М А З М Ұ Н Ы :
Кіріспе
1 Иран – Ирак соғысы қарсаңындағы саяси
1969-1979 жылдарындағы Иран – Ирак қатынастары..........................
Иран мен Ирактың соғысқа әскери дайындықтары ............................
1.3 Иран мен Иракқа басты қару-жарақты тасымалдаушылар...................
7
10
12
2 Иран - Ирак соғыстың басталуы және соғыс
2.1 1980 жылдағы соғыстың алғышарттары................................................. 13
2.2 Соғыстың Иранның қолына өтуі............................................................. 14
2.3 Иранның Иракка басып кіруі...................................................................
2.4 1984-1986 жылдардағы соғыс барысы.....................................................
2.5 Иран – Ирак соғыстың соңғы жылдары және
17
19
3 Иран – Ирак соғыстың аяқталуы және халықаралық
3.1 Иран-Ирак соғысының нәтижесі..............................................................
3.2 Иран-Ирак соғысы және Парсы шығанағындағы импералистік елдердің
20
21
Қорытынды..................................................................................................... 24
Әдебиеттер тізімі............................................................................................
Қосымша.......................................................................................................... 26
28
К І Р І С П Е
Тақырыптың өзектілігі. Иран мен Ирак арасындағы соғыс
Ирак жасаған «блицкриг» ауыр және созылмалы соғысқа айналды.
Зерттеу объектісі. Иран мен Ирак конфронтациясы болып
Курстық жұмыстың мақсаты. Иран мен Ирак арасындағы
Соғыс қарсаңындағы саяси ахуалға сипаттама беру;
Иран-Ирак соғысының басталуындағы алғы шарттарын зерделеу;
Соғыс жылдарындағы қарулы қақтығыстар барысын ашып көрсету;
Соғыстың негізгі құралы болған қару-жарақ тасымалдаушы елдерді туралы
Соғысты жүргізу тактикасы және олардың ерекшеліктеріне тоқталу;
Соғыстың нәтижесі мен зардаптарын барынша нақты жазу;
Соғысты тиімді санаған мемлекетттердің, яғни импералистік елдердің ұстанған
Соңында барлық мағлұматтарды ескере отыра қорытындылау;
Аталған тақырып бойынша курстық жұмысты жазу барысында бірқатар
Тарихнамалық тұрғыдан талдай кететін болсақ, осы тақырыпта кеңінен
Жалпы курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде
Аталмыш жұмыстың хронологиялық шеңбері 1980 -1988 жылдарды қамтиды.
Иран – Ирак соғысы қарсаңындағы саяси ахуал
1969-1979 жылдары иран-ирак арасындағы қарама-қайшылықтар мен оны шешу
Иран ең ежелгі мемлекеттердің бірі. 1935 жылға дейін
60 жылдары үкіметке қарсы топтар социалды-экономикалық реформалар жүргізуге
Осы жылдар аралығында Иранда саяси жүйенің ауысу кезеңі
Көптеген ғасырлар бойы Ирак жері әр түрлі империялардың,
Тигр мен Ефрат өзендерінің ағысының қосылуынан пайда болған
Ирактың саяси ішкі жағдайы тұрақты емес еді.
Тегеран мен Багдад арасындағы қатынас күрделене түсті. Екі
Сонымен қатар, иран мен ирак арасындағы жанжал кейбір
Екі жақ осы мәселелерді «жергілікті» курдтар арқылы шешуге
Бұл уақытта Ирактың ішкі жағдайында төңкерілістер, күрдтермен
Бірақ Иранға жауап қайыру керек болғандықтан 1970
Келесі жылы Иран Ирактың Абу-Мұса, Ормуз шығанағындағы Үлкен
1973 жылы болған Израиль дағдарысы – екі ел
Екі мұнай өндіретін үлкен державалардың арасындағы жанжалдың
Келісім бойынша Иран кейбір даулы территориялардан өз әскерлерін
Барлық дипломатиялық қатынасты Иранда 1979 жылы болған Ислам
Ирак пен Иранда бір-біріне антогонистік биліктің болуы болған
1975жылы Алжирде жасалған келісімді 1979 жылдың 17 қыркүйегінде
1979 жылы 7 қазанда Хорремшехрде ирак
Иран мен Ирактың соғысқа әскери дайындықтары
Соғыстың басталар алдындағы он жылдықта Иран мен Ирактың
Келесі кесте екі жақтың қару-жарақтардың милитаризациясы туралы мағлұматтар
Кесте № 1
Ирак Иран
1970ж. 1980ж. 1972ж. 1979-1980ж. 1981ж.
