Мазмұны
Кіріспе 2
І тарау. Салық жүйесіндегі жанама салықтардың мәні мен ролі
1.1 Жанама салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні 4
1.2 Қосылған құн салығының қызмет ету негізі 12
1.3 Дамыған елдердегі жанама салық салу жүйесі. 21
ІІ тарау. ҚҚС төлеу тәртібі мен есептеу әдісі 34
2.1 Қазақстан республикасының бюджетіне ҚҚС түсімдерінің жағдайына талдау 34
2.2 ҚҚС құрылу ерекшелігі мен есептеу тәртібі 39
2.3 ҚҚС шаруашылық субъектілердің экономикалы әреекетіне әсері 46
ІІІ тарау. Қазіргі жағдайда ҚҚС қызмет ету механизмін жетілдіру
Қорытынды 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі 66
Кіріспе
Салық салу механизмі кез келген экономикалық жүйедегі күрделі мәселенің
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді жабуға жұмсалатын және шығарылған заң негізінде
Салықтардың тікелей және жанама деп бөлінуі тауарлар мен қызметтер
Мемлекетке салық жүйесі елдің экономикалық және әлеуметтік жағынан маңызды
Дегенмен елдің экономикасындағы нарықтық өзгерістер және әлемдік нарықтағы қазіргі
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында салық саясатының негізгі бағыты —
Мемлекеттің даму қарқынына және әртүрлі макроэкономикалық көрсеткіштердің даму деңгейіне
Дипломдық жұмыстың өзектілігі — жанама салықтар, тікелей салықтарға қарағанда,
Содан да, оларды қолдануда әлеуметтік қорғалмаған тұрғындар бөлігі зиян
Жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасы және бірқатар экономикасы дамыған елдердегі
Диплом жұмысының төмендегідей міндеттері бар:
жанама салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
мемелекеттік бюджет табысындағы олардың үлес салмағын талдау;
жанама салықтардың алу механизмін қарастыру;
дамыған елдердегі жанама салықтар жүйесіне қысқаша талдау.
Кеңестік кезеңде біздің елімізде жанама салықтар түрлерінен айналымға және
Оның себебі, айналымға және сатуға салынатын салықтар өнімді өткізудің
ҚҚС-ты өндіріп алу өндіріс және айналымның әрбір кезеңінде жүзеге
Көптеген мәліметтерде ежелгі уақыттан бері акциз салығы қолданылады. Акциздер
Дипломдық жұмысты жазудың әдістемелік негізі болып Қазақстан Республикасының Салық
І тарау. Салық жүйесіндегі жанама салықтардың мәні мен ролі
1.1 Жанама салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні
“Салықтар” — бұл белгіленген мерзімде және анықталған мөлшерде алынатын,
Салықтардың экономикалық мәні бұл азаматтардан және шаруашылық субъектілерден ұлттық
Салықтар мемлекеттің кірісін қалыптастырған қаржылық қатынастардың бір бөлігі әрі
Салық — бұл қаржы ғылымның негізгі түсініктердің бірі. Салықтың
Ең біріншісі аса маңызды салықтың бір қызметі — оның
Кесте 1. ҚР-ғы 1998-2003 жж мемлекеттік бюджеттің жалпы крірісндегі
1998 1999 2000 2001 2002
Жалпы кіріс, соның ішінде: салықтар 286664,0
190400,0 333247,9
222273,4 800990,0
544673,2 981241,2
631344,0 1028461,6
750777,0
Жалпы кірістегі салықтар үлесі %
66
67
68
64
73
Кестеден көрініп тұрғандай, Қазақстан бюджетіндегі кірісінде салықтардың мәні
Мемлекеттік бюджеттің кірістерін салықтарды тұрақты және орталықтандыру негізінде қалыптастыру
Салықтың келесі қызметі бұл бақылау қызметі. Бақылау қызметінің көмегімен
Салықтардың келесі қызметі — реттеуші қызметі өндірістің дамуына әсер
ХХ ғасырда төлем қабілеттілігінің критерийлері қабылданып және осы кезеңге
Осының нәтижесінде жанама салыққа тек қана ҚҚС, акциз, кедендік
Жанама салықтар тұтынуға салынатын салыққа жатады, ал бонустар бір
Бұрыңғы Кеңес Одағы кезінде ұзақ уақыт бойы, содан кейінгі
1930 жылдардағы салық реформасы бюджетке қаржының толық әрі үздіксіз
Қазақстан өте күрделі қиын жағдайға қалып еді, өйткені құрылымды
Кеңес Одағының бар кезінде біздің республика салық салу мәселелері
Салықтардың жалпы мемлекеттік, жергілікті жалпы міндеттемелік, жергілікті деп бөлінуі
Айта кетерлік бір жай, кейбір маңызды жалпы мемлекеттік салықтар,
Сатуға салынған салық республикамызға 1991 жылдың 1 қаңтарынан енгізілді
Өнімді сатуға және тұтынуға салынатын салықтың кемшілігі оны
Осы күндері ұсақ саудагерлер қосымша құн салығын төлеуден бас
Бұрыңғы Кеңес Одағы елдерінің жаңа нарықты экономикаға көшуі маңызды
ҚҚС салық жүйесіне енгізуде мемлекет өз алдына келесі мақсаттарды
