Мазмұны
Бет
Кіріспе 5
1 Қазақстан Республикасы салық саясатының негізгі принциптері 7
1.1 Салық салудың теориялық негіздері және Қазақстан Республикасы салық
1.2 ҚР-да салық салудың көрінісі.
19
1.3 ҚР-сы салық қызметі: органдарының міндеттері.
33
2 Мемлекеттің салық саясатының қазіргі жағдайы.
39
2.1 ҚР- салық органдарының 2007 жылғы қорытындысы және 2008
39
2.2 Алматы облысы, Әуезов ауданының салық жинау көрсеткіштері. 41
2.3 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму кезеңдері.
44
3 Халықаралық салық саясатының құқықтық принциптері және қосарланған салыққа
49
3.1 Халықаралық салық қатынастарының негіздері және алғашқы халықаралық салықтық
49
3.2 Қосарланған салықтық пайда болу себептер: халықаралық салықтық режимдер
60
Қорытынды 69
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 71
Кіріспе
Салық – кез-келген өркениетті мемлекеттің негізгі табыс көзі.
Нарықтық қатынастар жағдайында салық жүйесі мемлекеттің қаржылық-кредиттік механизмінің негізі,
Батыс елдерінде салық салу мәселелеріне Қазақстанның тәуелсіз салық жүйесінің
Салықтардың маңыздылығы жөнінде классик ғалымдар: «салықтар қоғамның кластарға бөлініп,
Салықтық төлемдердің шынайы мәнін түсіну үшін оның негізгі принциптерін
мемлекеттің тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыру үшін
әркім төлейтін салықтың мөлшері нақты айқындалған болуы тиіс. Салықты
салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші
әрбір салықтың салмағы халықтың қалтасын ойсыратып ктпей, мүмкіндігінше аздап
Бұл принциптер соншалықты қарапайым болғандығына қарамастан қазіргі таңдағы салық
Осы айтылғандардың түпкі тұжырымдары ретінде қазіргі заманғы экономикалық сипаты
салық ставкасының мөлшері әрбір салық төлеушінің мүмкіндіктерін ескере отырып,
табыстарға салықтың бір рет қана салынуына күш жұмсау қажет;
табысқа немесе капиталға бірнеше мәрте салық салынуына жол берілмегені
салық төлеу міндеттілігі әркімге тән;
салықтарды төлеу жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге түсінікті, қарапайым
салық жүйесі қоғамдық –саяси өзгермелі өзгерістерге оңай ыңғайланатындай тиімді
салық жүйесі қалыптасқан жалпы ішкі өнімді бөлуді қамтамасыз етіп,
Қазақстан Республикасының егемендік алуына орай отандық салық салу жүйесі
Халықаралық салық салу жүйесіндегі ең басты проблемалардың және принциптерідің
Қоғамымызда болып жатқан өзгерістер: мемлекеттің егемендік алуы, қлоғамның демократиялық
Салықтық қатынастарға байланысты келісім-шарттарға қол қойыллғанына қарамастан, көп жағдайларда,
1. Қазақстан Республикасы салық саясатының негізгі принциптері
1.1Салық салудың теориялық негіздері және Қазақстан Республикасы салық заңнамасында
Қазақстан Республикасы бүгінгі таңда құқықтық даму жолын таңдаған тәуелсіз
Мемлекетіміздің егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму
Мемлекет және құқықтық теориясын зерттеуші отандық ғалымдар Ғ.С. Сапарғалиев
мемлекеттік егемендік;
билік органдары; басқару аппаратының болуы;
арнаулы қаражат қорларын құру үшін салықтар жинау;
мемлекеттің тәуелсіздігін қамтамасыз ететін, қоғамдық тәртіп сақтайтын органдардың болуы;
құқықтық жүйенің болуы;
халықтың аумаққа бөлінуі;
әскери қорғаныс;
полиция;
барлау;
ішкі әскер
Мемлекет белгілерінің ішінде негізгілерінің бірі ретінде арнаулы қаражат қорларын
-Қазақстан Республикасының салықтық жүйесі толығымен қалыптасып болған жоқ;
- Қазақстан Республикасы салық жүйесінің методологиялық базасының
- Қазақстан Республикасында салықтар теориясы әлі де қалыптасу үстінде.
Аталған себептерге салық жүесінің осыдан арғы даму бағыттары отандық
Салықтар мен салықтық жүйеснің экономикалық және құқықтық мазмұнының ғылыми
Салық салудың түрлі проблемалары саяси экономика классиктерінің еңбектерінде зерттелген.
Сонымен қатар белгілі ғалым Давид Рикардо өзінің «Начала политической
Салықтар теориясының қалыптасуына үлес қосқан ғалымдар қатарында зерттеуші Н.
Ал А.Тривустың ойынша: «Салық дегеніміз – салық төлеушіден бірқатар
Келесі ғалым А.Соколовтың тұжырымдауынща: «Салық дегеніміз – экономикалық саясаттың
Жоғарыда салыққа қатысты берілген ережелер мен тұжырымдардың авторлары салық
Салық теориясы саласын зерттеуші ғалым С.Г. пепеляев өзінің «Основы
Ал Қазақстанда қаржылар мен құқық теориясының негізін салушы ғалым
А.И.Худяковтың салыққа қатысты пікірін зерттеуші қаржылар саласының білікті маманы
Ал Қазақстандық келесі зерттеуші Е.В. Пороховтың тұжырымдауына сүйенсек, онда:
Әрине, бұл тұжырымдарға қарап отырсақ, саяси және экономикалық тұрғыдан
Салық және құқықтық теориясын зерттеуші ғалым А.Худяковтың жіктеуіне сүйене
Біздің бұл әркетіміз өз кезегінде салық анықтамасының ережесін оның
салық тек мемлекет тарапынан белгіленеді;
салық тек құқықтық нысанда өмір сүреді;
салықты уәкілетті органдар тиісті құқықтық нысанда белгілейді;
салық мәжбүрлеу сипатына ие;
салық міндетті төлем болып табылады;
салық төлеу заңи міндет болып танылады;
салық арқылы тұрақты қаржылық міндеттемелер туындайды;
ақшалар құқытық негізде алынады;
салықты төлеу мемлекеттік жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етіледі.
Салықтың экономикалық белгілері:
салық мемлекетке төленетін төлем сипатында көрініс табады;
салық қайтарымсыз негізде төленеді;
салық баламасыз сипатқа ие;
салықтық қатынастар тұрақты болуы тиіс;
салық салудың нақты объектісі болады;
салық субъектісі айқын болуы шарт;
салық мөлшері нақты болады;
салықты төлеу мерзімдері нақты анықталады;
салық мемлекет кірісі болып табылады;
салық төлеу барысында меншік формасы ауысады.
Аталған заңи және экономикалық белгілер салық ұғымының мәнін барынша
Соңғы жылдардағы салықтар саласындағы зерттеулер дамыған шет мемлекеттерде нақты,
Біз бұл анықтамаға салықтардың әлеуметтік-экономикалық категориясын енгіздік. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық
С.Г. Пепеляев пен А.И. Худяков ұсынған анықтамаларға сүйенсек, салықтар
Салық қызметі дегеніміз- оның мәнінің іс жүзінде айқындалып, ашылуы,
Салық маңызды экономикалық категория болғандықтан экономикалық әдебиеттерге сүйене отырып,
фискалдық (бюджеттік, мобилизациялық,аккумуляциялаушы, жинақтаушы);
ынталандырушы;
қайта бөлу (әлеуметтік);
реттеуші, бұл қызмет өз кезегінде тағы да:
а) ынталандырушы;
ә) тоқтатушы;
б) өндіруші.
Зерттеуші А.И. Худяков өзінің «Налоговое право в Республике Казахстан»
фискалдық;
ынталандырушы;
әлеуметтік;
реттеуші;
қайта бөлу.
Ал салық саласындағы белгілі қазақстандық зерттеушілердің бірі Е.В. Порохов
фискалдық;
экономикалық;
әлеуметтік;
Қаржылық теория мен салық теориясынның қалыптасуына елеулі үлес қосып
фискалдық (бюджеттік);
бақылау;
бөлу;
реттеуші, бұл қызмет өз кезегінде:
а) ынталандырушы;
б) тоқтатушы;
в) өндіруші.
