірушілердің ұсынғысы келетін тауарлар санының арасында
Ұсыным қисығының сызығы, әдетте оңтүстік- батыстан солтүстік-шығысқа қарай
3-сурет – Ұсыныс қисығы.
Жоғарыда көрсетілген кесте шығарылатын өнім көлемінің (х)нарықтық бағадан
Баға –Р1, өнім -Х1 сәйкес, ал баға- Рс
Ұсыным мөлшерінің көбеюі ұсыным қисығының сызығын оңға қарай
1-сурет – ұсынымның өзгеруі.
Ұсыным қисығының сызығына қандай факторлар әсер етеді? Ұсыным
Ұсыным детерминатикалық: ұсыным қисығы сызығының өзгеруін тудыратын факторлар:
1-кесте
Ұсыным қисығы сызығының өзгеруі
1
Ресурстар бағасының өзгеруі
Материялдық тыңайтқыштарға бағаның төмендеуі бидайдың ұсынымын көбейтеді; жаңбырлатқыш
2 Технологияның өзгеруі
Жүгері зиянкестеріне қарсы тиімді инсектицидті жасау оның ұсынымын
3 Басқа тауарлардың бағасының өзгеруі Қой еті мен
4 Салықтар мен дотацияларды өзгерту Сигареттерге акция салығын
5 Бағаның өзгеруін күту Болашақта мұнайға бағаның төмендеуінің
Нарықтық бағаның көтерілуіне жауап ретіндегі ұсыным көлемінің өзгеру
Еs-ұсыным икемділігінің коэфиценті
%Xs-ұсыным көлемінің өсу проценті
%P-бағаның өсу проценті
Ұсынымның икемділік коэфиценті, егер нарықтық баға белгілі бір
Ұсыныстың экономикалық теориясы.
Соңғы жылдарда сұраныстың экономикалық теориясы сынға ұшырауда. Бұған
Кейнстің доктринасынан бас тарту, яғни қысқа мерзімді экономикалық
Ұсынысты ұлғайту күш салады, алайда өндіру мүмкіндігі бар
Салықты азайту: бұл еңбек пен қорлануды ынталандырады, соның
1.3.Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысы. Тепе-теңдік баға.
Тауардың бәсекелестік сұраныс пен ұсыныстың әрекет ету механизмі
Рыноктық баға мен оған сұранысқа ие санының
Бұл баға мен сұраныс көлемінің арасындағы байланысты график
Егер абцисия рынокта сатып алынған таур саны ал
Q – қисығы экономикалық әдебиетте сұраныс қисығы
Пайда болған қисық сұраныстың біртіндеп азаю заңын бейнелеп
Сұраныстың біртіндеп азаюы заңының барлық тауарға қатысы бар.
Басқаша айтқанда, әрбір сатушының ұсыныс көлемі бағаға байланысты
Жоғары бағалы өндірістің ұлғаю тенденциясының болуы бір
Екіншіден, өндіруші өндіріс көлемін арттырудан сескенді, өйткені тауарлар
Одан басқа атап өтетін нәрсе,
Ұсынысқа әсер ететін басты фактор - өндіріс шығындары.
Ұсыныстың көлемі тұрақты P1 бағадан Q1-ден Q2-ге дейін
Тепе-теңдік бағада тұтынушылар сатып алатын өнімдердің саны
Ол қайта басталу үшін сыртқы жағдайлар: бағалар деңгейі,
Экономикалық еркіндік деңгейі, біріншіден, кәсіпкерлік еркіндігі, екіншіден, сатушылар
Сұраныс пен ұсыныс бір-бірімен өзара байланыста және қайшылықта
Енді сұраныс пен ұсыныс туралы біршама түсінік алғаннан
Сурет – 6. Сұраныс пен ұсыныс қисығы.
Сурет – 6 көріп отырғанымыздай, тепе-теңдік нүктесі
Сұраныс пен ұсыныс өзгеруіне қарай тепе-теңдік бағасы да
Бәсекелі нарықта баға тепе-теңдігі «Е» нүктесінде болады. Бұл
Xe = Xs = Xd
Енді баға тепе-теңдігінің өзгеруін сұраныс пен ұсыныстың тапшылығы
Нарықтық бағаның теңдігі қалыптасқан бағалар мен тауарлар саны
Баға теңдігі – ұсыныстың сұранысқа сай келуі. Бәсекелістік
Үш кедергі:
Біріншіден, сұраныс ұсыныс қисық сызықтарын сала отырып, біз
Екіншіден, қисық сызық қозғалысымен қисық сызық бойымен қозғалыстың
Үшіншіден, сұраныс және ұсыныс теңдік нүктесінде қай мағынада
Басқа факторлардың теңдігі жағдайында. Астыққа сұраныстың қисық сызығын
Қисық сызық бойынша қозғалы және қисық сызықтың өзінің
Астық шықпаған кезде оның бағасы өседі, өйткені
3. Теңдіктің мәні. Үшінші кедергіні былай айтуға болады:
Сұраныс ұсыныстың тепе-теңдігі баға теңдігін анықтайды қандай
Сұраныс пен ұсыныс теңдігі неге әкеледі? Жалпы теңдікке.
Нарық механизмі «нені» , «қалай», «кім үшін»
Сұраныс пен ұсыныстың қисық сызығы рыноктың ойдағыдай
Енді сұраныс пен ұсынысға негізделген баға
Енді нарықтағы жағдайды өндірушілердің,яғни сатушылардың тарапынан қарастырайық.