Бюджеттің кіріс бөлігінің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында салық салыну
Салықтан түсетін түсімдерді инфляциялық құнсызданудан сақтау;
Тұрақсыз экономика жағдайында бюджеттің тұрақты кіріс көзін қалыптастыру;
Төлем қабілетінен артық сұранысты төмендету арқылы келесі екі мәселені
Алғашқы мақсат ҚҚС іс жүзінде бүкіл тауарлар мен қызметтерді
Жанама салықтардың, соның ішінде ҚҚС-тің, экономикалық мәнін ашудан бұрын
Салықтардың орысша-қазақша терминологиялық сөздігі бойынша “Жанама салықтар — бұл
Өз анықтамасын Карагусова Г.Н. былай дейді: “Жанама салықтар —
Ең толық анықтама Қазақстан республикасының “Салықтар және бюджетке төленетін
Жанама салықтардың қолайлы жақтары да сөзсіз, оларға төмендегілерді жатқызуға
Жанама салықтарды дұрыс пайдалана білсе, мемлекетке үлкен қаржы түсімдерін
Жанама салықтар салық төлеушілерге көп салмақ салмайды, өйткені олар
Жанама салықты төлеу, олар күнделікті тұрмысқа аса қажетті зат
Жанама салықтар мемлекетке салық төлеушілердің одан іс тәжірибеде бас
Жанама салықтарды жинау да тікелей салықтарды жинаумен салыстырғанда жеңіл,
Міне, жанама салықтардың осындай позитивті жақтары оны кеңінен қолдануға
Атап айтқанда, жанама салықтармен тек тұрмысқа екінші ретте қажетті
1.2 Қосылған құн салығының қызмет ету негізі
Күрелі салық түрлерінің бірі болып өзімен бірге тауарларды, жұмыстарды
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төлеуге жататын қосылған
Қосылған құн салығы қалыпты қызмет етуі үшін салық төлеушілерді
Қосылған құн салығының объектісі болып салық салынатын айлым мен
Жұмыстар мен қызметтерді өткізу бойынша салық салынатын айналымға мүлікті
Өткізу бойынша айналымға жатпайтындар: жарнамалық мақсатта тауарды беру не
Тауарларға қатысты өткізу термині кепілді ұстаушының меншігіне кепілдікке
Салық салынатын импорт болып қосылған құн салығын төлеуден босатылғандарды
Қосылған құн салығын төлеушілер болып осы салық салынатын тауарларды
Егерде тауарларды, қызметтер мен жұмыстарды өткізу бойынша айналым мөлшер
Егер төлеушіде соңғы он екі ай мерземінде салық салынатын
Салық салынатын айналым мөлшері тураптар қолданатын баға мен тариф
Тауарлар қайтарымсыз негізінде берілгенде, салық салынатын айналым мөлшері баланстық
Кепіл берушінің кепілдік мүлікті беру кезінде салық салынатын айналым
Төлемді кейінге қалдыру шарттарында тауарды өткізу кезіндегі салық салынатын
Үш тұлға үшін алдын-ала жасаумен байланысты қызмет көрсету кезінде
Салық салынатын айналым мөлшеріне акцизделетін тауарлар мен қызметтер түрлері
Қосымша құн салығы бойынша есепке алу қарастырылмаған тауарларды өткізу
Салық салынатын импорт мөлшерін анықтау кезінде тауарлардың кедендік құны,
Жаңа заңда резиденттен тауарлар, жұмыстар мен қызметтерді алған жағдайда,
Салық Кодексіне сәйкес, қосылған құн салығынан төмендегідей тауарларды,
пошта маркалары (коллекциялық маркалардан басқа);
акциздік алымдар маркалары (акцизделетін тауарларды таңбалауға арналған есептік-бақылау);
өкілетті органдар жүзеге асыратын, соларға байланысты мемлекет баж алатын
адвокаттық қызметті, нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыру бойынша көрсетілетін қызметтерді;
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісі өткізетін тауарлар, жұмыстар мен қызметтер;
мемлекеттік меншікті жекешелендіру тәртібімен өткізілетін мүлікті;
Қазақстан республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік мекемелердің пайдасына өтеусіз негізгі
жарғылық капиталға жарналарды;
жарғылық капиталға жарна ретінде алынған мүлікті қайтарып алуды;
жерлеу бюроларынан, әдет-ғұрыптық қызмет көрсетулердің, зираттар мен криматорийлердің қызмет
оларды өткізу жөніндегі қызмет көрсетулерді қоспағанда, лотереялық билеттерді өткізу
банк карточкаларымен жасалынатын операциялар бойынша есеп-кисаптарға қатысушыларға жинау, өңдеу
жерге және тұрғын үй қорындағы ғимараттарға өткізумен байланысты айналымдар;
қаржылық қызметер, оларға жататындар: банк операциялары, бағалы қағаздармен операциялар,
сақтандыру және қайта сақтндыру операциялары;
зейнетақы активтерін басқару бойынша қызмет көрстеулер, жинақтаушы зейнетақы қорларының