Байқап отырғанымыздай, аталған зерттеушілердің барлығы дерлік салық қызметтерін өз
Салықтың фискалдық қызметі- салықтың шынайы табиғатымен айқындалған. Ол қызмет
Салықтардын өз қызметінен бөліп қарауға болмайтындығы сияқты салықтың бақылау
Салықтардың бақылау қызметі мемлекеттің өз қаржылық базасын қалыптастыруда, өндіріс
Жоғарыда берілген анықтамада атап өткеніміздей, ұлттық табыстың белгілі бір
Салықтардың қайта бөлу қыземті- таза әлеуметтік сипатқа ие. Тиісті
Салықтардың реттеуші қызметі- өндіріс процестерінің масштабы мен динамикасына әсер
Жоғарыда талданған салықтық қызмет түрлері нақты әрі осымен қатып
Кез-келген мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасу заңдылықтарын негізгі принциптер немесе
Алдымен «принцип» терминнің мәніне тоқталып өтейік. Принцип – латын
Принциптер- құқықтың объективті сипаты , олар қоғам дамуының заңдылықтары
Ф.Энгельс «Анти-Дюрингте» принциптер жөнінде былай деп жазған болатын: «Принциптер
Қазақстандық зерттеуші К.К.Айтхожин өзінің «О понятии принципы Конституции Республики
«Принцип» ұғымы философия ғылымында субъективтік мағынада негізі ереже, алғышарт
Конституциялық принциптер ұғымының мәніні терең түсіну үшін алдымен құқық
Мемлекет және құқық теориясын зерттеуші заңгер ғылымдардың еңбектеріне сүйене
Қазақстандық заңгерлер Ғ.С.Сапарғалиев пен А.С. Ибраеваның пайымдауларынша «Құқық принциптері
Құқық принциптері әділдік, дұрыстық көрсеткіші болғандықтан тұрақтылығымен ерекшеленеді,
құқықтың нормалардан айырмашылығы болып табылады.Құқықтық принциптер нормаларда, тікелей
Әділет пен бостандық идеяларын дамытатын қүқықтық принциптердің ең
-демократиялық;
-ұлтаралық пәтуа;
-заңдылық;
-адамгершілік;
-заңдылықтың бірдейлігі;
-азаматтардың заң алдындағы теңдігі.
Мемлекет және құқық теориясын зерттеуші ресейлік ғалымдар Н.И.Мазутов пен
Құқық принциптеріне берілген бұл анықтамалардан қандай тұжырым жасауға болады?
Құқық теориясынан алынған пайымдауларға сүйене отырып, салық құқығының принциптерін
Құқық принциптері нарық қатынастары дамуының шынайы заңдылықтарын көрсетеді және
Құқықтық әдебиетте «құқық принципі» ұғымына қатысты бірқатар анықтамалар қалыптасқан.
Бірінші топ өкілдері құқық принциптерін негіз қалаушы идея, бастаулар,
Екінші топ өкілдері құқық прирнциптерін қоғам дамуының әлеуметтік-экономикалық және
Үшінші топ өкілдері құқық принциптерін құқық мазмұнын анықтайтын объективті
Неміс құқықтанушысы Б.Грефрат халықаралық құқыққа қатысты принциптерді тиянақты түрде
принциптер дегеніміз- нормалар; олар тек бағдарламаның саяси- құқықтық пунктерінің
принциптер универсал нормалар болып табылады;
негіз қалаушы принциптердің өзге жалпы танылған нормалардан айырмашылығы
принциптер басқа нормалардың құқыққа сәйкестілігінің өлшемі ғана емес, олар
Құқық теориясының ережелеріне сүйенсек, құқықтық ғылымда принциптердің екі түрі
жалпықұқықтық (жалпысалалық) принциптер;
арнайы (салалық) принциптер.
В.Гуреевтің тұжырымдауынша «жалпықұқықтық (жалпысалалық) принциптер барлық құқық салаларында көрініс
Ал арнайы (салалық) принциптер дегеніміз – нақты құқық саласына
ҚР Салық кодексінің 175-177 баптарында резидент және резидент еместердің
Сонымен қатар заңды тұлғалар үшін резиденттілік принципінің өзіндік ерекше
Құқықтық әдебиеттерде заңды тұлғалардың резиденттілігін тиісті критерийлерге қатысты бөледі.
Сурет 1 Заңды тұлғалардың резиденттілігінің негізгі критерийлері
сурет. ҚР Заңды тұлғалар резиденттілігінің негізгі критерийлері.
Салық салу жүйесінің принциптерін негіздеу мәселелеріне қатысты ғылыми әдебиетте
Экономика ғылымының классигі Адам Смит өзінің «Исследование о природе
Адам Смиттің пайымдауынша тұлғаның жеке тәуелсіз меншік құқығының жүзеге
Адам Смит кез-келген демократиялық мемлекеттің салық жүйесінде жүзеге асырылуы
әділдік;
айқындылық;
қолайлылық;
тиімділік;
Адам Смит ұсынған алғашқы принципке талдау жасап көрелік.
Адам Смиттің ойынша әділдік принципіне пропорционал салық салу
Горизанталь бойынша әділдік;
Вертикаль бойынша әділдік.
Теңдік принципінің мазмұнына сәйкес бірыңғай фактілер бірыңғай бағалануы тиіс.
Ал материалдық мүмкіндіктері әр түрлі тұлғалар салық түрінде өз
Қазақстан Республикасы салық құқығының негізгі қайнар көзі болып табылатын
салық салудың міндеттілігі;
салық салудың айқындылығы;
салық салудың әділдігі;
салық жүйесінің біртұтастығы;
салық заңдарының жариялылығы;
әрине, бұл принциптер қалыптасқан классикалық принциптерге негізделген. Жүргізілген
Біздің ұсынып отырған соңғы принциптер жалпыға танымал болғанымен тиімді
Зерттеу барысында негзге алынған теориялық тұжырымдарды қорыта келгенде жалпы
Бұл ойды тұжырымдай келіп, жалпы ғылыми принциптер негізінде құрылған
«қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» 1991 жылғы 25 желтоқсандағы
Сонымен қатар, қабылданған салық жүйесін жүзеге асыру және оның
Жоғарыда аталғандар негізінде қандай тұжырым жасауға болады?
Салықтық қайта түрлендірулердің табысты болуы олардың ғылыми негіздемесінің тереңідгімен,
Қоғам өзінің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіне сай салық салу механизмдері
Салық жүйесі- мемлекет тарапынан алынатын салықтар жиынтығынан, олардың құрылым
Салық жүйесі мемлекеттің салықтық құызыры негізінде қызмет етеді. Бұл
ҚР –да салық салудың көрінісі.
Қазақстан Республикасының Ата Заңы ең маңызды мемлекеттік нормативтік акт
Бұл маңызды құжатта мемлекет қызметінің принциптері нақты айқындалған.
Конституцияда бекітілген құқықтық нормалар конституциялық – құқықтық қатынастарға қатысушылардың
Қазақстандық ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, «конституциялық құқық нормалары дегеніміз- жалпыға
Жоғарыда берілген ережедегі ғалымдардың тұжырымдамаларына сүйене отырып, конституциялық құқық
конституциялық – құқытық норма дегеніміз нақты заңи ереже, яғни
формальді негізде анықталған ереже, яғни нақты заңи қайнар көзде
жалпыға бірдей міндетті ереже, яғни барлық құқық субъектілері үшін,
жүйелі – кешенді норма, яғни қоғамдық қатынастар бір ғана
тәртіпті бағалау критерийіне ие, яғни құқыққа сәйкес немесе құқыққа
нормалардың орындалуын уәкілетті мемлекеттік органдар қорғайды.
Конституцияның мемлекет өміріндегі маңызы жөніндегі Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2005
Біздің Конституциямыздың әлемде демократиялық қоғамның негізгі міндеттеріне сәйкес келетіні
Сонымен ҚР Конституциясына талдау жасау негізіде белгілі қаржы саласын
Салықтарды белгілеу немесе алып тастау барысында заң шығару билігінің
Салықтарды белгілеу барысында заңдылықты сақтау принципі;
Салық заңдары актілерінің ҚР Конституциясына сәйкестігі принципі;
Салық төлеушілердің меншіктерін негізсіз салықтық өтемдерден қорғау принципі;
Салықтардың міндеттілігі принципі;
Салық төлеушілердің заң және сот алдындағы теңдігі принципі;
Мемлекеттің салықтық қызметіндегі бұқаралық және жариялылық принципі;
Салық төлеушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін сотқа жүгіну арқылы,
Ендігі кезекте жоғарыда аталған әрбір принципке түсініктеме бергенді жөн
Салықтарды белгілеу немесе алып тастау барысында заң шығару билігінің
Конституцияның 54 бабының 2 тармағындағы «Парламент палаталарының бөлек отырысында
Ал Конституцияның 61 бабаның 2 тармағына жүгінсек, онда былай
Осылайша, қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларын сәйкес салық берлілеу немесе
Ал «Нормативтік құқытық актілер» туралы заңға сәйкес салық төмендегідей
Парламент қабылдаған Заң түрінде;
Президент шығарған Заң түрінде;
Заң күші бар ҚР Президентінің Жарлығы түрінде;
Алайда бұл жерде бір мезгілде параллель түрде салық белгілеу
Сондықтан да Қазақстан ғалымдары алдында күрделі міндеттер туындап отыр.
