Мазмұны
Кіріспе............................3
1.Бухгалтерлік баланс туралы түсінік және оның құрылымы
мен маңызы .
Бухгалтерлік баланстың жалпы сипаты және
оның құрылымы, маңызы........….............6
1.2 Бухгалтерлік баланстың түрлері .................10
1.3 Екі жақты жазу қағидалары және шоттар жүйесі...........13
2. Шаруашылық операцияларына сәйкес баланстың типтік
өзгерісі мен қаржылық есеп беруді дайындау
2.1 Бухгалтерлік баланс элементтерін тану
2.2 Шараушылық операцияларына сәйкес баланстың
типтік өзгеріске түсуі..................17
2.3 Есептік кезеңмен қаржылық есеп беруді дайындау..........20
3. Баланс құрылымы мен құрастырылу көздерінің
талдау және ХҚЕС бойынша есеп саясаты мен ерекшеліктері
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау........................42
Баланс пассивінің құрастырылу көздерінің құрамы мен
құрылымының динамикасын талдау...............52
Баланс өтімділігін талдау және ХҚЕС бойынша
есеп саясаты мен ерешеліктері....................65
Қорытынды ..........................73
Пайдаланған әдебиеттер тізімі...................75
Кіріспе
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір
Бухгалтерлік баланс оның мәні, ерекшеліктері қазіргі кезеңде өзекті
Бухгалтерлік баланс құжаттармен расталған, тексерілген бухгалтерлік жазбалар негізінде
Баланс 5 бөліктен тұрады:
Ұзақ мерзімді активтер МЕА (НМА), НҚ (ОС) және
Ағымдағы активтер (1 жылдан кем).
Меншікті капитал.
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (1 жылдан астам).
Қысқа мерзімді міндеттемелер (1 жылдан кем).
Салыстыру үшін баланс кестесінде жылдың басында және соңындағы
Баланс негізінде ұйымның қаржылық жағдайы, яғни қарсы қойылып
Осы бухгалтерлік есептің негізгі атқаратын қызметінің, функциясының пайдаланушыларға
Тек қана бухгалтерлік баланс арқылы кәсіпорынның табыстары мен
Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша зерттеу объектісі болып ЖШС
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бухгалтерлік баланс туралы жалпы
Екінші бөлімінде шаруашылық операцияларының қалыптасуына байланысты баланс баптарының
Үшінші бөлімінде баланс құрылымы мен құрастырылу көздерінің динамикасын
Бухгалтерлік баланс туралы түсінік және оның құрылымы мен
1.1. Бухгалтерлік баланстың жалпы сипаты және оның құрылымы,
Бухгалтерлік есептің негізгі атқаратын қызметінің, функциясының пайдаланушыларға кәсіпорынның
Актив=меншікті капитал+міндеттеме
Бұл теңдікті кейбір шет елдерде келесі түрде көрсетіледі:
Актив- міндеттеме= меншікті капитал
Әдетте кәсіпорынның бухгалтерлік балансы есеп беретін уақытқа қарай
Кесте1. “ЖШС Транзит ТК” фирмасының 2002 жылғы
бухгалтерлік балансы
(өлшем бірлігі мың теңге)
Активтері Сомасы Пассивтері Сомасы
1 2 3 4
Ұзақ мерзімді активтер:
Меншікті капитал:
Материалдық емес
активтер 2000,0 Жарғылық қорлар 50000,0
Негізгі құралдар 27000,0 Резервтік қор 5500,0
Ұзақ мерзімді қаржы салымы (инвестиция) 3000,0 Бөлінбеген пайда
Ұзақ мерзімді дебиторлық борыш 4500,0 Жиыны 59000,0
Жиыны 36500,0
Ағымдағы активтер:
Ұзақ мерзімді міндеттемелер:
Материалдық қор 3500,0 Ұзақ мерзімді несие 9000,0
Дайын өнімдер 7000 Ұзақ мерзімді қарыз 2000,0
Тауарлар 2500,0 Жиыны 11000,0
Аяқталмаған өндіріс 10000,0 Қысқа мерзімді міндеттемелер:
Қысқа мерзімді дебиторлық борыштар
6500,0 Бюджетпен есеп айырысу 2500,0
Қысқа мерзімді қаржы салымы (инвестиция)
5000,0 Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу 1500,0
Алдағы уақыт шығындары
1000,0 Жабдықтаушылармен еңбек ақы бойынша есеп айырысу 7000,0
Берілген аванс 1500,0 Жұмысшылармен еңбек ақы бойынша есеп
Ақша қаражаттары 9500,0 Жиыны 13000,0
Жиыны 46500,0 Барлығы 83000,0
Барлығы 83000,0
83000,0
Осы жоғарыда келтірілген ККК фирмасының бухгалтерлік балансынан көретініміз-
актив=меншікті капитал+міндеттеме
83000000,0=59000000,0+24000000,0
Біз бұл мысалымызда, яғни жоғарыда берілген бухгалтерлік баланста
Мысалы, кейбір елдерде ағымдағы активтер баланстың актив бөлімінің
Актив- міндеттеме= меншікті капитал
83000000,0-24000000,0= 59000000,0
Бұл теңдік бухгалтерлік баланста ұйым иесінің меншігін көрсетуге
1.2 Бухгалтерлік баланстың түрлері
Өзінің жасалу уақытына, қолдану барысына қарай бухгалтерлік баланс
актив=меншікті капитал
Бұл теңдік егер кәсіпорын құрылуы барысында ешқандай жеке
Ұйымның бухгалтерлік балансы ілгеріде айтылғандай белгілі бір уақытқа,
Кәсіпорынның жойылу балансы осы ұйым өз қызметін тоқтатар
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметіне тиімді басшылық жасап, бухгалтерлік есептің
Ең әуелі синтетикалық жинақтау счеттары бойынша жүргізілетін айналым
Синтетикалық жинақтау счеттары бойынша жасалған ведомостың ерекшелігі шығарылған
1.3 Екі жақты жазу қағидалары және шоттар
Екі жақты жазу жүйесі Ренессанс дәуірінде пайда болыпты.
Екі жақты жазу принципі (жүйесі) экономикалық заңдылықпен үйлеседі.
Осы айтқандарымыз түсініктірек болу үшін операциялардың шотта екі
Кесте2."ККК" фирмасының 1 қаңтар 2005 жылғы БАЛАНСЫ
АКТИВ ПАССИВ
Баптардың аталуы Сомасы Баптардың аталуы
Материалдық емес активтер 15000
Негізгі құралдары 30000 Бөлінбеген пайда
Аяқталмаған өндірісі 90000 Банк несиесі
Дайын бұйымдары 70000 Бюджетпен есеп айырысу
Материалдары 20000 Жабдықтаушы мердігерлермен есеп айырысу
Ақша 110000 Еңбекақы бойынша есеп айырысу
БАЛАНС 335000 БАЛАНС 335000
2005 жылға қаңтар айында орындалған шаруашылық операциялар
1.Жабдықтаушы мердігерлерден 25000 (жиырма бес
2.Есеп айырысу шотынан 50000 (елу мың) теңге банк
3.30000 (отыз мың) теңгенің материалдары өндіріске босатылды.