қаржылық лизингтегі мүлікті беру;
коммерциялық емес үйымдардың көрстетін қызметтер мен жұмыстар;
геологиялық барлау және геологиялық іздеу жұмыстары;
білім беру, ғылым және мәдениет аяларындағы қызмет көрсетулер мен
медициналық және мал дәрігерлік аядағы тауарлар мен қызметтер;
кәсіпорынның немесе кәсіпорынның дербес әрекет ететін бөлігін қосылған құн
Салық заңдылығына сәйкес импорттың кейбір түрлері қосылған құн салығынан
шетелдік валютаның, ұлттық валютаның, сонымен қатар бағалы қағаздардың импорты;
Қазақстан Республикасының Өкіметі белгілеген тәртіппен ізгілік көмек ретінде әкелінген
мемлекет, мемлекеттердің үкіметтері, халықаралық үйымдар желілері бойынша қайрымдылық мақсатында
шет елдің дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдердің ресми пайдалану
дәрі-дәрмектік заттардың, оның ішінде субстанция — дәрігер, протездік-ортопедиялық бүйыдарды,
пошта маркаларының импорты;
ақша белгілерінің өндірісі үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі және
төлем карточкаларымен қызмет көрстеуге арналған құрал-жабдықтар импорты;
мемлекеттердің, мемлекеттер үкіметтері мен халықаралық ұйымдарыдың желісі бойынша берілетін
Қара және түсті металл сынықтарын экспортын қоспағанда, экспорттық тауралар
Нөлдік ставка бойынша салық салу қосылған құнға есептелетін салық
Қазақстан республикасының кедендік аумағынан тауалар шығарылса, онда ол экспорт
Нөлдік ставкамен халықаралық тасымалдаумен байланысты жұмыстар мен қызметтерге де
Қазақстан республикасынынң аумағынан экспортталатын тауарларды тасымалдау, тиеу, түсіру, қайта
поштаны, жолаушыларды, жүкті тасымалдауға байланысты жұмыстар, қызмтер көрстеулер;
халықаралық реестерге техникалық, коммерциялық, аэронавигациялық, әуежайлық қызмет көрсету.
Салықты алу механизмі кезінде нақты түскен тауарлар, жұмыстар және
Қосылған құн салығы төмендегідей шарттар орындалса есепке алынады:
тауарларды, жұмыстар мен қызмттерді алушы қосылған құн салығын төлеуші
өнім беруші өткізілген тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің шот-фактурасын ұсынса,
Импортталған тауарлар бойынша қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджетіне
Салық төлеуші есептеулер әдісін қолданған кезедегі есепке алуға жататын
Төмендегі шарттарды алумен байланысты салық алуға жататын салық есепке
тұрғын үй ғимараттарын;
негізгі құрал ретінде автокөлікті алу;
жалға берілетін тұрғын үй қорын, ғимаратты жөндеуге қолданған тауарлар
өтеусіз алынған мүлік (тауар, қызмет, жұмыс), Қазақстан республикасынан тыс
Егер де салық төлеушіде салық салынатын және салық салынбайтын
Жоғарыда қосылған құн салығын алу тәртібі туралы айтылған
Компания қосылған құн салығы салынатын объектісін иеленіп отырған заңды
Төртінші тоқсанда салық салынатын айналым: 9675 мың теңге
Қосылған құн салығынан босатылған айналым: 343248мың тг.
Жалпы айналым:352973 мың тг.
Салық төлеуші салық салынатын және салық салынбайтын айналымды иеленеді,
9675/352973‡100%=2,7%
15% ставкамен есептегенде қосылған құн салығының сомасы
9675‡15%=1451,25 мың теңге
Қосылған құн салығы көрсетінлген шот-фактура бойынша Қазақстан республикасы аумағында
Қосылған құн салығы жоқ айналым — 4206 мың теңге,
Декларацияның 10 жолын толтырғанда «Қосымша Дң қолданылады. Бұл қосымшада
Үлесімдік әдісті қолдануда есепке жатқызылған қосылған құн салығының туындысының
Есептік кезеңде төлеуге жататын қосылған құн салығының сомасын есептелген
Халыққа ұсынылатын коммуналдық қызметтер, байланыс қызметтері үшін алғашқы құжаттарды
Салық төлеуші тауарды тиеген немесе жұмысты орындаған күні алушы
2001 жылдың 1-ші шілдесінен бастап қосылған құн салығының
Салық төлеуші салық мерзімі өткен соң, салық кезеңінен кейінгі
Қосылған құн салығы бойынша бюджетпен нақты есеп айырысатын салық
Салық төлеуші салық комитетіне декларация ұсыну үшін белгіленген күнге
Импортталатын тауарлар үшін салық Қазақстан Республикасының кедендік заңына сәйкес
Есептік кезеңде салық сомасынан есепке алуға жатқызылған қосылған құн
Нөлдік ставкамен салық айналатын айналымнан артық болса, төмендегі шарттар
Қандай да болмасын бір сомаға жұмыстар мен қызметтердің өткізу
1.3 Дамыған елдердегі жанама салық салу жүйесі.