95 мыңға жуық + 6 мыңға жуық
250 генерал кіші лояльді командирлерге ауыстырылды) 255 мың
Әскери күш: 85 мыңға жуық, 4пд + 2
ӘК: 190мың, 1600 танк (АҚШ, Ұлыбритания. Мысалға
СВ: 400
мыңнан астам
Әскери Әуе Күштері: 8 мыңнан астам, Авиабазар
ӘӘК: 45 мың, Англо-американдық 300 тікұшақ, 600
Әскери Теңіз Күштері: 2 мыңнан астам: торпедалы жеке
ӘТК: 20 мыңнан астам, Әр түрлі кемелердің 10
Осындай қару-жарақ көлемдерімен екі ел соғысқа кірісті. Ирак
Айта кететін жайт, Иран армиясы ішкі революциялық ахуалдардың
1.3 Иран мен Иракқа басты қару-жарақты тасымалдаушылар
1973 – 1990 жылдар аралығында басты қару тасымалдаушы
Кесте № 2
Қару тасымалдаушы елдер Бағасы (АҚШ млрд. доллармен
КСРО 25.2 57
Франция 5.6 13
Қытай 5.2 12
Чехословакия 2.9 7
Польша 1.7 4
Бразилия 0.7 2
Египет 0.6 1
Басқа елдер 2.1 4
Б А Р Л Ы Ғ Ы 43.9
1981 жылдың соғыстың қарқынды жүріп жатқан алғашқы алты
Ал АҚШ болса Иранға жасырын түрде қару жарақ
Иран – Ирак соғыстың басталуы және соғыс қимылдары
2.1 1980 жылдағы соғыстың алғышарттары.
1980 жылдың басында Иран мен Ирак арасында шекаралық
1980 жылы 1 сәуірде Аль-Мустансирия университетінің студенттері Ирак
Соғыс халықаралық дәрежеге дейін көтерілді. 1980 жылы
Жазда С.Хусейн соғыстың жаңа бағытын ұстануға бел буды.
Хусейн көршілес елдердің, сонымен бірге АҚШ-тың, КСРО-ның
1980 жылдың 4-6 қыркүйегінде шекаралық территориялардың бірі Касре-эль-Ширин
2.2 Соғыстың Иранның қолына өтуі
1981 жыл қарашаның ортасында Ирак армиясы Хорремшехрді жаулап
Иран әскерлерінің күйреуі ирактықтардың мықты қорғаныс жасап және
Ел ішіндегі төңкерістерге қарамастан, Иранда билік сақталды. Моджахедтер
Позициялық соғыс басталды. Иран авиациясы Басра мен Киркукедегі
2.3 Иранның Иракка басып кіруі
Иран-Ирак соғысының жаңа фазасы басталды. 1982 жылы қаруландыру
Ирак Иранның ең негізгі мұнай терминалы Харк аралын
Ендігі мақсаттары Басра қаласын жаулап алып, елдің оңтүстік
1982 жылдың соңында көптеген соғыс әрекеттері түнгі уақытта
1983 жылдың 6 ақпанында 200 мың Иран
2.4 1984-1986 жылдардағы соғыс барысы
1984-1986 жылдары қарсылас екі жақ бірқатар нақты жоспарлар
1985 жыл наурыз айында Иран армиясы Багдад-Басра жолын
1986 жыл 9 ақпанында Иранның 5 дивизиясы
2.5 Соғыстың соңғы жылдары және аяқталуы
Соғыстың соңғы жылдары 1987 жыл 6-8 қаңтар –
1987 жылдың 13 қаңтарында Иран армиясы Эрбиль
1988 жылдың 17 сәуірінде Ирак әскерлері Фао түбегін
1988 жылдың 9 тамыз күні С.Хусейн «Жеңістің ұлы
1988 жыл 20 тамызда Аятолла Хомейни БҰҰ
3 Иран – Ирак соғыстың аяқталуы және халықаралық
3.1 Иран-Ирак соғысының нәтижесі
Иран ирак соғысы екі жақтың сенімді жеңістерімен
8 жылдық соғыс барысында жалпы екі елден 1,5
Ирак үшін соғыс салдары өте ауыр болды. Соғыс
Соғыс барысында маңызды деген мұнай өндіретін зауыттар, порттың
Сонымен қатар, соғыс әсіресе Иранды экономикалық дағдарысқа әкелді.