4.Жабдықтаушы-мердігерлерге қарыз 65000
Шаруашылық операцияларды "екі жақты жазу" әдісімен есепке алу
-Аталған шаруашылық операцияларының
-Шаруашылық операцияның объектіге қандай әсер ететіндігін,
-Аталған объектілердің есебі бухгалтерлік есептің қай шоттарында ;
-Операцияларды шоттардың қандай бөлігіне жазу керек екендігін (дебитіне
Бірінші операция нәтижесінде кәсіпорынның материалдары және соған сәйкес
Д-т: "Материалдар" шоты 25000 теңге
К-т: "Жабдықтаушы-мердігерлермен
есеп айырысу" шоты 25000 теңге
Екінші операция нәтижесінде ұйымның нақты ақшасы және соған
Д-т: "Банк несиесі" шоты 50000 теңге
К-т: "Ақшалар" шоты 50000 теңге
Үшінші операция нәтижесінде кәсіпорынның қорлану көздерінде ешқандай өзгеріс
Д-т: "Аяқталмаған өндіріс" шоты 30000 теңге
' К-т: "Материалдар" шоты 30000
Төртінші операция нәтижесінде ұйымның қорлану көздерінде бір бөлім
Д-т: "Жабдықтаушы-мердігерлермен
есеп айырысу" шоты 65000 теңге
К-т: "Банк несиесі" 65000 теңге
Келтірілген мысалдан көріп отырғанымыздай, әрбір операция бір мезгілде
Шаруашылық операцияларды бейнелеуде шоттардың арасында пайда болған экономикалық
Бухгалтерлік жазу (өткізбе) жай және күрделі деп аталатын
Жай өткізбе деп шаруашылық операциялары сомасының бір шоттың
Күрделі өткізбе деп орындалған бір шаруашылық операциясына ең
2.Шаруашылық операцияларына сәйкес баланс баптарының өзгерісі мен қаржылық
2.2 Шараушылық операцияларына сәйкес баланс баптарының өзгеріске
Кез келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып
Бірінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек
Мысалы, кәсіпорынның банктегі есеп айырысу шотынан кассаға 100
Бұл жағдайда есеп айырысу шоты бабындағы сома
Екінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек
Мысалы, ұйым өзінің жабдықтаушы-мердігерлердің алдындағы 500 (бес жүз)
Бұл уақытта кәсіпорынның бухгалтсрлік балансындағы жабдықтаушы-мердігерлермен есеп айырысу
Үшінші түріне жатқызылатын операциялардың жоғарыда аталған екі түрден
Бұл уақытта ұйымның бухгалтерлік балансындағы жабдықтаушы-мердігерлерімен есеп айырысу
Баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларына төртінші
Кесте 3 . Операциялар мазмұнына шоттар корреспонденциясы.
Операциялар мазмұны Дебет Кредит Сомасы
1. Есеп айырысу есеп шотынан кәсіпорын кассасына нақты
2. Жабдықтаушы мердігерлерге қарыз сомасы банк несиесі арқылы
3. Кәсіпорын қоймасына жабдықтаушы мердігерлерден шикізат материалдары қабылданды.
4. Бюджетке әлеуметтік салық аударылды. 635 441 50
2.3 Есептік кезеңмен қаржылық есеп беруді дайындау.
Жоғарыда айтқанымыздай, қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс,
Қаржылық есеп берудің мақсаты пайдаланушыларды есептік кезендегі қызметінің
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы әрқилы
- инвесторлар – жасаған инвестициясының тәуекелділік дәрежесі олардың
- кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын
- жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей
- сатып алушы – кәсіпорын қандай кезенде өз
- қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
- мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді
- жұртшылық - жұмыс орнын табу мақсатында қажетті
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға, несиелеу
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі мүдде
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай
Кесте 4. Есеп беру мәліметтері.
Есеп берудің мәліметтері Пайдалылығы
Экономикалық ресурстары (активтер құрылымы) Кәсіпорынның табыс алу
Қаржылық құрылымы (кәсіпорынның қарызы мен меншік капиталының ара
Өтімділік пен төлем қабілеттілігінің коэффициенті Өз міндеттемесіне жауап
Рентабельділік пен іскерлік белсенділігінің коэффициенті Кәсіпорынның ресурстарды пайдалану
Қаржылық жағдайының өзгеруі Қаржылық инвестициялық оперативтік қызметінің нәтижесінде,
Қаржылық есеп беру байланысты, өйткені ондағы шаруашылықтың бір
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және
Қаржылық есеп беруде заңды тұлғалардың атауы, тұрған жері,
Қаржылық есеп беру өткен кезендердің мәліметтерімен салыстырылады. Есеп
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің
Актив – бұл құндық бағасы бар субъекттің құқығы
Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде көрсетіледі.
Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар,
Шаруашылық жүргізуші субъектінің активтерге меншік құқығы болуы да
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге
Меншік капиталы – бұл субъектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Қаржылық нәтижесі – бұл есепті жылдағы кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық
Табыс – бұл есепті кезендегі активтердің өсуі, не
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет түріне
Табыстар – бұл субъектінің негізгі және негізгі емес
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетумен
Қаржылық есеп берудің элементтерін тану – бұл бухгалтерлік
- кез келген болашақтағы олжаның осы баптарда көрініс
- баптың құны бар, ол үлкен дәлдікпен өлшенуі
Қаржылық есеп берудің элементтерін багалау. Бағалаудың көмегімен
бастапқы құны – активтер тараптардың келісімі бойынша белгіленген
ағымдағы құны – активтер есеп берудегі ақшалай
сату құны – активтер өзінің сатылған құны (ақна
дисконтталған құны – активтер келешекте келіп түсетін ақша
баланстық құны – актив пен міндеттеме баланстық есеп
Субъект қаржылық есеп беруді жасау кезінде активтер мен
Енді біз қаржылық есеп беруді жасаудың тәртібі мен
Есеп берудің негізгі үлгісі болып бухгалтерлік баланс саналады.
Бухгалтерлік баланс 2 БЕС мен есеп беруді жасау
Баланс Бас кітапта көрсетілген шоттардың қалдығының негізінде жасалады.
Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелердің өзара жасалуы рұксат
Сонымен, баланстағы ағымдағы активтер мен міндеттемелерді анықтау және
Сонымен ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы, ұзақ
Баланс мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайы талданылады.
Қаржылық-шаоуашылық қызметі туралы есеп беру нысаны табыс пен
- өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен табыс; ҚҚС,
- өнімнің, жұмыстың, қызметтің сатылған өзіндік құнына кәсіпорынның
- жалпы табыс-өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан түскен табыстан
- кезең шығыстары-өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік құнына
- негізгі қызметтен түскен табыс (зиян) –жалпы табыс
- негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян)
- салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы-негізгі
- табыс салығы бойынша шығыс- 11 БЕС салынған,
- салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы
-төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) – есептік кезеңде
3. Баланс құрылымы мен құрастырылу көздерінің динамикасын талдау
3.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау- кәсіпорынның
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан,
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таралуына
Кесте – 6 2003 жылдың басы мен
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
сомасы, мың тг. үлес салмағы, % сомасы, мың
% мың тг. (3гр.-1гр.) % (5гр.:1гр.˛100)
1. Активтер құны, барлығы соның ішінде:
Ұзақ мерзімді активтер:
а) негізгі құралдар;
ә) қаржылық салымдар;
Ағымдағы активтер:
а) өндірістік қорлар;
ә) дайын өнім.
32551
18770
18642
128
13781
1501
7652
100
57.66
57.27
0.39
42.34
4.61
23.51
41957
2001
19497
504
21956
1358
14538
100
47.67
46.47
1.20
52.33
3.24
34.65
+9406
+1231
+855
+376
+8175
-143
+6886
+28.9
+6.56
+4.59
+293.75
+59.32
+9.53
+90.0
х
-9.99
-10.80
+0.81
+9.99
-0.37
-11.14
2. Кәсіпорынның өндірістік по-тенциалының құны 20143 61.88 20855
Кесте 7. 2004 жылдың басы мен соңындағы
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
сомасы, мың тг. үлес салмағы, % сомасы, мың
% мың тг. (3гр.-1гр.) % (5гр.:1гр.˛100)
1. Активтер құны, барлығы соның ішінде:
Ұзақ мерзімді активтер:
а) негізгі құралдар;
ә) қаржылық салымдар;
Ағымдағы активтер:
а) өндірістік қорлар;
ә) дайын өнім.