1967 қабылданған заң жиынтық айналымнан алынатын салықтан (өзіндік айналым
Қосылған құн салығы бұйымның бағасының өндірісі, қайта өңдеу және
Әдетте, салық ставкасы 16 пайызды құрайды. 7% жеңілдетілген ставка
Азық-түлікті қоюшы бюджет табысына тапсырыс берушінің төлем жасауы мен
Қосылған құн салығы бюджеттің барлық үш түріне (федералды, жердің
Германия Федерациясының салық заңдарына сәйкес тұтынуға салынатын салықтар жекелеген
Әдетте, тауар салық салу өндірісі стадиясында немесе шетелден әкелінген
Аударымдары федералдық бюджетке түсетін тауарлар (мұнай және мұнай өнімдері,
Салықтық түсімдері жерлер бюджетіне бағытталатын тауарлар. Бұл негізінен сыраға
Импроттық айналым салығы салынатын тауарлар. Бұл салық елге енгізілетін
Жергілікті органдар салығы салынатын тауарлар (кейбір ішімдікті және ішімдіксіз
Тұтынуға салықтар фискалдық қатынастардағы салық салу нысандарының ішіндегі бірден-бір
Тұтыну тауарларынан алынатын салықтық аударымдардың дұрыстығына бақылауды негізінен кедендік
Көптеген экономистердің айтуынша, ГФР-да тұтыну салығы салуға жатқызылатын таурлардың
Неміс фирмалары шетелге тауар шығаратын кезде қосылған құн салығын
ГФР-дағы импортқа кедендік салық салу тауарлардың жекелеген топтары бойынша
Дайын бұйымға кедендік баж жоғары болса да, бірқатар ерекше
Германиядағы салық салудың айрықша ерекшелігі болып салық жүйесіндегі қосылған
1992 жылдан бастап Қазақстан республикасы салық жүйесінде бірден-бір негізгі
Соңғы 30 жыл ішінде түсімдер сомасы бойынша жанама, оның
Франциядағы салықтарды үш топқа топтастыруға болады, табысты алушыдан оны
Бюджет жүйесінің жетекші буыны болып қосылған құн салығы табылатындығын
Қосылған құн салығын төлеу жасалатын мәміленің сипатымен анықталып, саық
Сондай-ақ, бөлшек сауда бағасы мен қосылған құн салығынан басқа
1988 жылы Францияда қосылған құн салығы бойынша 4
5,5% — бірінші қажеттілікті тауарлар мен қызмет көрсетулер (ішімдік
7,0% — мәдени қолданыстағы тауарларға қысқартылған ставка;
18,6% — барлық тауарлар мен қызметтерге қалыпты тавка;
33,33% — машина, ішімдік және темекіге шекті ставка.
Қосылған құн салығы европалық салыққа айналады. 1977 жылы қосылған
Франция заңдарында қосылған құн салығынан екі салықтық — мүлдем
Қосылған құн салығынан мүлдем босатуға сатып алу және сату
Сондай-ақ, қызметтің 3 түрі салықтан босатылады:
Дәрігерлік көмек;
Бастауыш, орта, жоғары және кәсіби білім беру;
қоғамдық және қайрымдылық сипаттағы қызметтер.
Сонымен қатар, сақтандырудың барлық түрлері, казино, лотереялар босатылады.
Қосылған құн салығынан мүмкін болатын босатулар қарастырылған қызмет түрлері
Осындай қызметтер түрлеріне келесілер жатқызылады:
экономикалық қызметтің кез-келген түрлері үшін ғимараттарды жалға беру;
қаржылық және банктік іс;
әдебиет, спорт, артистік қызметтер, миниципалдық шаруашылық.
Өзінің кәсіпорындарында қосылған құн салығы бойынша есеп айырысу жасалады.
Ұсақ кәсіпорындар (тауар айналымы 3 млн. франк немесе
Ауыл шаруашылығында қосылған құн салығы бойынша оңайтылған нысаны мен
Францияда 3 млн. жуық қосылған құн салығының төлеушілері бар.
Тауарлар экспорты жағдайында кәсіпорындарға қосылған құн салығы бойынша компенсация
Қосылған құн салығын төлеуге бақылау ай сайын жүргізіледі. Егер
Францияда салық қызметінің 10 мыңдай адамы қосылған құн салығын
ҚҚС бойынша жеңілдіктер аз және негізінен ұсақ кәсіпорындарға беріледі.
Егер кәсіпорындарының тауар айналымы 300 мың франктан аз болса,
Егер ҚҚС 1350 франктан аз болса, онда кәсіпорындар оны
Қосылған құн салығығың сомасы 1350 франктан жоғары, бірақ 5400
Инвестицияға бағытталған қосылған құн салығы сомасынан жасалатын шегерімдерге қосылған,
Әдетте, қосылған салығы бағалау оң нәтижелелі және тұтыну салықтарының
Қазіргі ауқытта әлемнің 40-тан астам елі, оның ішінде еуропалық
Францияда қосылған құн салығы, өзімен тұтыну салығын ұсынатын бірқатар
Қосымша салық салынатын тауарлар, оның ішінде бірінші кезекте ішімдік
Тұтынуға салынатын салыққа кедендік бажды да жатқызуға болады. кедендік
Әдетте, кедендік баж тауарлардың бағасынан алынады. Кейбір жағдайда, ерекше
Ұлыбританияда жанама салықтарға қосылған құн салығы, кедендік баж, акциздер,
Жанама салықтар құрылымында қосылған құн салығы — 39%, кедендік
Бұл салық түрі 1973 жылы 1 көкекте енгізілді. Осы
17,5% мөлшердегі қосылған құн салығы бөлшек сауда кезінде тауарлар
Елеулі табыстарды мұнай өнімдеріне, ішімлік және темекіден акциздер, кедендік
Ұлыбританияның салық жүйесі айырықша белгісі болып мемлекттік бюджеттің негізгі
1988 жылдан бастап Италияда жанама салықтар мемлекеттікбюджет табыстарын шоғырланудың
Италияда қосылған құн салығы 1 қаңтар 1973 жылы Еуропалық
Қосылған құн слаығы басым көпшілігі соңғы тұтынушыға бағытталған тауарлар
Қосымша құн салығының аралық төлеушілері болып өнекәсіпшілер, саудагерлер, қол
Қосылған құн салығы алынбайтын жағдайлар ұлттық табыстың өсуіне әкелмейтін,
Фискалдық органдардың қосылған құн салығын қайта аудару алдағы айдың
Сондай-ақ, ұсақ кәсіпорындардан (жылдық айналымы 780 млн. лирадан кем)
Қосылған құн салығы сараланған ставкалар бойынша алынады. Қазіргі уақытта
Жоғарыда айтылған нөлдік ставка тауарлар мен қызмет көрсетулер экспортында
4%-тік жеңілдікті ставка бірінші қажетті заттарға (нанға, сүтке, тағамның
9%-тік негізгі ставка өнеркәсіптік, оның ішінде тоқыма бұйымдарына қолданылады.