3.2 Иран-Ирак соғысы және Парсы шығанағындағы импералистік елдердің
Парсы шығанағының стратегиялық орналасуы мен мұнай байлығы импералистік
80 жылдардың басында Парсы шығанағында орналасқан елдердің экономикалық
Парсы шығанағынан Батыс Европа елдеріне 75% мұнай импортталады,
Таяу және Орталық Шығыс, Африка елдерінен имперализм
Соғыс басталған кезде өзінің нейтралитетін жариялаған АҚШ, шынымен
АҚШ бұл аймақта мынадай анық мақсаттарға қол жеткізуді
Парсы шығанағында жоғалтқан территорияларын қайтару мақсатында, соғысушы екі
Әлемнің Таяу Шығыстағы соғысқа барынша назарын аударып, сол
Иран мен Иракты Таяу және Орталық Шығыс мәселелерін
Парсы шығанағында үстемдікті Сауд Арабиясы арқылы іске асыру.
Соғыс басталған уақытта аталған мақсаттарға бірқатары қосылды. Атап
Мұнай экспортталуының тоқтап қалуынан Батыс елдері зардап шекті.
Батыспен достық қатынастағы мұнай шығаратын елдердің қауіпсіздігін қамтамасыз
Егер де Иран Ормуз бұғазын жабатындай жағдайға жетсе,
Соғыс басталар уақытына дейін АҚШ өзінің Әскери Теңіз
АҚШ және оның серіктес НАТО елдерінің Парсы шығанағындағы
Иран-Ирак соғысы араб әлемінің ыдырауына үлкен әсер етті.
1981 жылдың басында АҚШ-тың мемлекеттік хатшысы А.Хейг америка-ирак
Иракқа қолдау көрсете отырып, Иранға көмек көрсетті. Сол
Соғыстың барынша созылуы – Иранға айтарлықтай экономикалық зардаптар
Соғысты пайдаланған Израиль Таяу Шығыста өзінің билігін орнатуға
Ал Англия болса, Америка саясатын толығымен қолдайтынын ашық
Қ О Р Ы Т Ы Н Д
Қорыта келгенде, соңғы ширек ғасырда болған ауыр соғыстардың
Соғыстың бас кезінде өз күшіне сенімді болған Ирак
Соғыстан ең көп пайда тапқан АҚШ пен Израиль
БҰҰ-ның бас хатшысы Перес де Куэльяр өз
«Кез-келген соғыс алғашқы отыз жылда өзекті болады»,- деп
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1 Ниязматов Ж.А. Ирано-иракский конфликт. Исторический очерк.
2 Кленов И., Орлов В. Ирано-Иракская война.
3 Алжирское соглашение между Ираком и Ираном от
4 Резолюция ООН от 20 июля 1987 года
5 История войн. Три войны Саддама Хусейна (2
6 Мамедов Н.М., Санаи М. Иран: ислам и
7 Поляк Г.Б., Маркова А.Н. Всемирная история: Учебник
2007.