31565
17784
17636
148
13781
1403
6664
100
56.3
55.7
0.65
43,7
4.44
21.11
40971
18915
18511
404
20970
1212
13552
100
46.84
45,18
1,66
52,18
2,95
33,57
+9406
+1131
+875
+256
+7189
-191
+6888
+29,7
+6.3
+4.96
+172.97
+52,16
+13,61
+103,3
х
-9.46
-10.52
+1,01
+8,48
-1,49
+12,46
2. Кәсіпорынның өндірістік по-тенциалының құны 19157 60.69 19869
Кесте 8. 2005 жылдың басы мен соңындағы
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
сомасы, мың тг. үлес салмағы, % сомасы, мың
% мың тг. (3гр.-1гр.) % (5гр.:1гр.˛100)
1. Активтер құны, барлығы соның ішінде:
Ұзақ мерзімді активтер:
а) негізгі құралдар;
ә) қаржылық салымдар;
Ағымдағы активтер:
а) өндірістік қорлар;
ә) дайын өнім.
32886
19020
13866
118
13748
1456
7814
100
57.87
42,16
0.34
41,80
4.42
23.76
42152
18646
18458
188
23506
1448
13112
100
44,23
43,78
0,44
55,76
3,43
31,10
+9266
-374
+4592
+70
+9758
-8
+5298
+28.17
+1,96
+33,11
+59,32
+70,97
+0,54
+67,80
х
-13,64
+1,62
+0,1
+13,6
-0,99
+7,34
2. Кәсіпорынның өндірістік по-тенциалының құны 21218 64,51 20166
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының
Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциялын анықтайтын активтер құрамына
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны біз
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорында бұл коэффициенттің деңгейі 2003-2004
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш мобильді
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсәпорынның салалық
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдарының нақты құнының
Біздің мысалымыз бойынша баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш- бұл
Кесте 9. Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы.
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында
Өсуі (+), кемуі (-) %
сомасы, мың тг.
үлес салмағы, % сомасы, мың тг.
үлес салмағы, %
1 Ағымдағы активтер, соның ішінде:
13781
100
21956
100
+59,3
2 1.1. Тауарлы-материалдық қорлар
11153
80,93 1
7617
80,24
+57,9
3 1.2. Дебиторлық борыш 1165 8,45 1671 7,61
4 1.3. Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық
1463
10,62
1425
6,49 -2,6
5 1.4. Басқа да ағымдағы активтер - -
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын
Ағымдағы активтердің ең мобильді бөлігінің олардың құнына қатынасы
Ең мобильді қаражаттар сомасындағы азаюы және айналым қаражаттарының
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 57,9 %-ға
Есепті жылы дебиторлық борыш та әжептеуір өскен. Егер
Дебиторлық борыш неге мұнша өскендігін және бұл бапты
Өтімді емес, өтімділігі төмен тауарлы-материалдық құндылықтардың бар болуы,
Осылайша мүліктің және ағымдағы активтердің мобильділігінің өскеніне қарамастан,
Айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыштың
Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты және өтелмеген болып екіге
Дебиторлық борыштың құрамы және құрылымымен толық танысып шыққаннан
Қарыздардың қайтарылмау пайызы бірнеше жылдардың орташа мәліметтері бойынша
бір немесе бірнеше негізгі қарыз тұлғалардың үлесіне қайтарылмайтын
негізгі қарыз тұлғалардың ішінде біреуінің борышты төлемеуі,
қалыптасу мерзімі бойынша дебиторлық борышты қалай бөледі;
ескі вексельдерді ұзарту дебиторлық борыштағы вексельдердің қандай үлесін
тұтынушының пайдасына жеңілдіктер (бағасын кеміту) мен басқа да
Дебиторлық борыштың өтімділік және сапалық көрсеткіштерін зерттеу маңызы
Сапа дегеніміз- бұл осы қарызды толығымен қайтарып алу
Дебиторлық борыштың мөлшері мезгілін сипаттау үшін, оларды пайда
3.2. Баланс пассивінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы
Активтердің қолдану көздерін талдау кезінде меншікті және қатыстырылған
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге
Кте=Мк: Ак
Мұндағы: Кте –тәуелсіздік коэффициенті;
Мк-меншікті капитал;
Ак-авансталған капитал (баланс валютасындағы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғандығы
АҚШ және Европа елдерінде тәуелсіздік коэффициентінің жоғары жетерлік
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттық міндеттемелер қатаң