Сонымен қатар салықтар заңды негізде белгіленді деп санаулы үшін,
Заң жобасын дарялау
заң шығару бастамасы
Заң жобасын талқылау
Заңды қабылдау
Заңды ресми жариялау және оның күшіне енуі.
Салықтарды белгілеу барысында заңдылықты сақтау принципінің мәні ҚР Ата
ҚР Конституциясының 35 бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды
Салық заңдары актілерінің ҚР Конституциясына сәйкестігі принципі.
Бұл принцип еліміздің Негізгі заңының бірден екі бабымен қамтамасыз
Конституцияның 4- бабының 2 тармағында былай делінген:
«Конституцияның ең жоғарғы заңдық күші бар және Республиканың
«Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен
Салық төлеушілердің меншіктерін негізсіз салықтық өтемлерден қорғау принципі. Жоғарыда
ҚР Салық Кодексінің 39 – бабында салық міндеттемесін орындау
Сонымен, Салық Кодексінің 39 – бабына жүгінсек, онда былай
«1. Өткен салық кезеңдеріндегі салықтың осы түрі бойынша міндеттемелер
39 баптың екінші тармағында бюджетке артық төленген салық сомасы
1) салықтың осы түрі бойынша өсімпұлдар мен айыппұлдарды
2) салықтың басқа түрлері бойынша өсімпұлдар мен айыппұлдарды өтеу
3) салықтың басқа түрлері бойынша бересіні өтеу есебіне;
Осы баптың 2-1 тармағында былай делінген: «Қазақстан Республикасының кеден
Сонымен Салық Кодексі 40- бабының 1 – тармағына сәйкес
«1. Салықтың артық төленген сомасы осы Кодекстің 39 –
Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, салықтың артық төленген сомасын
2-1. Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан тауарларды өткізген кезде кеден
3. Осы баптың 2- тармағында белгіленген мерзім бұзылған жағдайда
4. Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, бюджетке төленген басқа
Салықтардың міндеттілігі принципі. Салықтардың міндеттілігі принципі ҚР Конституциясының 35
Біз салықтың міндеттілігіне берген таудауымызда «міндеттілік» категориясы мұнда қаржылық-құқықтық
салық заңды негізде белгіленгендіктен салық төлеуші оны міндетті түрде
салық төлеуші салықты нақты белгіленген мерзімде төлеуге міндетті;
салық төлеуші салықты белгілі тәртіппен төлеуге міндетті.
Салық төлеу міндеттілігі принципі еліміздің Ата заңында бекітілгендіктен маңызды
Ал салық Кодексінің 24- бабында салық міндеттемесі айқындалған.
Онда былай делінген:
Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған міндеттемесі
Мемлекет салық қызметі органы арқылы салық төлеушіден- оның салық
Салық төлеушілердің заң және сот алдындағы теңдігі принципі.
Аталған принцип ҚР Конституциясының 14- бабына сәйкес туындайды. Онда
Салықтық жеңілдіктер дегеніміз- салық төлеушіні әдеттегі салықтық режимге қарағанда
Салық жеңілдігі – субъектінің салық төлеуден толық немесе ішінара
Яғни, салық жеңілдігіне деген құқық мемлекетке төленуі тиіс салық
Салық жеңілдігі әр уақытта салық ауыртпалығын жеңілдетумен байланысты болғандықтан
Осылайша салық төлеушілерге белгілі жеңілдіктер көрсетілуі салық төлеушілердің заң
Мемлекеттің салық қызметін жүзеге асырудағы бұқаралық және жариялылық принципі.
Аталған принцип ҚР Конституциясы 4 бабының 4- тармағында көрініс
Онда: «3. Барлық заңдар, республика қатысушысы болып табылатын халықаралық
ҚР заңдары, халықаралық шарттар, нормалары, нормативтік актілері республикаға таралатын,
Ал Қазақстан Республикасы «Салық және бюджетке төленетін басқа да
Салық төлеушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін сотқа жүгіну арқылы,
Бұл принцип ҚР Конституциясының 13 бабында бекітілген. Бұл бап
Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің
Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы
Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда білікті
Сонымен қатар ҚР Салық Кодексінің 552,566 – баптарында салық
Салық органдары мен салық төлеушілер арасында салықтық заң нормаларын
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық Комитеті тарапынан ұйымдастырылып отырған
Салық төлеушілердің шағымдарын қарау бойынша салық органдарының бақылау қызметін
Әлемдік тәжіибеде салық салудың дәстүрлі принциптері қалыптасқан. Оларға
Алғаш салық салу принциптерін қалыптастырған шотландиялық экономист Адам Смит
теңдік принципі
анықтылық принципі
қолайлылық принципі
үнемділік принципі
Жоғарыда аталған дәстүрлі принциптер Қазақстан Республикасының қолдансытағы «Салық және
Қазақстан Республикасы салық заңдылығының негізгі принциптері мыналар:
салық жүйесінің біртұтастылығы (Салық кодексінің 8-бабы);
салық салудың міндеттілігі (Салық кодексінің 5- бабы);
салық салудың айқыныдылығы (Салық кодексінің 6- бабы);
салық салудың әділдігі (Салық кодексінің 7- бабы);
салық заңдарының жариялылығы (салық кодексінің 9- бабы);
Салық органдарының өз қызметтерін құқықтық негізде жүзеге
Қазақстан Республикасы «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
Бұл принциптің сақтаулуы салық заңдарының қолданылу тәжірибесі арасындағы
Салықтық төлемдерге қатысты шағымдарды әкімшілік тәртіппен қарастыру барысында салық
Салық кодексінде бекітілген салық жүйесінің біртұтастылық принципі Қазақстан Республикасының
Салық төлеушіліердің шағымдарын қарау барысында салық органдары тарапынан қабылданған
Сонымен қатар салық төлеушінің салық заңдарына қатысты ақпарат және
Аталған принциптердің толық орындалуы төмендегідей мүмкіндіктерді туындатады:
салықтық тексеру нәтижелері бойынша салық өлеушілер шағымдарын қарау барысындағы
салық органдарымен салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері салық
салық тексеруі бойынша салық төлеушілер шағымдарының нәтижелілігін қамтамасыз етеді.
салық заңдары нормаларындағы нақты емес ұғымдарды, салық заңдары мен
салық төлеушілер және салық органдары тарапынан салық заңдарын бұзудың
Бүгінгі таңда дамыған шет мемлекеттердің тәжірибесі кез келген мемлекеттің
түрлі апаттардың, ашаршылықтың, аурулрдың табиғи және техногенді апаттардың, демографиялық
әлеуметтік күйзелісті төмендетуге бағытталған материалдық құралдар мен ұйымдастырушылық күштерді
өмірді (салықтар, құралдар, қайырымдылық, көмек, кәсіпкерлік бастама) арқылы реттеу.
Демократиялық жаңару жағдайындағы қазақстан Республикасының әлеуметтік саясаты азаматтардың тұрмыс
Деп аталатын тараушасы: «Біздің стратегиямыздың ең бір маңызды мәселесі
Сонымен мемлекет өзінің әлеуметтік саясатын жүзеге асыруда мынадай маңызды
бағалар өсуі кезінде компенсациялаудың түрлі нысандарын енгізу арқылы көмек
жұмыссыздарға жәрдемақы беру;
әлеуметтік сақтандыру саясатын қамтамасыз ету;
жұмысшылар үшін ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу;
қоршаған ортаны, денсаулықты қорғау;
мемлекет есебінен білім беруді дамыту;
жұмысшылар біліктілігін дамытуға бағытталған саясат жүргізу.
Тиімді салық саясатын жүргізбеген мемелекет өмір сүре алмайды.