8 Годс М.Р. Иран в ХХ веке: политическая
9 Медведко Л.И. Ветры перемен в Персидском заливе.
10 Иванов М.С. Зона Персидского залива. -М.: Наука,1989.
11 Криворучко А.П., Рощупкин В.Т. Война с Ираном:
12 Егорин А.З. Война за мир на Ближнем
13 Примаков В. Анатомия Ближневосточного конфликта. -М., 1978.
14 «Энциклопедия военного искусства», Войны второй половины
15 База данных SIPRI по торговле оружием /
16 Г.Фалунин. Ирак–Иран: последняя "классическая" война ХХ века
17 Информационный центр. Ближневосточные конфликты / http://samsonblinded.org/rublog/528.htm
18 Усачев С.В. Военные действия. «Красная звезда» от
19 Мелкин Г.Д. Иран-Ирак. Новости. «Зарубежное военное обозрение»
20 Люблялов А.С. Иран-Ирак: ходы событий «Известия» от
21 «Iran-Irag: false or true». The New-York times
22 Mofid K. The economic Consequences of the
23 Васильев А. Персидский залив в эпицентре бури.
24 В.Иваненко. Ирано-Иракская война: кто выигрыше. -М., 1988.
25 Примаков А.Е. Персидский залив: нефть и монополии.
26 Свободная энциклопедия /Ирано-Иракская война. / http://ru.wikipedia.org/wiki/Ирано-иракская_война
27 Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия. -М., 2007.
28 Карта спорных участков территории Ирано-Иракской границе /
29 Карта позиции мировых стран в Ирано-Иракской войне
Қосымша № 1
1975 жылы 6 наурызда Иран мен Ирак
Конференция барысында ОПЕК ұйымының елдерінің басшыларының қатысымен өтті.
1913 жылы Константинополде жасалған протоколдар бойынша Иран Ирак
Парсы шығанағындағы шекараны тальвег сызығы бойынша делимитациялау.
Осы келісім бойынша екі жақта толық шекарада қауіпсіздік
Екі ел жоғарыда қарастырылған келісімдерді толық қабылдап,
Екі жақ үнемі Алжир президенті Хуари Бумедьенмен қарым-қатынаста
Екі жақ дәстүрлі түрде достық мен бейбітшілікті ұстануға
Екі жақ ресми түрде келісімді орындау барысында сыртқы
Қосымша № 2
РЕЗОЛЮЦИЯ 598 (1987)
1987 жылдың 20 шілде күні БҰҰ-ның Қауіпсіздік
Қауіпсіздік кеңесі 582 (1986) растай отыра, Иран мен
Соғыстың басталуына және жалғасып жатуына байланысты өз өкінішін
БҰҰ-ның 39 және 40 жарлықтарына сәйкес:
1. Бейбітшілік орнатуға алғашқы қадам ретінде Иран мен
2. БҰҰ-ның бас хатшысының бұйрығымен шиеленісті шешу барысын
3. 1949 жылдың 12 тамызында қабылданған үшінші Женева
4. Соғысушы елдерді БҰҰ-мен қызметтес болуларын сұрайды. Резолюцияда
5. Барлық мемлекеттерді шиеленісті өршітпеу үшін барынша ұстамдылық
6. Бас хатшыға Иран мен Иракқа консультация жүргізіп,
7. Соғыстың әкелген шығыны ауқымды болғандықтан, халықаралық көмек
8. Аймақтағы қауіпсіздікті нығайту мақсатында Иран мен Иракқа
9. Бас хатшының резолюцияның орындалуын Қауіпсіздік кеңесіне хабарлауы
10. Шиеленісті шешу барысында резолюцияны қажет болған жағдайда
Қосымша № 3
Карта
Иран мен Ирак шекарасындағы даулы территориялар картасы [29].
Дерек: http://wapedia.mobi/ru/iranirag/Ирано-иракская_война/2
2