Мейрамханалар арқылы сатылатын азық-түлік және ішімдік сусындары, сондай-ақ бензин
Ең жоғары ставка — 39% тері, зергерлік бұйымдарға, спорттық
Арнайы акциздер жанама салықтардың арасында шамасы жағынан екінші фискалдык
Италиядағы жанама салық салудың айырмашылықты сипаты, ол қосымша құн
Италияда акциздік алымдар Қазақстан мен салыстарғанда
бюджетке елеулі табыстар әкеледі, біздің елімізде олар азаюда.
Сомымен дамыған елдердің салық жүйелері көптеген түрлі экономикалық саяси
Салықты іріктеу оның құрылымын алу ставкалары биліктің әр түрлі
Әртүрлі табысқа салыққа жекелеген елдер экономикасының салыстырмалы тәуекелділігі біркелкі
1975 жылға дейін экономикалық ынтымақтастық даму ұйымының (ОЭСР) көптеген
70 жылдардың екінші жартысында тұтынушыларға салық үлесінің өсу тенденциясы
Көптеген елдерде тұтынушыға салықтың үлесі, акциз үлесі, кедендік баж
Біріншісінің ролі мен үлесі артып отырса, 80 жылдары соңғысы
Тікелей салықтар Германияда, АҚШ-та, Жапонияда, жанама салықтар Франция мен
Германия мен АҚШ-та тікелей салықтардың рөлі артса, Жапония мен
Осы елдердің салықтар құрылымы өзгерістер салық салудың одан әрі
ІІ тарау. ҚҚС төлеу тәртібі мен есептеу әдісі
2.1 Қазақстан республикасының бюджетіне ҚҚС түсімдерінің жағдайына талдау
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымындағы №209-ІІ “Салық және
Мемлекеттік бюджеттің мүдделерін қорғау және Қазақстан Республикасының заң нормаларына
1. Барлық қосымша құн салығын төлеушілер салық органдарына
Салық төлеушінің ұсынған мәліметтері негізінде салық органдары өткізілген тауарлары
Қосылған құн салығын қайтару бойынша бюджеттік борыштың елеулі өсуін
Қазақстан Республикасы салық заңдылығы жер қойнауын пайдалану мәмілелеріне белгіленген
“Тағайындау елі” принципі әлемдік саудада жалпыға ортақ болып
“Нөлдік” ставканы қолдану бюджеттен қосылған құн салығы өтеуді
Ресейлік заңдылықтардың өзгешеліктері бар. Алдын ала төлемсіз тауарларды тиеп
Қазақстан Ресупбликасына Ресейлік тауарларды енгізгенде ҚҚС 15%-тік ставкамен алынатындықтан
Осы мақсатта Қазақстанның экспорттаушылары салық органдарына экспортталатын тауарларды қоюға
“Тағайындаушы ел” қағидасы бойынша Ресей мен Қазақстан арасында өзара
ҚҚС-тың ортақ ставкасын енгізу тұтастай алғанда материалдық-техникалық ресурстарды сатып
Ауылшаруашылық қайта өңлеуші кәсіпорындарға қатысты ҚҚС-тің әтүрлі ставкаларының кері
“Нөлдік” ставканы қолдану бюджет есебінен ҚҚС қайтаруды туындайды. Мұндай
2001 жылда жаңа Салық кодексін енгізумен байланысты ішкі өндіріс
Қазақстан Республикасы аумағына енгізілген тауарларына қосылған құн салығы
Қазақстан Республикасы аумағында енгізілетін тауарларға қосылған құн салығынан түсетін
2.2 ҚҚС құрылу ерекшелігі мен есептеу тәртібі
Қазіргі күні бүкіл әлемде ең кең тараған жанама салықтың
1991 жылы ҚҚС енгізілген сәттен бастап салық жүйесіндегі бұл
Алғашқыда салық 28% мөлшерінде белгіленген еді. Бірақ нарықтар
Қазақстан Республикасының салық заңдылығына ҚҚС енгізумен бірге, бұл
ҚҚС енгізуде оны жинаудың тәртібі толық өңделмеген еді, соның
Тауарлар мен өнімдерді алушының бюджет жарнасына жатқызылуға тиіс
Бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сомасын анықтауда әлемдік тәжірибеде екі
тұра (бухгалтерлік) әдістің мәні ҚҚС-ті келесідей формула бойынша есептеуде:
ҚҚС=СхҚҚ;
мұндағы С – салық ставкасы;
ҚҚ - қосылған құн.