ҚР Президентінің 2005 жылғы Жолдауында нақтыланып өткендей, тиімді салық
Ол жөнінде Жолдауда мынандай тұжырымдар бар: «экономикалық және әлеуметтік
Кәсіпкерлер біздің оларға қалыпты жағдай туғызып, артықшылықтар беретінімізді, бізде
Мемлекет салық саясатын жүргізуге, экономиканы реттеуге түрлі салықтық құраларды
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне процентпен немесе абсолютті
Салық Кодексінің 26- бабына сәйкес салық базасы дегеніміз- салық
Салық жеңілдіктері – субъектінің әдеттегі салық режиміне қарағанда жеңіл
Мемлекет салық саясатын аталған құралдармен жүзеге асыра отырып, өзінің
Салық түрлері мен ставкаларының көп болуы салдарынан мемлекеттік бюджетке
Жаңа Салық Кодексінің қабылдануына орай мемлекеттің салық саясаты да
Салық саясатының тиімділігі мемелекетіміздің бүгінгі таңдағы шынайы жағдайына сәйкес
Мемлекет өзіне жүктелген саяси, экономикалық және әлеуметтік қызметтерді жүзеге
Тұрғын халықты әлеуметтік қорғау саясаты өмір сүру үшін көмек
Кез келген мемлекетте халықты әлеуметтік қолдауға арналған әлеуметтік институттар
Әлеуметтік қамсыздандыру және қорғау зейнетақылар түрінде, жәрдемақы есебінде және
Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру маңызды элемент
Мемлекеттің бюджеттік жүйеснің әлеуметтік өлшемі қаржыландырылатын әлеуметтік көмекпен анықталады.
2001 жылы шілде айында «Мемлекеттік адресті әлеуметтік көмек туралы»
Адресті әлеуметтік көмек көрсетудің негізгі принципі оның ақшалай төлем
Адресті әлеуметтік көмек жүйесі төрт түрлі жәрдемақыдан құралған:
тұрғын үй көмегі;
ақшалай түрде қосымша ақы төлеу;
7- жасқа дейінгі 4 және одан да көп балалы
Үйде тәрбиеленіп жатқан мүгедек балаларға.
Адресті әлеуметтік көмек анық, нақты халық тобына бағытталады.
Сонымен қатар бүгінгі таңда әлеуметтік аяның проблемаларымен айналысушы мемлекеттік
Салықтарды азайтуға бағытталған азаматтардың әрекеттерін мынадай қасиеттермен сипаттауға болады:
белсенді, ерікті іштей, қайнап – піскен әрекеттер;
салық сомаларын азайтуға бағытталған әрекеттер.
Салық төлеуден жаппай жалтару, сондай-ақ салық аясындағы криминогендік проблемасы
Салықтарды азайту саясаты – салықты азайтуға бағытталған. Салық төлеуші
салықтарды азайту;
салық ьтөлеуден жалтару;
салық төлеуден криминалды емес және криминалды түрде жалтару.
Екінші санат – салықтарды заңды негізде азайту немесе салықтық
Осы тұрғыда салық саясатының басты мақсаты – нарық экономикасындағы
Салық саясатының нақты бағыттарын даярлау барысында мемлекет төмендегі негізгі
ұлттық табысты қайта бөлуде аз қорғалған әлеуметтік топ өкілдерінің
салықтық төлемдерді оптимизациялау қажет, яғни, салық салу аясындағы қоғамдық,
Мемлекеттің салық саясатының негізгі бағыттары төмендегілер болып табылады:
ҚР тұрақты салық саясатын қалыптастыру;
Салық түрлерін олады ірілендіру арқылы және мақсатты салықтарды алып
Экологиялық салық рөлін артыру;
Қосарланған салыққа жол бермеу.
Салық саясатында әділдік пен жариялылық принциптерін басшылыққа алу маңызды
Салық төлеушілерге қолайлы жағдай туғызуға бағытталған шаралар кешенін қалыптастыру
Қазақстан Республикасы Әділет Министрлігінің 2005 жылғы 18 қазандығы №
Бұл Ереже ҚР Үкіметінің 2005 жылғы 24 мамырдағы №
бірінші кезең – 2005 жылғы 1 қарашадан басталады;
екінші кезең – 2006 жылғы 1 қаңтардан басталады.
Аталған Орталықтың қызметі салық төлеушілердің уақытын үнемдеуге, тиісті ақпаратты
Идеалды салық саясатын жүзеге асыру – рбір мемлекет пен
Мемлекетіміздің салық саясатының қалыптасуына едәуір ықпал ететін кейбір принциптерді
Сонымен қатар, салық заңнамасында салық объектілеріне қатысты нақтылық (түсініктілік),
Соңғы уақыттарда ҚР Қаржы Министрлігі Салық Комитеті тарапынан салық
Салық есебін электронды түрде беру және есеп шоттарды дистанциялық
Салық есебін қабылдау тиімділігін арттыру мақсатында салық органдарында салық
1.3. Қазақстан Республикасы салық қызметі органдарының міндеттері.
Салық қызметі органдарының құқықтары
Салық қызметі органдары:
Кодексте көзделген нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге және бекітуге;
өз құзыреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен тоқтатылуы
Кодексте белгіленген тәртіппен салық бақылауынан жүзеге асыруға;
Салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептеріне, сметаларына, ақшасының
Салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белігілеген нысандар бойынша салық
Қазақстан Республикасының заң актілеріндее белгіленген тәртіппен салық тексеруін жүзеге
Орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланылатын кез келген
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілеті мемлекеттік орган
Тексерілетін салық төлеушіге – заңды тұлға мен жеке кәсіпкерге
Кодекстің рекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық төлеушінің салық мінтеттемесін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға құқылы.
Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң актілерімен көзделген өзге
Салық қызметі органдарының міндеттері
Салық қызметі органдары:
салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
мемлекеттің мүддделерін қорғауға;
салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына, сондай-ақ жмнақтаушы зейнетақы қорларына
салық төлеушілердің, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты
белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіруге;
салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
кодекс ережелеріне сәйкес салық құпиясын сақтауға;
Кодексте көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге салық міндеттемелерінің
Салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
Салық төлеушіге берілетін салық және бюджетке төленетін басқа да
Мемлекет меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау, және
Салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға және салық
Қазақстан Республикасының әкімщшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне салық төлеушіге
салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
Салық қызметі органдары қазақстан Республикасының салық заңдарымен көзделген өзге
1.Салық қызметі органдарының лауазымды адамдары қызметтік міндеттерін атқару кеізнде
2. Қызметтегі жұмысын жүзеге асыруына байланысты салық қызметі органдары
3. Қызметтегі жұмысын жүзеге асыруына байланысты салық қызметі органдарының
4. Салық қызметі органдарының лауазымды адамды қызметтік міндеттерін орындау
Отбасына немесе оның асыруындағы адамдарға (мұрагерлеріне):
қаза тапқан (қайтыс болған) адамның соңғы лауазымы бойынша республикалық
Қазақсатн Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және тәртіппен асыраушысынан айырылуына
5.Қызметтік міндеттерін орындауына байланысты салық қызметі органдары қызметкерлерінің денсаулығы
Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған міндеттемесі
Сурет 2 Салық міндеттемесі
Салық төлеуші салық міндеттемесін орындау үшін мынадай іс-әрекеттер жасайды:
Салық органына тіркеу есебіне тұрады.
Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілердің есебін
салық салу объектілері имен салық салуға байланысты объектілерді, салық
салық есептілігін жасайды және оны белгіленген тәртіппен және мерзімдерде
Салық заңдарында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде салық және бюджетке
Салық төлеуші салық міндеттемесін орындауды белгіленген мерзімде дербес жүйеге
Төлем көзінен ұсталатын салық сомаларын есептеуді салық агенті жүзеге
Хабарлама түрлері Салық міндеттемесін орындау мерзімі
Салық органы салық кодексіне сәйкес есептеген салық және бюджетке
Салық тексеруі нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа
Мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету жөнінде қолданылатын
Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алудың қолданатын шаралары туралы Мәжбүрлеп
Дебиторлардың банк шоттарындағы ақшадан өндіріп алу туралы Өндіріп алуға
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
2 Мемлекеттің салық саясатының қазіргі жағдайы
2.1. ҚР салық органдарының 2007 жылғы қорытындысы және 2008
2007 ж 15-16 ақпаныда Қаржы министрлігінің ҚР салық комитетінде
Мұнда сөз алған ҚР Салық комитетінің председательі Н. Рахметов.