Жоғарыда келтірілген меншіктік коэффициентін 0.5-0.6 деңгейде шектеуді орындау,
Қаржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеу
Кесте 10. 2003 жылдың басы мен соңындағы жағдайы
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
сомасы мың тг. үлес салма
ғы, % сомасымың тг. үлес салма
ғы,
% мың тг. (3гр.-1гр.) % (5гр.:1гр.˛100)
1. Авансталған капитал, соның ішінде:
Меншікті капитал:
Қарыздық капитал, оның ішінде:
ұзақ мерзімді
32551
27908
4643
-
100
85.7
14.3
-
41957
32276
9681
-
100
76.9
23.1
-
+9406
+4368
+5038
-
+28.9
+15.6
+108.5
-
Х
-8.8
+8.8
-
2. Тәуелзіздік коэффициенті (1.1жол:1жол) х 0.857 х
3. Қаржыландыру коэффициенті (1жол:1.2.жол)
х
6.011
х
3.334
х
х
-2.677
4. Қарастырылған капиталдың меншіктік капиталға қатынасы коэффициенті (1.2жол:1.1жол)
х
0.166
х
0.231
х
х
+0.065
5. Инвестициялау коэффициенті х 1.497 х 1.655 х
Кесте 11. 2004 жылдың басы мен соңындағы жағдайы
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
сомасы мың тг. үлес салма
ғы, % сомасымың тг. үлес салма
ғы,
% мың тг. (3гр.-1гр.) % (5гр.:1гр.˛100)
1. Авансталған капитал, соның ішінде:
Меншікті капитал:
Қарыздық капитал, оның ішінде:
ұзақ мерзімді
31565
27508
4057
-
100
87,1
12,9
-
40971
31876
9095
-
100
77,8
22,2
-
+9406
+4368
+5038
-
+29,8
+15.8
+124.2
-
Х
-9,3
+9,3
-
2. Тәуелзіздік коэффициенті (1.1жол:1жол) х 0.847 х
3. Қаржыландыру коэффициенті
(1жол:1.2.жол)
х
6.011
х
3.334
х
х
-2.677
4. Қарастырылған капиталдың меншіктік капиталға қатынасы коэффициенті (1.2жол:1.1жол)
х
0.147
х
0.285
х
х
+0.065
5. Инвестициялау коэффициенті х 1.497 х 1.655 х
Кесте 12. 2005 жылдың басы мен соңындағы жағдайы
№
Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
сомасы мың тг. үлес салма
ғы, % сомасымың тг. үлес салма
ғы,
% мың тг. (3гр.-1гр.) % (5гр.:1гр.˛100)
1. Авансталған капитал, соның ішінде:
Меншікті капитал:
Қарыздық капитал, оның ішінде:
ұзақ мерзімді
32866
27100
5766
-
100
82.4
17.6
-
42152
32276
9876
-
100
76.5
23.5
-
+9266
+5176
+4110
-
+28.17
+19,1
+71,2
-
Х
-5.9
+5,9
-
2. Тәуелзіздік коэффициенті (1.1жол:1жол) х 0.857 х
3. Қаржыландыру коэффициенті (1жол:1.2.жол)
х
5.098
х
3.328
х
х
-2.432
4. Қарастырылған капиталдың меншіктік капиталға қатынасы коэффициенті (1.2жол:1.1жол)
х
0.213
х
0.305
х
х
+0.062
5. Инвестициялау коэффициенті х 1.428 х 1.632 х
Осы кестеден кәсіпорынның есеп беру жылдамдығы активтерінің қалыптасу
Бұны тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын қатынастырылған
Кт=Қк:Ак немесе Кт=1-Кте
Мұндағы:
Кт –тәуекелділік коэффициенті;
Қк -қатыстырылған капитал;
Ак –авансталған капитал (баланс валютасы, жиыны);
Кте –тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін
Бұл үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру
Бұл көрсеткіш біршама өскенімен, талданып отырған кәсіпорын өзінің
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған
Кк=Мк:Қк
Мұндағы:
Кк -қаржыланыдыру коэффициенті;
Мк –меншікті капитал;
Қк -қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған
Кк=Мк:Қк
Мұндағы:
Кк -қаржыланыдыру коэффициенті;
Мк –меншікті капитал;
Қк -қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болғдай (кәсіпорын мүлкінің көп бөлігі
Бұл көрсеткіште ұсынылып жатқан мәнді сөзбе-сөз түсінуден сақ
Сонымен қатар мақсатты бағыттағы активтерінің айтарлықтай үлес салмағы
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентінің кері көрсеткіші кеңінен қолданылады,
Кк/м=Тк:Өк
Бұл коэффициент кәсіпорын активтеріне салынған меншікті қаражатының әрбір
2003 жыл басында- 0,166 (4643:27908), жыл аяғында- 0,231
2004 жыл басында- 0,147 (4057:27508), жыл аяғында- 0,285
2005 жыл басында- 0,213 (5776:27100), жыл аяғында- 0,305
Бұның мәні кәсіпорын есеп беру кезеңінің басында активтерге
Кәсіпорынның тәуелсіздік (дербестік) дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды
Кқт=Мк+Ұм/Ак
Мұндағы:
Кқт -қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
Мк –меншікті капитал;
Ұм -ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Ак –авансталған капитал.