жанама (барабарлық) әдіс шот-фактура арқылы келесідей формуламен анықталады:
ҚҚС=СБ-СТ
мұндағы С – салық ставкасы;
Б - өткізу бағасы;
Т - тұтынлған туарлардың құны.
Нәтижесінде, қабылданған ҚҚС-ті есепетудің оңайтылған тәртібі қосылған құн шамасын
1995 жылдың шілдесіне дейін Қазақстанда кәсіпорын табыстарына тікелей байланысты
Қазіргі кезде ҚР-нда ҚҚС-ті есепетудің барабарлық әдісі қолдануда (әлемдік
Салық кодексіне енгізілген “тіркелу шегінің” ерекше мәні бар, осыған
Салық кодексінің 208-210 баптарында қосылған құн салығы бойынша есепке
Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, Салық кодексінде тауарлардың (қызметтер,
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының салықтық заңдалағында ғ37 “ҚҚС есептеу
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған
Салық салынатын импорт бойынша қосылған құн салығының ставкасы
Қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі күнтізбелік ай болып
ҚҚС төлеуші әрбір салық кезеңі үшін қосылған құн салығы
Декларациямен қоса салық кезеңі ішінде сатып алынған тауарлар бойынша
Салық органдары импротталатын тауарлар өнеркәсіптік ұқсатуға арналған және
ҚҚС төлеу мерзімін өзгерту өсімпұл есептелмей, кеден органы кедендік
Уәкілетті мемлекеттік орган өнекәсіптік ұқсату үшін үнемі импорт бойынша
Салық органдары импортталатын тауарларға қосылған құн салығын төлеу мерзімін
ҚҚС жабдықтың, ауылшаруашылық техникасының, автомобиль көлігінің жылжымалы жүк құрамының,
ҚҚС төлеуші кеден органдарына ҚҚС бойынша есепке қою туралы
Нақты түскен тауарлар, соның ішінде импотталатын тауарлар бойынша төленуге
Осыда жеткізілу құнында ҚҚС-тің барын растайтын құжаттарды тексеру
ҚҚС төлеуден босатылған сатып алынған тауарлар бойынша қосылған құн
Тауарлар бойынша күмәнді міндеттеме сомасын табысқа енгізген кезде осындай
Егер қосылған құн салығы шығарылып тасталғаннан кейін ҚҚС төлеуші
Қосылған құн салығын өнім беруші-төлеуші банкрот деп танылған жағдайда,
Салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын тауарлар бойынша қосылған
Салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар болған кезде
2.3 ҚҚС шаруашылық субъектілердің экономикалы әреекетіне әсері
ҚҚС-ғы іскерлік белсенділікке әсер етпейді және өндіріс шығындарын арттырмайды
Бұл жағдайда мемлекетте, ҚҚС салынатын тауарларды өндіруші кәсіпорында өз
Жанама салықтар жүйесін құрауда елдің экономикалық даму ерекшеліктермен салық
Өнеркәсіпке салынатын салымдардың өтелу мерзімінен өндірістің циклдің ұзаққа созылуына
Өнеркәсіптік салаға бос қаржы ресурстарының жетіспеушілігі кәсіпорындардың өзара төлемсіздік
Өнеркәсіп орындардың кірісі төмен деңгейде болғандықтан жалақысы да
Қазіргі кезде қосымша құн салығын есептеу механизмі кәсіпкерлердің шаруашалық
Дегенмен, кәсіпкерлердің қызмет етіп отырған қалыптасқан шарттарды аталған айналым
1. Кіріс
2. ҚҚС
3. Салық салынатын табыс
4. Заңды тұлғалардың табыс салығы (30%)
5. Барлық төленген салықтар (П2+П4)
6. Таза табыс (П3-П4)
7. Кәсіпорында қалған ақша қаражаты
Берілген мысалда түсім сомасындағы салықтардың үлес салмағы (табыс салығы
Табыс
ҚҚС
Шығындар
ҚҚС шығындары
бюджетке төленетін ҚҚС (п2-п1)
салық салынатын табыс (п1-п3)
Заңды тұлғалардың табыс салығы
Барлық төленген салықтар (п5+п7)
Таза табыс (п6-п7)
Кәсіпорында қалатын ақша қаражаттары
Бюджетке төленген салықтардың үлес салмағы 20,8% (250:1200) құрады, түсім
Бірінші және екінші көрсеткіштерді салыстырсақ, шығындар жағынан өсуі ҚҚС
Сондықтан да, кәсіпорынның табысын шектеу арқылы оның шығындары бөлігін
ҚҚС толық түрде өтеуге тырысу кей кезеңдері кәсіпорынға кері
Табыс
ҚҚС
Алынған құралдар
Құрал бағасының ҚҚС
Бюджетке төленетін ҚҚС (п2-п4)
Салық салынатын табыс
Заңды тұлғалардың табыс салығы
Таза табыс (п1-п7)
Барлығы бюджетке төленетін
Кәсіпорында қалатын қаржы(п1+п2)-(п3+п4)
Түсім сомасындағы салықтың үлес салмағы 25% және таза табыс
Осы жағдайда кәсіпорын салық міндеттемесін өтей алмайды, сонымен қатар
Әрине, салық заңдылығында қарастырылған ҚҚС бөлігінде жеңілдіктерді барлық кәсіпкерлер
Мысалы В кәсіорында жеке тұлғалардан қолма-қол ақшаға материалдар сатып
І
Сатып алынған тауарлар
ҚҚС
Өткізу
ҚҚС
Бюджетке төленетін салық (п4-п2) 45000
Қаржы нәтижесі (п3-п1)
Егер резервтік қор, дивиденд төлеу т.б. сияқты төлемдер жасалуы
Міне ҚҚС жанама салыққа жатқызылғандығымен, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне
ІІІ тарау. Қазіргі жағдайда ҚҚС қызмет ету механизмін жетілдіру
Қосылған құн салығы тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге белгіленетін жанама
Бюджетке үнемі түсудің нәтижесінде және қосылған құн салықтың универсалдығы
Сонымен қатар қосылған құн салығы елдің экономикасын реттеумен экономикалық
Нарықтық қатынастарға өту салық заңдылығында радикалды өзгерістер мен мемелекеттік
Жаңа Салық кодексін қабылдаумен байланысты қосылған құн салығын төлеушілерге
Салық кодексіне сәйкес қосылған құн салығын төлеушілердің қатарынан тауарларды
Ең алдымен осы норма тауарларды өткізетін кәсіпкерлерге қатысты.