Біздің мемлекетімізде қазір бүкіл әлемде қолданылып жатқан салықтық көрсеткіштерге
бюджетке түсім;
экономикалық жұмыс
салық қарыздарымен жұмыс
апелляция
коррупцияға қарсы күрес
автоматтандырумен жұмыс
Осы критерийлерге байланысты 2007 ж салық органдарының алғашқы 4
шығыс қазақстан облысы
Қостанай облысы
Алматы қаласы
Ал қалған 4- ші орын –Батыс қазақстан Астана қаласы,
№ Көрсеткіштер Жауап саны
1 Жоғары дәрежедегі салық ставкалары 49 %
2 Салық заңнамаасындағы жиі өзгертулер 46 %
3 Салық заңнамасын түсіну қиындығы 35 %
4 Салық органдарының электрондық жүйесінің жетілмеу 35 %
5 Жоғары салықтық төлемдер 33 %
6 Салық заңнамас ындағы өзгертулерді уақытылы жеткізбеу 32 %
7 Үлкен дәрежедегі салықтық өзгертулер 30 %
8 Кәсіпкерлердің салық органдарына жүгінген сұрақтары бойынша, жауаптың
9 Салық органдары қызметкерлерінің жұмыс сапасының төмендігі 22 %
10 Электрондық жауап беру формасының дамымауы 13 %
11 Салықтық тексерулердің көп болу. 11 %
Кесте2 Қазақстан Республикасы салық саясаты органдарының жұмысымен қанағатсызданбау
2007 ж салық органдары үлкен жұмыстар атқарды. Барлық облыстарда
Қазақстан Республикасы салық төлеушілердің Хартиясы қабылданып және салық органдаары
01.01.2007 ж. Салық төлеушінің салықты жинау тәртібі қарастырылып енгізілді,
2007 ж 1-ші маусымында болған қауіпсіздік кеңесінің отырысында, осы
Мен ойлаймын осы Салық кодексіне енгізілген өзгертулер өзінің жемісін
2008 жылға қойылған салық органдарының негізгі мақсаттары:
Әлемдік банкпен біріге отырып –
а) салық комитетінің старатегиясын дамыту.
б) нақты стратегиялық бағыттарды жетілдіру.
Бұл мәселелердің барлығы Қаржы министрлігіне жіберілген, алайда бұған жоқ
2.2. Алматы қаласы, Әуезов ауданының салық жинау көрсеткіштері.
Алматы қаласының Әуезов аудандық Салық Комитеті мемлекеттік табыс түсімінің
республикалық бюджетке 10411,1 млн.теңге түсті (болжам -8041,1) немесе 129,5%
Жергілікті бюджетке 9155,5 млн.тенге түсті (болжам -8505,7 млн.
2006 жылдың 30 – желтоқсанына бюджет алыдндағы алынбай ақлған
Әуезов ауданы әкімінің аппараты бойынша 2006 жылғы шығыстар сметасының
Салық салу базасы Еңбек төлеу қоры (ЕТҚ) нақты мөлшерінің
Заңсыз түрде қаржы айналымымен айналысатын, сондай-ақ тіркелмеген шағын кәсіпкер
Есепке тұрмаған кәсіпкерлік іс-әрекетте пайдаланылған бөлмелерден салық қазынасына қосымша
403 салық төлеуші жылжымайтын мүлкін салықтық есепке отырғызбай жалға
170 жеке тұлғалардың мүлік және жер бойынша мерзімінде төленбей
Жарнамалық объектілер бойынша жасалған анализ бен мониторинг тиісті рұқсат
Фискалдық есі бар бақылау – кассалық машиналардың дұрыстығын және
Салық төлеушілерді уақытымен салықтық есепке отырғызу инвентаризациясы жүргізілді. Жыл
Әкімнен жеке тұлғалар жер учаскелерін сатып алу туралы 72
Салық Төлеушілер назарына!
Қазақстан Республикасының Қазыналық Қаржы Министрі Комитетінің хатына сәйкес бюджет
№ 104 102 коды- Жеке тұлғалардың мүлік салығы;
№ 104 302 коды – Жеке тұлғалардың жер салығы;
№ 104 402 коды – Жеке тұлғалардың автокөлік салығы;
№ 105 313 коды – Республика аумағындағы ерекше қорғауға
№ 105 314 коды- Жергілікті аймақтағы қорғауға алынған табиғи
№ 105 406 коды – Қазақстан Республикасы аймағындағы қоғамдық
№ 108 101 коды –Консулды жинақ;
№ 108 103 коды – азаматтардың жағдай туралы тіркелген
№ 201 906 код – кеден тәртібінің хаттауы бойынша
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке міндетті түрде төленетін
Хабарлау үлгісі мен өкілетті органдармен оны ұсыну тәртібі статистика
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму кезеңдері.
Салық жүйесі – бұл, мөлшерлемелері (ставкалары) төлеушілер және салық
1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған қазақстан Республикасының «Қазақстан республикасындағы
1. Жалпы мемлекеттік салықтар.
2. Міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар.
3. Жергілікті салықтар мен алымдар.
Жалпы мемлекеттік салықтарға:
Қосылған құн салығы.
Табыс салығы.
Акциздер.
Экспорт және импорт салығы.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
Кеденгдік тариф пен төлем.
Жер қойнауын пайдалануышалардың арнайы салығы мен төлемдері.
Бекітілген (ренталық) төлемдер.
Көлік құралдары салығы.
Автокөлікті құралын иемдену салығы.
Автокөлікті құралдарының ҚР –ның аумағына кіру салығы.
Заңды тұлғалардың мүлік салығы.
ҚР-ның азаматтарынан, шетел азаматтығы жоқ азаматтардан алынатын табыс салығы.
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғи ресурстарды пайдаланушылардың салығы.
Колхозшылар еңбегін төлеу қорына салынатын салықтар жатады.
Міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдарға:
Жер салығы.
Жеке тұлғаның мүлік салығы
Орман табысы
Суға төленетін төлем.
Табыстарға салынатын салық.
Кәсіпкерлік әрекетті тіркеу үшін алынатын салық.
Кәсіпкрлік әрекеттің субектісі ретінде тіркелмеген азаматтардан алынатын алым.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуге қою үшін алынатын алым.
Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен аударылатын мүлік салығы жатады.
Аталған салықтар мен алымдардан басқа жергілікті алымдар мен
Салық Кодексі – кең көлемді және жүйелі құжат. Мұнда
2002 жылдың 1 қаңтарында қабылданған Қазақстан Республикасының салық Кодексіне
І. Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салықтар мен арнаулы төлемдер.
6. Жер салығы.
7. Көлік құралдары салығы.
8. Мүлік салығы.
ІІ. Алымдар:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерід мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке және онымен жасалатын мәмілелерге құқықтарды мемлекеттік тіркегені
Радиоэлектрондық құралдар және жоғарғы жиіліктегі құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Теңіз, өзен кемелері мен ишағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі –дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Автокөлікт құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүргені үшін алым.
Аукциондардан алынатын алым.
Елтаңбалық алым.
жекеленген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға
ІІІ. Төлемақы:
Жер телімдерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Радиожиілікті спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Сыртқы (көрнекті) жарнамалар орналастырғаны үшін төлемақы.
ІҮ. Мемлекеттік баж.
Мемлекеттік баж.
Ү. Кеден төлемдері:
1. Кедендік баж.
2. Кедендік алымдар.
3. Төлемақы.
4. Алымдар.
Сонымен, қазір қызмет ететін салық жүйесі төлемдердің 5- тобынан
Бірінші топ – салықтар.
Барлық аталғ,ан салықтарды төмендегідей топтастыруға болады.
Тікелей және жанама салықтар.
Қызмет ететін жүйеде жанама салықтарға қосылған құн салығы және
Тікелей салықтар – бұл салық төлеушінің тікелей табысы мен
Іс жүзіндегі және жеке салықтар.
Іс жүзіндегі салықтарға нақты табыс, мүлік жағдайына және
Жеке салықтар – бұл салық төлеушінің табысына салынатын салықтар.
Заттай және ақшалай салықтар.
Заттай салықтар заттай (өнімнің бір бөлігі және т.б.) төленеді.
Заттай салықтарға қазақстан Республикасының арнаулы төлемдері мен жер қойнауые
Заңды тұлғалардан және азаматтардан алынатын салықтар.