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер арқылы кәсіпорын капиталының құрылымын сипаттай
Кұ/м =Ұм/Мк+Ұм
Кұ/м-қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімді тарту коэффициенті немесе ұзақ
Мк-меншікті капитал;
Ұм-ұзақ мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент қаржылық есеп берудің активтерін қаржыландыру үшін
Активтерді құрудың ең дұрыс жолы болып, меншікті капитал
Меншікті, қарыз (қатыстырылған) және жалпы (авнансталған) капиталдың қатынасын
Меншікті капиталды талдау. Біздің отандық тәжірибеде кәсіпорынның меншікті
Меншікті капиталды зерттегенде өзіндік айналым қаражаттарындағы болған өзгерістерге
Тәжірибе жүзінде күрделі салымдарды қаржыландыру және негізгі құралдарды
Біздің кәсіпорынымызда бұл көрсеткіштің мөлшері меншікті айналым қаражаттарының
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен
Ол кәсіпорынның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі, осы қаражаттарды
Кж =Ма.к/Мк
Кж-жұмсау коэффициенті;
Ма.к-меншікті айналым капиталы;
Мк-меншікті капитал.
Бұл коэффициентті А.Д. Шеремет, Р.С. Сайфуллин, Е.В. Негашев
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздерімен қамтамасыз
Кк/к=Мак/Қтм
Кк/к –тауарлы-материалдық қорлардың қамстамасыз етілу
коэффициенті;
Мак –меншікті айналым капитал;
Қтм –тауарлы-материалдық қорлар.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің құрамымен
Қатыстырылған капиталды талдау. Талдау жүргізу үшін қарыз қаражаттарының
Дебиторлық және кредиторлық борыштың қатынасы негізінен 2:1 болуы
Дебиторлық және кредиторлық борыштың қатынасы негізінен 2:1 болуы
Талдаушының келесі маңызды жұмысы- кәсіпорынның қаржылық жағдайын, оның
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері- тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптастыру
3.3 Баланс өтімділігін талдау және ХҚЕС бойынша есеп
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің,
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымда бойынша өтімділік:
Баланс өтімділігін талдаудың мәні- активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына айналу
А1. Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар (қысқа мерзімді қаржылық
А2. Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық
Күмәнді дебиторлық борыштың үлесінің көп болуы кәсіпорынның қаржылық
Сатуға арналған дайын өнім және материалдық құндылықтар қорының
А3. Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің ІІ
Бірақ бұл кезде “Алдағы кезең шығындары” бабы есепке
А4. Қиын өткізілетін активтер. Баланс активінің І
П1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер- бұлар уақытында
П2. Қсықа мерзімді міндеттемелер- қысқа мерзімді несиелер мен
П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер- ұзақ мерзімді несиелер мен
П4. Тұрақты міндеттемелер-пассивті І бөлімінің “Меншікті капитал” баптары.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша
А2>П2
А3>П3
А4