Сонымен қатар, көрсетілген кәсіпкерлерде қосылған құн салығы бойынша есепке
Сонымен қосылған құн салығы бойынша есепке алу тауарларды өткізу
Осыған байланысты көрсетілген салық төлеушілерге қатаң есеп беру бланкісі
Қосылған құн салығын төлеушіні тіркеу мен есепке алу орталықтандырылған
Қазақстан Республикасы “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Кодексінің 211 бабына
Салық бақылауын жүзеге асыру салық қызметі органдарына қосылған құн
Қосылған құн салығы бойынша есепке тұрмаған төлеушіні анықтаған
Салық қызметі органы көрсетілген төлеушіге салықтық тексеріс жататын салықтық
Сонымен бірге осы төлеуші әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Сондай-ақ Қазақстан
Қосылған құн салығы бойынша есепке алу тәртібі және куәліктің
Жаңа Салық кодексінің іске қосылуымен байланысты салық жүйесін жетілдірумен
Негізгі бағыттарының бірі болып қосылған құн салығы бойынша салық
Сондықтан шот-фактуралар реестрлерін қабылдау және өңдеу жүйесі қосылған құн
Салық қызметі органдары қосылған құн салығының дұрыс есептелуіне бақылау
Филиалдары бар кәсіпорындары үшін салық салатын айналымды анықтағанда, осы
Сондай-ақ салық төлеуші есепке қай жұмысы арқылы жұмыс жасайтынын
Өткізулерді есепке алу әдісімен есепке алған кезде тиелген тауарлардың
Салық салынатын айналым мөлшерін дұрыс анықтауға айырықша көңіл бөлу
Тауарларға қатысты “өткізу” термині салық ұстаушының меншігіне кепілдендірілген тауарларды
Туарларды, жұмыстарды және қызметтерді айырбастау немесе оларды қайтарымсыз беру,
Тауарлар, жұмыстар немесе қызметтерге қоюшы қосылған құн салығын төлегенде
Алыс шетелден шығарылған импорттық тауарлар бойынша тек кедендік құжат
Қосылған құн салығын төлеуден босатылған қызметтер бойынша, ғимараттар мен
Салық кодексіне сәйкес, тауарлар бүлінген немесе жоғалған кезде осы
Егер де салық төлеушілерде салық салынатын және салық салынбайтын
Есепке алуға жатқызылған есеп сомасы есптік кезеңде есептелген сомада
Бюджетке аударылатын қосылған құн салығы сомасының толықтық және уақытылы
Қосылған құн салығы бойынша декларацияларда көрсетілген мәліметтердің шынайлығына, сондай-ақ
Нәтижесінде, әдетте, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың жақсы ұйымдастырылған түрлерінің
Біздің елімізде салықтық бақылау сәйкесінше билік құзырлығымен қамтылған,
Салық кодексі мемлекеттік органдарының міндеттерін белгілеп, Қазақстан Республикасы салық
Қазіргі уақытта барлық әлемде салық жүйесін жеңілдету тенденциясы байқалады.
Осындай тенденция кейбір елдерде тек жалғыз қосылған құн салығының
Біздің елімізде салық жүйесі өте күрделі құрылымды иеленеді. Онда
Сонымен бірге, салық ставкалары мен олар төленетін табыстар өте
Салықтар енгізілген соң бір жылда қызмет етпей алынып тасталады.
Салықтар төңірегіндегі осындай жағдайлар біздің экономикамыздың тұрақсыздылығына әкеледі.
Жоғарында айтылғанды талдай келе мәселелер қазіргі жағдайда төмендегі әдей
салықтарды есептеу мен жинаудың, салық төлеушілерді есепке алудың, бақылау
аудандар деңгейінде жаңа ұйымдық-қызметтік құрылымды енгізу;
салық органдары қызметтерін жүзеге асыру үшін жаңа технология
салық заңының тиімділігін арттыру үшін ақпараттық-аналитикалық жұмыстар мен ғылым
құжаттық тексерістер мен оларды өткізу үшін салық төлеушілерді іріктеу
халықаралық және мемлекеттік стандарттарды салық органдарын ақпараттандыру үшін қолдану;
салықты есепету мен алудың “дербес есептеу” жүйесін іске қосу;
салық органдары мен салық төлеушілердің өзара әрекеттестігінің “мейірбандық” жүйесін
салық органдарында құжат айналысын оңтайландыру.