Бұл бөлініс салық салу субъектісіне байланысты болады. Заңды тұлғалардан
Жалпы мемлекеттік және жеке салықтар.
Бұл бөлініс аумақтық деңгейге байланысты болады. Яғни, кейбір салықтар
Жалпы және арнаулы салықтар.
Осылай бөліну қолдану сипатына байланысты болады. Салықтар арнаулы (белгіленуі)
Айлық табыс және айлық емес салықтар.
Айлық табыс салығы сомасын салық органы әрбір салық төлеушіге
Актив және пассив салықтары.
Салық төлеуішінің шаруашылық және өндірістік қызметі нәтижесі объекті, заты,
Алынған табыс есебінен салық сомасы төленеді. Салық төлеу көзі
Бюджет төлемдерінің екінші тобы – алымдар.
Алым – бұл заңдық мәні бар әрекеттерді жүргізу үшін
Салық пен алымның негізгі айырмашылығы төмендегідей:
Алымдар бір-ақ рет алынады.
Ақысыздық және эквивалентсіздік салық белгісі болып табылады. Алым, эквиваленттік
алым өтемдік (компенсациялық сипатта болады және оның мөлшері арыз
Төлемдердің үшінші тобы – төлемақы.
Төлемақы – бұл мемлекет меншігіндегі объектілерді пайдаланғаны үшін
Төртінші топ – мемлекеттік баж.
Мемлекеттік баж – уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды
Бесінші топ – кеден төлемдері.
Кеден төлемдері – ҚР аумағында тауарларды әкелгенде және ҚР
3. Халықаралық салық саясатының құқықтық принциптері және қосарланған салыққа
Халықаралық салық қатынастарының негіздері және алғашқы халықаралық салықтық келісімдер.
Кез –келген құқықтық иституттың және қатынастың мқалыптасу, даму тарихы
1920 жылы Брюссельде өткен қаржылық Халықаралық конференция қосарланған салыққа
1946 жылы ЭКОСОС резолюциясына сәйкес мемлекеттік қаржылық көмек көрсетуге
Дүниежүзілік деңгейде бұл мәселеге 60- жылдарда көңіл аударыла бастады.
Дүниежүзілік ғаламданудың басты мақсаты – экономика және заң ғылымдарына
Сондықтан, Еуропалық интеграция мысалы көрсетіп отырғандай, аймақтық топтар арасындағы
Қазақстан Республикасы салық кодексі 2- бабының 2- тармағына
Сонымен қатар халықаралық құқықтың жалпы танылған принциптері мен нормалары
Соңғы уақыттарда Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың белсенді субъектісі болып
Сонымен қатар, халықаралық құқықтың басымдығын анықтайтын келесі құқықтық акт
Әдетте мемлекеттер арасындағы мұндай қарым –қатынастар, қосарланған салық салуға
Ал, белгілі ғалым С.Г. Пепеляевтің пайымдауынша, реттейтін қарым- қатынастары
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың жеке субъектісі болып
Халықаралық салық құқығының негізін оынң принциптері құрайды. Құқық принципі
Интеграциялық процестер орнығып, шаруашылық өмірде интеграционализациялану үрдісі нығайып отырған
Мемлекетаралық реттеу объектісі болып табылатын салық салу – салыстырмалы
Мемлекеттері аясында 200- ден астам қосарланған салыққа жол бермеу
Сонымен, халықаралық салық құқығы принциптерінің басым бөлігі халыаралық құқық
Ал бұл мәселені салық құқығымен ұштастырсақ, онда экономикалық қарым-қатынастар
Салық салуды реттеу Европалық одаққа мүше елдердің экономикалық саясатын
Мемлекеттердің халықаралық салық ынтымақтастығы принципі- халықаралық салық пирнциптерінің ішінде
Бұл принципті басшылыққа алған соң мемлекеттер арасында салықтық қатынастар
Халықаралық ынтымақтастықтың жалпы принципінің бір бөлігі ретінде бұл принцип
Халықаралық салықтық ынтымақтастықтың нақты формаларын мемлекеттер өз еріктері және
Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, ондай ынтымақтастық ұлттық салық заңдары негізінде
Нақты қарым – қатынас формаларын таңдау преципроцитет принципіне
Мемлекеттер арасындағы салықтық қатынастарды реттеудің маңзыдылығын ескере отырып, мемлекеттер
Жалпы сипаттағы халықаралық келісімдер.
Халықаралық екі жақты және көпжақты келісімдер көбінше қосарланған салыққа
экономикалық, мәдени және басқа да мәселелермен қатар салықтық мәселелер
Төртінші топты жеке сипаттағы халықаралық келісімдер және нақты халықаралық
Алайда, бірінші, үшінші және төртінші топтағы келіссімдерге бөлу негізсіз
Қаржылық құқық саласын зерттеуші С.Г. Пепеляев салық салуды реттейтін
салықтық келісімдер
басқа мәселелермен қатар салықтық проблемалар да шешілетін халықаралық
Бұл аталған негізгі екі топ өз кезегінде төмендегідей салықтық
шектелген салықтық келісімдер;
жалпы салықтық келісімдер;
әкімшілік көмек көрсету жөнінідегі салықтық келісімдер.
Қазір атап өткен салықтық келісімдердің үш түрі бірінші топқа,
Екінші топтағы салықтық келісімдер:
екі мемлекет арасындағы қарым –қатынастар негізі жөніндегі келісімдер;
мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастар негізі жөніндегі келісімдер;
сауда қатынастарына байланысты келісімдер;
арнайы халықаралық келісімдер.
С.Г. Пепеляевтің топтаудағы салықтық келісімдерді төмендегідей құрылымдық түрлерге бөліп,
3- сурет. Халықаралық салық құығындағы салықтық келісім түрлері.
Жоғарыдағы талдаулардан соң, Қазақстан Республиекасының салықтық мәселелерді рттеуге бағытталған
салықтық келісімдер
а) мемлекеттердің салық аясындағы өзара қарым –қатынастарын қоа алғандағы
б) Қазақстан республикасының қосарланған салыққа жол бермеу жөніндегі
в) тек жекелеген салық түрлерін қамтитын шектелген салықтық
г) әкімшілік көмек көрсету және ақпарат беру туралы келісімдер
д) басқа мәселелермен қатар салықтық мәселелер де шешілетін халықаралық
Қосарланған салық мәселелерін толығымен шешуді әлі күнге дейін бір
1995 жылдың қаңтар айынан бастап, КСРО Үкіметінің қосарланағн салық
Жалпы дүниежүзілік тәжірибеде ондай келісімдердің негізгі үш түрін бөліп
Экономикалық ынтымақтастық және даму Ұйымының (ОЭСР – организация экономического
Америкалық модель
БҰҰ –ның моделі
Ендігі кезекте осы аталған модельдерге жеке түсініктеме беріп өтуді
Сонымен, Экономикалық ынтымақтастық және даму Ұйымының типтік моделі –
Америкалық модель – көп жағдайлары бойынша ОЭСР моделімен ұқсаса,
ОЭСР типтік моделі мен америкалық модельдің маңызды сипаты бар.
Бұл мәселеге қатысты зерттеуші А.В. карпекин өзінің диссертациялық зертеуінде
Кез –келген мемлекет тек жеке қаржылық базасы болған кезде
Мемлекеттің мәжбүрлі түрде ақша өндіріп алуының классикалық мысалы ретінде
БҰҰ –ның экономикалық және әлеуметтік даму бойынгша Кеңесі баламалы
Қазақстан Республикасы өзінің халықаралық салықтық қатынастарын кеңейту және нығайту
Дүниежүзілік тәжірибеде екі жақты салықтық келісімдермен қатар көпжақты келісімдер
Біз Қазақстан Республикасының Евразиялық экономикалық қауымдастық ұйымының қызметіне қатысуға
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. назарбаевтың 1994 жылдың өзінде –ақ
«Ортақ экономикалық кеңістік құру» жөніндегі келісім бұл интеграциялану идеясының
Евразиялық экономикалық қауымдастыққа қатысушы мемлекеттердің басты мақсаты – ішкі
1995 жылғы 6 – қаңтарда Ресей Федерациясы мен Беларусь
Европалық экономикалық қауымдастығын құру негізіне одақ және европалық
Қауымдастық қызметі келесі міндеттерді шешуге бағытталған:
А) сыртқы сауда және кеден саясаты аясында:
- еркін сауда режимін толық рәсімдеу, бірыңғай кедендік тариф
- Келісілген преференциялар беру жүйесін енгізу.