Көріп отырғанымыздай сұраныс пен ұсыныс барлық уақытта қозғалыста
Баға тек қана экономикалық емес, сонымен бірге психологиялық
Бәсеке негізіндегі нарықтық бағаны реттеуді қамтамасыз
Мемлекеттік монополистік «еркін монополист» болуынан бәсекеге қажетті
Баға белгілеудің жалпы бағытын таңдауда, өнім өткізу, тауар
II. Баға және табыс бойынша икемділік.
Баға – нарықтық экономиканың негізгі элементі
2.1. Икемділік ұғымы. Баға және табыс бойынша
Сұраныс пен ұсыныс көлемдерінің тауардың рыноктағы
Рыноктағы сүраныс көлемінің баға төмендегенде қандай
Сұраныс икемділігін бағаға байланысты коэффициенті
Икемділік коэффиценті тауарға сұраныстың мөлшері тауар бағасы бір
Бағаның кемуі сұраныстың артық өсуін шақырса, онда сұраныс
Сұраныстың икемділігі туралы пайымдаулар жалпы бағаның
Тауар ұсынысының икемділігі көп факторға тәуелді: әр түрлі
Сұраныс пен ұсыныс икемділігі туралы айтқанда, яғни баға
Айталық, бір тауарға кенеттен сұраныс көбейді. Бұл тауарға
Қысқа мерзімдік тепе-теңдік (7,б - сурет) жағдайында
Ұзақ тепе-теңдікті (7б-сурет) қарағанда ұсыныс өзгерген сұранысқа толық
Сонымен, үсыныс икемділігі қаралып отырған уақыт кезеңі ұлғайған
Ол сұраныс пен ұсыныстың өзгеруінің бағаға әсерін білдіреді.
7-сурет (б)
7-сурет (в)
Сұраныс әңгіме болғанда, әрине төлем қабілеті бар сұраныс
Мысалы, бәрімізге жақсы белгілі, сатып алушылардың табыстарының өзгеруі,
Икемділік коэффициенті табыстың сұранысқа әсерімен анықталады:
Бұл жерде Ed - сұраныс икемділігінің табысқа байланысты
Тауарлардың басым бөлігінде табыстар мен сұраныстың арасындағы тікелей
Сұраныс икемділігімен тауарлар бағаларының тербелуі басқа тауарлардың
2.2. Баға-нарықтық экономиканың негізгі элементі
Баға-көп функционалды экономикалық құбылыс, (ведущая) алдағы нарықтық категория.
Баға-тауар бірлігіне берілетін ақша соммасы, тауардың ақшаға айырбасының
Бағалар, олардың құралу және өзгеруінің процестері өзімен статистикалық
Баға түсінігі, оның экономикалық табиғаты нарықта баға ойнайтын
-нарық конъюктурасы мен саясатын көрсететін индикаторы ретінде (сұраныс
-сұраныс пен ұсынысқа, нарықтың құрылымына, теңгенің сатылымдық қасиетіне
Нарықтық баға әр түрлі функциялар атқарады. Баға-бұл тауарларды
Бағаның түсінігін түсінудің тағы бір әдісі экономикада бағалардың
Бағаның алғашқы функциясы-өлшемдік (измерительная). Бағаның арқасында тауардың құнын
Бағаның өлшемдік функциясынан басқа әр түрлі тауарлардың құндылықтарын
Өлшемдік функциясының арқасында баға есептік (учетная) функцияға ие
Есеппен қатар баға өлшеуіш ретінде көрсеткіштері ақшалай түрде
Бағалардың жоғарыда аталған функцияларынан оларды экономикалық процестерді реттеудің
Баға үлестіру (распределительная) функциясын атқара алады. Оның мәні
Баға өте маңызды әлеуметтік функцияны атқарады. Баға және
Еліміздің халықтық шаруашылығында іске асырылатын ішкі функцияларымен қатар,
Өндірушінің сатудан түсетін түсімді ұлғайту үшін өнімнің сапасы
Нарықтық экономикада бағалар көптеген функциялардан босатылған (мысалы, жоспарлық)
Баға-объективті (әділ) категория, оның көлемі ақша айналымы, сұраныс
Қорытынды
Жоғарыда айтқандарға қорытынды жасасақ, тауар шаруашылығы жағдайында рынок
Рыноктық механизм өз қызметінің кәсіпкерлік екендігін, әр түрлі
Рыноктық механизмде тепе-теңдік орнату тенденциясы өзіне жолды тепе-теңдікті
Бағамен ұсыныстың өз бетінше ауытқуы өндіріске қатысушылардың жағдайларының
ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.:
Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применение.
Гальперин В.М., Игнатев С.М., Моргунов В.И. Микроэкономика.
Экономическая теория. / А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург
Әубәкiров Я. Ә. Байжұманов Б.Б. /
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы:
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Есипова В.Е. Цены и ценообразование. Учебник для вузов.
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер
Статистическии ежегодник. Алматы. – 2004г.
28
Pe
Xe
ЫФЫЫЫS
D
P
Q
Тепе-теңдік нүктесі
S
Д
P
P
Q
Q
S
P
S
P
Q
P
Q
A
B
Д
Нарықтық баға
Тауарлар саны
P
Q
P
Q