Осы тақырыптың өзектілігін отандық тауар өндірушілерге салық салудың тиімді
Экономикалқы өсуге қол жеткізу азаматтардың өмір сүру деңгейін өркениетке
Салық жүйесін жетілдіру сұрақтарын қарастыра отырып салықтардың жиналымдалығын
бюджетке қаржы ресурстарының түсуінің толықтығын қамтамасыз етуге кедергі кемшіліктерді
салықтар жүйесін санды есептік-бақылау аспектісінде жеңілдету;
әрбір өндірушінің шаруашылық қызметінің мақсатын, стратегиясын таңдау әдісі мен
салықтық қатынастарды реттеудегі заңның рөлін арттыру есебінен құқықтық нысанды
Салықтарды тиімді қолданудың маңызды бағыттары болып шағын кәсіпкерлікті ынталандырудағы
Шағын кәсіпорындардың санын өсіру, олардың тиімділігін арттыру мақсатын, өзі
Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту механизмнің бірден-бір шешуші буыны
Салық саясаты салық базасын кеңейтуге бағытталған болу керек. Салық
Салық жүйесі нарықтық экономиканың бірден-бір басты элементтерінің бірі болып
Біздің салықтардың тұрақсыздылығы ставкалардың жеңілділігінің үнемі қайта қаралуын Қазақстанның
Салық саласындағы реформаторлық қайта құрудың талдауы негізінен тартылған ұсыныстар
Бірақ бүгінгі уақытта нарықтық қатынастардың қазіргі кезеңіне сәйкес келетін
Бүгінгі күні Батыс елдерінде салық алу мен оны қолданудың
Салық салу аясындағы проблемалардың көп қалыптасқандығы сондай, оларды жекелеген
Осы қайшылықтарды жоюдың ойластырылмаған амалдарды көптеген түзетулер өз кезегінде
Қорытынды
Тікелей салықтар кейбір экономикалық құбылыстары мен серпінін үнемі көрсете
Сонымен жанама салықтардың ерекшеліктері болып олардың салық ауыртпалығын басқа
Жанама салықтарды ұтымды және тиімді қолданса мемлекетке үлкен қаржылық
Жанама салықтар тікелей салықтарға қарағанда оңай жинақталады, себебі салықты
Жанама салықтардың осындай артықшылықтары оларды үнемі ауқымды қолдануға, сондай-ақ
Қосылған құнды өндіріс пен өткізудің әр буындарында бөліп қарастыру
өндіруші де өндіріс шығындарын азайтуға ынта туғызатын тауар бағасының
салық бойынша есептеулер процесінде мемлекет өнекәсіптік және сауда капиталының
мемлекетке салықтың толық құнының жалғыз және соңғы төлеушісі болып
1999-2002 жылдары арасында республикада мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердің қалыпты
Сонымен қатар осы кезеңдегі республикалық бюджет табыстарындағы жанама салықтар
Акциздік салықтарды бірдей бағалауға болады. Өз уақытысында У.
1990 жылдары дамыған елдерде тура және жанама салықтар жағадайы
Греманияда, АҚШ-та, Жапонияда тікелей салықтар басым болса, Франция мен
Шаруашылық өмірдің ғаламдануы мен халықаралық еңбек бөлісінің өсуімен трансұлттық
Сондай-ақ нөлдік ставканы қолданатын, аффинирленген қымбат металлдарды өткізуден басқа
Жаңа Салық кодексінің елеулі артықшылығы болып оның бірден бір
Қолданылған әдебиеттер тізімі
ҚР Салық кодексі “салық және бюджетке төленетін басқа да
“ҚҚС туралы ҚР заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
“ҚҚС есептеу және оны төлеу тәртібі” туралы нұсқаулық //
Назарбаев Н.А. Ел басшысының ҚР халықтарына жолдауы // Егемен
Нурсейтов А.О. Предпринимателю о налоге на добавленную стоимость. Алматы,
Дербисов Е.Ж., Ержанов С.Ж. Налоги в Казахстане. Алматы, 2001
Сержантов К.А. Налоги иналоговое прланирование. Алматы, 2002
Аньшин В.М. Налогообложение в системе экономического управления. Москва, 1999
Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Алматы, 2002
Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложения. Алматы, 2002
Балабанов Е. Все начиналось с десятины // Қаржы-қаражат, №
Трошин А.В. Сравнительный анализ методик определения налоговой нагрузки предприятия
Пушкарева В.М. История финансовой мысли и политики налогов. Москва,
Раимбеков А. Классификация налогов // Қаржы-қаражат, №7, 2001
Гаджиев Р.Г. О соответствии прямого и косвенного налогообложения //
Интикбаева С.Ж. Некоторые проблемы налоговой политики // Қаржы-қаражат, №1,
Культбатыров А. Пути совершенствования системы местных налогов и сборов
Атыгаева З., Бекбердиев Б. Налоговый контроль в современных условиях
Раимкулов А. Контроль как приоритетное направление в пополнении доходов
Бабич Е. Контроль еще раз контроль // Қаржы-қаражат, №4,
1
2