- қауымдастықтардың сыртқы шекараларында экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету; контрабандамен
Б) экономикалық саясат аясында:
- әлеуметтік – экономикалық дамудың біллескен бағдарламаларын дайындау және
В) әлеуметтік гуманитарлық аяда:
- білім берудің, ғылым мен мәдениеттің ұлттық жүйелерін үйлестіру.
- Евразиялық экономикалық қауымдастыққа мүше мемлекет азаматтарына білім
Г) құқықтық аяда:
- ұлттық заңдарды үйлестіру және жақындастыру;
- евразиялық экономикалық қауымдастық аясында тараптардың міндеттемелерінге байланысты ұлттық
«Евразиялық экономикалық қауымдастыққа мүше мемлекеттердің салық саясатын қалыптастыру
Халықаралық салықтық келісімдер, сондай –ақ салықтық заңдар серіктес мемлекеттердің
Біріншіден, қосарланған салықтың орын алуы тауарларды сату, қызмет көрсету
Екіншіден, бірнеше мемлекетте коммерциялық қызметпен айналысуыш салық төлеушілер алаңсыз
26.06.1999 жылы салықтық қызмет басшыларының кеңесі (СҚБК- СРНС )
Мұндай – екі жақты келісімдер мемлекеттер арасындағы екі жақты
Евраз ЭҚ мүше- мемлекеттер арасында табыстар мен мүлікке салық
Келісімнің ережелері келісуші мемлекеттердің резиденттеріне таралады.
Келісім ықпалы табыстарға салынатын салықтарға, мүліктерге салынатын салықтарға, еңбекақысына
Келісім ережелері келісуші мемлекеттердің біреунің немесе екеуінің де резиденті
Келісім резидент емес тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінен тұрақты мекеме арқылы
Келісім ережелері бойынша басқа мемлекет территориясында орналасқан жылжымайтын мүлікті
Келісім ережелерінде, бір мемлекет кәсіпорнына екінші мемлекет аумағында салық
Қосарланған салықтық пайда болу себептері, халықаралық салықтық режимдер және
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, салық салу аясында мемлекеттердің құқытық
Қаржылар саласын зерттеуші С.М. Найманбаев бұл мәселені төмендегідей пайымдайды:
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келіп, екі ұлттық салық салу жүйесін
Халықаралық салық құқығы мәселерін зерттеуші ғалымдардың пікірлеріне сүйенсек, қосарланған
Халықаралық заңи қосарлы салық салу,
Халықаралық экономикалық қосарлы салық салу (10,107б).
Экономикалық қосарланған салық дегеніміз – салық төлеушіге бір
Заңи қосарланған салық дегеніміз – бірнеше мемлекет аумақтарында тиісті
Ендігі кезекте жекеленген мемлекеттердің салықтық юрисдикцияға ара қатынасы және
Халықаралық салық құқығын зерттеуші ғалымдардың еңбектеріне сүйеніп, қосарланған салық
салық төлеуші бірден көп елдің мемлекеттік резиденті деп танылатын
бір ғана табыс екі немесе одан да көп елдерде
бір елдің заңы бойынша табысқа рны алушының резиденттілігі негізінде
мемлекеттердің салықтары заңдары мен басқа мемлекетте төленген салықтарды есептеу
мемлекеттерлдің арасында салық төлеушінің шығындарын еспетеу нормаларымен тәртібінде айырмашылықтар
Мұндай жағдайларда мемлекеттер бір жақты шаралар қолдану мен арқылы
Мемлекетке заң органдарының көмегімен заңдар қабылдау арқылы салықтық
республикалық (Орталық) салық органы – ҚР Мемлекеттік Қаржы Министрлігі
жергілікті деңгейде – ҚР ҚМ салық инспекциялары тиісінше облыстық,
Біздің ойымызша, салықтық түсімдер көлемі тек базаға ғана емес
Қазақстан Республикасының салық органдары Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің орталық
Қазіргі таңда Қазақстанның салықтық заңдарынның негізін «Салықтар және бюджетке
Бүгінгі таңда Қазақстанда Қаржы министрлігінің Салық Комитеті қызмет етеді.
фискалдық және кедендік саясатты қалыптастырып, жүзеге асыру процесіне
кеден ісін ұйымдастыру мен дамытып жетілдіру;
салықтар мен басқа да бюджеттік төлемдердің мемлекет қазынасына түсуін
алкогольдік ішімдіктерді өндіру мен оларды айналымға енгізуге мемлекеттік бақылау
Жоғарыда аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін мемлекеттік Кіріс министрлігі
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер ұлттық валюта
Осы уақытқа дейін қызмет етіп келген түсімдерді есепке
ҚР ақпараттық салық интеграциялық жүйесі (ИНИС –АСИЖ) – ҚР
Бұл жүйе енгізілген жағдайда төмендегідей міндеттер шешімін таппақ:
Қазақстан Республикасы салық органдарының барлық ұйымдастыру деңгейлерінде тиімді және
Салық әкімшілігінің құрылымдық процедураларын бақылау деңгейін арттыру;
Салық операцияларында тиімді әдістер мен технологияларды қолдану;
Салық әкімшілігін жүзеге асыруда материалдық еңбек шығындарын азайту.
Дүние жүзі мемлекеттерінің арасында экономикалық және сауда қатынастарының дамуына
Мәмілеге қатысушы тұлғалардың резиденттілігі;
Мәміленің жүзеге асырылатын аумағы (территориясы)
Бірінші критерийге сүйенсек, аталған мемлекет резиденттеріне сол елдің аумағында
Аумақтылық критерий табыс көзінің ұлттық тәуелділігіне негізделеді. Ол бойынша
Халықаралық салық салу ережелерінің нормаларына сәйкес, салық салудағы приоритетті
Осылайша, өздерінің салықтық құқықтарын сақтап қалу мақсатында халықаралық құқықта
салық төлеушінің «ұлттық» тәртібін анықтау.
коммерциялық қызметтің «ұлттық» тәртібін анықтау.
табыстың «ұлттық» тәртібін анықтау.
шет елде төленген салықтарды есепке алу тәртібі.
трансферттік бағаларды салықтық мақсатта реттеу ережелері.
Бұл позицияларды қоладан отырып, мемлекеттер өздерінің экономикалық мүдделерін қорғауға
Халықаралық салық салу ережелеріне сай, шет елдік субъектілер құқығына
Салық салудың ұлттық режимі.
Салық салуда қысымшылық көрсетпеу режимі.
салық салуда біршама қолайылық режимін қолдану.
Салық салуда қарсы жауапты (взаимный) режимді қолдану.
Салықтық жоспарлауға берілген бұл анықтама оның мәні мен мазмұнын
Жоғарыда келтірілген ойларды негізге ала отырып, салықтық жоспарлаудың негізінде
Егер салықтар ақылға сиымды мөлшерде салынатын болса, онда салық
Белгілі зерттеуші С.Г.Пепеляев салық төлеуші әрекетінің модельдерін сурет түрінде
4- сурет Салық төлеуші әрекеттерінің модельдері.
Осы суреттегі құрылымдық бөлімшелерді пайдаланып, салық төлеуден бас тарту,
Салық төлеуден бас тарту, әдетте салықтық жеңілдіктерді заңсыз пайдалану,
Суретте көрсетілген салық төлеуші әркеті модельдерінің екінші түрі –
Салық төлеуден жалтарудың екі тәсілін бөліп кқрсетуге болады.
заңды
заңсыз
Егер кәсіпкер заңды түрде салық төлеуге міндеттейтін нысандарда табыс
Белгілі заңгер С.Г. Пепеляевтің пайымдауынша, салықтық жоспарлау дегеніміз –
Салықтық төлемдерді азайтудың ең тиімді жолы – салықтық
Салық салынбайтын мемлекеттер дегеніміз – сол ел территориясында тіркелген
Кез –келген мемлекет ішіндегі кәсіпкерлік қызметтен түскен табысқа салынатын
Салықтық жоспарлау процесін өзара байланысты бірнеше кезеңдерге бөліп қарастыруға
Салықтық жоспарлау процесі әдетте коммерциялық мекеменің пайда болу сәтімен
Келесі кезеңде кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлемшелерінің орналасатын орны
Салықтық жоспарлаудың үшінші кезеңінде кәсіпорынның ұйымдастыру құқықтық нысаны жөніндегі,
Төртінші кезеңде коомерциялық қызметте пайдалануға болатын әр салық түрі
Бесінші кезеңде коомерциялық қызметте жоспарланған барлық мәміле нысандарына сатып
Алтыншы кезеңде кәсіпорынның активтері мен табыстарын рациналды орналастыру жөніндегі
Қорыта айтқанда , салықтық жоспарлау кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық
Қаржылық және салықтық құқық салаларын зерттеуші ғалымдар қосарланған салыққа
әдістерді ұсынған. Оны сызба түрінде былай көрсетуге болады:
5- сурет. Қосарланған салық салуды жою әдістері.
Д.Ю. Мельник осы аталған әдістердің әрқайсына жеке түсініктеме беріп,
Салықтық шегерім (вычет) дегеніміз - өндіріс орнының жалпы салық
Салық төлеуден босату дегеніміз – мемлекетаралық келісім деңгейінде бекітілген
Салық төлеушілерге салық төлеуден босату әдісінің қосарланған салыққа жол
Қосарланған салықты жою ұғымына қатысты халықаралық құқытанушы ғалымдар өз
6- сурет- Қосарланған салықтың алдын алу тәсілдері.
Бөлімшені қорытындылай келіп ол үшін мемлекеттердің ұлттық салықтық
салық салынатын объектінің белгілі бір бөлігін шегеріп тастау:
салық салу объектісін есептеп шығару кезінде есепке алу.
Мемлекеттен тыс қары жерлерде келтірілген шығындары салық салу базқасынан
Қазақстанда салық түрлері келесідей:
Заңды тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар,
жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар;
Түркиядағы салық түрлері:
1.табыс салығы
2. копоративтік салық.
табыс салығы мен корпоративтік салықтардан алынатын алымдар.
Келесі бапта кәсіпкерлік қызметтен түскен пайдаға қатысты салынатын салықтың
Қорытынды
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде дамуы кезеңіндегі салық жүйесін
Көптеген ғалым – зерттеушілер салықты фискалыдық құрал ретінде сипаттайды.
Мемлекетіміздің салық саясатының қалыптасуына едәуір ықпал ететін кейбір принциптерді
Сонымен қатар, салық заңнамасында салық объектілеріне қатысты нақтылдық (түсініктілік),
Салық есебін электронды түрде беру және есеп шоттарды
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық салудың келесі принциптерін бекітілген:
Азаматтарды салық төлеуге қатысты конституциялық міндетттемелерін мемлекет және азаматтар
Тұлғаны салық субъектісі ретінде салық төлеуге міндетті деп тану
Халықаралық салық салудағы ең ненізгі проблема әрі принцип –
Қазақстан Республикасының салықтық заңдарына тоқталатын болсақ, қосарланған салық мәселесінің
Елбасының 2003 жылғы 4 сәуірдегі Қазақстан халқына Жолдауында өте
Қорыта келгенде, салықтар – күрделі экономикалық – құқықтық категория
Заңдар базасы жасалып қана қоймай, олардың қолданылу механизмі де
Аталғандар мен қатар Қазақстан Ресубикасында салық салу жүйесінің, әділеттілік,
Салық заңдарын жетілдіру арқылы нарықтық экономиканың бастамаасы, ажырамса бөлігі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Н.Т.Крамаренко, а.М.Қомбарова Салық және салық салу.
Алматы, 2007 ж.
Найманбаев с.М. Салықтық құқық; Алматы:
ҚазМЕМҒАҒЗИ 2002 -356 б.
Айтхожин К.К. О понятии «Принцип Конституции Республики Казахстан» (вестник
Сартаев С.С. Назаркулова Л.Т. Становление Конституции РК: проблемы и
Булутай З.С. Субъекты налоговых правоотношений по действующему законодатедьству РК.
2003-29с.
6. ҚР Конституциясы –Алматы: Юрист, -2004 – 36б.
7. Конституционное право РК: Учебник / сост.А.Т.Ащеулов – Алматы,
8. Лесбеков Г. Эконометрическое моделирование системы налогообложения: Дисс.канд.экон.наук- Алматы
9. Чекаева Е.А У всех налогоплательщиков должны быть равные
10. Филимонов Д.Н ,Касенова Г.Т. Кенжарасова З. Международное налоговое
11.Филимонова Д.Н. Правовое регулирование актуальных проблем международного налогообложения:
Автореф,канд.юрид,наук-Алматы; 2002- 23с.
12.Чжин Ю. История создания,цели функции ОЭСР и членства в
13.ҚР Ортақ экономикалық кеңсітік құру туралы 2004 жылғы 28
14.Садықова Р. Налоговое планирование как элемент финансовой политики предприятия
15. Мельник Д.Ю. Оффшорный бизнес и создание зарубежных компаний
16. мельник Д.Ю. Налоговый менеджмент. –М : Финансы и
2004- 352 с.
17. Саутов т. Основные схемы использования оффшорных зон казахстанским
18. Сейдахметова Ф.С Налоги в Казахстане: Учебное пособие –
19. првао и внешне экономическая деятельность в РК /
20. порохов е.В.. Бабкин С.Б. Анисимова В.А, Комментарий к
21. Филимонов Д.Н. Проблема недрпущения налогвой дискриминации в международной
22. Пискунов В.В. Понятие и сущность налогов // Налоговый
23. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. //Егемен
24. Назарбаев Н.Ә.Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару
25. Карпекин А.В. Субъекты налоговых отношений: администарно- правовое регулирования
26. Сейсенова А. Налоговая политика РК и социальная защита
27. РК Закон РК от 21 июля 2004 года.
28. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030 /
/ Казахстанская правда – 2003 11 қазан.
29. Химичева Н.И. налоговое право. Учебник –М : Изд
30. ҚР –ның Бюджет Кодексі // Егемен Қазақстан -2004
31. какимжанов З. Налоговый кодекс: новые приоритеты // Вестник
4
Салықтан жалтару
Салық төлеуден бас тарту
Салық төлеуші әрекеттерінің модельдері
Арнайы халықаралық келісімдер
Сауда шарттары
Дипломатиялық және консулдық қатынастар жөніндегі шарттар
Екі мемлекет арасындағы қарым –қатынастар негізі жөніндегі келісім
Салықтық мәселелерге қатысты әкімшілік көмек көрсету
Жалпы салықтық келісімдер
Шектелген салықтық келісімдер
Басқа да халықаралық шарттар
Салықтық келісімдер
Салықтық келісім түрлері
Салықтық жоспарлау
Арнайы төмендету шараларын қолданбай салық төлеуден бас тарту
заңды
заңсыз
Қосарланған салық салуды жою әдістері
Салықтық кредит немесе зачет (налоговый кредит)
Салықтық шегерім
(налоговый вычет)
Салықтан босату
(налоговое освобождение)
Қосарланған салықтың алдын алу әдістері
Салықтан босату әдісі
Салықтық несие (кредит) әдісі
шектеусіз
шектеулі
Позитивті босату
Негативті босату
прогрессиялық
прогрессиясыз
прогрессиялық
прогрессиясыз
Заңды тұлғалар резиденттілігінің негізгі критерийлері
Инкорпорация- заңды тұлғаның сол мемлекетте тіркеліп резидент ретінде танылуы
Заңи адрес – егер заңды тұлға өзінің заңи адресін
Орталық басқарудың жүзеге асыру – егер компания басқару мен
Іскерлік мақсат- өзінің негізгі іскерлік операцияларын сол ел аумағында
Салық міндеттемесі
Салық міндеттемесінің туындауы
Салық міндеттемесінің
орындалуы
Салық міндеттемесінің тоқтатылуы
Салық органдарының тіркеу есебіне заңды тұлғалар құқық органдарының мемлекеттік
бастап тұрады
Салық төлеуші салық салу объектілері мен салық салуға байланысты
Салық төлеуші салық есептілігін жасайды және белгіленген мерзімде салық
Салық төлеуші бюджетке төленуге тиісті салық және басқа да
Салық төлеуші бюджетке төленуге тиісті салық және басқа да
Салық төлееуші Салық міндеттемесін орындауды дербес жүзеге асырады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер жөніндегі
Жеке тұлғаның салық міндеттемесі:
Қайтыс болғанда
Оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне
Заңды тұлғаның салық міндеттемесі:
Толық таратылғаннан кейін.
қосылу ( қосылған заңды тұлғаға қатысты), бірігу , бөліну